14) ç h· ! Cao Th∞ng
Trong lÓc nghÿa quµn Ωang c‹ th∆ m≠nh sˆc to, l°m xao xuy∆n l›ng ngıÈi v° tr°n lan
kh∞p xˆ, khi∆n nh° ΩıÁng cuÊc B®o hÊ Ωang ph®i nh‡c nh±n lo ng≠i, kh·ng bi∆t c‹ d¬p ΩıÏc
kh·ng, v° bao giÈ mËi d¬p ΩıÏc; trong lÓc nghÿa quµn Ωang c∑n ngıÈi c‹ trœ, c‹ dÒng Ωà giÓp
ΩÎ cÚ Phan vÀ viŒc sai khi∆n tıËng sÿ, liŒu lıÏng binh cÁ, th÷ chÏt c‹ mÊt cüi tang r∂t Ωau
ΩËn, r∂t thiŒt h≠i, dÈi Ω‰i c® Ω≠i cuÊc, rung ΩÊng c® to°n quµn : cüi tang Cao Th∞ng t¯ tr∫n.
Cao Th∞ng l° mÊt ngıÈi c‹ t°i to chœ lËn th∆ n°o, ai n∂y Ω‡c m∂y Ωo≠n tr≈n kia Ω¨ bi∆t;
nghÿa quµn Ωang c∑n ph®i c‹ ·ng, Ωang ph®i d˙a v°o ·ng l°m mÊt bˆc tıÈng th°nh, bÂng
thi∆u m∂t ·ng Ωi, tˆc l° nghÿa quµn thi∆u m∂t linh h„n, kæm h≤n th˙c l˙c, kh·ng ph®i v˜a.
H„i Ω‹ Ω¨ tr®i nØm nØm tœch tÚ, nØm nØm d≠y dÂ, Cao Th∞ng ng‹ th∂y nghÿ quµn c‹
khœ giËi, c‹ lıÁng th˙c, c‹ c·ng phu t∫p luyŒn khü r„i, tuy kh·ng ph®i ΩıÏc dı l˙c chi,
nhıng cÒng Ωð ch‚ng c˙ vËi quµn Phüp trong mÊt thÈi gian. BÍi v∫y ·ng suy nghÿ n∆u m°
nghÿa quµn cˆ chui nhÒi l∏n qu∂t Í trong vÔng r˜ng nÓi m¨i, kh·ng l∂n bıËc l≈n mÊt v°i th÷
Ω∆n bao giÈ mËi chi∆m cˆ ΩıÏc mÊt t∂c Ω∂t l°m cØn b®n h≤n hoi Ωà Ω„ l∂y viŒc lËn. ᨠkh·ng
l∂n ΩıÏc th÷ l°m sao khfii c‹ ng°y ph®i thÚt lÔi, ph®i hı hfing. V∫y th÷ bµy giÈ, theo ˚ ·ng
mu‚n, nghÿa quµn t∂t ph®i kŸch liŒt t∂n c·ng mÊt phen th∆ n°o, chË cˆ Í m¨i r˜ng nÓi nhı
th∆ n°y, tuy l° Ω∂t cða m÷nh th∫t, nhıng b‚n phœa ΩÀu c‹ quµn Phüp bao b‡c, si∆t cˆng l∂y
m÷nh, th°nh ra m÷nh kh·ng khüc chi con chim Í trong l„ng, con cü Í trong ch∫u, vπy vÔng g÷
ΩıÏc ? Suy nghÿ v∫y r„i Cao Th∞ng v°o h∑u cÚ Phan ΩÃ b°n vÀ viŒc t∂n c·ng, huy∆t chi∆n
mÊt phen xem sao.
— ˚ cða ·ng mu‚n Ωem quµn ra Ωi, th÷ Ωünh l∂y Ω∂t n°o trıËc ?
— T·i xin Ωünh t◊nh NghŒ trıËc.
— T≠i l°m sao l≠i Ωünh t◊nh NghŒ trıËc ?
