HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
354
TỶ LỆ NHIỄM GIUN MÓC/MỎ VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN
Ở NGƯỜI DÂN XÃ TAM GIANG, HUYỆN KRÔNG NĂNG, TỈNH ĐẮK LẮK
Phan Văn Trọng1, Đặng Đình Thành2, Trần Thị Kim Phượng3
TÓM TẮT54
Bệnh do nhiễm giun móc/mỏ không rầm rộ,
tác hại cũng không dễ phát hiện, nhưng phổ biến
trong cộng đồng và có hậu quả tiềm tàng khá
trầm trọng như thiếu máu thiếu sắt gây phù nề,
suy tim, chậm phát triển thể chất. Mục tiêu: Xác
định tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ và một số yếu tố
liên quan ở người dân xã Tam Giang, huyện
Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk. Phương pháp
nghiên cứu: Mô tả cắt ngang trên 387 đối tượng
(chọn mẫu ngẫu nhiên hệ thống). Đối tượng tham
gia nghiên cứu được phỏng vấn và xét nghiệm
phân bằng kỹ thuật Kato. Kết quả: Tỷ lệ nhiễm
giun móc/mỏ là 25,58%; tỷ lệ nhiễm cao ở dân
tộc thiểu số (42,7%), nhóm nghề nông (34,96%);
có liên quan giữa tỷ lệ nhiễm với kiến thức phòng
bệnh, thói quen đi chân đất, dùng đồ bảo hộ lao
động, sử dụng hố xí. Kết luận: Cần tích cực
tuyên truyền cho người dân về tác hại, đường lây
nhiễm và biện pháp phòng bệnh, nhằm làm giảm
tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ trong cộng đồng.
Từ khóa: tỷ lệ nhiễm, yếu tố liên quan, giun
móc/mỏ, Đắk Lắk
1Trường Đại học Tây Nguyên
2Trường Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột
3Bệnh viện Từ Dũ
Chịu trách nhiệm chính: Đặng Đình Thành
SĐT: 0915457279
Email: ddthanh@bmtuvietnam.com
Ngày nhận bài: 23/5/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
SUMMARY
THE PREVALENCE RATE HOOKWORM
INFECTION AND RELATED FACTORS
AMONG THE POPULATION OF TAM
GIANG COMMUNE, KONG NANG
DISTRICT, DAK LAK PROVINCE
Hookworm infection is not widespread and its
harmful effects are not easily detectable, but it is
prevalent in the community and harbors quite
serious potential consequences such as iron-
deficiency anemia causing edema, heart failure,
and physical growth retardation. Objective: To
determine the prevalence of hookworm infection
and some related factors among the people of
Tam Giang commune, Krong Nang district, Dak
Lak province. Research method: Cross-sectional
descriptive study on 387 subjects (systematic
random sampling). The participants were
interviewed and their stool samples were
examined using the Kato technique. Results: The
prevalence of hookworm infection was 25.58%;
the infection rate was higher among ethnic
minorities (42.7%), and the agricultural
occupation group (34.96%); there was a
relationship between the infection rate and
knowledge of disease prevention, habits of
walking barefoot, use of protective equipment,
and latrine usage. Conclusion: It is necessary to
actively propagate to the people about the
harmful effects, transmission routes, and
preventive measures in order to reduce the
prevalence of hookworm infection in the
community.
Keywords: infection rate, related factors,
hookworm, Dak Lak
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
355
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Việt Nam là nước có khí hậu nhiệt đới,
nóng ẩm, mưa nhiều. Các tập quán sinh hoạt
cũng như thói quen ăn uống rất thích hợp cho
sự phát triển và lây truyền các mầm bệnh ký
sinh trùng, trong đó có bệnh giun móc/mỏ.
