[Danh Nhân Việt Nam] Tiểu Sử Phan Đình Phùng phần 7

Chia sẻ: Dwefershrdth Vrthrtj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

80
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Năm 1883, do bất đồng quan điểm với Tôn Thất Thuyết về việc phế vua Dục Đức, lập vua Hiệp Hòa, ông bị phụ chính Thuyết cách chức đuổi về quê nhà.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: [Danh Nhân Việt Nam] Tiểu Sử Phan Đình Phùng phần 7

14) ç h· ! Cao Th∞ng Trong lÓc nghÿa quµn Ωang c‹ th∆ m≠nh sˆc to, l°m xao xuy∆n l›ng ngıÈi v° tr°n lan kh∞p xˆ, khi∆n nh° ΩıÁng cuÊc B®o hÊ Ωang ph®i nh‡c nh±n lo ng≠i, kh·ng bi∆t c‹ d¬p ΩıÏc kh·ng, v° bao giÈ mËi d¬p ΩıÏc; trong lÓc nghÿa quµn Ωang c∑n ngıÈi c‹ trœ, c‹ dÒng ΩÃ giÓp ΩÎ cÚ Phan vÀ viŒc sai khi∆n tıËng sÿ, liŒu lıÏng binh cÁ, th÷ chÏt c‹ mÊt cüi tang r∂t Ωau ΩËn, r∂t thiŒt h≠i, dÈi Ω‰i c® Ω≠i cuÊc, rung ΩÊng c® to°n quµn : cüi tang Cao Th∞ng t¯ tr∫n. Cao Th∞ng l° mÊt ngıÈi c‹ t°i to chœ lËn th∆ n°o, ai n∂y Ω‡c m∂y Ωo≠n tr≈n kia Ω¨ bi∆t; nghÿa quµn Ωang c∑n ph®i c‹ ·ng, Ωang ph®i d˙a v°o ·ng l°m mÊt bˆc tıÈng th°nh, bÂng thi∆u m∂t ·ng Ωi, tˆc l° nghÿa quµn thi∆u m∂t linh h„n, kæm h≤n th˙c l˙c, kh·ng ph®i v˜a. H„i Ω‹ Ω¨ tr®i nØm nØm tœch tÚ, nØm nØm d≠y dÂ, Cao Th∞ng ng‹ th∂y nghÿ quµn c‹ khœ giËi, c‹ lıÁng th˙c, c‹ c·ng phu t∫p luyŒn khü r„i, tuy kh·ng ph®i ΩıÏc dı l˙c chi, nhıng cÒng Ωð ch‚ng c˙ vËi quµn Phüp trong mÊt thÈi gian. BÍi v∫y ·ng suy nghÿ n∆u m° nghÿa quµn cˆ chui nhÒi l∏n qu∂t Í trong vÔng r˜ng nÓi m¨i, kh·ng l∂n bıËc l≈n mÊt v°i th÷ Ω∆n bao giÈ mËi chi∆m cˆ ΩıÏc mÊt t∂c Ω∂t l°m cØn b®n h≤n hoi ΩÃ Ω„ l∂y viŒc lËn. á¨ kh·ng l∂n ΩıÏc th÷ l°m sao khﬁi c‹ ng°y ph®i thÚt lÔi, ph®i hı hﬁng. V∫y th÷ bµy giÈ, theo ˚ ·ng mu‚n, nghÿa quµn t∂t ph®i kŸch liŒt t∂n c·ng mÊt phen th∆ n°o, chË cˆ Í m¨i r˜ng nÓi nhı th∆ n°y, tuy l° Ω∂t cða m÷nh th∫t, nhıng b‚n phœa ΩÀu c‹ quµn Phüp bao b‡c, si∆t cˆng l∂y m÷nh, th°nh ra m÷nh kh·ng khüc chi con chim Í trong l„ng, con cü Í trong ch∫u, vπy vÔng g÷ ΩıÏc ? Suy nghÿ v∫y r„i Cao Th∞ng v°o h∑u cÚ Phan ΩÃ b°n vÀ viŒc t∂n c·ng, huy∆t chi∆n mÊt phen xem sao. — ˚ cða ·ng mu‚n Ωem quµn ra Ωi, th÷ Ωünh l∂y Ω∂t n°o trıËc ? — T·i xin Ωünh t◊nh NghŒ trıËc. — T≠i l°m sao l≠i Ωünh t◊nh NghŒ trıËc ? — V÷ quµn Phüp Ω‚i ΩŸch vËi ta, l∂y t◊nh NghŒ l°m nÁi cØn b®n, Ω‹ng quµn v° tœch lıÁng Í Ω‹ r∂t nhiÀu, mÊt l° ΩÃ ch‚ng gi˘ ta Í m¥t H° Tÿnh, Qu®ng B÷nh, hai l° ΩÃ ch¥n ΩıÈng kh·ng cho giao th·ng thanh khœ vËi ngo°i B∞c. Ng°y nay, n∆u ta ng„i m° gi˘ Ωµy m¨i, Ω¨ ch≤ng ph®i l° k∆ cˆu an, m° l∂y g÷ khœch ΩÊng ΩıÏc l›ng ngıÈi, mıu toan ΩıÏc viŒc lËn. Bao nhi≈u nghÿa Ω®ng trong nıËc bµy giÈ, ΩÀu tr·ng ng‹ng v° ta m° ΩŸnh bıËc lui tËi; Ω∆n sˆc khü nhı ta m° cˆ ng„i y≈n, th÷ h‡ cÒng kh·ng düm ΩÊng, nay n∆u ta ΩÊng th÷ t∂t l° h‡ Ôa theo, ch∞c s¡ bÔng l≈n c‹ th∆ m≠nh l∞m. V® chØng l∂y r˜ng nÓi l°m chÂ süng t≠o th÷ ΩıÏc, chˆ l°m chÂ thð th°nh kh·ng xong, v÷ quµn Phüp ch≤ng c∑n g÷ Ωünh ta, cˆ b‡c vµy Í ngo°i trong œt lµu, ch≤ng c∑n ph®i hao phœ mÊt t≈n lœnh, mÊt vi≈n Ω≠n n°o, c‹ thÃ khi∆n cho ta Í trong tuyŒt lıÁng, bœ ΩıÈng, t˙ nhi≈n l∑n h„i ta ph®i tan, ph®i ch∆t. TiÃu tıËng düm quy∆t Ωoün r±ng th∆ n°o ΩŸch quµn cÒng dÔng tËi cüi k∆ kh·ng c∑n Ωünh m° r„i th∞ng tr∫n th°nh c·ng nhı th∆ Ω‹. BÍi v∫y, nghÿa quµn ta ph®i ra tay trıËc ΩÃ mÍ l∂y mÊt sinh lÊ mËi ΩıÏc; — Nhıng n∆u ra Ωünh t◊nh NghŒ, m° Phüp kæo quµn Í trong ra, Í ngo°i v· r„i hai m¥t Ωünh Ω‰ d„n l≠i, th÷ tıËng quµn l∂y g÷ m° ch‚ng c˙ cho n‰i ? — áiÀu Ω‹ tiÃu tıËng Ω¨ suy nghÿ k˛ c°ng r„i. T·i ch◊ c∑n ch‚ng c˙ vËi m¥t quµn Í ngo°i B∞c v°o, c›n m¥t trong t·i kh·ng sÏ. Trong khi t·i ti∆n binh l≈n thµu phÚc t◊nh NghŒ An, t·i s¡ xin chð soüi truyÀn lŒnh cho cüc quµn thˆ ΩÀu c¯ binh mÊt lıÏt, kh·ng c‚t g÷ Ωünh nhau, nhıng ch◊ l°m ra bÊ lµm le Ωünh phü hai t◊nh Qu®ng B÷nh v° H° Tÿnh, l°m v∫y ΩÃ chia sˆc quµn Phüp Ωi, h‡ kh·ng ΩÃ h∆t tµm l˙c Ω∆n m¥t NghŒ An ΩıÏc. V® l≠i, nghÿa binh ta ra Ωünh bµy giÈ, c∑n ph®i liÀu ch∆t m° Ωünh cho thiŒt l° th∑n t‚c khi∆n cho ΩŸch quµn ch≤ng kŸp trÍ tay, th÷ s˙ Ωünh h≠ ΩıÏc th°nh NghŒ An c‹ l¡ cÒng l° viŒc dÕ. HÕ h≠ ΩıÏc NghŒ An r„i, tˆc kh∞c cüc Ω≠o quµn thˆ ta th˜a cüi th∞ng th∆ ∂y m° trıÈng khu Ω≠i t∂n, l≈n chi∆m hai tinh Qu®ng B÷nh v° H° Tÿnh n˘a. B‡n nghÿa sÿ cüc t◊nh th∂y v∫y, t∂t l° h‡ nˆc Phan á÷nh PhÔng ñ trang 67/67
