16 NGHIÊN CỨ U - TRAO Đổ l
QUAN N IỆ M VĂN HÓA
CỦ A NGƯ Ờ I TÀY QUA
MỘ T SỐ LOẠ I BÁNH
LÀM TỪ LÚA GẠ O
__________________
■
ĐOÀN VĂN PHÚC - NGÔN THỊ BÍCH
1. MỞ đẩ u
Từ xa xư a, ngư ờ i Tày đã quen vớ i nghề
trổ ng trọ t, chăn nuôi, đặ c biệ t là nghề trồ ng
lúa nư ớ c - mộ t nề n văn minh nông nghiệ p
điể n hình củ a cư dân Đông Nam Á nói
chung, cư dân Tày - Thái nói riêng. Trong
cuộ c số ng hàng ngày, ngư ờ i Tày thư ờ ng sử
dụ ng các sả n phẩ m tự sả n xuấ t đư ợ c để
chế biế n các món ăn, thứ c uố ng. Các món
ăn củ a ngư ờ i Tày mang đặ c tính rấ t rõ củ a
nề n văn hóa nông nghiệ p trồ ng lúa nư ớ c,
phù hợ p vớ i điề u kiệ n tự nhiên và sinh thái
củ a mình. Cách chế biế n và sử dụ ng các
sả n phẩ m từ chăn nuôi, trồ ng trọ t vừ a thể
hiệ n tài chế biế n củ a ngư ờ i Tày, thể hiệ n rõ
nét bả n sắ c dân tộ c rấ t phong phú và đa
dạ ng, tạ o nên nét văn hóa ẩ m thự c và tâm
linh riêng củ a họ . Nét văn hóa độ c đáo này
đã để lạ i dấ u ấ n khá đậ m nét trong kho
tàng từ vự ng tiế ng Tày. Đó là nhữ ng từ ngữ
chĩ sả n phẩ m làm từ lúa gạ o. Qua tư liệ u
điề n dã kế t hợ p vớ i thố ng kê trong cuố n
"T ừ điể n Tày - N ù ng - V iệ t” f1), chúng tôi
thu đư ợ c trong vố n từ củ a tiế ng Tày có tớ i
30 loạ i bánh khác nhau, trong đó có 29 tên
gọ i là từ , và 1 tên gọ i là ngữ . Các từ ngữ
này tậ p hợ p thành mộ t trư ờ ng từ vự ng - ngữ
nghĩa riêng, mà ngữ nghĩa củ a chúng phả n
ánh cách gọ i tên (đị nh danh) thể hiệ n quá
trình chế biế n, hình dáng,... Đồ ng thờ i,
chính trong các loạ i bánh đư ợ c làm từ lúa
gạ o ấ y lạ i chứ a đự ng đặ c điể m văn hóa ẩ m
thự c và tâm linh củ a chính nhữ ng ngư ờ i
sáng tạ o ra nó - ngư ờ i Tày. Trong bài viế t
này, chúng tôi thử tìm hiể u về mộ t số loạ i
bánh đư ợ c làm từ lúa gạ o, nơ i chứ a đự ng
mộ t cách nhìn và quan niệ m văn hóa củ a
ngư ờ i Tày.
2. Cách làm m ộ t số loạ i bánh từ lúa
gạ o
Ngư ờ i Tày có rấ t nhiề u loạ i bánh khác
nhau. Có nhữ ng loạ i bánh, ngoài việ c đư ợ c
sử dụ ng trong đờ i số ng hàng ngày, chúng
còn đư ợ c sử dụ ng gắ n vớ i lễ nghi mang
tính tâm linh, như : pẻ ng cooc m ò (bánh
sừ ng bò), pẻ n g cao (bánh khả o), pẻ n g tằ n
(bánh giầ y), pẻ n g to hom (mộ t loạ i bánh
chư ng). Dư ớ i đây là mộ t số loạ i bánh đư ợ c
làm từ lúa gạ o gắ n liề n vớ i văn hóa ẩ m
thự c và văn hóa tâm linh củ a họ .