Biểu hiện của bệnh không rầm rộ và tác hại
khó phát hiện, nhưng rất phổ biến, với những
hậu quả tiềm tàng, nghiêm trọng như: thiếu
máu thiếu sắt, giảm protein và albumin huyết
thanh,… từ đó gây phù nề, suy tim, chậm
phát triển thể chất và tinh thần..., nhất là đối
với phụ nữ và trẻ em [1]. Đắk Lắk, là một
trong những khu vực có khí hậu đặc trưng,
hai mùa rõ rệt là mùa khô và mùa mưa; Có
nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống,
kinh tế khó khăn, tình trạng vệ sinh môi
trường chưa được cải thiện, tập quán sinh
hoạt và canh tác lạc hậu, ăn uống chưa hợp
vệ sinh, nhận thức của người dân về công tác
phòng bệnh chưa cao. Đã có nhiều đề tài
nghiên cứu thực trạng nhiễm giun móc/mỏ ở
Đắk Lắk cho thấy tình trạng nhiễm giun ở
đây là khá cao (35%) [2]. Vì tính chất phổ
biến và các biến chứng trầm trọng của bệnh
giun móc/mỏ, cũng như để tiếp nối với các
công trình của các tác giả đi trước, chúng tôi
tiến hành thực hiện đề tài: “Thực trạng
nhiễm giun móc/mỏ và một số yếu tố liên
quan ở người dân xã Tam Giang, huyện
Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk năm 2023”, với
hai mục tiêu sau: (1) Xác định tỷ lệ nhiễm
giun móc/mỏ ở người dân xã Tam Giang,
huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk năm 2023.
(2) Mô tả một số yếu tố liên quan nhiễm giun
móc/mỏ tại địa điểm nghiên cứu.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Địa điểm nghiên cứu: xã Tam Giang,
huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk.
2.2. Thời gian nghiên cứu
Từ tháng 4/2023 đến tháng 10/2023.
2.3. Đối tượng nghiên cứu
- Tiêu chí chọn mẫu: Người dân từ 2 tuổi
trở lên, đang sinh sống tại xã Tam Giang,
huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk.
- Tiêu chí loại trừ:
+ Không đồng ý tham gia nghiên cứu.
+ Không có mặt tại địa phương trong thời
gian nghiên cứu.
+ Không có khả năng giao tiếp (đối với các
đối tượng tham gia điều tra KAP: đối tượng ≥
15 tuổi không trả lời được phỏng vấn KAP)
+ Bệnh phẩm không đạt yêu cầu do lấy
không đúng, mẫu lẫn đất, cát.
+ Tẩy giun trước ngày khảo sát < 30 ngày.
2.4. Phương pháp nghiên cứu
- Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu cắt
ngang.
- Cỡ mẫu: tính theo công thức:
Trong đó:
n: Cỡ mẫu tối thiểu cần điều tra để ước
lượng tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ
α: Xác suất sai lầm loại 1, chọn α = 0,05
thì = 1,96.
p: Trị số mong muốn của tỷ lệ nhiễm giun
móc/mỏ chọn p = 35% (theo nghiên cứu của
Chu Thị Kim Hương, 2022 [2])
d: Độ chính xác là khoảng sai lệch mong
muốn. Chọn d = 0,05
Thay các giá trị vào công thức trên, ta có n
= 350 đối tượng. Cộng thêm 10% số dự kiến
mất mẫu, tổng số mẫu thực tế cần lấy là 385
đối tượng.
Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu ngẫu
nhiên hệ thống
Kỹ thuật chọn mẫu: Theo kỹ thuật mẫu
ngẫu nhiên hệ thống
Khung mẫu: Danh sách hộ gia đình của xã
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
356
Đơn vị lấy mẫu: Hộ gia đình
Đơn vị quan sát: Cá thể trong hộ gia đình
được chọn
Qua khảo sát tại địa điểm nghiên cứu: mỗi
hộ gia đình có 4 - 5 thành viên.