l›nog m° cÔng n‰i l≈n tˆ tung, quµn Phüp c‹ ba Ω∑u süu tay cÒng ph®i b‚i r‚i. R„i cÚ Ωem Ω≠i binh Ω‹ng Í Qu®ng B÷nh Ω‹n ΩıÈng ch‚ng c˙ vËi quµn Í trong kinh ra, t·i xin Í NghŒ An ΩÃ gi˘ v˘ng m¥t ngo°i, n∆u nghÿa quµn ta gi˘ ch¥t ΩıÏc gi®i Ω∂t nhı th∆ l°m chÂ nıÁng thµn l°m nÁi cØn cˆ, may ra c‹ thÃ l°m n≈n viŒc lËn ΩıÏc. — Vœ dÚ l∂y ΩıÏc NghŒ An r„i m° Phüp Ωem quµn do ΩıÈng thðy tËi, th÷ ·ng l∂y g÷ m° c˙ ΩŸch ? — ViŒc Ω‹ t·i cÒng Ω¨ nghÿ tËi r„i. Bµy giÈ t·i Ω¨ c‹ cüch ngØn gi˘ kh·ng cho quµn Phüp Ωem t°u v°o c¯a biÃn ΩıÏc. — Song quµn ta hiŒn nay c›n y∆u th∆ l∞m, sÏ Ωi th÷ c‹ Ωi∆u b∂t lÏi. CÚ Phan n‹i cµu ∂y, l° ˚ kh·ng mu‚n cho Cao Th∞ng Ωi, nhıng ·ng n‹i lËn r±ng : — á≠i trıÏng phu Ω∆n ch∆t l° cÔng, chˆ c‹ ΩiÀu chi m° ph›ng sÏ ! R„i Cao Th∞ng nØn n◊ mÊt m˙c xin Ωi, cÚ Phan ph®i cho. V® ch≤ng, nhµn h„i b∂y giÈ, Í quµn thˆ phð Anh SÁn t◊nh NghŒ An l° NguyÕn M∫u trÔ liŒu viŒc quµn lıÁng c‹ hÁi ch∫m trÕ, n≈n cÚ cÒng s≥n l›ng cho Cao Th∞ng Ωi ΩÃ thu x∆p viŒc Ω‹ lu·n thÃ. Cao Th∞ng bøn ch‡n l∂y mÊt ng°n quµn cıÈng kiŒn, luyŒn t∫p l≠i cho th∫t giﬁi, theo nhı binh phüp cða ngıÈi Phüp. Duy c‹ quµn phÚc th÷ ·ng cho m¥c to°n s∞c Ωﬁ, v÷ ·ng l∂y nghÿa r±ng : phıÁng Nam ta thuÊc vÀ Hﬁa, c›n phıÁng Tµy thuÊc vÀ Kim, nay l∂y hﬁa kh∞c vËi kim nghÿa l° l∂y l¯a nung v°ng cho ch®y ra, cho n≈n l∂y s∞c Ωﬁ l°m quµn phÚc, l° ΩÃ tıÏng vÀ hﬁa v∫y. á‚i vËi quµn sÿ, ·ng ch◊ c‹ mÊt cüi quµn mŒnh r±ng : “HÕ ai ra tr∫n m° lÔi l≠i th÷ chæm Ω∑u”. Chœnh ·ng ra tr∫n cÒng kh·ng bao giÈ chŸu Ωi sau, bao giÈ cÒng x·ng pha l¯a Ω≠n m° l≈n trıËc, khi∆n cho quµn lœnh ΩÀu nˆc l›ng. MÂi l∑n Ωünh nhau m° ·ng thıÈng th∞ng l° nhÈ c‹ cüi can Ω®m ∂y, nhıng kÃ ra ·ng cÒng khinh sinh quü. Quµn lœnh xıa nay, kh·ng nh˘ng phÚc ·ng l° ngıÈi Ω≠i t°i m° l≠i qu˚ m∆n ·ng l° ngıÈi c‹ ΩÊ lıÏng, v÷ Ω‚i vËi quµn lœnh, ·ng l∂y t÷nh nhı anh em, khi∆n h‡ r∂t c®m phÚc, cho n≈n l∑n n°y ·ng ra binh, ai cÒng vui l›ng theo, kh·ng ng∑n ng≠i mÊt chÓt n°o. çng chia quµn ra l°m hai ΩÊi : ·ng v° ·ng NguyÕn Ni≈n Ωi ti≈n phong, c›n em ruÊt ·ng l° Cao N˘u dπn mÊt n¯a Ωi l°m h∫u ΩÊi, r∑m rÊ theo ΩıÈng thıÏng Ω≠o m° kæo Ωi, tr·ng th≤ng t◊nh NghŒ An t∂n phüt. Con ΩıÈng t˜ Ω‹ vÀ t◊nh NghŒ c‹ nhiÀu Ω„n tr≠i cða lœnh B®o hÊ Ω‹ng ΩÃ ph›ng c˙ vØn thµn. ái gi˘a ΩıÈng g¥p Ω„n n°o l° Cao Th∞ng Ωünh phü Ω„n ∂y, Ωünh nhau lµu l° n¯a ng°y, mau l° mÊt giÈ hay v°i giÈ Ω„ng h„ l° ·ng phü ΩıÏc. çng Ω¨ phü ΩıÏc m∂y Ω„n nhı th∆. Tr≈n kia Ω¨ c‹ Ωo≠n n‹i ·ng Cao Th∞ng v‚n l° ngıÈi c‹ ti∆ng anh hÔng, lœnh t∫p B®o hÊ ΩÀu bi∆t, v° c‹ ˚ ki≈ng sÏ, cho n≈n mÂi khi h‡ tu∑n tiÕu m° g¥p quµn ·ng, h‡ kh·ng düm ham Ωünh l∞m, ΩÀu g‡i ·ng l° “h‰ tıËng”. Sau khi Ωünh phü m∂y Ω„n r„i, Cao Th∞ng kæo quµn ngang qua mÊt Ω„n Ω‹ g‡i l° Ω„n Nﬁ. Trong Ω„n ch◊ c‹ ΩÊ mÊt trØm lœnh t∫p m° th·i. Vi≈n quan coi ΩÊi lœnh n°y, l° mÊt ngıÈi m÷nh, trıËc l°m chünh qu®n, sau ΩıÏc thØng chˆc l°m quan mÊt lon, g‡i l° quan mÊt Phi∆u. Phi∆u nguy≈n trıËc cÒng Í trong nghÿa Ω®ng, c‹ cÁ mıu l∞m, sau ra Ω∑u h°ng B®o hÊ r„i Ωem thµn v°o h°ng ngÒ, l∫p nhiÀu huµn c·ng, th°nh ra ΩıÏc l°m tËi quan mÊt. NgıÈi Phüp tin dÔng Phi∆u mËi cho Phi∆u Ω‹ng Í Nﬁ l° mÊt chÂ hiÕm y∆u n±m ngay gi˘a ΩıÈng, hÕ ΩŸch quµn n°o c‹ phü ΩıÏc Ω„n n°y th÷ mËi c‹ l‚i Ωi tËi. Phi∆u nghe tin büo r±ng ·ng Cao Th∞ng s∞p kæo quµn Ωi qua, liÀn d˙ bŸ cüch ngh≈nh ΩŸch. Va t˙ bi∆t r±ng quµn m÷nh œt, n∆u ra ΩıÈng trıÈng m° Ωünh nhau vËi quµn Cao Th∞ng, th÷ ch∞c l° thua, bøn nghÿ Ω∆n cüch “hı hı th˙c th˙c” ΩÃ Ωünh ·ng. CÒng l° lÓc trÈi mu‚n gi∆t ·ng, cÒng l° lÓc trÈi kh·ng cho viŒc cüch m≠ng cða cÚ Phan gıÏng g≠o ΩıÏc lµu n˘a, n≈n chi Ω∆n Ωµy Cao Th∞ng bŸ m∞c mıu m° t¯ tr∫n. ThıÁng h≠i thay ! Phan á÷nh PhÔng ñ trang 68/68
Phi∆u chia quµn ra l°m hai cünh : mÊt cünh Í trong Ω„ng nhıng khi quµn Cao Th∞ng Ω∆n Ωünh th÷ cˆ b÷nh tÿnh nhı thıÈng, kh·ng ΩıÏc nüo ΩÊng hay c˙ chi∆n g÷ h∆t, m¥c kŒ nghÿa quµn cˆ viŒc phü Ω„n, ΩÃ chÈ cho Ω∆n t‚i s¡ hay; c›n mÊt cünh th÷ ra mai phÚc Í ngo°i Ω„n, cüch ΩÊ hai ba cµy s‚, hÕ lÓc n°o th∂y trong Ω„n c‹ hiŒu ri≈ng l° mÊt ng‡n Ωøn süng Í tr≈n cÊt cÈ, ∂y l° lÓc trong Ω„n ra hiŒu cho ngo°i bi∆t r±ng trong Ω„n b∞n ra, th÷ quµn phÚc binh Í ngo°i mËi ΩıÏc b∞n v°o sau lıng nghÿa quµn Cao Th∞ng. B‚ trœ Ωµu Ω‹ r„i, Phi∆u ch◊ chÈ Ω≠o nghÿa quµn Cao Th∞ng Ω∆n. Cao Th∞ng th˜a ΩıÏc th∆ th∞ng Í m∂y Ω„n kia, kæo quµn tr˙c ch◊ Ω„n Nﬁ. Nghÿa quµn Ω∆n nÁi nh±m lÓc x∆ chiÀu mÊt chÓt. Nhıng cao Th∞ng ch≤ng th∂y ΩÊng tÿnh g÷ h∆t, ban Ω∑u tıÍng l° quµn trong Ω„n Ω¨ sÏ m° bﬁ Ωi r„i, sau ·ng suy nghÿ cÒng c›n sÏ k∆ mai phÚc g÷ chØng, n≈n kh·ng düm cho quµn lœnh tr°n tÓÁi, Ω°nh ph®i Ω‹ng binh l≠i, ΩÃ chÈ t÷nh h÷nh xem sao Ω¨. MÊt lüt, trong Ω„n c‹ ngıÈi chi∆u ‚ng d›m ra ngo°i. Cao Th∞ng lanh m∞t ng‹ th∂y, bi∆t r±ng lœnh Ω„n c‚ sˆc gi˘, b∂y giÈ mËi h· quµn Ωünh Ω„n. M∂y trØm kh∏u sÓng ch◊ th≤ng v°o Ω„n m° b∞n nhı mıa r°o, m° trong Ω„n cˆ im phØng ph∞c, kh·ng c‹ mÊt ti∆ng sÓng n°o b∞n ra. Nghÿa quµn hai ba l∑n mu‚n x·ng pha h¨m th°nh, nhıng r„i l≠i th·i. M¨i Ω∆n trÈi t‚i mÊt lÓc, th∂y trong Ω„n kæo l≈n mÊt ng‡n Ωøn cao, r„i th÷ Í trong b∞n ra, Cao Th∞ng h· quµn n±m r≠p xu‚ng Ω∂t m° ˆng chi∆n. Quµn trong Ω„n ΩÀu nÓp chÂ kœn, ng‹ ra th∂y ng‡n l¯a cða nghÿa quµn l∫p l›e Í chÂ n°o, l° nh∞m theo chÂ ∂y m° b∞n; c›n nghÿa quµn Í ngo°i ch◊ b∞n phﬁng v· phœa Ω„n, chˆ kh·ng bi∆t