Ảnh hưởng của Islam giáo tới việc giáo dục tiếng Chăm ở Nam bộ

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑  ± <br /> <br /> <br /> <br /> TRҪN PHѬѪNG NGUYÊN(*)<br /> <br /> ҦNH HѬӢNG CӪA ISLAM GIÁO<br /> TӞI VIӊC GIÁO DӨC TIӂNG CHĂM Ӣ NAM BӜ<br /> Tóm t̷t: D͹a vào k͇t qu̫ kh̫o sát năm 2012 t̩i An Giang và<br /> Thành ph͙ H͛ Chí Minh, bài vi͇t phân tích ÿ̿c ÿi͋m cͯa ng˱ͥi<br /> Chăm và ti͇ng Chăm ͧ Nam B͡ d˱ͣi ̫nh h˱ͧng cͯa Islam giáo,<br /> ÿ͛ng thͥi ÿánh giá th͹c tr̩ng s͵ dͭng ti͇ng Chăm trong giáo dͭc<br /> ͧ Nam B͡; ÿ˱a ra m͡t s͙ l˱u ý khi th͹c thi chính sách ngôn ngͷ<br /> các dân t͡c thi͋u s͙ ͧ Nam B͡.<br /> Tͳ khóa: Islam giáo, ng˱ͥi Chăm, giáo dͭc ti͇ng Chăm, Nam B͡.<br /> Ngôn ngӳ là mӝt trong nhӳng thành tӕ tҥo nên bҧn sҳc văn hóa. Mӝt<br /> trong nhӳng nguyên nhân dүn ÿӃn sӵ biӃn ÿәi văn hóa là do các thiӃt chӃ<br /> văn hóa hӝi nhұp và ҧnh hѭӣng lүn nhau. Ngѭӡi Chăm Islam ӣ Nam Bӝ<br /> ÿã tiӃp thu hӋ thӕng ngôn ngӳ Arab trên mӝt cѫ chӃ nӅn tҧng là giáo luұt<br /> Islam giáo và văn hóa Islam giáo. Nhӳng ÿһc thù vӅ tôn giáo, văn hóa<br /> cӫa ngѭӡi Chăm ӣ các vùng miӅn khác nhau ÿã tҥo nên sӵ khác biӋt vӅ<br /> tiӃng nói và chӳ viӃt. ĈiӅu này ÿã ҧnh hѭӣng không nhӓ ÿӃn viӋc dҥy và<br /> hӑc tiӃng Chăm cӫa ngѭӡi Chăm. Cùng vӟi yӃu tӕ tôn giáo, nhu cҫu và<br /> khuynh hѭӟng ngôn ngӳ cӫa ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ cNJng có sӵ khác<br /> biӋt so vӟi cӝng ÿӗng tӝc ngѭӡi này ӣ MiӅn Trung, và có nhӳng bҩt cұp<br /> vӅ chính sách ngôn ngӳ ÿӕi vӟi cӝng ÿӗng ngѭӡi Chăm nѫi ÿây.<br /> 1. Ĉһc ÿiӇm tôn giáo cӫa ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ<br /> Mһc dù ra ÿӡi muӝn hѫn các tôn giáo khác, nhѭng Islam giáo lҥi phát<br /> triӇn nhanh nhҩt và trӣ thành mӝt trong nhӳng tôn giáo có ҧnh hѭӣng lӟn<br /> trên thӃ giӟi. Islam giáo không chӍ là vҩn ÿӅ tôn giáo ÿѫn thuҫn, mà còn<br /> chӭa ÿӵng trong ÿó mӝt hӋ thӕng giáo luұt chi phӕi các vҩn ÿӅ chính trӏ, văn<br /> hóa, ÿҥo ÿӭc,… tác ÿӝng không nhӓ ÿӃn ÿӡi sӕng xã hӝi, trong ÿó có ngôn<br /> ngӳ, yӃu tӕ ÿѭӧc cho là quan trӑng bұc nhҩt. Bӣi vì, ngoài vai trò là công<br /> cө giao tiӃp và tѭ duy cӫa con ngѭӡi, ngôn ngӳ còn có chӭc năng ÿiӅu<br /> hành và phát triӇn xã hӝi, là phѭѫng tiӋn cӕ kӃt cӝng ÿӗng và hình thành,<br /> lѭu truyӅn các hình thái trong ÿӡi sӕng văn hóa tinh thҫn cӫa mӝt dân tӝc.<br /> *<br /> <br /> ThS., ViӋn Khoa hӑc xã hӝi vùng Nam Bӝ, ViӋn Hàn lâm Khoa hӑc xã hӝi ViӋt Nam.