Để có cỡ mẫu 385 người, lấy trung bình 1
hộ có 4 người với tổng số được quan sát là 96
hộ, khi đó khoảng cách mẫu K là:
Hệ số K
=
1360 hộ gia đình
=
14
96 hộ gia đình
Chọn ngẫu nhiên một hộ gia đình theo hệ
thống với (i) có số thứ tự trong khoảng 1 - 14
hộ gia đình đầu tiên (chọn được số 6)
Những hộ gia đình được chọn vào mẫu
nghiên cứu tiếp theo có số thứ tự trong danh
sách là [6 + 14], [6 + 214], [6 + 314],...[6
+ 9514].
- Tại mỗi hộ gia đình, chọn 4 người trong
hộ để xét nghiệm.
2.5. Phương pháp thu thập số liệu: Đánh
giá tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ bằng phương
pháp xét nghiệm phân Kato. Điều tra yếu tố
liên quan bằng cách phỏng vấn trực tiếp với bộ
câu hỏi KAP (phỏng vấn đối tượng ≥ 15 tuổi).
2.6. Xử lý số liệu: Số liệu được làm tròn
đến 1 chữ số sau dấu phẩy. Xử lý số liệu
bằng phần mềm STATA 13.0. Phân tích các
yếu tố liên quan đến nhiễm giun móc/mỏ
trong nghiên cứu (tính giá trị PR, CI 95% và
giá trị p).
2.7. Y đức nghiên cứu
Các đối tượng tham gia nghiên cứu sẽ
được giải thích cụ thể mục đích, nội dung
nghiên cứu. Các dữ liệu nghiên cứu chỉ phục
vụ cho mục tiêu nghiên cứu. Đối tượng
nghiên cứu không phải trả chi phí cho xét
nghiệm chẩn đoán, tư vấn phòng bệnh và
được hỗ trợ thuốc tẩy giun.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ tại địa
điểm nghiên cứu
Hình 1. Tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ tại địa điểm
nghiên cứu
Xét nghiệm 387 mẫu phân bằng kỹ thuật
Kato thấy tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ ở điểm
nghiên cứu là 25,58% (99/387).
3.2. Một số yếu tố liên quan đến tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ
Bảng 1. Tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ theo dân tộc, nghề nghiệp
Đặc điểm
n
Nhiễm giun móc/mỏ
p
Dương tính
SL
%
SL
%
Dân tộc
Kinh
298
61
20,47
237
79,53
< 0,001
Thiểu số
89
38
42,70
51
57,30
Nghề nghiệp
Làm nông (1)
226
79
34,96
147
65,04
p(1,2) = 0,23
Viên chức (2)
43
11
25,58
32
74,42
p(2,3) < 0,001
Nghề khác (3)
118
9
7,63
109
92,37
P (1,3 ) < 0,001
Kết quả bảng 1 cho thấy có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ
giữa dân tộc Kinh và dân tộc thiểu số, (p<0,001), tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ ở nhóm nghề nông
cao hơn nhóm viên chức (34,96% so với 25,58%), (p<0,001). Tuy nhiên, không có sự khác biệt
có ý ngĩa thống kê giữa tỷ lệ nhiễm ở nhóm viên chức và nhóm nghề nông, (p>0,05).
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
357
Bảng 2. Liên quan giữa nhiễm giun móc/mỏ và kiến thức về đường lây nhiễm, tác hại và biện
pháp phòng bệnh
Kiến thức
Giun móc/mỏ (n = 294)
n
PR
(KTC 95%)
p
Dương tính
Âm tính
SL
%
SL
%
Đường lây
nhiễm
Không
42
41,18
60
58,82
102
1,55
(1,11 - 2,15)
0,01
Có
51
26,56
141
73,44
192
Tác hại
Không
38
37.62
63
62.38
101
1,32
(0,94 - 1,85)
0,11
Có
55
28.5
138
71.5
193
Biện pháp
phòng bệnh
Không
44
40,37
65
59,63
109
1,52
(1,09 - 2,12)
0,01
Có
49
26,49
136
73,51
185
Kết quả bảng 2 cho thấy có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa nhiễm giun móc/mỏ và
không biết đường lây nhiễm, giữa nhiễm giun móc/mỏ và không biết biện pháp phòng bệnh,
(p < 0,05). Tuy nhiên, không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa nhiễm giun móc/mỏ và
không có kiến thức về tác hại khi nhiễm giun móc/mỏ.