l° c‹ tin hay kh·ng. Lœnh t∫p mai phÚc Í ngo°i Ω„n, th∂y hiŒu Ωøn süng, b∞t Ω∑u chÿa sÓng ngay sau lıng nghÿa quµn m° b∞n. Nghÿa quµn Ωang Ωünh Ω„n, chÏt th∂y Ω±ng sau cÒng c‹ ti∆ng sÓng n‰ li≈n thinh, nghÿ r±ng c‹ quµn Phüp Í Ωµu Ω∆n cˆu viŒn, m° trÈi t‚i Ωen nhı m˙c, ch≤ng bi∆t l° viŒn binh ∂y nhiÀu œt th∆ n°o, ch◊ bi∆t l° trıËc sau ΩÀu bŸ Ωünh c®, khi∆n cho l›ng quµn Ω¨ hÁi bi∆n lo≠n. Cao Th∞ng th∂y s˙ th∆ nhı v∫y, sÏ quµn sÿ n∆u kh·ng quy∆t t¯ chi∆n th÷ kh·ng xong, ·ng liÀn nh®y l≈n m° hæt lËn : — LÓc n°y chÓng ta kh·ng Ωünh m° ch∆t, c›n ΩÏi Ω∆n bao giÈ. Tˆc thÈi ·ng chia quµn ra l°m hai ΩÊi, mÊt ΩÊi th÷ cˆ viŒc Ωünh Ω„n, c›n mÊt ΩÊi quµn th÷ ΩÃ c˙ ΩŸch vËi quµn mai phÚc g‡i l° quµn viŒn binh Í Ω±ng sau : mÂi ΩÊi g„m ΩÊ 150 ngıÈi. V÷ ti∆ng l° ·ng Ωem 1000 binh, nhıng do hai ·ng NguyÕn Ni≈n v° Cao N˘u qu®n xu∂t nhiÀu hÁn, v° t∂n binh do Ω°ng khüc, chıa hÊi hiŒp nhau. Chœnh ·ng Cao Th∞ng thÓc giÚc quµn lœnh x·ng tËi h¨m Ω„n, v° t˙ ·ng x·ng pha l≈n trıËc, th°nh ra bŸ vi≈n Ω≠n Í trong Ω„n b∞n ra, trÓng ngay b≈n bÚng, ·ng liÀn ng¨ ra. Quµn sÿ th∂y ·ng chð tıËng bŸ Ω≠n r„i, kh·ng ai düm ham Ωünh n˘a, mau mau rÓt Ωi, hiŒp vËi Ω≠o quµn sau v˜a Ωünh v˜a lui. Quµn trong Ω„n v° quµn mai phÚc Í ngo°i, bi∆t nghÿa quµn ch≠y lÔi, tuy h‡ tr·ng ra kh·ng th∂y g÷ h∆t, nhıng cˆ b∞n ph‹ng theo, l°m cho nghÿa quµn trÓng Ω≠n ch∆t nhiÀu. C‹ ΩiÀu l° lœnh t∫p trong Ω„n, ngo°i Ω„n tuyŒt nhi≈n kh·ng bi∆t l° Cao Th∞ng bŸ Ω≠n m° nghÿa quµn thüo lui. Nghÿa quµn cﬂng ·ng Cao Th∞ng ch≠y m¨i Ω∆n m∂y chÚc d¥m, mËi t≠m Ω‹ng binh Í trong mÊt l°ng g∑n b≈n nÓi ΩÃ lo cˆu ch˘a thıÁng tœch cho ·ng. LÓc b∂y giÈ ·ng h¨y c›n s‚ng, nhıng m° bŸ Ω≠n trÓng v°o m≠ng mÎ, Ωau l∞m, Ω∆n nÂi m≈ man, kh·ng n‹i ΩıÏc cµu g÷ n˘a. Quµn sÿ dÔng h∆t m∂y m‹n thu‚c cˆu thıÁng Ωem theo, v° l≠i hüi lü n°y lü kia ΩÃ rŸt chÂ thıÁng tœch, nhıng cÒng v· hiŒu. Cao Th∞ng n±m m≈ man thi≈m thi∆p sau m∂y giÈ Ω„ng h„ bÂng dıng th∂y ·ng mÍ m∞t ra nh÷nh quanh chı tıËng, nıËc m∞t tr°n xu‚ng hai b≈n g› mü, thÍ d°i m∂y ti∆ng r„i m∂t. Ng°y ∂y chœnh l° ng°y thüng 10 nØm qu˚ tŸ (1893), ·ng mËi c‹ 29 tu‰i. Than ·i ! TrÈi xanh kh·ng t˙a, tuyŒt Ω∂ng anh hÔng, h›n Ω≠n v· t÷nh gi∆t ngıÈi chi∆n sÿ. Th®m thay ! Tin d˘ büo g∂p Ω∆n Ng°n TrıÁi, cÚ Phan kh‹c l‹c k≈u g°o r∂t l° th®m thi∆t : Phan á÷nh PhÔng ñ trang 69/69
— TrÈi h≠i t·i ! çng Cao Th∞ng ·i ! TrÈi hÎi trÈi ! Tˆc thÈi cÚ truyÀn lŒnh ph®i Ωem di h°i ·ng l≈n Ng°n TrıÁi ΩÃ l°m lÕ an tüng. CÚ d˙ bŸ viŒc tang r∂t l° tr‡ng thÃ. Ba ng°y sau, quan t°i Cao Th∞ng chÍ vÀ Ω∆n Ω≠i doanh, cÚ Phan m¥t üo tr∞ng ra Ω‹n t∫n c¯a ngo°i, hai tay vÂ v°o quan t°i m° g°o kh‹c, g∑n mu‚n Ωˆt hÁi tæ x◊u. TıËng sÿ cÒng kh‹c nhı mıa, v÷ kh·ng ai kh·ng thıÁng ti∆c Cao Th∞ng. Quan t°i Ω¥t gi˘a NghŸ s˙ ΩıÈng, chı tıËng c∞t phi≈n nhau ng°y Ω≈m c∑m gıÁm tr∑n Ωˆng thŸ kinh hai b≈n. Chœnh tay cÚ Phan vi∆t hai cµu ai liÕn ΩÃ thÈ : VŸ TiŒp ti≈n t¯, thi≈n ˚ vŸ h°, H˘u chœ ph∂t th°nh, anh hÔng dÿ hÿ. C·ng c∑u t∂t th°nh, kœch ti∆p thŒ t®o thanh qu‚c t¥c, S˙ nan d˙ liŒu, cˆ y≈n tœch dÿ thiÃu tı nhµn. Hai cµu liÕn ΩÀu c‹ t÷nh tˆ lµm ly th‚ng thi∆t. á≠i ˚ cÚ than kh‹c r±ng ·ng Cao Th∞ng theo cÚ ra khﬁi nghÿa binh t˜ lÓc Ω∑u, c‹ chð tµm quy∆t th∞ng ΩÃ kh·i phÚc cüi nÀn ΩÊc l∫p cða nıËc m÷nh, nay kh·ng ngÈ chœ lËn cða ·ng chıa thﬁa, c·ng nghiŒp ΩŸnh l°m chıa th°nh, m° trÈi Ω¨ vÊi cıËp ngıÈi anh hÔng Ωi, kh·ng bi∆t r±ng ˚ trÈi nghÿ ra l°m sao ! CÚ l≠i c‹ ˚ than ti∆c ·ng Cao Th∞ng l° chµn tay cða cÚ, cÚ d˙a nıÁng tr·ng c∫y ·ng ΩıÏc nhiÀu c·ng viŒc, nay kh·ng dø Ωµu ·ng Ω¨ sËm ch∆t, l°m cho dıËi trıËng cða cÚ, thi∆u m∂t mÊt ngıÈi c‹ tıËng t°i, th∫t l° Ωau ΩËn. CÚ Phan sai ·ng Vﬂ Phüt (tÚc g‡i l° Bang Nhu, Ω‹ng quµn Í h≠t K¸ Anh, sau th∂t tr∫n bŸ b∞t r„i bŸ chæm t≠i Kinh) so≠n mÊt b°i vØn t∆ b±ng qu‚c µm. Chœnh ng°y Ω≠i tüng, cÚ Phan th∞p nhang thµn t∆ ·ng Cao Th∞ng ba tu∑n, r„i Ωˆng Ω‹ bıng m¥t l≠i kh‹c hu hu, l°m cho tıËng sÿ ba quµn c®m ΩÊng quü ph®i kh‹c theo, vang ΩÊng mÊt g‹c nÓi non. Nh∂t l° nh˘ng ngıÈi lœnh Ωi Ωünh tr∫n vËi ·ng ΩıÏc s‚ng s‹t trÍ vÀ, c°ng x‹t thıÁng g°o kh‹c lËn. H‡ n‹i ·ng Cao ch∆t oan, ch∆t u‰ng, ch∆t thay th∆ cho h‡, v÷ n∆u ·ng Ω˜ng x·ng pha ra trıËc sÿ t‚t th÷ vi≈n Ω≠n üc nghiŒt kia c‹ ph®i vÀ ph∑n ·ng Ωµu. B°i vØn t∆ cÚ Phan thµn t∆ Cao Th∞ng nhı sau n°y : Than r±ng : Thanh b˘u ki∆m mıÈi nØm s≥n c‹, Ω∂ng anh hÔng dÔi m°i m¨i chıa th·i. ünh nhung trıÈng mÊt phÓt nhı kh·ng, con t≠o h‹a ghæt ghen chi l∞m th∆ ! Nghÿa Ω„ng ıu tıÍng l≠i lu‚ng Ωau l›ng T÷nh v¨ng Ωi∆u nghÿ c°ng th≈m rÁi lŒ. NhË T·n linh : H°o kiŒt ∂y t°i, Kinh luµn l° chœ ; Væn mµy n¯a günh giang san VÂ cünh b‚n phıÁng h„ th◊, G¥p qu‚c bÊ Ωang cÁn binh cüch, nghÿa giÓp vua chung nÂi µn ıu, Bﬁ gia Ω÷nh theo viŒc nhung Ωao, l›ng Ωünh gi¥c ri≈ng ph∑n lao tÚy; áŸa bÊ mu‚n theo d›ng Nh≠c mÚc, thæt nhung b°o t˜ng gh≈ tr∫n oai linh, Thi≈n t°i toan h‡c chıËc Vﬂ h∑u, ch∆ sÓng Ω≠n bi∆t bao ch˜ng cÁ trœ; Án quµn tıËng á‰ng nhung vµng m≠ng, c∑m ∂n quan ph›ng, TıËc triÀu Ω÷nh ChıÍng vŒ gia phong, kæo cÈ tµn ch∆; Nh˘ng ch∞c r±ng : ba sinh c‹ phıËc, hØm hÍ m°i gıÁm chu‚t Ωü, chœ khu·ng ph› kh·ng phÚ vËi quµn vıÁng. Phan á÷nh PhÔng ñ trang 70/70
N°o ngÈ Ωµu ! mÊt sËm kh·ng ch˜ng, mÁ m°ng Ω≠n l≠c t≈n bay, trıÈng chi∆n Ω∂u bi∆t Ωµu l° s‚ hŒ; Trong ba k˝ xuµn thu tuy ch¯a m∂y, tr≈n y≈n ng˙a Ω›i phen roi thæt, tr‡ng cıÁng thıÈng quy∆t mÍ m¥t nam nhi. Ngo°i mıÁi sıÁng, s˙ nghiŒp bi∆t ch˜ng n°o, trıËc c¯a vi≈n bÂng ch‚c sao sa, thu linh phüch vÊi cıËp c·ng trüng sÿ. Non thi≈n ph∫n ph∂t phÁ hÁi gi‹ th‰i, thıÁng ngıÈi ti∆t nghÿa ng∫m ngÔi thay, NıËc tam thoa th∂p thoüng b‹ng trØng soi, nhË k¿ trung trinh ngao ngün nh¿. Th° ch∆t n˘a song tay ΩŸch khüi theo vÀ t‰ phÚ ∂y cÔng vinh. K÷a s‚ng nhı m∂y k¿ h°ng di, Í vËi tinh chi≈n c°ng th≈m b∫y. Nay nhµn : Chung th∂t tËi tuqan, ThÓc s· dµng lÕ. Chæn rıÏu tho®ng bay mÔi chünh khœ, trıËc dinh ΩÀu Ωð m¥t quan li≈u. Næn hıÁng nghi ngÓt kh‹i b≠ch vµn, dıËi ün Ωua chen h°ng cÁ vŒ Chua x‹t thay, hai gi° tu‰i tüc ng‡t bÔi c∫y tay em thay ΩÎ, kh‚i thµm t÷nh chıa thoüt cﬂi ho°ng tuyÀn. Cüm c®nh thay Ω°n tr¿ thÁ ngµy, µn c∑n nhÈ c·ng vÏ d≠y nu·i, may di phÓc l≠i n∏y ng°nh Ωan qu∆; Tinh h„n vœ d∑u thanh s®ng, hÊ phen n°y cho tıËng m≠nh quµn bÀn. Linh h„n n∆u c‹ kh·n thi≈ng, r„i ng°y khüc l≠i s∞c ph›ng ΩiŒn t∆. Th·i ! Th·i ! C¯a tœa l∑u v°ng Ω°nh k¿ khu∂t, Ωem thµn büch chi∆n, ΩÃ ti∆ng thÁm cho tﬁ m¥t anh hÔng. SÓng Ω„ng gıÁm b≠c m¥c ngıÈi c›n, truyÀn lŒnh ba quµn, thæt hÁi m≠nh ΩÃ xµy nÀn b÷nh trŸ. ThıÁng ·i l° thıÁng, KÃ sao xi∆t kÃ. M¨i Ω∆n mıÈi m∂y h·m sau, quan quµn B®o hÊ mËi bi∆t tin Cao Th∞ng ch∆t. B®o hÊ cÒng bi∆t Cao Th∞ng ch∆t l° cüi th˙c l˙c cða cÚ Phan c‹ gi®m Ωi, n≈n chi c°ng ra sˆc tu∑n tiÕu hÁn trıËc. Qu® nhi≈n, ·ng Cao Th∞ng m∂t Ωi, th∫t l° l°m t‰n thanh th∆ cða cÚ Phan, høn chi cÚ kh‹c r±ng : “trÈi h≠i t·i” l° ph®i. Phan á÷nh PhÔng ñ trang 71/71
15) Ho°ng Cao Kh®i Cao Th∞ng t¯ tr∫n, cÚ Phan k≈u trÈi kh‹c l‹c th®m thıÁng l° ph®i. T·i ΩıÏc g¥p mÊt ·ng gi° tr≈n 70 tu‰i, chœnh l° mÊt ngıÈi lœnh trong ΩÊi binh t¯ sÿ, sËm t‚i hÊ vŒ cÚ Phan lÓc Ω‹, thu∫t chuyŒn r±ng chœnh m∞t ·ng ΩıÏc th∂y r›ng r¨ n¯a thüng, b∂t cˆ lÓc n°o ch≠nh nhË Ω∆n Cao Th∞ng l° cÚ kh‹c lÓc ∂y. S˙ c®m thıÁng quü ΩÊ l°m cho cÚ m∂t ngð qu≈n Øn, kh·ng m∂y b˘a m° m¥t vﬂ m÷nh g∑y, khœ s∞c tiÀu tÚy tr·ng th∂y. Chı tıËng ph®i thay phi≈n nhau chØm nom khuy≈n gi®i m¨i, cÚ vπn kh·ng ngu·i cÁn nhË thıÁng phiÀn n¨o ! Nghÿ l≠i cÒng kh·ng l≠i g÷. BÍi ngıÈi anh hÔng trüng sÿ Ω‹ c‹ chÂ ˝ tr‡ng c∑n dÔng cho cÚ nhı l° chµn tay Ω‚i vËi thµn thÃ, kh·ng sao thi∆u ΩıÏc; ch≤ng nh˘ng v÷ Cao Th∞ng l° ngıÈi trœ dÒng œt c‹ m° th·i, l≠i chœnh l° nh° k˛ sı, mÊt tay giüm Ω‚c ch∆ t≠o sÓng Ω≠n l° m‹n c∑n nh∂t; m∂y ng°n tıËng sÿ tr·ng c∫y v°o Ω‹, tr‡n c® phong tr°o ΩÃ khüng quan hŒ Í Ω‹. Nay bÂng dıÁng ngıÈi ∂y m∂t Ωi, Ωüng thıÁng ti∆c l° mÊt tıËng t°i Ω¨ Ω°nh, m° ki∆m ngıÈi thay th∆ c›n c‹; chˆ Ωüng thıÁng ti∆c l° mÊt k˛ sı quµn giËi th÷ nhiÀu hÁn, m° l≠i kh·ng c‹ ai thay th∆ n‰i. Nhı v∫y b®o cÚ Phan kh·ng kh‹c thıÁng sao ΩıÏc ? Hu‚ng chi cÚ vπn t˙ nghÿ m÷nh tu‰i cao sˆc y∆u, tœnh mŒnh m∂t c›n ch≤ng bi∆t Ωµu l° sËm chiÀu, trong trœ ΩŸnh s≥n mÊt mai ph‹ thüc Ω≠i s˙ cho Cao Th∞ng cÒng nhı ng°y xıa Kh‰ng Minh c›n may ph‹ thüc cho Bü úËc ΩıÏc œt nØm, c›n Ω∑u n°y mÊt ngıÈi Ωang cıÈng kiŒn thanh xuµn l≠i bŸ s‚ mŒnh rıËc Ωi vÀ trıËc mÊt ·ng gi° Ω¨ da m„i t‹c b≠c. á‹ l° mÊt l¡ khüc, khi∆n cho cÚ Phan c°ng th≈m thıÁng kh‹c Cao Th∞ng. Cµy cÊt cüi cða t›a nh° Ω‰ m∂t, l°m sao t›a nh° khﬁi bŸ xi≈u v¬o rung rinh. Cao Th∞ng chœnh l° ΩŸa vŸ cµy cÊt cüi cða Ω≠i s˙ h‡ Phan Ωang l°m, cho n≈n t·i n‹i Cao Th∞ng gi˘a ΩıÈng m∂t Ωi r∂t c‹ ®nh hıÍng Ω∆n nguy≈n khœ v° th˙c l˙c h‡ Phan ph®i v÷ Ω‹ m° lung lay, thiŒt th›i, suy kæm. Tuy v∫y, thanh th∆ nghÿa quµn bÀ ngo°i vπn c›n sung tÓc oanh liŒt, vπn c›n l≈n xu‚ng g∑m thæt Í miŒt thıÏng du NghŒ Tÿnh, sˆc cða B®o hÊ dÔ m≠nh g∂p trØm g∂p ngh÷n, nhıng kh·ng dÕ mÊt ch‚c quæt s≠ch phü tan ΩıÏc. M¥c d∑u binh lœnh nh° nıËc b·n ba c·ng kœch lu·n lu·n c·ng nh‡c nh±n, m¥c d∑u c‹ nh˘ng h≠ng tÔy th∆ l∫p c·ng nhı cüc TiÕu phð sˆ L≈ Kinh H≠p, Phan Huy Nhu∫n, áinh Nho Quang, t˜ng b°y h∆t chıËc n°y tËi mıu kia, nhıng nghÿa quµn vπn cˆ Ω‚i lÒy giao phong, chıa chŸu Ωu‚i hÁi lui bıËc. LŸch s¯ thi≈n h≠ xıa nay, kh·ng hÀ c‹ mÊt cuÊc chinh phÚc Í Ωµu m° ngıÈi ta kh·ng chi≈u n≠p lÏi dÚng ngay nh˘ng k¿ sinh trıÍng Í Ω‹ l°m quµn sÿ, l°m mıu th∑n, l°m sai nhµn, l°m hıËng Ω≠o. TıËc lÊc v°ng b≠c Ω°ng n°y Ω‰i l∂y mıu m· c·ng sˆc Ω°ng kia. Nh˘ng h≠ng ngıÈi khæo bi∆t hay l° Ω°nh ph®i l˙a gi‹ b¿ mØng, thu∫n bu„m xu·i nıËc, ΩÈi n°o kh·ng c‹, xˆ n°o kh·ng c‹. Xıa kia, t‰ phÚ chÓng ta c›n oanh liŒt, nh˘ng lÓc ta Ωi chinh phÚc Chi≈m Th°nh, Chµn L≠p, cÒng ph®i c∑n c‹ œt nhiÀu th‰ dµn hai xˆ ∂y l°m sai nhµn mıu sÿ cho m÷nh chˆ sao ? N‹ l° mÊt c·ng lŒ t˙ nhi≈n Í trong cüc cuÊc chinh phÚc ngıÈi ta, c‹ Ωµu qua khﬁi. ThÈi, cuÊc B®o hÊ mËi ΩŸnh ban Ω∑u Í nıËc ta cÒng th∆. Nhıng n‹i g÷ n≈n n‹i cho c·ng b±ng : trong nh˘ng ngıÈi b®n th‰ trıËc Ωµy tÔy th∆ l∫p c·ng v° b°y mıu hi∆n k∆ cho B®o hÊ vÀ c·ng viŒc b÷nh ΩŸnh Ω®ng nghŸch, tiÕu tr˜ vØn thµn, c‹ ngıÈi bi∆t cıÎng l≠i cÒng v· œch, cho n≈n Ω°nh phÚc theo thÈi th∆ m° mıu lÏi cho nıËc cho dµn; c‹ ngıÈi kh·ng bi∆t l¡ Ω‹, ch◊ d˙a l∂y thÈi th∆ oai quyÀn, trÍ l≠i nhiÕu h≠i nhµn dµn, sœnh l°m h‡a phıËc. Phan á÷nh PhÔng ñ trang 72/72
H≠ng dıËi n°y, Ω‚i vËi viŒc phü ho≠i cÚ Phan, kh·ng ΩÃ s‹t tµm l˙c g÷ kh·ng Ωem ra, kh·ng c›n thi∆t mıu k∆ n°o kh·ng b°y s¯. H‡ dı bi∆t phong tr°o vØn thµn cÚ Phan l°m chð c›n nhı cµy Ωinh trıËc m∞t, nhı bÚi gai tr≈n ΩıÈng cða B®o hÊ, n∆u h‡ b°y mıu nghÿ cüch g÷ phü tün Ωi ΩıÏc, tˆc l° cÁ hÊi cho h‡ n≈n c·ng danh to, ΩıÏc phÓ qu˚ lËn. TrıËc h∆t h‡ t÷m ki∆m t®o tr˜ vµy cünh vØn thµn. CuÊc v∫n ΩÊng ΩÃ khüng c˙ vØn thµn NghŒ Tÿnh lÓc b∂y giÈ m° cÚ Phan á÷nh PhÔng chð tr÷, sÍ dÿ c‹ cÁ sÍ, c‹ thinh th∆, tr°n lan ΩıÏc rÊng, v° ch‚ng ΩÎ ΩıÏc nh∫y, l° nhÈ c‹ l›ng dµn quy phÚ, sˆc dµn giÓp ng∑m r∂t nhiÀu. Ngo°i ra nh˘ng ngıÈi l° b∫c kiŒn nhi trüng sÿ kh·ng t˜ s‚ng ch∆t, bﬁ h∆t gia hıÁng, Ωi theo vØn thµn mÊt cüch phµn minh, c›n nh˘ng ngıÈi vπn an cı l≠c nghiŒp Í nh°, h÷nh nhı v· tµm v· s˙, nhıng k¸ thiŒt l° ng∂m ng∑m hıÍng ˆng tün trÏ vØn thµn b±ng tinh th∑n, b±ng tiÀn b≠c lÓa g≠o, b±ng s˙ b·n t∏u h· h°o, Ω‹ l° vµy cünh giün ti∆p cða vØn thµn, c‹ l¡ kh·ng mÊt l°ng x‹m n°o kh·ng c‹ œt nhiÀu. “Mu‚n tr˜ vØn thµn, ta h¨y lo ch¥t vµy cünh cða vØn thµn trıËc”, b‡n tÔy th∆ l∫p c·ng suy nghÿ nhı th∆, bøn ra tay tr∂n üp Í trong dµn gian, ho¥c l° b∞t bË h°nh h≠ nh˘ng ·ng gi° b° c® n°o c‹ thµn nhµn t¯ ΩŒ Ωi theo vØn thµn, ΩÃ cho thµn nhµn t¯ ΩŒ x‹t t÷nh müu mð th÷ ph®i Ωµm Ω∑u th› m¥t ra h°ng phÚc ; ho¥c l° giam c∑m tr˜ng ph≠t nh˘ng nh° c‹ tı cÁ s˙ s®n Ωüng nghi l° c‹ bœ m∫t quan hŒ vËi Ω®ng vØn thµn. LÓc Ω‹ dµn gian NghŒ Tÿnh Í gi˘a cüi kh·ng khœ tao nhiÕu kinh ho°ng bao phð n„ng n˙c kh‹ thÍ. Ph®i chi ngıÈi ta Ω°n üp tr˜ng trŸ nh˘ng k¿ thiŒt c‹ con em Ωi theo vØn thµn, hay l° thiŒt c‹ giÓp ng∑m vØn thµn, th÷ ch≤ng n‹i l°m g÷, v÷ l¡ m≠nh ΩıÏc y∆u thua, tÊi ai l°m n∂y chŸu, l° l¡ t˙ nhi≈n Í ΩÈi; nhıng Ω°ng n°y b‡n tÔy th∆ l∫p c·ng, l°m oai l°m d˘ lung tung, mu‚n b∞t ai th÷ b∞t, mu‚n chæm ai th÷ chæm. Gi˘a lÓc thi≈n h≠ lo≠n ly, m≠ng ngıÈi r¿ nhı cﬁ rüc, nh∂t l° ngıÈi c‹ müu m¥t, ngıÈi c‹ tiÀn dı, v° ngıÈi c‹ tı hiÀm c˜u oün chÓt xœu g÷ vËi quan TiÕu phð sˆ v° bÊ h≠ cüc ng°i l° dÕ bay Ω∑u m∂t m≠ng nhı chÁi. ThiŒt v∫y, h„i n°y thi∆u g÷ ngıÈi bŸ b∞n, bŸ tÔ, bŸ Ω°y, bŸ ch∆t mÊt cüch oan u‰ng, ch◊ v÷ l¡ c‹ s˙ s®n, c‹ hiÀm thÔ, chˆ th∫t s˙ ngıÈi ta kh·ng tÊi lŒ g÷, cÒng kh·ng dœnh lœu xa g∑n chi vËi vØn thµn. Ta n≈n c·ng b÷nh nh÷n nh∫n r±ng s˙ h÷nh ph≠t lung tung oan u‰ng nhµn dµn nhı th∆ ph∑n nhiÀu ch≤ng ph®i l° quan Phüp lœnh Phüp, m° chœnh l° ngıÈi Nam lœnh Nam, g‡i chung l° b‡n tÔy th∆ l∫p c·ng Ω‹. H‡ ra tay ch¥t vµy cünh vØn thµn Ω∆n th∆, m° sao phong tr°o vØn thµn cÒng s·i n‰i chıa y≈n; binh lœnh B®o hÊ vπn ph®i Ωi Ωünh gi¬p nh‡c nh±n chıa xong ? Tæ ra mıu k∆ cða b‡n tÔy th∆ l∫p c·ng ch◊ l°m cho dµn gian tao nhiÕu b∂t b÷nh th÷ c‹, chˆ kh·ng thµu ΩıÏc nhiÀu œt hiŒu qu® g÷ theo h‡ trÔ tœnh. Ch¥t vµy cünh cða cÚ Phan m° cÚ Phan kh·ng ng¨, h‡ bøn tœnh cüch sao Ωünh ngay v°o b®n thµn cÚ Phan; nhıng cüch Ω‹ kh·ng ph®i l° dÕ d°ng th˙c h°nh, h‡ nghÿ ra cüi thð Ωo≠n l≠ lÔng, mu‚n giün ti∆p Ωünh ng¨ cÚ l° h°nh h° n∞m xıÁng cða t‰ ti≈n cÚ Í dıËi Ω∂t. H‡ n‹i vËi Phüp th∆ n°y : — B∏m, phong tÚc Í xˆ chÓng t·i, m„ m® Ω∂t Ωai ·ng b° r∂t c‹ quan hŒ Ω∆n s˙ sinh t¯ h‡a phıËc cða con chüu Ωang s‚ng. Cˆ khai qu∫t m„ m® ·ng cha nh° n°o l≈n, t˙ nhi≈n con chüu nh° ∂y Ωang gi°u h‹a nghøo, Ωang l°nh ph®i Ωau, Ωang an ph®i nguy. Phan á÷nh PhÔng c‹ l›ng son gan s∞t, m≠nh khﬁe c‚ ch∂p Ω∆n Ωµu cÒng ph®i lo nghÿ Ω∆n ph∑n mÊ t‰ ti≈n nh° m÷nh, nay cˆ Ω°o l≈n, t∂t sao va cÒng ph®i nao nÓng ΩÊng hŒ tËi b®n thµn, kh·ng ra Ω∑u h°ng th÷ cÒng bŒnh t∫t suy vi m° ch∆t ! Trong ˚ h‡ tin ch∞c r±ng cˆ khai qu∫t ph∑n mÊt r„i sai ngıÈi chi≈u h°ng, bÀ n°o h‡ Phan cÒng ph®i v÷ Ω≠o hi∆u, v÷ viŒc nh°, quØng cıÁm c‰i giüp quy h°ng, cho n≈n h‡ mËi Ω°nh tµm hi∆n tËi mıu k∆ nhı th∆. Phan á÷nh PhÔng ñ trang 73/73
