Trang 1
VAÊN XUOÂI 1954 – 1975
Vaán ñeà 1: Nguyeãn Tuaân vaø Ngöôøi Laùi Ñoø Soâng Ñaø
“Chuùng thuûy giai ñoâng taåu
Ñaø giang ñoäc baéc löu”
Nguyeãn Tuaân
NGUYEÃN TUAÂN (1910-1987)
CUOÄC ÑÔØI VAØ SÖÏ NGHIEÄP SAÙNG TAÙC
A. KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN
I. Cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp saùng taùc
1/ Cuoäc ñôøi:
- Nguyeãn Tuaân sinh ngaøy 10 thaùng 7 naêm 1910 taïi phoá Haøng Baïc (Haø Noäi) trong
moät gia ñình nhaø nho taøi hoa.
- Thaân sinh: Cuï Nguyeãn An Lan (coøn goïi laø oâng Tuù Haûi Vaên) ñoã khoa thi Haùn
hoïc cuoái cuøng roài ñi laøm vieân chöùc nhoû ôû toaø söù caùc tænh döôùi cheá ñoä thuoäc ñòa baát
ñaéc dó. Cuï cuøng gia ñình ñaõ soáng nhieàu ôû caùc tænh mieàn Trung: Khaùnh Hoøa, Phuù
Yeân, Hoäi An, Ñaø Naüng, Hueá, Haø Tónh, nhaát laø Thanh Hoùa.
- Thuôû nhoû, baét ñaàu ñi hoïc Nguyeãn Tuaân hoïc chöõ Phaùp. Khi hoïc ñeán baäc trung
hoïc ôû Nam Ñònh, oâng tham gia baõi khoùa vaø bò ñuoåi hoïc naêm 1929.
- Vaøo laøng vaên khaù sôùm vaø oâng soáng haún vôùi ngoøi buùt töø naêm 1937 (thôøi kyø Maët
traän daân chuû Ñoâng Döông vaø phong traøo ñaáu tranh coâng noâng do Ñaûng laõnh ñaïo)
cho ñeán khi oâng maát ngaøy 28 thaùng 7 naêm 1987 taïi Haø Noäi, sau moät côn ñau tim
ñoät ngoät.
2/ Söï nghieäp saùng taùc:
a) Tröôùc caùch maïng thaùng Taùm:
Trang 2
- Laø caây buùt tieâu bieåu cho laøng vaên xuoâi laõng maïn thôøi kyø phaùt trieån cuoái cuøng.
- Taùc phaåm tieâu bieåu: Vang boùng moät thôøi (1940); Tuyø buùt I (1941); Chieác lö
ñoàng maét cua (1941), Moät chuyeán ñi (1941); Toùc chò Hoaøi (1943); Tuyø buùt II
(1943)…
b) Sau caùch maïng thaùng Taùm:
- Nguyeãn Tuaân ñaõ soáng nhöõng ngaøy ñoåi ñôøi cuûa daân toäc neân cuõng nhö nhieàu nhaø
vaên khaùc, oâng ñaõ quyeát taâm “loät xaùc” hoøa mình vaøo cuoäc soáng roäng lôùn cuûa nhaân
daân.
- Naêm 1946, chuyeán ñi ñaàu tieân cuûa oâng trong cuoäc ñôøi môùi laø tham gia ñoaøn saùng
taùc vaên ngheä ñi vaøo maët traän Nam Trung boä ñaùnh Phaùp.
- Naêm 1948 leân ñöôøng ra Vieät Baéc döï Ñaïi hoäi vaên hoùa vaø Hoäi nghò vaên ngheä toaøn
quoác. OÂng ñöôïc baàu laøm Toång thö kyù ñaàu tieân cuûa Hoäi Vaên Ngheä Vieät Nam.
- Trong khaùng chieán choáng Phaùp, oâng ñaõ döï nhieàu chieán dòch vôùi boä ñoäi ôû Taây
Baéc, Ñoâng Baéc, vaøo vuøng saâu ñòch haäu Baéc Ninh ñeå vieát veà du kích choáng caøn.