<br /> <br /> <br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> Ӣ Nam Bӝ, ngѭӡi Chăm theo Islam giáo tө cѭ thành tӯng paley (làng)<br /> và có ít nhҩt mӝt ngôi thánh ÿѭӡng là ÿѫn vӏ hành lӉ, ÿӗng thӡi là ÿѫn vӏ tә<br /> chӭc xã hӝi cә truyӅn cӫa ngѭӡi Chăm. Thánh ÿѭӡng không ÿѫn thuҫn chӍ<br /> là nѫi cҫu nguyӋn, mà còn là trung tâm sinh hoҥt văn hóa truyӅn thӕng,<br /> phҧn ánh tính xã hӝi rӝng rãi cӫa cӝng ÿӗng Islam giáo. ĈiӅu ÿó ÿѭӧc thӇ<br /> hiӋn ӣ các lӉ cѭӟi, lӉ tang và các buәi sinh hoҥt cӫa cӝng ÿӗng Islam giáo<br /> tҥi thánh ÿѭӡng. Nói cách khác, thánh ÿѭӡng là nѫi sinh hoҥt tinh thҫn cӫa<br /> các thành viên trong cùng mӝt Jammaah. Trong khuôn viên hoһc bên cҥnh<br /> thánh ÿѭӡng cӫa mӛi Jammaah ÿӅu có các lӟp hӑc ÿӇ phә biӃn và hӑc giáo<br /> lý Islam giáo. Ӣ ÿây, ngѭӡi Chăm Islam giáo ÿѭӧc hӑc và ÿѭӧc dҥy chӳ<br /> Arab ÿӇ ÿӑc Kinh Qur’an, hӑc giáo lý ÿӇ hiӇu giáo luұt Islam giáo và cҫu<br /> nguyӋn (Salat). Nhìn mӝt cách tәng quát, thánh ÿѭӡng cӫa ngѭӡi Chăm<br /> Islam giáo ӣ Nam Bӝ giӕng nhѭ mӝt “trѭӡng hӑc” ÿӇ duy trì và phә biӃn<br /> tiӃng Chăm cӫa cӝng ÿӗng, nhҩt là chӳ Chăm chú giҧi Kinh Qur’an.<br /> Ĉһc ÿiӇm cӫa ngѭӡi Chăm ӣ ViӋt Nam là sӵ khác biӋt giӳa các vùng,<br /> trong ÿó ngѭӡi Chăm Islam giáo có mӕi quan hӋ thѭӡng xuyên vӟi Islam<br /> giáo thӃ giӟi, ÿһc biӋt là khu vӵc Ĉông Nam Á. Mӕi quan hӋ ÿó ngoài<br /> yӃu tӕ tôn giáo còn có mӕi quan hӋ thân tӝc. Cө thӇ, ngѭӡi Chăm Islam<br /> giáo ӣ Nam Bӝ có quan hӋ thѭӡng xuyên vӟi ngѭӡi nói ngôn ngӳ Melayu<br /> ӣ các quӕc gia vùng Ĉông Nam Á, nên nhiӅu trí thӭc Islam giáo ӣ Nam<br /> Bӝ ÿã hӑc tiӃng Melayu. Sӵ tác ÿӝng này ÿã làm cho nhӳng trí thӭc<br /> Islam giáo ӣ Nam Bӝ dùng chӳ Jawi, mӝt loҥi chӳ Arab nhѭng ÿѭӧc<br /> ngѭӡi Melayu ӣ Malaysia và Indonesia dùng xây dӵng chӳ viӃt (sӱ dөng<br /> trѭӟc năm 1945) ÿӇ xây dӵng chӳ Chăm ӣ Nam Bӝ theo truyӅn thӕng<br /> Melayu. HiӋn nay, loҥi chӳ này rҩt thông dөng ÿӕi vӟi ngѭӡi Chăm Islam<br /> giáo ӣ Nam Bӝ. Vì thӃ, có rҩt nhiӅu ngѭӡi Chăm Islam giáo ӣ Nam Bӝ có<br /> thӇ ÿӑc ÿѭӧc Kinh Qur’an, ÿӑc ÿѭӧc chӳ Jawi cӫa ngѭӡi Malaysia,<br /> Indonesia ÿӇ hiӇu thêm vӅ Islam giáo. Ĉây là mӝt nhân tӕ quan trӑng ҧnh<br /> hѭӣng ÿӃn cҧnh huӕng sӱ dөng ngôn ngӳ cӫa ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ.<br /> Nhѭ vұy, khi nghiên cӭu nhӳng vҩn ÿӅ vӅ ngôn ngӳ liên quan ÿӃn ÿӡi<br /> sӕng xã hӝi cӫa ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ không thӇ không chú ý ÿӃn ÿӡi<br /> sӕng tôn giáo. Trong quá trình liên kӃt (Integration) và cӕ kӃt<br /> (Cosilidation) cӝng ÿӗng, vai trò cӫa các tôn giáo không giӕng nhau.<br /> