
5 0 NGHIÊN CỨ U - TRAO ĐỔ I
BIÊN ĐỔ I VĂN HÓA NHÌN
Từ NHÚNG ĐỔ I THAY CỦ A
HỆ THỐ NG BIỂ U TƯ Ợ NG
TÍNH DỤ C TRONG THƠ CA
DÂN GIAN NGƯ Ơ I VIỆ T
NGUYỄ N THỊ NGỌ C HÀ
1. Có thể nói, không ở đâu, chấ t văn
hoá nông nghiệ p lạ i đư ợ c bộ c lộ rõ như
trong thơ ca dân gian cô truyề n ngư ờ i Việ t.
Là sả n phẩ m tinh thầ n củ a ngư ờ i lao độ ng -
ngư ờ i nông dân, thợ thủ công, mỗ i lờ i thơ ,
câu hát xư a đề u in đậ m dấ u ấ n củ a sả n xuấ t
nông nghiệ p, sinh hoạ t nông nghiệ p. Nhữ ng
lờ i ca mang đậ m yế u tố tính dụ c cũng
không nằ m ngoài dòng chả y ấ y.
Không khó bắ t gặ p nhữ ng hình ả nh, sự
vậ t, hoạ t độ ng quen thuộ c củ a sả n xuấ t
nông nghiệ p, đờ i số ng nông nghiệ p trong
thơ ca dân gian cổ truyề n: nào chày, cố i,
nào con ong, quả bầ u, nào cái cày, thừ a
ruộ ng, nào con cá, lư ỡ i câu, nào lá mít, lá
khoai... nào cày ruộ ng, xay lúa, dệ t vả i,
hàn, đụ c, khoan... Nhữ ng hình ả nh. nhữ ng
hoạ t độ ng ấ y đã trở thành nhữ ng ấ n dụ quen
thuộ c củ a tác giả dân gian khi đề cậ p đen đề
tài hế t sứ c tế nhị như ng cũng vô cùng gầ n
gũi, thân thuộ c vớ i mỗ i ngư ờ i: tính dụ c.
Tùy vào mồ i cả nh huố ng, tác giả dân gian
lạ i có mộ t cách sử dụ ng biêu tư ợ ng riêng,
hế t sứ c linh hoạ t như ng cũng vô cùng chuẩ n
xác. Có khi, để làm nổ i rõ “hiệ n trạ ng” sinh
thự c khí củ a mộ t chàng trai đang bồ n chồ n
khát khao, tác giả dân gian mư ợ n hình ả nh
giằ ng cố i xay.
Bên kia có tì ứ ng cùng chăng
Bên này lùng lang như giằ ng cố i xay.
Lúc khác, sinh thự c khí nam lạ i đư ợ c
miêu tả :
Yế m thắ m anh ngỡ là cò
Anh quỳ gố i xuố ng, anh thò hoa mai.
Còn “báu vậ t” củ a ngư ờ i phụ nữ thì
đư ợ c ví von:
Gió xuân tố c dả i yế m đào
Anh trông thấ y oán anh vào thắ p hư ơ ng.
h ay
Mộ t mai trố ng thùng còn vành
Lấ y da trâu bị t lạ i cũng lành như xư a.
Nhữ ng biể u tư ợ ng tính dụ c ấ y trở nên
sinh độ ng, hấ p dẫ n hơ n bao giờ hế t khi tác
giả dân gian đặ t chúng ở thế sánh đôi, trong
sự giao hòa:
-A nh dây có cù khoai tứ
Em có cả i rãnh cho anh dư lấ y nòi.
- Ư ớ c chỉ em hoá ra trâu
Anh hoá ra chạ c xỏ nhau cà ngày
Ư ớ c gì em hoá lư ỡ i cày
Anh hoá thành bắ p lắ p ngay bây giờ .
- Tỉ nh cờ gặ p buổ i chợ Sò
A khoe con mự c tuộ c, anh thò cái
cuố ng đuôi.
Có lẽ , tư duy lư ỡ ng phân lư ỡ ng hợ p, có
âm có dư ơ ng củ a ngư ờ i nông nghiệ p đã chi
phố i cách biể u đạ t này. Và chỉ khi biể u đạ t
n h ư th ế , n h ữ n g lờ i c a m ớ i c ó đ ầ y đ ủ sứ c
mạ nh để giúp con ngư ờ i vư ợ t qua nhữ ng
vấ t vả , mệ t nhọ c củ a cuộ c đờ i.
Cũng không phả i ngầ u nhiên mà cu
khoai từ , cái rãnh, con trâu, chạ c mũi, lư ỡ i
cày, bap cày... lạ i đư ợ c vậ n dụ ng trong
việ c biể u đạ t bộ phậ n tính dụ c và hành vi
tính giao sổ n g đờ i số ng nông nghiệ p, tác