- Taùc phaåm tieâu bieåu: Ñöôøng vui (1949), Tình chieán dòch (1950); Tuøy buùt khaùng
chieán (1955)…
- Trong khaùng chieán choáng Mó, oâng ñaõ ñaët chaân ñeán nhieàu nôi tuyeán löûa: Vónh
Linh, caàu Hieàn Löông, Quaûng Bình… ngöôïc soâng Ñaø hieåm trôû vaø ngang doïc khaép
caùc mieàn. Than Uyeân, Quyønh Nhai, Sôn La… ñeå lieân tieáp cho ra ñôøi nhöõng baøi tuøy
buùt, buùt kyù noùng hoåi tính thôøi söï vaø mang daáu aán ngheä thuaät ñoäc ñaùo.
- Taùc phaåm chính: Soâng Ñaø (1960); Haø Noäi ta ñaùnh Mó gioûi (1972); Kí (1976)…
vaên xuoâi 1954- 1975 – TTLT Vónh Vieãn 128
II. Phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Tuaân:
Laø moät trong nhöõng caây buùt tieâu bieåu cuûa vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi, Nguyeãn
Tuaân ñöôïc chuù yù ñaëc bieät veà phong caùch ngheä thuaät. Tính ñoäc ñaùo cuûa phong caùch
ñoù ñöôïc theå hieän qua nhieàu phöông dieän:
Trang 3
1/ Khi saùng taùc, Nguyeãn Tuaân heát söùc nghieâm khaéc vôùi chính mình ñeå coù nhöõng
trang vaên thöïc söï coù tính ngheä thuaät môùi meû, mang daáu aán saùng taïo rieâng. OÂng
luoân kieân trì quan ñieåm: ñaõ goïi laø vaên thì tröôùc heát phaûi laø vaên. Vì theá caùch ñaët
caâu, döïng ñoaïn cuûa oâng thöôøng raát coâng phu, cuõng nhö kho töø vöïng cuûa oâng raát
phong phuù.
2/ Neùt noåi baät khaùc trong phong caùch Nguyeãn Tuaân laø chaát taøi hoa, taøi töû.Tröôùc
caùch maïng, nhieàu laàn oâng tuyeân boá beânh vöïc quan ñieåm ngheä thuaät vò ngheä thuaät,
nhöng trong nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu nhaát cuûa mình, oâng luoân theå hieän nieàm töï
haøo daân toäc saâu saéc, söï toân troïng, khaâm phuc nhöõng giaù trò vaên hoaù coå truyeàn cuûa
queâ höông.
Tuy vaäy, ñoâi luùc quaù ñaø, chaát taøi hoa taøi töû ñoù laïi mang tính khoa tröông, cöôøng
ñieäu.( Chieác lö ñoàng maét cua )
3/ Vaên NguyeãnTuaân coøn khaùc ngöôøi ôû tính uyeân baùc, ôû beà roäng vaø chieàu saâu vaên
hoaù. Ñoù laø keát quaû cuûa vieäc oâng tích luyõ tieàm löïc tri thöùc trong suoát nöõa theá kyû
saùng taïo ngheä thuaät.
Ñoâi khi oâng quaù meâ maûi, sa ñaø vaøo khoái löôïng tri thöùc ñoù neân moät soá ñoaïn vaên coù
phaàn naëng neà, khoâ khan, taïo cho ngöôøi ñoïc caûm giaùc meät moûi. ( Tuyø buùt “Soâng
Ñaø”).
III. Taäp tuyø buùt “Soâng Ñaø”
Ñaây laø taùc phaåm tieâu bieåu cho giai ñoaïn saùng taùc sau Caùch maïng thaùng Taùm cuûa
Nguyeãn Tuaân. “ Noù noùi raèng ngoøi buùt aáy ñaõ ñaït tôùi ñoä chín môùi veà tö töôûng vaø
ngheä thuaät”.
