UNG THƯ DA
(Skin cancer)
Hè vàng, Hè vàng. Mỗi năm Hè đến, nhìn nắng chói chang, chúng ta
nhớ nhắc nhở nhau về ung thư da.
Ung thư da xảy ra cho 1 trong 6 người ở Mỹ. Ung thư da có ba loại:
nhiều nhất basal cell cancer, thứ đến squamous cell cancer, rồi đến
melanoma. Tuy xảy ra ít hơn, song melanoma lại là loại ung thư da độc nhất,
gây tử vong dữ nhất. Trong các loại ung thư ở Mỹ, ung thư da melanoma
nhiều đứng hàng thứ 8, và là ung thư đang trên đà xảy ra ngày càng nhiều. 1
trong 1.500 người Mỹ ra đời vào năm 1935 sau có thể bị melanoma, nhưng 1
trong 105 người ra đời vào năm 1993 sẽ bị melanoma, tức tỉ lệ người bị
melanoma nay cao hơn trước rất nhiều. Các ung thư basal cell và squamous
cell hay xảy ra ở người lớn tuổi, còn ung thư melanoma xảy ra nhiều nhất
trong khoảng tuổi 20 đến 45. Với đàn ông, ung thư da xảy ra nhiều hơn, và
cũng cho tử vong cao hơn.
Trong vòng vài thập niên qua, tỉ lệ ung thư da mau chóng tăng cao có
lẽ vì cách sống của người ở Mỹ đã thay đổi nhiều so với trước, người ta
thích phô mình dưới ánh nắng mặt trời hơn, và cũng có thể do lớp ozone có
tính bảo vệ trong bầu khí quyển đã cạn kiệt.
Ung thư da basal cell
Ung thư da basal cell, dạng nodular
Ung thư da basal cell (phát xuất từ lớp tế bào nền của da) xảy ra nhiều
nhất, song được cái nó ít độc hơn so với hai anh em ung thư squamous cell
và melanoma của nó.
Ung thư basal cell thường xảy ra trên mặt và lưng bàn tay, lớn chậm
và chỉ thích lan đến các cơ quan quanh nó. Rất hiếm khi nó theo máu chuyển
di đi những nơi xa. Tuy có đến 6 dạng (nodular, pigmented, cystic,
sclerosing or morpheaforum, superficial, nevoid), nhưng nó thường có dạng
nodular, hình khối tròn nổi trên mặt da, trông bóng trong, có những tia máu
đỏ đan xuyên trên mặt.
Nếu ung thư basal cell còn nhỏ dưới 1.5 cm, dạng khối tròn, chưa
từng được thầy lang nào chữa trị tầm bậy tầm bạ, ở nơi dễ giải phẫu, mổ cắt
bỏ nó đi là xong, tỉ lệ trị tuyệt lên đến 95-99 phần trăm. Với những ung thư
không thể giải phẫu hoặc đã chuyển di đi xa, chữa bằng hóa học trị liệu
(chemotherapy).
Ung thư da squamous cell
Ung thư da squamous cell (phát xuất từ lớp tế bào vảy của da) nhiều
sau ung thư da basal cell, hay xảy ra cho các vị cao niên ở Mỹ, và thường là
hậu quả của một đời làm việc, sinh hoạt liên tục dưới ánh nắng mặt trời.
Ung thư xuất hiện ở những vùng da ít được quần áo che: đầu, cổ, bàn
tay và cẳng tay, thân trên và chân phía dưới. Nó thường sù sì (exophytic), có
thể mọc khá nhanh trong vòng vài tháng, đường kính từ vài ly (millimeter)
đến vài phân (centimeter). Nó có màu như màu da thường, hoặc màu nâu đỏ
(reddish-brown), màu hồng. Với các ung thư da squamous cell có mức độ
phân hóa rõ (well-differentiated, định được bằng cách cắt một miếng ung thư
đem thử) và còn nhỏ dưới 2 cm, giải phẫu cắt bỏ là xong, tỉ lệ trị tuyệt lên
đến 99 phần trăm.
Tuy nhiên, ung thư squamous cell có thể mọc rất nhanh và chuyển di
đi xa (nhiều nhất đến các hạch bạch huyết, phổi và gan). Các ung thư không
có mức độ phân hóa rõ (poor cell differentiation), đã ăn sâu xuống lớp da
bên dưới, hoặc mọc ở môi và tai hay chuyển di đi xa.
Một khi ung thư đã chuyển di, tỉ lệ trị tuyệt trong vòng 5 năm tụt
xuống chỉ còn 34 %. Ung thư hay tái phát và chuyển di nhất trong vòng 3
năm đầu kể từ khi được khám phá và trị liệu.
Ung thư melanoma
Ung thư da melanoma
Ung thư melanoma thường có màu sẫm, vì phát xuất từ các tế bào tạo
sắc tố melanin nâu, đen ở da. (Ta đặt tên Việt cho nó là ung thư hắc tố, nên
chăng?)
Ung thư melanoma có thể mọc ở bất cứ chỗ nào trên cơ thể, thế mới
ác, cả ở những chỗ ta ít để ý như bàn tay, bàn chân, ngón tay, ngón chân,
phía dưới móng tay, móng chân (subungual areas). Nó mọc nhiều nhất ở
lưng trên (upper back) của đàn ông lẫn phụ nữ, và ở chân phụ nữ. Nó hay tái
phát và chuyển di đến khắp nơi, dù nhiều năm sau.
Melanoma cần khám phá thực sớm, khi nó còn nhỏ và nông trên mặt
da, vì khi nó đã ăn sâu xuống lớp da bên dưới, hoặc chuyển di, tỉ lệ sống sót
hạ rất thấp. Nghi ngờ một nốt ruồi có thể là ung thư hắc tố melanoma,
phương pháp định bệnh là khoanh cắt hẳn nốt ruồi đem thử thịt (excisional
biopsy). [Vì vậy, chớ nên nhờ người không phải bác sĩ đốt phá hộ nốt ruồi