Vại uống bia của người Hà Nội
Chọn lôgô biểu trưng cho Câu lạc bộ Ẩm thực Việt Nam, chúng tôi chọn
hình cái niêu đất có từ thời n hóa Đông Sơn cổ xưa. Còn biu trưng
cho ẩm thực Thăng Long là cái gì? Có thời, công ty Ăn uống Hà Nội đã
chọn hình cốc vại bia đặt n cái bát đang nghi ngút bốc khói. Có lẽ vị
họa sĩ nào đó muốn chọn hình nh của vại bia hơi và bát phở Hà Nội
chăng?
Ờ nhỉ, phở Hà Ni thì quá rõ ri. Biết bao nhà m thực học Hà Ni của
nhiều thế hệ đã lun bàn, ngợi ca về món phở dân tộc đậm đà bn sắc Hà
Nội. Còn bia hơi? Bia rõ ràng là thức uống ngoại lai nhưng trong thời buổi
toàn cu hóa hiện nay, chẳng có nước nào dám độc quyền cho bia là sản
phm của riêng mình. Người Hà Ni cũng có thể tự hào mà nói rng bia i
là một trong những thức uống đậm đà bn sắc của dân Hà Ni. Vả li, đố ai
có thể tìm ra nơi nào trên trái đất này người làm ra và sử dụng lâu bền cái
cốc vại uống bia như những vại bia hơi của người Hà Ni?
Ảnh: blog.360.yahoo
Tôi nói cũng không ngoa. Cách đây ngót chục năm, anh bạn Jeffrey người
Mỹ của tôi là một nhà nghiên cứu cổ sinh vật học có tiếng và cũng là tay
sành bia có hng đến Hà Ni làm việc. Bạn bè kéo nhau đi uống bia bên gốc
cây si gần nhà hát lớn. Cả hội say khướt vì vmen bia đặc biệt Hà Ni mà
theo anh bạn tôi thì nó chẳng kém bất kì một loại bia nào trên thế giới. Thế
nhưng ở đây có một thứ mà chẳng nơi nào có được, đó chính là chiếc cốc vại
thủy tinh dầy, xanh xanh, trăng trắng, đùng đục sn sùi, cm thì nng tay,
thành cốc đổ mồ hôi lạnh toát. thể nhìn rõ lớp bọt bia trắng xốp phồng
trên miệng, những dòng tăm sủi bọt liên tục theo nhau nổi lên từ đáy cốc.
Tha hnâng lên hxuống, chạm cạch cạch, canh cách liên tục thoải mái mà
không svỡ. Anh bạn tôi may mắn xin được chị bán hàng người Hà Ni
tươi trẻ một chiếc cốc vại Hà Ni đem về xếp cạnh mấy chục loại cốc bia
của đủ các hãng bia khác nhau tn thế giới. Cho đến bây giờ, anh vẫn luôn
thào về hiện vật độc đáo mang đậm màu sắc Hà Nội này trong bộ sưu tập
độc nhất nhị của mình trên đất Hoa Kì.
một lần, biết tôi là dân bia Hà Ni sang, nhóm bạn ẩm thực Pháp rủ tôi đi
thưởng thức trong một quán bia bình dân Paris. Quen lối ăn uống xuềnh
xoàng bình n như còn Hà Ni, tôi bảo hãy chn một cửa hàng nào uống
bia i thôi. Khi vào đến quán mới vỡ lẽ rằng bên Pháp cũng như ở nhiều
nước khác, cùng với một mác bia thì giá của bia hơi tươi là đắt hơn cả. Bia
chai và bia lon chỉ thuận lợi cho việc đi picnic hay cất trữ trong nhà, giá lại
rẻ hơn và chưa chắc uống bia chai, bia lon đã sang hơn bia i. Người ta
đem cho tôi một bảng danh mục các loại bia hơi có trong cửa hàng to gn
bằng nửa chiếc chiếu nhỏ với tên và giá của đủ các loại bia trên thế giới,
trông hoa cmắt và giá tđắt khủng khiếp nếu so với bia hơi ở ta. Tôi tò
mò mun nếm thử mỗi loại một chút cho biết vị của các loại bia xem sao.