— V÷ quµn Phüp Ω‚i ΩŸch vËi ta, l∂y t◊nh NghŒ l°m nÁi cØn b®n, Ω‹ng quµn v° tœch lıÁng
Í Ω‹ r∂t nhiÀu, mÊt l° ΩÃ ch‚ng gi˘ ta Í m¥t H° Tÿnh, Qu®ng B÷nh, hai l° ΩÃ ch¥n ΩıÈng
kh·ng cho giao th·ng thanh khœ vËi ngo°i B∞c. Ng°y nay, n∆u ta ng„i m° gi˘ Ωµy m¨i, Ω¨
ch≤ng ph®i l° k∆ cˆu an, m° l∂y g÷ khœch ΩÊng ΩıÏc l›ng ngıÈi, mıu toan ΩıÏc viŒc lËn. Bao
nhi≈u nghÿa Ω®ng trong nıËc bµy giÈ, ΩÀu tr·ng ng‹ng v° ta m° ΩŸnh bıËc lui tËi; Ω∆n sˆc
khü nhı ta m° cˆ ng„i y≈n, th÷ h‡ cÒng kh·ng düm ΩÊng, nay n∆u ta ΩÊng th÷ t∂t l° h‡ Ôa
theo, ch∞c s¡ bÔng l≈n c‹ th∆ m≠nh l∞m. V® chØng l∂y r˜ng nÓi l°m ch süng t≠o th÷ ΩıÏc,
chˆ l°m ch thð th°nh kh·ng xong, v÷ quµn Phüp ch≤ng c∑n g÷ Ωünh ta, cˆ b‡c vµy Í ngo°i
trong œt lµu, ch≤ng c∑n ph®i hao phœ mÊt t≈n lœnh, mÊt vi≈n Ω≠n n°o, c‹ thà khi∆n cho ta Í
trong tuyŒt lıÁng, bœ ΩıÈng, t˙ nhi≈n l∑n h„i ta ph®i tan, ph®i ch∆t. TiÃu tıËng düm quy∆t
Ωoün r±ng th∆ n°o ΩŸch quµn cÒng dÔng tËi cüi k∆ kh·ng c∑n Ωünh m° r„i th∞ng tr∫n th°nh
c·ng nhı th∆ Ω‹. BÍi v∫y, nghÿa quµn ta ph®i ra tay trıËc ΩÃ mÍ l∂y mÊt sinh lÊ mËi ΩıÏc;
— Nhıng n∆u ra Ωünh t◊nh NghŒ, m° Phüp kæo quµn Í trong ra, Í ngo°i v· r„i hai m¥t
Ωünh Ω‰ d„n l≠i, th÷ tıËng quµn l∂y g÷ m° ch‚ng c˙ cho n‰i ?
— áiÀu Ω‹ tiÃu tıËng Ω¨ suy nghÿ k˛ c°ng r„i. T·i ch◊ c∑n ch‚ng c˙ vËi m¥t quµn Í
ngo°i B∞c v°o, c›n m¥t trong t·i kh·ng sÏ. Trong khi t·i ti∆n binh l≈n thµu phÚc t◊nh NghŒ
An, t·i s¡ xin chð soüi truyÀn lŒnh cho cüc quµn thˆ ΩÀu c¯ binh mÊt lıÏt, kh·ng c‚t g÷ Ωünh
nhau, nhıng ch◊ l°m ra bÊ lµm le Ωünh phü hai t◊nh Qu®ng B÷nh v° H° Tÿnh, l°m v∫y ΩÃ
chia sˆc quµn Phüp Ωi, h‡ kh·ng Ωà h∆t tµm l˙c Ω∆n m¥t NghŒ An ΩıÏc. V® l≠i, nghÿa binh
ta ra Ωünh bµy giÈ, c∑n ph®i liÀu ch∆t m° Ωünh cho thiŒt l° th∑n t‚c khi∆n cho ΩŸch quµn
ch≤ng kŸp trÍ tay, th÷ s˙ Ωünh h≠ ΩıÏc th°nh NghŒ An c‹ l¡ cÒng l° viŒc dÕ. HÕ h≠ ΩıÏc
NghŒ An r„i, tˆc kh∞c cüc Ω≠o quµn thˆ ta th˜a cüi th∞ng th∆ ∂y m° trıÈng khu Ω≠i t∂n, l≈n
chi∆m hai tinh Qu®ng B÷nh v° H° Tÿnh n˘a. B‡n nghÿa sÿ cüc t◊nh th∂y v∫y, t∂t l° h‡ nˆc
Phan á÷nh PhÔng ñ trang 67/67
l›nog m° cÔng n‰i l≈n tˆ tung, quµn Phüp c‹ ba Ω∑u süu tay cÒng ph®i b‚i r‚i. R„i cÚ Ωem
Ω≠i binh Ω‹ng Í Qu®ng B÷nh Ω‹n ΩıÈng ch‚ng c˙ vËi quµn Í trong kinh ra, t·i xin Í NghŒ An
Ωà gi˘ v˘ng m¥t ngo°i, n∆u nghÿa quµn ta gi˘ ch¥t ΩıÏc gi®i Ω∂t nhı th∆ l°m ch nıÁng
thµn l°m nÁi cØn cˆ, may ra c‹ thà l°m n≈n viŒc lËn ΩıÏc.