Ai ch≤ng ph®i cho l° mÊt mıu k∆ quü ı nhπn tµm, v÷ n∆u viŒc l°m cða Phan c‹ ph®i l° trüi thÈi v° Ω∞c tÊi chØng n˘a th÷ cÒng ch◊ mÊt m÷nh cÚ Ω∞c tÊi m° th·i, chˆ n∞m xıÁng kh· cða t‰ ti≈n cÚ dıËi Ω∂t c‹ tÊi g÷ Ωµu, m° h‡ nÎ b°y s¯ khai qu∫t l≈n cho Ω°nh. Th∫t h‡ c‹ l›ng mu‚n cho phong tr°o vØn thµn y≈n Ωi, ΩÃ xˆ sÍ b÷nh an, Ω„ng b°o khﬁi kh‰, ch≤ng l¡ h‡ kh·ng c‹ cao t°i diŒu süch g÷ ΩÃ giÓp ΩÎ B®o hÊ v° mıu lÏi cho dµn khüc hÁn hay sao, l≠i tœnh Ω∆n viŒc l°m quüi l≠ th∆ ∂y ? H„i Ω‹ nh±m kho®ng thüng 9 nØm giüp ng‡ (1894), mÊt vi≈n TiÕu phð sˆ (c‚ nhi≈n l° ngıÈi ViŒt Nam) dπn mÊt toün lœnh b®o hÊ v° quan huyŒn sÍ t≠i vÀ l°ng á·ng Thüi, k≈u l˚ trıÍng v° k¸ mÚc ra ch◊ dπn ph∑n mÊ ti≈n t‰ h‡ Phan Í chÂ n°o, ΩÃ h‡ Ω°o l≈n, Ωem vÀ ΩÃ t≠i t◊nh th°nh H° Tÿnh. L≠i b∞t giam nhiÀu ngıÈi thµn tÊc cða Phan n˘a. CÚ Phan Í sÁn tr≠i nghe tin, ch∞c h≤n trong bÚng r∑u bu„n l∞m, v÷ l¡ theo s˙ lÕ giüo phong tÚc nıËc nh° thuÍ xıa, vπn cho m„ m® l° nÁi th∑n thünh b∂t kh® xµm ph≠m, nhıng bÀ ngo°i cÚ ph®i tr∂n t◊nh t˙ nhi≈n, ΩÃ cho v˘ng l›ng tıËng sÿ. Khi tıËng sÿ ti∆p ΩıÏc tin, b∏m cho cÚ nghe, cÚ ch◊ cıÈi nh≠t m° n‹i : — Ta Ω¨ ti≈n liŒu tËi s˙ ∂y r„i, c‹ g÷ l≠ Ωµu. NgıÈi ta Ωinh ninh chÈ ΩÏi tin tˆc xin h°ng cða h‡ Phan sai ngıÈi Ωem l≠i, nhıng chÈ ΩÏi lµu kh·ng th∂y ΩÊng tÿnh g÷, b∂y giÈ mËi c‹ bˆc thı trinh tr‡ng khuy≈n h°ng Ωıa l≈n VÚ Quang. NgıÈi h≠ bÓt vi∆t bˆc thı khuy≈n nhð Phan ra h°ng, chœnh l° ngıÈi Ω„ng hıÁng, Ω„ng thÈi vËi cÚ, l≠i c‹ t÷nh th·ng gia vËi nhau n˘a : ·ng Ho°ng Cao Kh®i. LÓc n°y h‡ Ho°ng Ωang l°m B∞c k¸ Kinh lıÏc sˆ t·n nghi≈m hiÃn hüch; ngıÈi Phüp g‡i l° “ph‹ vıÁng” (vice roi). Thi∆u g÷ ngıÈi l°ng á·ng Thüi mu‚n trünh h‡a ph®i ch≠y ra B∞c, nÓp dıËi b‹ng che chÍ v° Ω∑u thµn l°m m·n h≠ cða h‡ Ho°ng, ngay Ω∆n ngıÈi trong thµn tÊc cÚ Phan cÒng c‹. Xu∂t thµn ch◊ l° mÊt th∑y c¯ nhµn Ω∫u tr¿, r„i Í nh° nh°n cı v· s˙, cÈ b≠c chÁi bÈi, Ω∆n Ωﬂi bün h∆t gia vi≈n ΩiÀn s®n, ch◊ c›n mÊt nıËc t˙ t¯ Ω∆n nÁi, h‡ Ho°ng bﬁ nh° Ωi ra B∞c h°, g¥p ΩıÏc ngıÈi tri k˝, r„i cÎi voi Ωünh gi¥c, tÔy th∆ l∫p c·ng danh, th∂m thoüt kh·ng m∂y nØm m° l°m tËi kinh lıÏc, phong tËi qu∫n c·ng, ai cÒng ph®i chŸu l° ngıÈi c‹ t°i lËn. N∆u cÚ Phan l° anh hÔng mu‚n t≠o l≠i thÈi th∆ m° t≠o kh·ng ΩıÏc, th÷ h‡ Ho°ng chœnh l° anh hÔng bÍi thÈi th∆ t≠o ra. CÔng thÈi, cÔng l°ng, hai ngıÈi Ωi khüc h≤n con ΩıÈng chœ hıËng, m° cÔng Ω∆n chÂ c˙c Ωoan, cÔng c‹ t≈n tu‰i lËn trong lŸch s¯. á‚i vËi thÈi th∆, mÂi ·ng l° mÊt Ω≠i biÃu cho mÊt tr°o lıu tı tıÍng h°nh vi cða ViŒt Nam : c‹ h‡ Ho°ng n≈n khœ ti∆t h‡ Phan c°ng rﬂ rŒt, c‹ h‡ Phan n≈n s˙ nghiŒp h‡ Ho°ng c°ng v¿ vang, ∂y l° mÊt chÂ s∞p Ω¥t cða lŸch s¯ æo le kh·n khæo l∞m v∫y. Cu‚i thüng 10 nØm giüp ng‡, Ho°ng Cao Kh®i vi∆t thı r„i sai chœnh ngıÈi nÊi ΩŒ (em vÏ) m÷nh v˜a l° ·ng anh con nh° büc cða cÚ Phan l° Phan VØn Mµn Ω≈m l≈n nÓi VÚ Quang. Kh·ng ai khüc hÁn ·ng n°y m° düm lÿnh mŒnh Ωi sˆ, nh∂t l° Ωi sˆ chi≈u h°ng, v÷ n∆u ngıÈi khüc ch∞c l° nghÿa binh l°m thŸt. M¥c l›ng l° b° con thµn quy∆n, Phan VØn Mµn ph®i tr®i nhiÀu lËn gian nan nguy hiÃm mËi v· Ω∆n Ω≠i doanh. MËi th∂y ·ng ΩıÈng huynh th› m¥t v·, cÚ Phan c® cıÈi v° n‹i : — Anh Ωi l°m thuy∆t khüch cho Ho°ng Cao Kh®i kh‹ nh‡c l∞m hø ! V÷ cÚ Ω¨ ΩıÏc tin büo trıËc cho bi∆t. CÚ xem thı r„i thÍ d°i : — Kh·ng dø ngıÈi khuy≈n nhð t·i ra h°ng l° c‚ nhµn Ho°ng Cao. T·i thÀ quy∆t l°m viŒc t·i l°m Ωµy tËi cÔng, d∑u s∂m sæt bÓa r÷u cÒng kh·ng l°m sao cho t·i thay l›ng Ω‰i chœ ΩıÏc, anh vÀ n‹i giÔm cho Ho°ng Cao bi∆t nhı th∆. N∆u t·i kh·ng l°m xong ΩıÏc c·ng viŒc Phan á÷nh PhÔng ñ trang 74/74
vua ðy thüc, dµn tr·ng mong v° kh·ng r¯a h∫n cho kh· c‚t cða t‰ ti≈n Í dıËi Ω∂t, th÷ ch◊ c‹ mÊt cüch l° ch∆t theo ho°i b¨o tµm chœ m÷nh m° th·i. R„i tˆc thÈi, cÚ c∑m bÓt vi∆t thı tr® lÈi, trao cho ·ng Phan VØn Mµn Ωem vÀ. LÓc anh em t˜ biŒt, cÚ µn c∑n d¥n vËi : — CÒng may phıËc cho ngıÈi Ωem thı chi≈u h°ng chœnh l° anh, n∆u l° ai khüc th÷ bÊ h≠ cða t·i ch∞c l°m tıÁng m∞m ΩÃ gÍi bi∆u Ho°ng Cao n∆m th¯. L∑n sau y c‹ sai Ωi, anh Ω˜ng l¨nh mŒnh n˘a nghe ! Ta Ω‡c c® hai bˆc thı dŸch ra dıËi Ωµy, tˆc nhı hai bˆc tranh ph‹ng Ω≠i tµm tœch chœ khœ cða hai ·ng cÔng mÊt l°ng vËi nhau, m° hai Ω°ng xa cüch nhau tuyŒt mÔ kh·ng th∆ n°o g¥p nhau ΩıÏc l° ph®i. Bˆc thı cða Ho°ng Cao Kh®i á„ng ∂p Phan á÷nh Nguy≈n Ω≠i nhµn tÓc h≠. T·i vËi ng°i xa cüch nhau, xuµn thu Ω∞p Ω‰i tr®i Ω¨ mıÈi b®y nØm nay r„i. Dµu bÃ cuÊc ΩÈi, b∞c nam ΩıÈng bÚi, tuy l° mÂi ngıÈi Ωi mÊt ng® khüc nhau, nhıng m° trong gi∂c mÊng h„n vπn thıÈng th∂y nhau kh·ng ph®i xa x·i g÷. Ng„i nghÿ l≠i ng°y trıËc chÓng ta c›n Í ch‚n qu≈ hıÁng giao du vËi nhau, cüi t÷nh ∂y Ω±m th∞m bi∆t l° dıÈng n°o ? T˜ lÓc ng°i khÍi nghÿa Ω∆n giÈ, nghÿa khœ trung can, ΩÀu rﬂ rŒt Í tai m∞t ngıÈi ta. T·i thıÈng nghe cüc qu˚ quan (l° cüc quan Phüp) n‹i chuyŒn Ω∆n ng°i, ·ng n°o cÒng ph®i thÍ than khen ngÏi v° tﬁ ˚ kœnh tr‡ng ng°i l∞m. Xem nhı th∆ th÷ t∂m l›ng huy∆t khœ t·n nhµn, tuy l° ngıÈi khüc nıËc cÒng chung mÊt tµm t÷nh ∂y th·i, kh·ng ph®i l° ngıÈi cÔng thanh khœ vËi nhau mËi c‹ v∫y. Ng°y kinh th°nh th∂t thð, xe giü nh° vua b·n ba, m° ng°i m≠nh m¡ Ωˆng ra ˆng nghÿa, kÃ s˙ th∆ lÓc b∂y giÈ, ng°i l°m v∫y l° ph®i