Thật lạ lùng là cmỗi loại bia được gọi ra thì người hầu bàn li rót vào một
loi cốc của chính loại bia khách thưởng thức. Thì ra đây, chiếc cốc uống
bia được coi như màu cờ, sắc áo của từng loại bia. Thấy người nâng cốc là
biết ngay họ đang uống bia gì, của hãng nào. Có điều đáng cý là tuy hình
dạng, nhãn hiệu các loại cốc có khác nhau nhưng cốc bia bao giờ cũng được
đong rất cẩn thận. Bia rót vào vại đầy bọt dùi lên có ngọn, người rót bia còn
dùng một cái gạt gạt ngang cốc và chờ cho lớp bọt tn tan đi lại tiếp tục rót
thêm cho thật đầy. Rót đủ, rót đầy, rót chính xác không thiếu một ly, một
giọt là tư cách đạo đức của mỗi người bán hàng, của từng hãng bia, tng nhà
hàng mà đâu đâu người ta cũng hết sức n trọng.
Hóa ra cùng là bia cả nhưng ở mỗi nơi, mỗi chỗ cách uống, cách bán hàng
và cả cái thú uống trong cốc loại gì cũng chẳng giống nhau. Chẳng cứ gì
Việt Nam Hà Ni khác với bên Mỹ, bên Pháp, cứ đem so sánh cách uống bia
hơi và cái cốc uống bia hơi của người Hà Nội với người Sài Gòn và các tỉnh
cũng đã khác nhau lm rồi. Tỉ mỉ hơn nếu đem so sánh những chiếc vại bia
của từng nhà ng ngay Hà Ni ti chắc chắn bạn sẽ được những điều
bất ngờ vô cùng thú vị. Chính vì thế, i phải tò mò tìm lại lai lịch của cái
cốc vại Hà Ni xem sao.
Qua ý kiến của một số nhà nghiên cứu về sử học và ngôn ngữ, tôi tạm nêu
giả thuyết: “i cốc thủy tinh được du nhập vào đời sống, văn hóa Việt Nam
chí ít cũng từ thế kỉ thứ XVIII. Đầu tiên có thể do các giáo sỹ phương y
người Bồ Đào Nha đưa vào. Chiếc cốc tiếng Bồ gọi là Cô pa, sau đó người
Việt ta đọc chệch đi thành là cái cốc.
Từ “cốc vại” sau này chính là để chỉi cốc lớn dùng để uống bia hơi phổ
biến trong nhiều năm ở Hà Ni, khác với những cốc uống nước ngọt hay
uống chè, ung thạch có kích thước nhỏ hơn.
Tôi sinh ra và lớn lên ở Hà Ni trong một gia đình trung lưu. Từ thuở cha
sinh mẹ đẻ trong nhà tôi đã có cốc thủy tinh. Có điều là nhng loại hình cốc
trong nhà cũng có những đổi thay theo tng năm tháng. Vào nhng năm 50,
trong nhà tôi chỉ dùng có vài chiếc cốc thủy tinh. Đó là một hai chiếc cốc
Tây bằng thủy tinh trong suốt khá dày, thành thấp nhà tôi dùng để uống
nước lọc. Trong tủ, bố i còn có một bộ sáu chiếc cốc pha lê có vin vàng
gần miệng cốc. Bộ cốc này năm thì mười họa mới được bố tôi đem ra dùng
khikhách quý đến chơi. Loại cốc này thường được dùng để pha nước
chanh đá mời khách uống trong mùa hè. Sau này vào nhng năm 60,Hà
Nội xuất hiện nhiều loại cốcn. Có nhiều loại được đúc khuôn bằng cách
nấu chảy các mảnh thủy tinh vỡ rồi đúc, thổi thành nhiu loại sản phẩm thủy
tinh khác nhau như bình du đèn, ống thông phong, lọ mực... Những loại cốc
và đồ thủy tinh rẻ tiền này được bán buôn ởc chợ Bắc Qua và có khắp
các chợ nội ngoại thành, các tỉnh. Trong số các loại cốc này, đáng cý là
một loại cốc thủy tinh dáng cao, bên thân có gờ dọc phần gần miệng kng
có gờ và nhẵn. Đáy cốc hơi thu lại. Thủy tinh có màu xanh lá cây nhạt hoặc
trắng và có nhiều bọt. Loại cốc này tng được dùng các quán nước chè
tươi pha đường hay bán thạch đen, thạch trắng trong các quán giải khát, các
gánh hàng rong. Có thnói đây là tiền thân của những chiếc cốc vại bán bia
sau này.
Ảnh: muivi