Bảng 3. Liên quan giữa nhiễm giun móc/mỏ với thói quen đi chân đất và sử dụng đồ bảo hộ lao động
Thói quen
Giun móc/mỏ (n = 294)
n
PR
(KTC 95%)
p
Dương tính
Âm tính
SL
%
SL
%
Đi chân đất
Có
51
42.15
70
57,85
121
1,74
(1,24 - 2,43)
< 0,001
Không
42
24.28
131
75,72
173
Sử dụng bảo hộ
lao động
Không
59
36.65
102
63,35
161
1,43
(1,01 - 2,04)
0,04
Có
34
25.56
99
74,44
133
Nhóm có thói quen đi chân đất, không sử
dụng đồ bảo hộ khi tiếp xúc với đất có nguy cơ
nhiễm giun móc/mỏ cao hơn so với nhóm còn
lại, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).
IV. BÀN LUẬN
4.1. Tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ tại địa
điểm nghiên cứu
Kết quả xét nghiệm 387 mẫu phân bằng
phương pháp Kato cho thấy tỷ lệ nhiễm giun
móc/mỏ ở người dân tại địa điểm nghiên cứu
là 25,58%. Kết quả của chúng tôi thấp hơn
nghiên cứu của Đoàn Thị Kiều Nga (2020)
tại Long An là 13,1% [3]; Nguyễn Thu
Hương (2021) tại Bắc Giang là 2,9% [4];
Nhưng lại thấp hơn kết quả nghiên cứu của
Đỗ Thị Phượng Linh (2022) tại huyện Di
Linh, tỉnh Lâm Đồng là 37,29% [5]; hay
nghiên cứu của Chu Thị Kim Hương (2022)
tại huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk là 35% [2]. Tỷ
lệ nhiễm giun móc/mỏ trong nghiên cứu của
chúng tôi cao hơn, thấp hơn so với một số
các nghiên cứu có thể do khác nhau về thời
điểm nghiên cứu, khác nhau về địa lý, khác
nhau về đặc điểm kinh tế, văn hóa xã hội, về
phong tục tập quán, thói quen sinh hoạt, lao
động. Mặc dù, hàng năm tỉnh Đắk Lắk đều
có các đợt tẩy giun định kỳ cho các đối
tượng nguy cơ, trước khi thực hiện nghiên
cứu này, phụ nữ tuổi 15 - 45 trên toàn tỉnh
tẩy giun đã được 11 tháng và các đối tượng 2
- 5 tuổi, 6 - 11 tuổi tẩy giun được 6 tháng.
Nhưng tại điểm nghiên cứu của chúng tôi với
tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ trong cộng đồng
còn khá cao 25,87%. Nên cần được chú trọng
công tác phòng chống bệnh giun truyền qua
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
358
đất nói chung và giun móc/mỏ nói riêng
trong cộng đồng dân cư.
4.2. Một số yếu tố liên quan đến tỷ lệ
nhiễm giun móc/mỏ
Tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ theo dân tộc
Tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ ở dân tộc khác
là 42,70% cao hơn dân tộc Kinh (20,47%),
sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với (p <
0,001). Kết quả nghiên cứu của chúng tôi
phù hợp với nghiên cứu của Chu Thị Kim
Hương (2022) [2]; hay nghiên cứu của Đoàn
Thị Kiều Nga (2021) [3] cũng cho kết quả
tương tự. Có thể lý giải vấn đề này là do rào
cản về ngôn ngữ nên việc tiếp nhận thông tin
về phòng bệnh ký sinh trùng nói chung và
bệnh giun móc/mỏ nói riêng, ở nhóm người
dân tộc thiểu số gặp nhiều khó khăn. Và đây
cũng là vấn đề mà chúng ta cần phải quan
tâm trong công tác phòng chống giun
móc/mỏ cho các nhóm đồng bào dân tộc
thiểu số tại điểm nghiên cứu nói riêng và tại
cộng đồng dân tộc thiểu số nói chung.
Tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ theo nghề nghiệp
Tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ ở nhóm nghề
nông cao nhất là 34,96%, thấp nhất ở nhóm
nghề khác (7,63%), sự khác biệt có ý nghĩa
thông kê (p < 0,001); nhóm viên chức có tỷ
lệ nhiễm giun là 18,75% thấp hơn nhóm
người làm nghề nông, không có ý nghĩa
thống kê (p > 0,05), tỷ lệ nhiễm giun ở nhóm
này cao hơn nhóm nghề khác, có ý nghĩa
thông kê (25,58% so với 7,63% với p <
0,001). Kết quả nghiên cứu của chúng tôi
phù hợp với nghiên cứu của Chu Thị Kim
Hương (2022) [2]; hay nghiên cứu của Đoàn
Thị Kiều Nga (2021) [3] cũng cho kết quả
tương tự. Trong nghiên cứu của chúng tôi
cho thấy không có sự khác biệt về tỷ lệ
nhiễm giun móc/mỏ ở nhóm nghề nông so
với nhóm viên chức. Qua thực tế khảo sát tại
địa điểm nghiên cứu, thấy ở nhóm viên chức
ngoài công việc chính còn có những hoạt
động và sinh hoạt gắn với với ruộng vườn,
trồng rau, có những thói quen sinh hoạt
giống người làm nghề nông.
Liên quan giữa nhiễm giun móc/mỏ và
kiến thức về đường lây nhiễm, tác hại và
biện pháp phòng bệnh
Qua phân tích kết quả ở bảng 2 cho thấy
tỷ lệ nhiễm giun móc/mỏ ở nhóm không biết
đường lây nhiễm (41,18%), không biết biện
pháp phòng chống giun móc/mỏ (40,37%)
cao hơn so với nhóm nhóm có biết đường lây
nhiễm (26,56%), biết về biện pháp phong
chống giun móc/mỏ (26,49%), có ý nghĩa
thống kê (với p = 0,01). Kết quả nghiên cứu
của chúng tôi phù hợp với nghiên cứu của
Chu Thị Kim Hương (2022) [2]. Tuy nhiên tỷ
lệ nhiễm giun móc/mỏ ở nhóm không biết tác
hại khi nhiễm giun móc/mỏ cao hơn ở nhóm
có biết tác hại khi nhiễm giun móc/mỏ gấp
1,32 lần, sự khác biệt không có ý nghĩa thống
kê (với p = 0,11). Như vậy trong quá trình
phân tích về mối liên quan giữa tỷ lệ nhiễm
giun móc/mỏ với kiến thức cơ bản của đối
tượng nghiên cứu về giun móc/mỏ đó là biết
về đường lây, biết về tác hại, biết về biện
pháp phòng chống giun móc/mỏ, chúng tôi
nhận thấy: biết về đường lây, biết về biện
pháp phòng chống làm giảm tỷ lệ nhiễm giun.
Liên quan giữa nhiễm giun móc/mỏ với
thói quen đi chấn đất và sử dụng bảo hộ
lao động
Nhóm có thói quen đi chân đất, không sử
dụng đồ bảo hộ lao động khi tiếp xúc với đất
có nguy cơ nhiễm giun móc/mỏ cao hơn lần
lượt 1,74 và 1,43 lần so với nhóm không đi
chân đất, có sử dụng đồ bảo hộ lao động khi
tiếp xúc với đất, với p < 0,01. Kết quả
nghiên cứu của chúng tôi tương đồng với
nghiên cứu của Chu Thị Kim Hương (2022)
nhóm không đi dày dép có nguy cơ nhiễm