(Nguyeãn Ñaêng Maïnh)
“…Ñoïc “Soâng Ñaø” thaáy Toå quoác ta thaät laø giaøu ñeïp. Chæ noùi rieâng Than Uyeân coù
naøo moû xi maêng thieân taïo, moû thaïch anh laøm thuyû tinh nguõ saéc vaø ñoà söù, moû than
môû, moû laân tinh, moû ñoàng, moû chì…Caûnh Taây Baéc thì tuyeät ñeïp, ôû ñaâu taùc giaû
cuõng noåi höùng ngheä só muoán caém ngay giaù veõ maø veõ. Nuùi lôùp lôùp meânh moâng nhö
bieån, soâng traéng xoaù nhö töøng khuùc luïa tung traûi ra, nhöõng thung luõng luùa chín
vaøng choeù leân, treân ñoù maây traéng ñieåm lô löûng nhö theâu noåi v.v…..
Trang 4
Nhöng “Soâng Ñaø” khoâng chæ noùi veû ñeïp thieân nhieân maø coøn ñi tìm veû ñeïp cuûa
loøng ngöôøi. OÂng goïi ñoù laø chaát vaøng möôøi cuûa taâm hoàn con ngöôøi Taây Baéc. OÂng
ngöôïc doøng lòch söû tìm chaát vaøng ñoù ôû nhöõng chieán só caùch maïng kieân cöôøng ñaõ
theo göông baát khuaát ôû nhaø tuø Sôn La, ôû nhöõng caùn boä hoaït ñoäng bí maät hoài Taây
Baéc bò giaëc chieám ñoùng, ñaõ vöôït qua nhöõng thöû thaùch khuûng khieáp ñeå gaây cô sôû
caùch maïng, ôû nhöõng chieán só quaân ñoäi, nhöõng anh chò em daân coâng hoài tieán quaân
vaøo Ñieän Bieân…”
(Nguyeãn Ñaêng Maïnh – “Soâng Ñaø”
Trích “Nhaø vaên Tö töôûng vaø phong caùch”
NXB Vaên hoïc – 1983)
______ NGÖÔØI LAÙI ÑOØ SOÂNG ÑAØ _______
Nguyeãn Tuaân
A. KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN
Vieát veà soâng Ñaø, Nguyeãn Tuaân khoâng mieâu taû moät con soâng theo loái vaên taû caûnh
thuaàn tuyù maø ñoù laø moät nhaân vaät hoaït ñoäng, coù tính caùch taâm traïng raát phöùc taïp
nhö con ngöôøi. Nhaø vaên ñaõ cho ta thaáy hai tính caùch cô baûn ñoù laø “Con soâng Taây
Baéc hung baïo vaø tröõ tình”. Tuy nhieân ñeå döïng neân ,ñeå hieåu ñöôïc tính neát cuûa
nhaân “vaät” thieân nhieân naøy ,Nguyeãn Tuaân ñaõ vaän duïng raát nhieàu caùc loaïi tri thöùc
khaùc nhau nhö lòch söû ,ñòa lí , quaân söï ,voõ thuaät, hoäi hoaï ,ñieâu khaéc ,ñieän aûnh ,thô
Ñöôøng , thô Taûn Ñaø ,…ñeå quan saùt ,moâ taû hieän thöïc baèng neùt buùt taøi hoa cuûa mình .
1/ a)Soâng Ñaø laø moät “Nhaân vaät coù tính caùch hung baïo” .
- Doøng soâng raát döõ doäi (bôø ñaù döïng vaùch thaønh, cheït loøng soâng Ñaø khieán noù heïp
laïi, doøng soâng nhö moät caùi hang, toái, saâu vaø laïnh). Tri thöùc ñieän aûnh trong vieäc moâ
taû hình aûnh coù quan taâm tôùi maûng saùng toái töø maët ñaát nhìn leân, töø moät goùc ñoä
cheách ôû cao nhìn xuoáng. Noù gaây caûm giaùc maïnh: hôi laïnh, boùng toái, ñoä cao hun
huùt ñeán choùng maët…
- Con soâng luoân hung haêng, öa gaây söï. Noù luoân chôø ñôïi ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø ñeå
giaùng tai hoïa cho hoï.