p ẻ n g cooc mò', v ề hình thứ c bên ngoài,
trông pẻ n g co oc m ò chẳ ng khác gì cái
sừ ng bò. Để làm loạ i bánh này, ngư ờ i ta lấ y
lá cây mai hoặ c lá chuố i cắ t có kích thư ớ c
30cm X 20cm cuộ n lạ i thành hình cái phễ u
(hay cái loa), cho gạ o nế p đã vo kĩ có trộ n
muố i vào phễ u, gậ p mép lá ỏ đầ u to củ a
cái bánh thành hình tam giác, dùng lạ t
buộ c lạ i rồ i đem luộ c chín.
p ẻ n g cao / p ẻ n g cao bông-, là loạ i bánh
quý củ a ngư ờ i Tày. Đây là loạ i bánh đư ợ c
làm phổ biế n vào dị p Tế t Nguyên Đán và
đư ợ c dùng để cúng tổ tiên. Loạ i bánh này
đư ợ c chế biế n khá cầ u kì. Ngư ờ i ta chọ n
loạ i gạ o nế p hạ t tròn, vo qua để khô nư ớ c,
rang trong chả o nóng cho chín giòn rồ i xay
thành bộ t mị n. Bộ t bánh khả o đư ợ c rả i trên
mặ t giấ y bả n hoặ c róc mía cho lẫ n vào
trong bộ t để bộ t bánh ẩ m. Khi bộ t đủ độ
TẠ P CHÍ VHDG sô' 3/2009 17
ẩ m, ngư ờ i ta cho bộ t vào trong cái mẹ t trộ n
vớ i đư ờ ng phên (đã đư ợ c giã nhuyễ n) rồ i
dùng tay vừ a vo, vừ a miế t đế n khi bộ t bóp
thành cụ c không bở thì đư a vào đóng
khuôn. Ngư ờ i Tày có hai loạ i khuôn đư ợ c
dùng làm pẻ ng cao: khuôn vuông và khuôn
đụ c lỗ theo hình trụ có hoa văn.
Vớ i loạ i khuôn vuông, ngư ờ i ta đổ bộ t
đã vo vào khuôn rồ i san mặ t bộ t cho
phẳ ng, dùng miế ng ván ấ n nhẹ lên mặ t
bộ t. Khi bộ t ở độ dày 1,5cm thì đổ nhân
pẻ ng cao (lạ c rang chín, giã nhỏ hay vừ ng
rang chín giã nhỏ hòa vớ i đư ờ ng, thị t mỡ
lợ n luộ c chín thái hạ t lự u đã ư ớ p đư ờ ng) rả i
đề u trên mặ t bộ t, tiế p tụ c đổ bộ t dày 1,5cm
rả i để u trên nhân. Dùng ván nhỏ ấ n, ép bộ t
dính vào nhau liề n mộ t khố i. Sau đó ngư ờ i
ta dùng dao mỏ ng rạ ch và cắ t thành từ ng
miế ng đề u hình chữ nhậ t rồ i gói từ ng cặ p
vào trong giấ y mầ u xanh, đỏ , vàng...
Vớ i loạ i khuôn hình trụ , ngư ờ i ta đổ bộ t
đã vo vào khuôn, dùng miế ng ván nhỏ tròn
nén chặ t, sau đó úp ngư ợ c khuôn, lấ y tay
đậ p nhẹ cho bánh rờ i ra, xế p bánh vào đĩa.
Loạ i bánh khả o làm bằ ng khuôn hình trụ
này không có nhân, chỉ dùng để thờ cúng,
không dùng làm quà.
Thi gói bánh sừ ng bò củ a dân tộ c Tày. Ả nh: SƠ N HẢ I
pẻ ng tằ n (hay còn gọ i pẻ n g đéc) là loạ i
bánh đư ợ c ngư ờ i Tày sử dụ ng nhiề u nhấ t
trong cuộ c số ng. Ngư ờ i ta chọ n loạ i gạ o
nế p ngon đem ngâm khoả ng nử a ngày, vớ t
ra vo sạ ch, để ráo nư ớ c rồ i cho vào chõ đồ .