— Vœ dÚ l∂y ΩıÏc NghŒ An r„i m° Phüp Ωem quµn do ΩıÈng thðy tËi, th÷ ·ng l∂y g÷ m°
c˙ ΩŸch ?
— ViŒc Ω‹ t·i cÒng Ω¨ nghÿ tËi r„i. Bµy giÈ t·i Ω¨ c‹ cüch ngØn gi˘ kh·ng cho quµn Phüp
Ωem t°u v°o c¯a biÃn ΩıÏc.
— Song quµn ta hiŒn nay c›n y∆u th∆ l∞m, sÏ Ωi th÷ c‹ Ωi∆u b∂t lÏi.
CÚ Phan n‹i cµu ∂y, l° ˚ kh·ng mu‚n cho Cao Th∞ng Ωi, nhıng ·ng n‹i lËn r±ng :
— á≠i trıÏng phu Ω∆n ch∆t l° cÔng, chˆ c‹ ΩiÀu chi m° ph›ng sÏ !
R„i Cao Th∞ng nØn n◊ mÊt m˙c xin Ωi, cÚ Phan ph®i cho. V® ch≤ng, nhµn h„i b∂y giÈ, Í
quµn thˆ phð Anh SÁn t◊nh NghŒ An l° NguyÕn M∫u trÔ liŒu viŒc quµn lıÁng c‹ hÁi ch∫m
trÕ, n≈n cÚ cÒng s≥n l›ng cho Cao Th∞ng Ωi ΩÃ thu x∆p viŒc Ω‹ lu·n thÃ.
Cao Th∞ng bøn ch‡n l∂y mÊt ng°n quµn cıÈng kiŒn, luyŒn t∫p l≠i cho th∫t gifii, theo
nhı binh phüp cða ngıÈi Phüp. Duy c‹ quµn phÚc th÷ ·ng cho m¥c to°n s∞c Ωfi, v÷ ·ng l∂y
nghÿa r±ng : phıÁng Nam ta thuÊc vÀ Hfia, c›n phıÁng Tµy thuÊc vÀ Kim, nay l∂y hfia kh∞c
vËi kim nghÿa l° l∂y l¯a nung v°ng cho ch®y ra, cho n≈n l∂y s∞c Ωfi l°m quµn phÚc, l° ΩÃ
tıÏng vÀ hfia v∫y. á‚i vËi quµn sÿ, ·ng ch◊ c‹ mÊt cüi quµn mŒnh r±ng : “HÕ ai ra tr∫n m° lÔi
l≠i th÷ chæm Ω∑u”. Chœnh ·ng ra tr∫n cÒng kh·ng bao giÈ chŸu Ωi sau, bao giÈ cÒng x·ng pha
l¯a Ω≠n m° l≈n trıËc, khi∆n cho quµn lœnh ΩÀu nˆc l›ng. MÂi l∑n Ωünh nhau m° ·ng thıÈng
th∞ng l° nhÈ c‹ cüi can Ω®m ∂y, nhıng kà ra ·ng cÒng khinh sinh quü. Quµn lœnh xıa nay,
kh·ng nh˘ng phÚc ·ng l° ngıÈi Ω≠i t°i m° l≠i qu˚ m∆n ·ng l° ngıÈi c‹ ΩÊ lıÏng, v÷ Ω‚i vËi
quµn lœnh, ·ng l∂y t÷nh nhı anh em, khi∆n h‡ r∂t c®m phÚc, cho n≈n l∑n n°y ·ng ra binh, ai
cÒng vui l›ng theo, kh·ng ng∑n ng≠i mÊt chÓt n°o.