Trang 5
(“Nöôùc xoâ ñaù, ñaù xoâ soùng, soùng xoâ gioù, cuoàn cuoän luoàng gioù…”)
Nhöõng ñoäng töø maïnh, laëp laïi vaø ken ñaëc noùi ñeán söï tieáp dieãn cuûa haønh ñoäng
“xoâ”ñöôïc dieãn ra treân moät khoâng gian daøi nhö con soâng vaø haønh ñoäng ñoù döõ doäi
khoâng chæ ôû trong loøng maø caû treân maët soâng (“Cuoàn cuoän luoàng gioù guøn ghe…).
- Tính caùch hung baïo cuûa soâng Ñaø ñöôïc bieåu dieãn döõ doäi ôû nhöõng doøng thaùc “lao
doøng” chaën ñaùnh ngöôøi laùi ñoø.Cong soâng Ñaø “thaønh ra dieän maïo vaø taâm ñòa cuûa
moät thöù keû thuø soá moät” . Noù hieän leân nhö moät loaøi thuûy quaùi khoång loà vöøa nham
hieåm vaø hung döõ, vöøa khoân ngoan vaø möu trí. Luùc thì aån naáp mai phuïc, löøa ñaùnh
ñoøn du kích, khi thì voøng laïi ñaùnh kieåu vu hoài, khi thì xoâng xaùo lieàu maïng, toång
taán coâng tôùi taáp oà aït khaép boán maët. Vaø thaät nham hieåm khi noù bieát keát hôïp ñaùnh
ngöôøi laùi ñoø caû treân maët traän ngoaïi giao; khi thì oaùn traùch van xin, khi thì “khieâu
khích, gioïng gaèn vaø cheá nhaïo”, khi thì “roáng leân trong taát caû baáy nhieâu caùi luoàng
giaän döõ”, “reo nhö ñun soâi”, “muoán haát tung ñi moät caùi thuyeàn”. Khi thì hoø la,
gaàm theùt vang ñoäng nuùi röøng “Maët nöôùc hoø reo la vang daäy “uøa vaøo” nhö theå
“quaân lieàu maïng”, “ñaùnh nhöõng ñoøn hieåm ñoäc nhaát”.
Quaû thaät con soâng nhö moät sinh theå thaät söï. Trí töôûng töôïng taïo hình cuûa taùc giaû
quan saùt raát kyõ löôõng vaø chính xaùc, taùc giaû cung caáp nhöõng kieán thöùc raát phong
phuù vaø khoâng tuøy tieän, ñoàng thôøi söû duïng ngoân ngöõ ñieâu luyeän, sinh ñoäng.
b) Soâng Ñaø laø moät “nhaân vaät” coù tính caùch tröõ tình:
- Taùc giaû hình dung noù nhö moät ngöôøi ñaøn baø kieàu dieãm.
+ “Soâng Ñaø nhö moät aùng toùc mun daøi ngaøn ngaøn vaïn vaïn saûi”.
+ “Soâng Ñaø luoân daøi nhö moät aùng toùc tröõ tình, ñaàu toùc chaân toùc aån hieän trong maây
trôøi Taây Baéc bung nôû hoa ban hoa gaïo”…
+ Soâng Ñaø coù “luoàng em” “ñaèm dòu” muoân ñôøi eâm “soâng nöôùc thanh bình”.
- Soâng Ñaø ñöôïc nhìn qua laøn maây muøa xuaân, aùnh naéng muøa thu. Taùc giaû theo doõi
nhöõng bieán cuûa maøu saéc. Khi “löø löø chín ñoû” khi “doøng xanh ngoïc bích”.
- Soâng Ñaø thaät mó leä, coù theå gôïi caûm höùng cho ngheä thuaät, gôïi caûm xuùc rieâng
bieät cho moãi ngöôøi khi tieáp xuùc vôùi tính caùch tröõ tình cuûa noù: Noù coù chaát Ñöôøng thi