Khi xôi đã chín, ngư ờ i ta rẩ y nư ớ c vào xôi
để ư ớ t, mề m, đậ y vung lạ i khoả ng 5 phút
thì cho vào cố i giã. Khi xôi đã thậ t nát mị n,
ngư ờ i ta đem ra chia thành nhữ ng cái bánh.
Bộ t nế p chín giã mị n rấ t dính, ngư ờ i làm
bánh phả i dùng sáp ong đun chả y hòa vớ i
nư ớ c mỡ rán từ tủ y lợ n, xoa vào tay hoặ c
chày cố i để chố ng dính. Tùy theo mụ c đích
sử dụ ng mà bánh đư ợ c nặ n theo nhữ ng
kích cỡ khác nhau, p ẻ n g tằ n có hai loạ i:
loạ i có nhân (nhân vừ ng rang chín giã nhỏ
trộ n vớ i đư ờ ng hoặ c nhân đỗ ) và loạ i không
nhân. Nế u làm để ăn thì ngư ờ i ta làm bánh
có nhân.
Ngư ờ i Tày có bố n loạ i bánh chư ng:
pẻ ng to hom , p ẻ ng lăn g kho òng / pẻ ng
toóc, p ẻ ng ben, pẻ ng cáy. Cơ sở củ a sự
phân biệ t này căn cứ vào cách gọ i tên theo
hình thứ c và phạ m vi sử dụ ng bánh chư ng
trong cuộ c số ng thư ờ ng ngày.
p ẻ n g to hom (mộ t loạ i bánh chư ng)
đư ợ c chế biế n từ gạ o nế p ngon đã vo kĩ, đư ợ c
gói vớ i nhân thị t mỡ , hạ t tiêu,
đỗ xanh đãi vỏ và nấ u chín.
Cách gói pẻ n g to hom như
sau: Dùng bố n lá dong gấ p
nế p, dự ng khuôn bánh hình
lậ p phư ơ ng để hở mặ t trên,
cho gạ o nế p vào khuôn lá
vớ i độ dày hai phân, gạ t
mặ t gạ o cho bằ ng phả ng, rả i
nhân đỗ (dày chừ ng mộ t
phân) lên mặ t gạ o, đặ t
miế ng thị t mỡ lên trên đỗ ,
tiế p tụ c rả i mộ t lầ n nhân đỗ
và mộ t lầ n gạ o nế p vớ i độ dày
18 NGHIÊN CỨ U - TRAO ĐOI
hai phân. Sau đó, ngư ờ i ta gậ p chéo các
mép lá dong lạ i rồ i dùng lạ t buộ c chặ t và
đem luộ c chín. Thờ i gian luộ c bánh từ mư òi
đế n mư ờ i hai tiế ng đồ ng hồ (giố ng như
bánh chư ng củ a ngư ờ i Kinh).
pẻ ng lăng khoò ng hay còn gọ i pẻ ng
toóc là loạ i bánh chư ng làm bằ ng gạ o nế p,
có nhân đỗ xanh, hạ t tiêu và thị t. Để gói
loạ i bánh này, ngư ờ i ta dùng hai lá dong
đả o đầ u đuôi, cho gạ o nế p và nhân vào
giữ a lá, gậ p hai mép lá đè lên nhau. Sau
đó gậ p hai đầ u lá lạ i để chiế c bánh dài và
phồ ng ở giữ a như hình ngư ờ i lư ng gù, dùng
lạ t buộ c lạ i và đem luộ c chín. Ngư ờ i Tày
gọ i tên loạ i bánh này dự a vào đặ c điể m
hình dáng. Lăng khoòng trong tiế ng Tày có
nghĩa là lư ng gù. p ẻ n g lăng khoòng có
nhân đư ợ c gói trong dị p tế t. Các dị p khác
ngư ờ i ta thư ờ ng gói loạ i không nhân.
pẻ ng ben là mộ t loạ i bánh chư ng làm
bằ ng gạ o nế p, có nhân đỗ xanh, hạ t tiêu và
thị t. Để gói loạ i bánh này, ngư ờ i ta dùng hai
lá dong đặ t chồ ng lên nhau như hình chữ
thậ p, cho gạ o nế p và nhân vào giữ a lá.