çng chia quµn ra l°m hai ΩÊi : ·ng v° ·ng NguyÕn Ni≈n Ωi ti≈n phong, c›n em ruÊt ·ng
l° Cao N˘u dπn mÊt n¯a Ωi l°m h∫u ΩÊi, r∑m rÊ theo ΩıÈng thıÏng Ω≠o m° kæo Ωi, tr·ng
th≤ng t◊nh NghŒ An t∂n phüt. Con ΩıÈng t˜ Ω‹ vÀ t◊nh NghŒ c‹ nhiÀu Ω„n tr≠i cða lœnh B®o
hÊ Ω‹ng ΩÃ ph›ng c˙ vØn thµn.
ái gi˘a ΩıÈng g¥p Ω„n n°o l° Cao Th∞ng Ωünh phü Ω„n ∂y, Ωünh nhau lµu l° n¯a ng°y,
mau l° mÊt giÈ hay v°i giÈ Ω„ng h„ l° ·ng phü ΩıÏc. çng Ω¨ phü ΩıÏc m∂y Ω„n nhı th∆.
Tr≈n kia Ω¨ c‹ Ωo≠n n‹i ·ng Cao Th∞ng v‚n l° ngıÈi c‹ ti∆ng anh hÔng, lœnh t∫p B®o hÊ ΩÀu
bi∆t, v° c‹ ˚ ki≈ng sÏ, cho n≈n mÂi khi h‡ tu∑n tiÕu m° g¥p quµn ·ng, h‡ kh·ng düm ham
Ωünh l∞m, ΩÀu g‡i ·ng l° “h‰ tıËng”.
Sau khi Ωünh phü m∂y Ω„n r„i, Cao Th∞ng kæo quµn ngang qua mÊt Ω„n Ω‹ g‡i l° Ω„n
Nfi. Trong Ω„n ch◊ c‹ ΩÊ mÊt trØm lœnh t∫p m° th·i. Vi≈n quan coi ΩÊi lœnh n°y, l° mÊt ngıÈi
m÷nh, trıËc l°m chünh qu®n, sau ΩıÏc thØng chˆc l°m quan mÊt lon, g‡i l° quan mÊt Phi∆u.
Phi∆u nguy≈n trıËc cÒng Í trong nghÿa Ω®ng, c‹ cÁ mıu l∞m, sau ra Ω∑u h°ng B®o hÊ r„i
Ωem thµn v°o h°ng ngÒ, l∫p nhiÀu huµn c·ng, th°nh ra ΩıÏc l°m tËi quan mÊt. NgıÈi Phüp
tin dÔng Phi∆u mËi cho Phi∆u Ω‹ng Í Nfi l° mÊt ch hiÕm y∆u n±m ngay gi˘a ΩıÈng, hÕ ΩŸch
quµn n°o c‹ phü ΩıÏc Ω„n n°y th÷ mËi c‹ l‚i Ωi tËi.
Phi∆u nghe tin büo r±ng ·ng Cao Th∞ng s∞p kæo quµn Ωi qua, liÀn d˙ bŸ cüch ngh≈nh
ΩŸch. Va t˙ bi∆t r±ng quµn m÷nh œt, n∆u ra ΩıÈng trıÈng m° Ωünh nhau vËi quµn Cao
Th∞ng, th÷ ch∞c l° thua, bøn nghÿ Ω∆n cüch “hı hı th˙c th˙c” ΩÃ Ωünh ·ng. CÒng l° lÓc trÈi
mu‚n gi∆t ·ng, cÒng l° lÓc trÈi kh·ng cho viŒc cüch m≠ng cða cÚ Phan gıÏng g≠o ΩıÏc lµu
n˘a, n≈n chi Ω∆n Ωµy Cao Th∞ng bŸ m∞c mıu m° t¯ tr∫n. ThıÁng h≠i thay !
Phan á÷nh PhÔng ñ trang 68/68
Phi∆u chia quµn ra l°m hai cünh : mÊt cünh Í trong Ω„ng nhıng khi quµn Cao Th∞ng
Ω∆n Ωünh th÷ cˆ b÷nh tÿnh nhı thıÈng, kh·ng ΩıÏc nüo ΩÊng hay c˙ chi∆n g÷ h∆t, m¥c kŒ
nghÿa quµn cˆ viŒc phü Ω„n, ΩÃ chÈ cho Ω∆n t‚i s¡ hay; c›n mÊt cünh th÷ ra mai phÚc Í ngo°i
Ω„n, cüch ΩÊ hai ba cµy s‚, hÕ lÓc n°o th∂y trong Ω„n c‹ hiŒu ri≈ng l° mÊt ng‡n Ωøn süng Í
tr≈n cÊt cÈ, ∂y l° lÓc trong Ω„n ra hiŒu cho ngo°i bi∆t r±ng trong Ω„n b∞n ra, th÷ quµn phÚc
binh Í ngo°i mËi ΩıÏc b∞n v°o sau lıng nghÿa quµn Cao Th∞ng. B‚ trœ Ωµu Ω‹ r„i, Phi∆u ch◊
chÈ Ω≠o nghÿa quµn Cao Th∞ng Ω∆n.
Cao Th∞ng th˜a ΩıÏc th∆ th∞ng Í m∂y Ω„n kia, kæo quµn tr˙c ch◊ Ω„n Nfi. Nghÿa quµn
Ω∆n nÁi nh±m lÓc x∆ chiÀu mÊt chÓt. Nhıng cao Th∞ng ch≤ng th∂y ΩÊng tÿnh g÷ h∆t, ban
Ω∑u tıÍng l° quµn trong Ω„n Ω¨ sÏ m° bfi Ωi r„i, sau ·ng suy nghÿ cÒng c›n sÏ k∆ mai phÚc
g÷ chØng, n≈n kh·ng düm cho quµn lœnh tr°n tÓÁi, Ω°nh ph®i Ω‹ng binh l≠i, ΩÃ chÈ t÷nh h÷nh
xem sao Ω¨.
MÊt lüt, trong Ω„n c‹ ngıÈi chi∆u ‚ng d›m ra ngo°i. Cao Th∞ng lanh m∞t ng‹ th∂y, bi∆t
r±ng lœnh Ω„n c‚ sˆc gi˘, b∂y giÈ mËi h· quµn Ωünh Ω„n. M∂y trØm kh∏u sÓng ch◊ th≤ng v°o
Ω„n m° b∞n nhı mıa r°o, m° trong Ω„n cˆ im phØng ph∞c, kh·ng c‹ mÊt ti∆ng sÓng n°o
b∞n ra. Nghÿa quµn hai ba l∑n mu‚n x·ng pha h¨m th°nh, nhıng r„i l≠i th·i. M¨i Ω∆n trÈi
t‚i mÊt lÓc, th∂y trong Ω„n kæo l≈n mÊt ng‡n Ωøn cao, r„i th÷ Í trong b∞n ra, Cao Th∞ng h·
quµn n±m r≠p xu‚ng Ω∂t m° ˆng chi∆n. Quµn trong Ω„n ΩÀu nÓp ch kœn, ng‹ ra th∂y ng‡n
l¯a cða nghÿa quµn l∫p l›e Í ch n°o, l° nh∞m theo ch ∂y m° b∞n; c›n nghÿa quµn Í ngo°i
ch◊ b∞n phfing v· phœa Ω„n, chˆ kh·ng bi∆t l° c‹ tin hay kh·ng. Lœnh t∫p mai phÚc Í ngo°i
Ω„n, th∂y hiŒu Ωøn süng, b∞t Ω∑u chÿa sÓng ngay sau lıng nghÿa quµn m° b∞n. Nghÿa quµn
Ωang Ωünh Ω„n, chÏt th∂y Ω±ng sau cÒng c‹ ti∆ng sÓng n‰ li≈n thinh, nghÿ r±ng c‹ quµn
Phüp Í Ωµu Ω∆n cˆu viŒn, m° trÈi t‚i Ωen nhı m˙c, ch≤ng bi∆t l° viŒn binh ∂y nhiÀu œt th∆
n°o, ch◊ bi∆t l° trıËc sau ΩÀu bŸ Ωünh c®, khi∆n cho l›ng quµn Ω¨ hÁi bi∆n lo≠n. Cao Th∞ng
th∂y s˙ th∆ nhı v∫y, sÏ quµn sÿ n∆u kh·ng quy∆t t¯ chi∆n th÷ kh·ng xong, ·ng liÀn nh®y l≈n
m° hæt lËn :
— LÓc n°y chÓng ta kh·ng Ωünh m° ch∆t, c›n ΩÏi Ω∆n bao giÈ.
Tˆc thÈi ·ng chia quµn ra l°m hai ΩÊi, mÊt ΩÊi th÷ cˆ viŒc Ωünh Ω„n, c›n mÊt ΩÊi quµn
th÷ ΩÃ c˙ ΩŸch vËi quµn mai phÚc g‡i l° quµn viŒn binh Í Ω±ng sau : mÂi ΩÊi g„m ΩÊ 150
ngıÈi. V÷ ti∆ng l° ·ng Ωem 1000 binh, nhıng do hai ·ng NguyÕn Ni≈n v° Cao N˘u qu®n
xu∂t nhiÀu hÁn, v° t∂n binh do Ω°ng khüc, chıa hÊi hiŒp nhau. Chœnh ·ng Cao Th∞ng thÓc
giÚc quµn lœnh x·ng tËi h¨m Ω„n, v° t˙ ·ng x·ng pha l≈n trıËc, th°nh ra bŸ vi≈n Ω≠n Í trong
Ω„n b∞n ra, trÓng ngay b≈n bÚng, ·ng liÀn ng¨ ra. Quµn sÿ th∂y ·ng chð tıËng bŸ Ω≠n r„i,
kh·ng ai düm ham Ωünh n˘a, mau mau rÓt Ωi, hiŒp vËi Ω≠o quµn sau v˜a Ωünh v˜a lui.
Quµn trong Ω„n v° quµn mai phÚc Í ngo°i, bi∆t nghÿa quµn ch≠y lÔi, tuy h‡ tr·ng ra kh·ng
th∂y g÷ h∆t, nhıng cˆ b∞n ph‹ng theo, l°m cho nghÿa quµn trÓng Ω≠n ch∆t nhiÀu. C‹ ΩiÀu l°
lœnh t∫p trong Ω„n, ngo°i Ω„n tuyŒt nhi≈n kh·ng bi∆t l° Cao Th∞ng bŸ Ω≠n m° nghÿa quµn
thüo lui.
Nghÿa quµn cflng ·ng Cao Th∞ng ch≠y m¨i Ω∆n m∂y chÚc d¥m, mËi t≠m Ω‹ng binh Í
trong mÊt l°ng g∑n b≈n nÓi ΩÃ lo cˆu ch˘a thıÁng tœch cho ·ng. LÓc b∂y giÈ ·ng h¨y c›n
s‚ng, nhıng m° bŸ Ω≠n trÓng v°o m≠ng mÎ, Ωau l∞m, Ω∆n nÂi m≈ man, kh·ng n‹i ΩıÏc cµu
g÷ n˘a. Quµn sÿ dÔng h∆t m∂y m‹n thu‚c cˆu thıÁng Ωem theo, v° l≠i hüi lü n°y lü kia ΩÃ rŸt
ch thıÁng tœch, nhıng cÒng v· hiŒu. Cao Th∞ng n±m m≈ man thi≈m thi∆p sau m∂y giÈ
Ω„ng h„ bÂng dıng th∂y ·ng mÍ m∞t ra nh÷nh quanh chı tıËng, nıËc m∞t tr°n xu‚ng hai
b≈n g› mü, thÍ d°i m∂y ti∆ng r„i m∂t. Ng°y ∂y chœnh l° ng°y thüng 10 nØm qu˚ tŸ (1893),
·ng mËi c‹ 29 tu‰i. Than ·i ! TrÈi xanh kh·ng t˙a, tuyŒt Ω∂ng anh hÔng, h›n Ω≠n v· t÷nh
gi∆t ngıÈi chi∆n sÿ. Th®m thay !
Tin d˘ büo g∂p Ω∆n Ng°n TrıÁi, cÚ Phan kh‹c l‹c k≈u g°o r∂t l° th®m thi∆t :
Phan á÷nh PhÔng ñ trang 69/69
— TrÈi h≠i t·i ! çng Cao Th∞ng ·i ! TrÈi hÎi trÈi !
Tˆc thÈi cÚ truyÀn lŒnh ph®i Ωem di h°i ·ng l≈n Ng°n TrıÁi ΩÃ l°m lÕ an tüng. CÚ d˙
bŸ viŒc tang r∂t l° tr‡ng thÃ.
Ba ng°y sau, quan t°i Cao Th∞ng chÍ vÀ Ω∆n Ω≠i doanh, cÚ Phan m¥t üo tr∞ng ra Ω‹n
t∫n c¯a ngo°i, hai tay v v°o quan t°i m° g°o kh‹c, g∑n mu‚n Ωˆt hÁi tæ x◊u. TıËng sÿ cÒng
kh‹c nhı mıa, v÷ kh·ng ai kh·ng thıÁng ti∆c Cao Th∞ng.