l∞m, kh·ng ai kh·ng n‹i nhı th∆. Song le, s˙ th∆ g∑n Ωµy Ω¨ xoay Ω‰i ra th∆ n°o, th¯ hﬁi viŒc ΩÈi c‹ thÃ l°m ΩıÏc n˘a kh·ng, d∑u k¿ œt h‡c thˆc, kæm trœ kh·n, cÒng ΩÀu tr® lÈi kh·ng ΩıÏc. Hu‚ng chi nhı ng°i l≠i l° b∫c ngıÈi tu∂n kiŒt, ch≤ng l¡ kh·ng nghÿ tËi Ω‹ hay sao ? T·i trÊm xæt chð ˚ cða ng°i, ch∞c cÒng cho r±ng : ta cˆ l°m theo viŒc ph®i ta bi∆t, cˆ Ωem h∆t t°i nØng ta c‹, mÊt viŒc n≈n l°m m° l°m l° Í nÁi ngıÈi, c›n n≈n ΩıÏc hay kh·ng n≈n l° Í nÁi trÈi, ta ch◊ bi∆t Ωem thµn n°y hˆa cho nıËc, Ω∆n ch∆t mËi th·i. BÍi th∆, cho n≈n ng°i cˆ viŒc l°m tËi cÔng, kh·ng ai c‹ thÃ l°m bi∆n Ω‰i cüi chœ ∂y Ωi ΩıÏc. C‹ ΩiÀu t·i th∂y t÷nh tr≠ng Í qu≈ hıÁng chÓng ta g∑n Ωµy, l∂y l°m Ωau l›ng h∆t sˆc. Nhµn Ω‹, t·i thıÈng mu‚n Ωem ˚ ki∆n h¬p h›i, ΩÃ ngﬁ cÔng lıÏng cao minh soi xæt; nhıng m∂y l∑n mÍ gi∂y ra r„i, m°i m˙c xong r„i, Ω¨ toan Ω¥t bÓt xu‚ng vi∆t r„i l≠i güc bÓt thÍ d°i, kh·ng sao vi∆t ΩıÏc. V÷ sao ? V÷ t·i liŒu bi∆t can tr°ng cða ng°i cˆng nhı s∞t Ωü, kh·ng thÃ l∂y lÈi n‹i m° chuyÃn ΩÊng n‰i. á¨ v∫y, l≠i c›n khüc t÷nh, khüc c®nh, xa m¥t xa l›ng, v∫y th÷ lÈi n‹i cða t·i, ch∞c g÷ th∂u tËi ΩıÏc nÁi ng°i; m° d∑u cho c‹ th∂u tËi nÁi ng°i chØng n˘a, Ω¨ ch∞c g÷ l‡t v°o tai ng°y chŸu nghe giÔm cho, ch≤ng qua ch◊ ΩÃ cho c‚ nhµn cıÈi m÷nh l° th±ng ngu th÷ c‹. Nay nhµn quan To°n quyÀn trÍ l≠i, Ωem viŒc Í t◊nh ta b°n b≠c vËi t·i, c‹ khuy≈n t·i sai ngıÈi Ω∆n ngﬁ ˚ cÔng ng°i bi∆t r±ng : ng°i l° b∫c ngıÈi hiÃu bi∆t nghÿa lËn, d∑u kh·ng b∫n l›ng tıÍng nghÿ g÷ Ω∆n thµn m÷nh, nh° m÷nh Ωi n˘a, th÷ cÒng n≈n tıÍng nghÿ cˆu vËt l∂y dµn Í trong mÊt ΩŸa phıÁng mËi ph®i. LÈi n‹i Ω‹, quan To°n quyÀn kh·ng n‹i vËi ai, m° n‹i vËi t·i, l° v÷ cho r±ng : t·i vËi ng°i c‹ cüi t÷nh x‹m l°ng c‚ c˙u vËi nhau, ch∞c h≤n t·i n‹i ng°i nghe ΩıÏc, v∫y c‹ l¡ n°o t·i l°m thinh kh·ng n‹i ? Ngay th¯ nghÿ xem : quan To°n quyÀn l° ngıÈi khüc nıËc, mu·n d¥m tËi Ωµy, m° c›n c‹ l›ng bØn khoØn lo nghÿ tËi dµn m÷nh nhı v∫y thay, hu‚ng chi chÓng ta sinh Ω¿ lËn kh·n Í Ω∂t n°y, l° Ω∂t cða cha m¬ t·n tÊc Í Ω‹, c‹ l˚ Ωµu m÷nh l°m lÁ Ω°nh Ωo≠n, th÷ trØm nØm vÀ Phan á÷nh PhÔng ñ trang 75/75
sau, ngıÈi ta s¡ b®o m÷nh ra l°m sao , çi ! L°m ngıÈi tr≈n ph®i c‹ l›ng thıÁng y≈u dµn l°m c‚t, chıa t˜ng c‹ ai kh·ng bi∆t thıÁng dµn m° b®o l° trung vËi vua bao giÈ. ViŒc cða ng°i l°m t˜ b∂y lµu nay, b®o r±ng trung th÷ thiŒt l° trung, song dµn ta c‹ tÊi g÷ m° vıËng ph®i n·ng nÂi l∑m than th∆ n°y, l° lÂi t≠i ai ? N∆u b®o l° Ω¨ v÷ thi≈n h≠ th÷ kh·ng thi∆t chi tËi nh° n˘a cÒng ph®i, nhıng mÊt nh° cða m÷nh Ω¨ v∫y, chˆ c›n bao nhi≈u nh° Í trong mÊt vÔng cÒng bﬁ Ωi c®, sao cho Ωang tµm , T·i nghÿ n∆u nhı ng°i cˆ khØng khØng l°m tr°n tËi m¨i, th÷ e r±ng kh∞p c® s·ng Lam nÓi H„ng ΩÀu bi∆n th°nh h„ cü h∆t th®y, chˆ kh·ng ph®i ch◊ ri≈ng lo ng≠i cho cµy cﬁ mÊt l°ng á·ng Thüi chÓng ta m° th·i Ωµu. á∆n nÂi ΩÃ cho qu≈ hıÁng Ωi≈u Ωˆng xi≈u t°n, tıÍng ch∞c b∫c ngıÈi quµn nhµn quµn t¯ kh·ng l∂y g÷ l°m vui m° l°m th÷ ph¨i. T·i suy nghÿ Ω∞n Ωo m¨i, vÚt l∂y l°m m˜ng rÎ m° n‹i ri≈ng vËi m÷nh : áıÏc r„i, lÈi n‹i Ω‹ t·i c‹ thÃ Ωem ra n‹i cho ng°i nghe l‡t tai, ΩÃ xin ng°i ch◊ b®o cho bi∆t nhı v∫y c‹ ph®i hay kh·ng ? Tuy nhi≈n, s˙ th∆ cða ng°i nhı cÎi tr≈n lıng c‡p Ω¨ lÎ r„i, bµy giÈ mu‚n bıËc xu‚ng, nghÿ l≠i kh‹ khØn bi∆t bao ! N∆u nhı t·i kh·ng c‹ chÂ t˙ tin ch∞c ch∞n nÁi m÷nh, th÷ quy∆t kh·ng khi n°o düm mÍ lÈi n‹i liÀu lÿnh ΩÃ mang lÚy cho c‚ nhµn vÀ sau. Nhıng may l° t·i vËi quan To°n quyÀn, v‚n c‹ t÷nh quen bi∆t nhau lµu, l≠i vËi quan Khµm sˆ Í Kinh, v° quan C·ng sˆ NghŒ Tÿnh, cÔng t·i quen thµn hiŒp ˚ nhau l∞m, cho n≈n trıËc kia Tr∑n Phi≈n sˆ (t≈n l° Khünh Ti∆n, l°m Tu∑n phð, n≈n g‡i l° Phi≈n sˆ) Phan ThŸ Lang, (t≈n l° Huy Nhu∫n), cÒng l° chÂ thµn trong t◊nh, trong l°ng ho¥c bŸ tÊi n¥ng, ho¥c bŸ x¯ Ω°y r„i, th∆ m° t·i b®o to°n cho hai ·ng ∂yΩ Àu ΩıÏc y≈n ‰n v· s˙. L≠i nhı mËi r„i, ·ng Phan Tr‡ng Mıu ra thÓ, t·i dπn Ω∆n y∆t ki∆n cüc Ω≠i hi∆n qu˚ quan, th÷ cüc ng°i cÒng ti∆p Ω¨i trµn tr‡ng nhı Ω¨i khüch qu˚, v° tˆc thÈi ΩiŒn vÀ t◊nh nh°, b∞t tr® l≠i m„ m®, v° tha c® ba con vÀ, nhı th∆ tﬁ ra nh° nıËc B®o hÊ khoan dung bi∆t ch˜ng n°o ! Cˆ xem v∫y Ωð bi∆t l¡ ∂y, l›ng ∂y, d∑u l° ngıÈi ngh÷n d¥m xa nhau, vπn l° gi‚ng nhau v∫y. Bµy giÈ, n∆u ng°i kh·ng cho lÈi t·i n‹i l° d·ng d°i, th÷ xin ng°i Ω˜ng ng∑n ng≠i mÊt ΩiÀu g÷ khüc h∆t t·i kh·ng khi n°o düm ΩÃ cho c‚ nhµn mang ti∆ng l° ngıÈi b∂t trœ Ωµu. Ho°ng Cao Kh®i Ω‚n thı Bˆc thı cÚ Phan tr® lÈi Ho°ng qu˚ Ω°i cüc h≠, G∑n Ωµy, t·i v÷ viŒc quµn, Í m¨i trong ch‚n r˜ng rÓ, l≠i th≈m lÓc n°y ti∆t trÈi mÔa Ω·ng, khœ h∫u ræt quü, n·ng nÂi thiŒt l° bu„n t≈nh. ChÏt c‹ ngıÈi büo c‹ thı cða c‚ nhµn gÍi l≠i. Nghe tin ∂y, kh·ng ngÈ bao nhi≈u nÂi bu„n r∑u l≠nh l¡o, tan Ωi Ωµu m∂t c®. Ti∆p thı liÀn mÍ ra Ω‡c. Trong thı c‚ nhµn ch◊ b®o cho ΩiÀu h‡a phıËc, b°y tﬁ h∆t chÂ lÏi h≠i, Ωð bi∆t t∂m l›ng cða