Sau đó gói chặ t lạ i thành hình vuông, dùng
lạ t buộ c lạ i và đem luộ c chín. Loạ i bánh
này đư ợ c gói trong dị p tế t Nguyên Đán, tế t
tháng bả y.
p ẻ n g cáy là loạ i bánh chư ng làm bằ ng
gạ o nế p, ít nhân đậ u xanh và thị t. Loạ i
bánh này đư ợ c gói bằ ng lá chuố i, luộ c chín
và đư ợ c bán hàng ngày.
3. Đặ c điể m về văn hóa tâm linh
Ngư ờ i Tày thư ờ ng dùng pẻ ng cooc m ò
để ăn khi đi đư ờ ng xa, làm quà khi đi thăm
nhau (bà đi thăm cháu, bạ n bè thăm
nhau...). Đặ c biệ t, trong lễ đầ y tháng trẻ
em ngư ờ i Tày thì pẻ ng cooc m ò là th ứ
không thể thiế u đư ợ c.
Trong lễ đầ y tháng củ a trẻ em (có nơ i
gọ i là tuổ n bư ơ n, có nơ i gọ i là ma n hét -
đư ợ c đọ c chệ ch từ chữ "m ãn nguyệ t" nghĩa
là đẩ y tháng), ngư ờ i Tày dùng pẻ n g cooc
mò để "hoàn phúc" cho nhữ ng ngư ờ i đế n
dự lễ . Ngư ờ i Tày có tụ c lệ : khi ngư ờ i phụ nữ
mớ i sinh con, anh em, họ hàng, làng xóm
thư ờ ng mang gà, gạ o nế p đế n biế u, tặ ng
để sả n phụ bồ i dư ỡ ng sứ c khỏ e. Vào ngày
lễ đầ y tháng đó, pẻ ng cooc m ò có thể đư ợ c
để trong nhữ ng chiế c dậ u (giố ng như mộ t
loạ i sọ t ở vùng ngư ờ i Kinh) đặ t trư ớ c cử a.
Mộ t ngư ờ i trong gia đình sẽ thay mặ t em bé
đư a pẻ ng co oc m ò cho mọ i ngư ờ i và nói lờ i
cả m ơ n. Hoặ c p ẻ n g coo c mò có thể đư ợ c
để sẵ n trên các mâm cỗ . Mỗ i mâm thư ờ ng
có tám xâu pẻ n g cooc mò, mỗ i xâu có ba
chiế c. Khi ăn cỗ xong, mọ i ngư ờ i sẽ tự cầ m
bánh về nhà. Nhữ ng xâu bánh đó đư ợ c coi
là quà củ a đứ a trẻ cho mọ i ngư ờ i. Qua thủ
tụ c này, ngư ờ i ta mong muố n khi đứ a trẻ
khôn lớ n sẽ biế t tôn trọ ng mọ i ngư ờ i, biế t
đáp lạ i tình thư ơ ng yêu mà họ hàng, dân
bả n và cả cộ ng đồ ng đã dành cho em.
p ẻ n g co oc m ò còn đư ợ c dùng trong
đám cư ớ i, ở đám cư ớ i, nhà trai mang đế n
nhà gái mộ t mâm bánh đư ợ c gọ i là bâm
cooc m ò (mâm bánh "cooc mò"), và ngư ờ i
ta sẽ đặ t nó dư ớ i bàn thờ . Mâm bánh này
gồ m có pẻ ng cooc mò, hai ố ng gạ o, mộ t
mả nh vả i hồ ng, tiề n "rằ m khâư ' (khô ư ớ t).
Mỗ i đồ vậ t ở trong bám cooc mò đó mang
các ý nghĩa văn hóa tâm linh khác nhau:
- p ẻ n g coo c m ò thể hiệ n niề m mong
ư ớ c hai gia đình sẽ có thêm thành viên mớ i
trong thờ i gian tớ i.
- Hai ố ng gạ o tư ợ ng trư ng cho cuộ c
số ng no đủ .
