16 NGHIÊN CỨ U - TRAO Đổ l
QUAN N IỆ M VĂN HÓA
CỦ A NGƯ Ờ I TÀY QUA
MỘ T SỐ LOẠ I BÁNH
LÀM TỪ LÚA GẠ O
__________________
■
ĐOÀN VĂN PHÚC - NGÔN THỊ BÍCH
1. MỞ đẩ u
Từ xa xư a, ngư ờ i Tày đã quen vớ i nghề
trổ ng trọ t, chăn nuôi, đặ c biệ t là nghề trồ ng
lúa nư ớ c - mộ t nề n văn minh nông nghiệ p
điể n hình củ a cư dân Đông Nam Á nói
chung, cư dân Tày - Thái nói riêng. Trong
cuộ c số ng hàng ngày, ngư ờ i Tày thư ờ ng sử
dụ ng các sả n phẩ m tự sả n xuấ t đư ợ c để
chế biế n các món ăn, thứ c uố ng. Các món
ăn củ a ngư ờ i Tày mang đặ c tính rấ t rõ củ a
nề n văn hóa nông nghiệ p trồ ng lúa nư ớ c,
phù hợ p vớ i điề u kiệ n tự nhiên và sinh thái
củ a mình. Cách chế biế n và sử dụ ng các
sả n phẩ m từ chăn nuôi, trồ ng trọ t vừ a thể
hiệ n tài chế biế n củ a ngư ờ i Tày, thể hiệ n rõ
nét bả n sắ c dân tộ c rấ t phong phú và đa
dạ ng, tạ o nên nét văn hóa ẩ m thự c và tâm
linh riêng củ a họ . Nét văn hóa độ c đáo này
đã để lạ i dấ u ấ n khá đậ m nét trong kho
tàng từ vự ng tiế ng Tày. Đó là nhữ ng từ ngữ
chĩ sả n phẩ m làm từ lúa gạ o. Qua tư liệ u
điề n dã kế t hợ p vớ i thố ng kê trong cuố n
"T ừ điể n Tày - N ù ng - V iệ t” f1), chúng tôi
thu đư ợ c trong vố n từ củ a tiế ng Tày có tớ i
30 loạ i bánh khác nhau, trong đó có 29 tên
gọ i là từ , và 1 tên gọ i là ngữ . Các từ ngữ
này tậ p hợ p thành mộ t trư ờ ng từ vự ng - ngữ
nghĩa riêng, mà ngữ nghĩa củ a chúng phả n
ánh cách gọ i tên (đị nh danh) thể hiệ n quá
trình chế biế n, hình dáng,... Đồ ng thờ i,
chính trong các loạ i bánh đư ợ c làm từ lúa
gạ o ấ y lạ i chứ a đự ng đặ c điể m văn hóa ẩ m
thự c và tâm linh củ a chính nhữ ng ngư ờ i
sáng tạ o ra nó - ngư ờ i Tày. Trong bài viế t
này, chúng tôi thử tìm hiể u về mộ t số loạ i
bánh đư ợ c làm từ lúa gạ o, nơ i chứ a đự ng
mộ t cách nhìn và quan niệ m văn hóa củ a
ngư ờ i Tày.
2. Cách làm m ộ t số loạ i bánh từ lúa
gạ o
Ngư ờ i Tày có rấ t nhiề u loạ i bánh khác
nhau. Có nhữ ng loạ i bánh, ngoài việ c đư ợ c
sử dụ ng trong đờ i số ng hàng ngày, chúng
còn đư ợ c sử dụ ng gắ n vớ i lễ nghi mang
tính tâm linh, như : pẻ ng cooc m ò (bánh
sừ ng bò), pẻ n g cao (bánh khả o), pẻ n g tằ n
(bánh giầ y), pẻ n g to hom (mộ t loạ i bánh
chư ng). Dư ớ i đây là mộ t số loạ i bánh đư ợ c
làm từ lúa gạ o gắ n liề n vớ i văn hóa ẩ m
thự c và văn hóa tâm linh củ a họ .
p ẻ n g cooc mò', v ề hình thứ c bên ngoài,
trông pẻ n g co oc m ò chẳ ng khác gì cái
sừ ng bò. Để làm loạ i bánh này, ngư ờ i ta lấ y
lá cây mai hoặ c lá chuố i cắ t có kích thư ớ c
30cm X 20cm cuộ n lạ i thành hình cái phễ u
(hay cái loa), cho gạ o nế p đã vo kĩ có trộ n
muố i vào phễ u, gậ p mép lá ỏ đầ u to củ a
cái bánh thành hình tam giác, dùng lạ t
buộ c lạ i rồ i đem luộ c chín.
p ẻ n g cao / p ẻ n g cao bông-, là loạ i bánh
quý củ a ngư ờ i Tày. Đây là loạ i bánh đư ợ c
làm phổ biế n vào dị p Tế t Nguyên Đán và
đư ợ c dùng để cúng tổ tiên. Loạ i bánh này
đư ợ c chế biế n khá cầ u kì. Ngư ờ i ta chọ n
loạ i gạ o nế p hạ t tròn, vo qua để khô nư ớ c,
rang trong chả o nóng cho chín giòn rồ i xay
thành bộ t mị n. Bộ t bánh khả o đư ợ c rả i trên
mặ t giấ y bả n hoặ c róc mía cho lẫ n vào
trong bộ t để bộ t bánh ẩ m. Khi bộ t đủ độ