Quan t°i Ω¥t gi˘a NghŸ s˙ ΩıÈng, chı tıËng c∞t phi≈n nhau ng°y Ω≈m c∑m gıÁm tr∑n
Ωˆng thŸ kinh hai b≈n. Chœnh tay cÚ Phan vi∆t hai cµu ai liÕn ΩÃ thÈ :
VŸ TiŒp ti≈n t¯, thi≈n ˚ vŸ h°,
H˘u chœ ph∂t th°nh, anh hÔng dÿ hÿ.
C·ng c∑u t∂t th°nh, kœch ti∆p thŒ t®o thanh qu‚c t¥c,
S˙ nan d˙ liŒu, cˆ y≈n tœch dÿ thiÃu tı nhµn.
Hai cµu liÕn ΩÀu c‹ t÷nh tˆ lµm ly th‚ng thi∆t. á≠i ˚ cÚ than kh‹c r±ng ·ng Cao Th∞ng
theo cÚ ra khfii nghÿa binh t˜ lÓc Ω∑u, c‹ chð tµm quy∆t th∞ng ΩÃ kh·i phÚc cüi nÀn ΩÊc l∫p
cða nıËc m÷nh, nay kh·ng ngÈ chœ lËn cða ·ng chıa thfia, c·ng nghiŒp ΩŸnh l°m chıa th°nh,
m° trÈi Ω¨ vÊi cıËp ngıÈi anh hÔng Ωi, kh·ng bi∆t r±ng ˚ trÈi nghÿ ra l°m sao ! CÚ l≠i c‹ ˚
than ti∆c ·ng Cao Th∞ng l° chµn tay cða cÚ, cÚ d˙a nıÁng tr·ng c∫y ·ng ΩıÏc nhiÀu c·ng
viŒc, nay kh·ng dø Ωµu ·ng Ω¨ sËm ch∆t, l°m cho dıËi trıËng cða cÚ, thi∆u m∂t mÊt ngıÈi c‹
tıËng t°i, th∫t l° Ωau ΩËn.
CÚ Phan sai ·ng Vfl Phüt (tÚc g‡i l° Bang Nhu, Ω‹ng quµn Í h≠t K¸ Anh, sau th∂t tr∫n
bŸ b∞t r„i bŸ chæm t≠i Kinh) so≠n mÊt b°i vØn t∆ b±ng qu‚c µm.
Chœnh ng°y Ω≠i tüng, cÚ Phan th∞p nhang thµn t∆ ·ng Cao Th∞ng ba tu∑n, r„i Ωˆng Ω‹
bıng m¥t l≠i kh‹c hu hu, l°m cho tıËng sÿ ba quµn c®m ΩÊng quü ph®i kh‹c theo, vang ΩÊng
mÊt g‹c nÓi non. Nh∂t l° nh˘ng ngıÈi lœnh Ωi Ωünh tr∫n vËi ·ng ΩıÏc s‚ng s‹t trÍ vÀ, c°ng
x‹t thıÁng g°o kh‹c lËn. H‡ n‹i ·ng Cao ch∆t oan, ch∆t u‰ng, ch∆t thay th∆ cho h‡, v÷ n∆u
·ng Ω˜ng x·ng pha ra trıËc sÿ t‚t th÷ vi≈n Ω≠n üc nghiŒt kia c‹ ph®i vÀ ph∑n ·ng Ωµu.
B°i vØn t∆ cÚ Phan thµn t∆ Cao Th∞ng nhı sau n°y :
Than r±ng :
Thanh b˘u ki∆m mıÈi nØm s≥n c‹, Ω∂ng anh hÔng dÔi m°i m¨i chıa th·i.
ünh nhung trıÈng mÊt phÓt nhı kh·ng, con t≠o h‹a ghæt ghen chi l∞m th∆ !
Nghÿa Ω„ng ıu tıÍng l≠i lu‚ng Ωau l›ng
T÷nh v¨ng Ωi∆u nghÿ c°ng th≈m rÁi lŒ.
NhË T·n linh :
H°o kiŒt ∂y t°i,
Kinh luµn l° chœ ;
Væn mµy n¯a günh giang san
VÂ cünh b‚n phıÁng h„ th◊,
G¥p qu‚c bÊ Ωang cÁn binh cüch, nghÿa giÓp vua chung nÂi µn ıu,
Bfi gia Ω÷nh theo viŒc nhung Ωao, l›ng Ωünh gi¥c ri≈ng ph∑n lao tÚy;
áŸa bÊ mu‚n theo d›ng Nh≠c mÚc, thæt nhung b°o t˜ng gh≈ tr∫n oai linh,
Thi≈n t°i toan h‡c chıËc Vfl h∑u, ch∆ sÓng Ω≠n bi∆t bao ch˜ng cÁ trœ;
Án quµn tıËng á‰ng nhung vµng m≠ng, c∑m ∂n quan ph›ng,
TıËc triÀu Ω÷nh ChıÍng vŒ gia phong, kæo cÈ tµn ch∆;
Nh˘ng ch∞c r±ng : ba sinh c‹ phıËc, hØm hÍ m°i gıÁm chu‚t Ωü, chœ khu·ng ph›
kh·ng phÚ vËi quµn vıÁng.
Phan á÷nh PhÔng ñ trang 70/70
N°o ngÈ Ωµu ! mÊt sËm kh·ng ch˜ng, mÁ m°ng Ω≠n l≠c t≈n bay, trıÈng chi∆n Ω∂u bi∆t
Ωµu l° s‚ hŒ;
Trong ba k˝ xuµn thu tuy ch¯a m∂y, tr≈n y≈n ng˙a Ω›i phen roi thæt, tr‡ng cıÁng
thıÈng quy∆t mÍ m¥t nam nhi.
Ngo°i mıÁi sıÁng, s˙ nghiŒp bi∆t ch˜ng n°o, trıËc c¯a vi≈n bÂng ch‚c sao sa, thu linh
phüch vÊi cıËp c·ng trüng sÿ.
Non thi≈n ph∫n ph∂t phÁ hÁi gi‹ th‰i, thıÁng ngıÈi ti∆t nghÿa ng∫m ngÔi thay,
NıËc tam thoa th∂p thoüng b‹ng trØng soi, nhË k¿ trung trinh ngao ngün nh¿.
Th° ch∆t n˘a song tay ΩŸch khüi theo vÀ t‰ phÚ ∂y cÔng vinh.
K÷a s‚ng nhı m∂y k¿ h°ng di, Í vËi tinh chi≈n c°ng th≈m b∫y.
Nay nhµn :
Chung th∂t tËi tuqan,
ThÓc s· dµng lÕ.
Chæn rıÏu tho®ng bay mÔi chünh khœ, trıËc dinh ΩÀu Ωð m¥t quan li≈u.
Næn hıÁng nghi ngÓt kh‹i b≠ch vµn, dıËi ün Ωua chen h°ng cÁ vŒ
Chua x‹t thay, hai gi° tu‰i tüc ng‡t bÔi c∫y tay em thay ΩÎ, kh‚i thµm t÷nh chıa thoüt
cfli ho°ng tuyÀn.
Cüm c®nh thay Ω°n tr¿ thÁ ngµy, µn c∑n nhÈ c·ng vÏ d≠y nu·i, may di phÓc l≠i n∏y
ng°nh Ωan qu∆;
Tinh h„n vœ d∑u thanh s®ng, hÊ phen n°y cho tıËng m≠nh quµn bÀn.
Linh h„n n∆u c‹ kh·n thi≈ng, r„i ng°y khüc l≠i s∞c ph›ng ΩiŒn t∆.
Th·i ! Th·i !
C¯a tœa l∑u v°ng Ω°nh k¿ khu∂t, Ωem thµn büch chi∆n, ΩÃ ti∆ng thÁm cho tfi m¥t anh
hÔng.
SÓng Ω„ng gıÁm b≠c m¥c ngıÈi c›n, truyÀn lŒnh ba quµn, thæt hÁi m≠nh ΩÃ xµy nÀn
b÷nh trŸ.
ThıÁng ·i l° thıÁng,
KÃ sao xi∆t kÃ.
M¨i Ω∆n mıÈi m∂y h·m sau, quan quµn B®o hÊ mËi bi∆t tin Cao Th∞ng ch∆t. B®o hÊ
cÒng bi∆t Cao Th∞ng ch∆t l° cüi th˙c l˙c cða cÚ Phan c‹ gi®m Ωi, n≈n chi c°ng ra sˆc tu∑n
tiÕu hÁn trıËc.
Qu® nhi≈n, ·ng Cao Th∞ng m∂t Ωi, th∫t l° l°m t‰n thanh th∆ cða cÚ Phan, høn chi cÚ
kh‹c r±ng : “trÈi h≠i t·i” l° ph®i.
Phan á÷nh PhÔng ñ trang 71/71