- Mả nh vả i hồ ng mang ý nghĩa là khi đi
lấ y chồ ng, ngư ờ i con gái không mang hế t
TẠ P CHÍ VHDG s ố 3/2009 19
phúc lộ c theo, mà vẫ n dành lạ i mộ t phầ n
cho anh, chị em ruộ t mình.
- Tiề n rằ m k h â ư {khô ư ớ t) là số tiề n mà
ngư ờ i con rể dành cho ngư ờ i mẹ vợ , trả ơ n
ngư ờ i mẹ đã vấ t vả nuôi con, nhấ t là lúc
con còn nhỏ , vạ t áo mẹ bên khô, bên ư ớ t
(do thấ m nư ớ c giả i củ a con thơ ).
Trư ớ c khi cô dâu ra cử a, nhà gái sẽ cử
anh trai hoặ c em trai củ a cô dâu ngồ i trư ớ c
bám cooc m ò để giữ phúc lộ c. Nế u gia đình
nào không có con trai thì ngư ờ i con gái
đư ợ c gia đình chọ n làm ngư ài du rư ờ n (ở
nhà - ngư ờ i con gái lấ y chồ ng như ng không
vể số ng ở nhà chồ ng mà cùng chồ ng ở lạ i
nhà mẹ đẻ ) sẽ ngồ i trư ớ c bâm cooc mò.
Ngư ờ i ngồ i trư ớ c bám cooc m ò không đư ợ c
nhìn theo cô dâu, vì ngư ờ i Tày quan niệ m:
nế u nhìn theo thì phúc lộ c trong gia đình sẽ
đi theo ngư ờ i con gái hế t.
pẻ ng cao / pẻ ng cao bỗ n g là loạ i bánh
đư ợ c làm phổ biế n ỏ vùng ngư ờ i Tày vào
dị p Tế t Nguyên Đán và đư ợ c dùng để cúng
tổ tiên. Ngư ờ i Tày dùng loạ i bánh đóng
khuôn vuông làm quà biế u nhữ ng ngư ờ i
thân hay bạ n bè ở xa... Đặ c biệ t, bánh
khả o còn đư ợ c nhà trai mang theo làm quà
khi đế n nhà gái xin lấ y lụ c m inh (lụ c mệ nh)
- mộ t tờ giấ y thổ có ghi giờ , ngày, tháng,
năm sinh bằ ng chữ Nho. Theo các cụ già
kể lạ i, qua nhữ ng điệ u sli, lư ợ n, điệ u pho ng
slư , có thể khẳ ng đị nh rằ ng từ rấ t lâu ngư ờ i
Tày đã khá bình đẳ ng trong việ c lự a chọ n
bạ n đờ i trăm năm củ a mình. Nam nữ tự tìm
hiể u, thư ơ ng yêu nhau. Sau khi đi đế n
thố ng nhấ t xây dự ng cuộ c đờ i chung, hai
bạ n trẻ sẽ thông báo cho gia đình biế t. Nhà
trai sẽ cử mộ t ngư ờ i đế n nhà gái xin lấ y lụ c
minh. Khi đi, nhà trai sẽ mang đế n nhà gái
từ 8 - 10 phong bánh khả o, mấ y đồ ng tiề n.
Ngư ờ i ta mang bánh khả o đế n vớ i niề m
mong ư ớ c tình cả m giữ a hai gia đình và tình
cả m củ a đôi trẻ sẽ ngọ t ngào như vi ngọ t
củ a bánh. Nhữ ng đồ ng tiề n không phả i là
tiề n dùng để mua lụ c m inh mà chủ yế u
dùng để thể hiệ n tình cả m quý trọ ng củ a
nhà trai đố i vớ i số mệ nh, cuộ c đờ i củ a
ngư ờ i con gái. Nế u lụ c m inh củ a đôi trẻ
không hợ p nhau thì nhà trai sẽ mang trả lạ i
lụ c m inh đó cùng vớ i mư ờ i phong bánh
khả o. Việ c làm này thể hiệ n quan niệ m
số ng củ a ngư ờ i Tày: tuy đôi trẻ không hợ p
tuổ i nhau như ng tình cả m giữ a hai gia đình
vẫ n không thay đổ i.
p ẻ n g cao còn đư ợ c dùng trong lễ kỉ
yên {cầ u an). Thài gian để làm lễ k ỉ yên bắ t
đầ u từ sau Tế t Nguyên Đán. Lễ đư ợ c tổ
chứ c tùy thuộ c vào việ c xem đư ợ c ngày
hợ p vớ i tuổ i củ a gia đình tổ chứ c lễ như ng
không quá tháng Ba. Lễ k ỉ yê n này đư ợ c tổ
chứ c khá lớ n. Gia đình mờ i m e p ụ t {bà bụ t)
đế n làm lễ , mờ i hàng xóm đế n cùng nghe
m e pụ t. Ngoài các mâm lễ có bày gạ o, gà,
thị t lợ n, ngư ờ i ta có mộ t mâm lễ riêng để
cầ u an. Trên mâm có p ẻ ng cao và mộ t
chiế c bát có cắ m mộ t cành cây hoa mua
rừ ng, mộ t cây rêu rừ ng, p ẻ n g cao tư ợ ng
trư ng cho nhữ ng sả n phẩ m quý, màu xanh
củ a cây lá tư ợ ng trư ng cho sự yên bình.
p ẻ n g tằ n / pẻ n g đéc là loạ i bánh đư ợ c
sử dụ ng trong nhiề u hình thứ c lễ nghi,
phong tụ c. Đ ể báo tin cho nhà ngư ờ i con
gái biế t là lụ c m inh đôi trẻ đã hợ p nhau, gia
đình nhà trai sẽ mang đế n nhà gái 10 chiế c
pẻ n g tằ n, mộ t đôi gà số ng thiế n, mộ t đôi gà
đã luộ c chín, 1/4 con lợ n và khoả ng 20 cái
pẻ n g to hom (bánh chư ng) để pao hom
(nghĩa là "báo tiế ng th ơ m " cho nhà gái).
Trong dị p pao hom này, nhà trai sẽ thông
báo chính thứ c cho nhà gái ngày ăn hỏ i và
ngày cư ớ i.
20 NGHIÊN CỨ U - TRAO Đổ l
ở vùng ngư ờ i Tày, pẻ ng tằ n / pẻ n g đéc
thư ờ ng đư ợ c dùng trong lễ ăn hỏ i và lễ
cư ớ i. Khi tổ chứ c lễ ăn hỏ i, ngoài xôi, thị t
lợ n, trầ u, chè, thuố c..., nhà trai mang đế n
nhà gái 50 đế n 100 chiế c p ẻ ng tằ n (gồ m
hai loạ i: pẻ ng tằ n có nhân và pẻ ng tằ n
không nhân). Nhà gái sẽ dùng pẻ n g tằ n
củ a nhà trai mang đế n để làm quà cho
ngư ờ i thân. Anh em thân thích sẽ đư ợ c biế u
mộ t chiế c pẻ ng tằ n nhân đư ờ ng và hai
chiế c pẻ ng tằ n không nhân; còn anh em xa
chỉ đư ợ c biế u hai chiế c pẻ ng tằ n không
nhân. Ngày cư ớ i, tùy theo yêu cầ u củ a nhà
gái, nhà trai sẽ phả i đư a đế n cho nhà gái
300 đế n 500 chiế c pẻ n g tằ n nhỏ và khoả ng
300 chiế c pẻ n g to hom (bánh chư ng). Lễ
đón dâu củ a ngư ờ i Tày đư ợ c tổ chứ c trang
trọ ng, mang nhiề u ý nghĩa. Ngoài các loạ i
bánh như đã nói ở trên, nhà trai phả i mang
đế n nhà gái hai chiế c p ẻ n g m e (bánh mẹ ) -
bánh giầ y to bằ ng cái sàng (đư ờ ng kính
khoả ng 45 - 50cm), bề mặ t phía trong đư ợ c
nhuộ m mộ t lớ p phẩ m đỏ . pẻ n g m e đư ợ c để
trong mộ t gánh mà ngư ờ i Tày gọ i là tháp
phẹ c, kèm theo đó là hai con gà đã luộ c
