Góp phần nghiên cứu văn hóa dân tộc thiểu số khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam (Trường hợp văn hoá vật chất của các tộc người Tày, Nùng ở Châu Bắc Sơn tỉnh Lạng Sơn)

Trong bối cảnh hội nhập và hiện đại hóa, việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số là một yêu cầu cấp thiết. Tại huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn, các dân tộc Tày và Nùng sở hữu di sản văn hóa vật chất độc đáo như kiến trúc nhà ở, trang phục, ẩm thực và nghề thủ công. Tuy nhiên, những giá trị này đang đối mặt với nguy cơ mai một do tác động của kinh tế phát triển và giao thoa văn hóa. Nghiên cứu này nhằm làm rõ giá trị đặc sắc của văn hóa vật chất của các dân tộc thiểu số tại Bắc Sơn, đồng thời nhận diện thách thức và đề xuất giải pháp bảo tồn phù hợp, góp phần bảo vệ di sản văn hóa và phát triển bền vững trong thời kỳ hội nhập.

Mục tiêu của nghiên cứu là bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa vật chất độc đáo của dân tộc Tày và Nùng tại huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn, trong bối cảnh hội nhập và hiện đại hóa, nhằm duy trì bản sắc dân tộc và góp phần vào sự phát triển bền vững của cộng đồng.

Nghiên cứu này khám phá sự hội nhập văn hóa vật chất của các dân tộc Tày và Nùng tại huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn, trong bối cảnh những giá trị này đang đứng trước nguy cơ mai một do tác động từ kinh tế, xã hội và văn hóa ngoại lai. Mục tiêu chính là làm rõ những giá trị đặc sắc của văn hóa vật chất bao gồm kiến trúc nhà ở, trang phục, ẩm thực và nghề thủ công, đồng thời nhận diện các thách thức hiện tại và đề xuất giải pháp bảo tồn hiệu quả. Phương pháp nghiên cứu bao gồm điền dã dân tộc học, phân tích tài liệu và phỏng vấn sâu, giúp thu thập dữ liệu quan trọng về cách các dân tộc thích nghi với điều kiện tự nhiên và sự biến đổi văn hóa qua thời gian. Kết quả nghiên cứu cho thấy kiến trúc nhà ở của người Tày (nhà sàn bằng gỗ, tre, thích nghi với địa hình đồi núi, chống lũ, côn trùng và mang giá trị văn hóa tâm linh) và người Nùng (nhà đất sét, mái ngói/tranh, giữ nhiệt tốt, gắn bó với đất đai) đều phản ánh sự gắn kết sâu sắc với thiên nhiên và điều kiện sống bản địa. Trang phục truyền thống của cả hai dân tộc, với màu chàm/đen giản dị của người Tày và họa tiết thêu tay tinh xảo của người Nùng, vẫn giữ được bản sắc văn hóa độc đáo dù chịu ảnh hưởng từ sự phát triển kinh tế, thể hiện sự khiêm nhường và kết nối với tự nhiên. Văn hóa ẩm thực, với các phương pháp bảo quản thực phẩm truyền thống như phơi, sấy, ướp muối và lên men, không chỉ đảm bảo nguồn lương thực mà còn phản ánh sự thích nghi với khí hậu khắc nghiệt và đóng vai trò quan trọng trong các nghi lễ văn hóa. Tuy nhiên, sự suy giảm các nghề thủ công truyền thống, thay đổi lối sống và áp lực từ quá trình hội nhập văn hóa đã tạo ra những thách thức lớn đối với việc bảo tồn văn hóa vật chất. Để giải quyết những thách thức này, nghiên cứu đề xuất các giải pháp như sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương thông qua các chính sách bảo tồn và hỗ trợ tài chính, triển khai các chương trình giáo dục cộng đồng tại trường học và trong cộng đồng, cũng như xây dựng các mô hình làng văn hóa truyền thống kết hợp với du lịch cộng đồng. Những giải pháp này không chỉ nhằm bảo tồn di sản mà còn góp phần phát triển bền vững và duy trì bản sắc dân tộc trong thời kỳ hội nhập.