c‚ nhµn, ch≤ng nh˘ng mu‚n mıu s˙ an to°n cho t·i th·i, chœnh l° mu‚n mıu s˙ y≈n ‰n cho to°n h≠t ta n˘a. Nh˘ng lÈi n‹i gan ruÊt cða c‚ nhµn, t·i Ω¨ hiÃu h∆t, cüch nhau mu·n d¥m tuy xa, nhıng ch≤ng khüc g÷ chÓng ta ΩıÏc ng„i cÔng nh° n‹i chuyŒn vËi nhau v∫y. Song le tµm s˙ v° c®nh ngÊ cða t·i c‹ chÂ mu·n v°n kh‹ n‹i h∆t sˆc. Xem s˙ th∆ thi≈n h≠ nhı th∆ kia, m° t°i l˙c t·i nhı th∆ n°y, y nhı lÈi c‰ nhµn Ω¨ n‹i “thµn con b‡ ng˙a l° bao m° düm giÁ cünh tay l≈n mu‚n c®n trÍ cÂ xe” sao n‰i kh·ng bi∆t; viŒc t·i l°m ng°y nay, sünh l≠i c›n quü hÁn n˘a, ch≤ng ph®i nhı chuyŒn con b‡ ng˙a Ωıa tay ra c®n xe m° th·i. Nhıng t·i ngπm nghÿ l≠i, nıËc m÷nh m∂y ng°n nØm nay, ch◊ l∂y vØn hi∆n truyÀn n‚i nhau h∆t ΩÈi n°y qua ΩÈi kia, Ω∂t nıËc ch≤ng rÊng, quµn lœnh ch≤ng m≠nh, tiÀn cða ch≤ng gi°u, duy c‹ chÂ ˝ thŸ d˙a nıÁng ΩÃ d˙ng nıËc ΩıÏc, l° nhÈ c‹ cüi g‚c vua t·i, cha con theo Phan á÷nh PhÔng ñ trang 76/76
nØm Ω≠o thıÈng m° th·i. Xıa kia nh° Hün, nh° áıÈng, nh° T‚ng, nh° Nguy≈n, nh° Minh b≈n T°u, bao nhi≈u phen lØm le mu‚n chi∆m l∂y Ω∂t ta l°m qu∫n huyŒn cða h‡ m° vπn chi∆m kh·ng ΩıÏc. çi ! nıËc T°u vËi nıËc ta, bÈ cﬂi liÀn nhau, sˆc m≠nh hÁn ta v≠n bÊi, th∆ m° trıËc sau h‡ kh·ng thÃ ˝ m≠nh m° nu‚t tr·i nıËc ta ΩıÏc, n°o c‹ l¡ v÷ l¡ g÷ khüc Ωµu, ch≤ng qua non s·ng nıËc Nam t˙ trÈi ΩŸnh ph∫n ri≈ng h≤n ra r„i, v° cüi Án huŒ thi thı lÕ nghÿa v‚n c‹ chÂ Ωð cho m÷nh t˙ c‹ thÃ tr·ng c∫y d˙a nıÁng l∞m v∫y. á∆n nay ngıÈi Phüp vËi m÷nh, cüch xa nhau kh·ng bi∆t l° m∂y mu·n d¥m, h‡ vıÏt bÃ tËi Ωµy, Ωi tËi Ωµu nhı l° gi‹ lıËt tËi Ω‹, Ω∆n nÂi nh° vua ph®i ch≠y, c® nıËc lao xao, bÂng ch‚c non s·ng nıËc m÷nh bi∆n th°nh bÈ cﬂi ngıÈi ta, th∆ l° tr‡n c® nıËc nh°, dµn nh°, cÔng bŸ Ω∞m ch÷m h∆t th®y, c‹ ph®i l° ri≈ng mÊt chµu n°o hay mÊt nh° ai ph®i chŸu c®nh l∑m than m° th·i Ωµu. NØm ∂t d∫u, xe giü thi≈n t¯ ng˙ Ω∆n sÁn ph›ng H° Tÿnh, gi˘a lÓc Ω‹ t·i Ωang c›n tang b° m¬, ch◊ bi∆t Ω‹ng c¯a cı tang cho tr‡n Ω≠o, trong l›ng hü düm mÁ tıÍng Ω∆n s˙ g÷ khüc hÁn. Song, v÷ m÷nh l° con nh° th∆ th∑n, cho n≈n Ω·i ba l∑n Ωˆc Ho°ng thıÏng giüng chi∆u vÈi ra; kh·ng l¡ n°o c‹ thÃ t˜ ch‚i, th°nh ra t·i ph®i g∞ng g‰ Ωˆng ra vµng chi∆u, kh·ng sao d˜ng ΩıÏc. G∑n Ωµy, Ho°ng thıÏng l≠i Ωoüi tıÍng l˙a ch‡n t·i m° giao ph‹ viŒc lËn, ðy thüc cho quyÀn to; ∂y, mŒnh vua ðy thüc nhı th∆ Ω‹, n∆u c‚ nhµn Ω¥t m÷nh v°o trong c®nh nhı t·i, liŒu ch˜ng c‚ nhµn c‹ Ω°nh ch‚i t˜ tr‚n trünh Ωi ΩıÏc hay kh·ng ? T˜ lÓc t·i khÍÿ nghÿa Ω∆n nay, Ω¨ tr®i mıÈi nØm trÈi, nh˘ng ngıÈi Ωem thµn theo viŒc nghÿa, ho¥c Ω¨ bŸ trüch ph≠t, ho¥c Ω¨ bŸ chæm gi∆t, v∫y m° l›ng ngıÈi trıËc sau ch≤ng hÀ l∂y th∆ l°m ch®n n®n ng¨ l›ng bao giÈ; trüi l≠i, h‡ vπn ra t°i, ra sˆc giÓp ΩÎ t·i, v° l≠i s‚ ngıÈi m≠nh b≠o ra theo t·i c°ng ng°y c°ng nhiÀu th≈m m¨i. N°o c‹ ph®i ngıÈi ta l∂y ΩiÀu ta v≠ hiÃm nguy l°m cho s˙ sung sıËng thøm thu„ng m° bﬁ nh° d∂n thµn ra theo t·i nhı v∫y Ωµu. Ch◊ v÷ h‡ tin c∫y l›ng t·i, lıÏng xæt chœ t·i, cho n≈n hµm hÍ v∫y Ω‹ th·i. ∂y, l›ng ngıÈi nhı th∆ Ω‹, n∆u nhı c‚ nhµn Ω¥t m÷nh v°o c®nh cða t·i liŒu ch˜ng c‚ nhµn c‹ nÎ l›ng n°o bﬁ m° Ωi cho Ω°nh hay kh·ng ? Thıa c‚ nhµn, ch◊ v÷ nhµn tµm Ω‚i vËi t·i nhı th∆, cho n≈n c®nh nh° t·i Ω∆n nÂi hıÁng kh‹i v∞ng tanh, b° con xi≈u d≠t, t·i cÒng ch≤ng düm Ωoüi ho°i. Nghÿ xem, k¿ thµn vËi m÷nh m° m÷nh c›n kh·ng Ωoüi ho°i, hu‚ng chi l° k¿ sÁ : ngıÈi g∑n vËi m÷nh m° m÷nh c›n kh·ng bao b‡c n‰i, hu‚ng chi ngıÈi xa. V® chØng h≠t ta Ω∆n ΩÂi Ωi≈u Ωˆng l∑m than quü, kh·ng ph®i ri≈ng v÷ tai h‡a binh Ωao l°m n≈n n·ng n‰i th∆ Ωµu. Ph®i bi∆t quan Phüp Ωi tËi Ωµu, c‹ lÒ tiÃu nhµn m÷nh tÓa ra b°y k∆ l∫p c·ng, thÔ vÁ oün ch≠; nh˘ng ngıÈi kh·ng c‹ tÊi g÷ chÓng cÒng Ωµm th‡c buÊc r°ng cho ngıÈi ta l° c‹ tÊi, r„i th÷ b˘a nay trüch th∆ n‡, ng°y mai ph≠t th∆ kia; ph°m c‹ cüch g÷ ΩÚc khoæt ΩıÏc cða c®i cða dµn, chÓng n‹ cÒng dÔng tËi nÁi h∆t th®y. BÍi Ω‹ m° th‹i hı m‚i tŒ tu·n ra c® trØm c® ng°n, quan Phüp l°m sao bi∆t th∂u cho cÔng nh˘ng t∫t kh‰ cða dµn trong ch‚n l°ng x‹m qu≈ mÔa, nhı th∆ th÷ b®o dµn kh·ng ph®i tan l÷a tr·i gi≠t Ωi sao ΩıÏc ? C‚ nhµn vËi t·i, ΩÀu l° ngıÈi sinh Ω¿ t≠i chµu Hoan, m° Í cüch xa ngo°i mu·n ng°n d¥m, c‚ nhµn c›n c‹ l›ng Ωoüi tıÍng qu≈ hıÁng thay, hu‚ng chi l° t·i Ωµy Ω¨ t˜ng l∂y thµn chŸu Ω˙ng v° l∂y m∞t tr·ng th∂y th÷ sao ? Kh‚n nÂi c®nh ngÊ b‹ buÊc, v® l≠i sˆc m÷nh ch≤ng l°m ΩıÏc theo l›ng m÷nh mu‚n, th°nh ra ph®i Ω°nh, chˆ kh·ng bi∆t l°m sao cho ΩıÏc. C‚ nhµn Ω¨ bi∆t Ωoüi ho°i thıÁng x‹t dµn n°y, th÷ c‚ nhµn n≈n l∂y tµm s˙ t·i v° c®nh ngÊ t·i th¯ Ω¥t m÷nh v°o m° suy nghÿ xem, t˙ nhi≈n th∂y rﬂ r°ng, c‹ c∑n g÷ Ω∆n t·i ph®i n‹i d·ng d°i n˘a ı ? Phan á÷nh PhÔng phÓc thı Bˆc thı cÚ Phan tr® lÈi, vi∆t th∫t nh¬ nh°ng m° Ωau ΩËn, t¯ t∆ m° cıÁng quy∆t, tﬁ ra m÷nh ch∆t th÷ th·i, kh·ng chŸu b¨i binh quy h°ng. CÚ l≠i khæo Ωem quµn m≠ng v° dµn tµm Phan á÷nh PhÔng ñ trang 77/77