chín, mộ t túm gạ o có tiề n, mộ t túm vừ ng,
mộ t túm đỗ , hai con cá, hai cây mía có
ngọ n, hai quả cau. Theo quan niệ m củ a
ngư ờ i Tày, các sả n phẩ m kèm theo tFong
tháp phẹ c tư ợ ng trư ng cho sự sinh sôi nả y
nở , sự giàu sang, phú quý, sự ngọ t ngào về
tình cả m..., cầ u mong cho đôi vợ chồ ng trẻ
sẽ luôn luôn hạ nh phúc. Các loạ i bánh mà
nhà trai đư a đế n đư ợ c nhà gái dùng để tóp
tháp (hoàn trả m ộ t phầ n lễ ) cho anh em họ
hàng. Vì khi đế n dự đám cư ớ i, họ hàng nhà
gái thư ờ ng mang đế n mộ t gánh gồ m gạ o
và rư ợ u. Tùy theo mứ c độ thân thích trong
dòng họ mà các loạ i bánh đư ợ c tóp tháp
khác nhau. Cô, dì, chú, bác là nhữ ng ngư ờ i
đư ợ c mộ t phầ n củ a pẻ ng me, đư ợ c pẻ ng
tằ n, pẻ ng to hom và mộ t chiế c chân giò.
Còn nhữ ng ngư ờ i họ hàng xa đư ợ c nhà gái
biế u pẻ ng tằ n có kèm thêm mộ t miế ng thị t
lợ n nhỏ . Sau này, khi đôi vợ chồ ng trẻ có
con, nhữ ng ngư ờ i thân đã đư ợ c nhậ n mộ t
phầ n củ a pẻ ng m e thì lúc đế n thăm trẻ sơ
sinh, ngoài mang gà, gạ o nế p tặ ng sả n phụ
thì phả i có thêm mộ t chiế c tã cho trẻ sơ
sinh.
pẻ n g tằ n / p ẻ ng đéc cũng đư ợ c ngư ờ i
Tày dùng trong cả đám tang, đám giỗ . Khi
trong dòng họ có ngư ờ i chế t, ngư ờ i ta làm
mư ờ i chiế c pẻ ng tằ n kèm theo mộ t miế ng
thị t lợ n (đã luộ c chín) và bày ỏ phía đầ u áo
quan. Ngư ờ i Tày quan niệ m thế giớ i củ a
ngư ờ i chế t cũng có cuộ c số ng riêng. Khi có
ngư ờ i chế t, linh hồ n củ a nhữ ng ngư ờ i họ
hàng đã chế t trư ớ c sẽ đế n bên cạ nh ngư ờ i
vừ a chế t để dự tiệ c, để đón linh hồ n củ a
ngư ờ i chế t về vớ i thế giớ i củ a họ . Nế u
không làm cỗ kị p thì ông bà, tổ tiên củ a
mình sẽ không có mâm cỗ để ngồ i, có thể
giậ n và sẽ "phạ t" con cháu, pẻ n g tằ n ở
đám tang có hai loạ i. Thông gia cúng ngư ờ i
đã chế t bằ ng p ẻ n g tằ n có nhân đư ờ ng. Anh
em thân thích cúng bằ ng loạ i pẻ n g tằ n
không nhân. Trong dị p cúng giỗ tròn (mộ t
trăm ngày, mộ t năm, ba năm ngư ờ i đã
khuấ t), ngư ờ i Tày đề u làm pẻ n g tằ n / pẻ n g
đéc để cúng.
p ẻ n g to hom-. Trong quan niệ m củ a
ngư ờ i Tày, p ẻ n g to hom là món ăn sang.
Loạ i pẻ n g to hom này chỉ dùng trong hình
thứ c lễ nghi. Ngư ờ i Tày có tụ c lệ sầ ư lùa
(?). s ầ ư lùa là tụ c khi nhà trai đã lấ y lụ c
m inh củ a ngư ờ i con gái về nhà mà chư a tổ
chứ c cư ớ i đư ợ c thì vào dị p tế t tháng Bả y và
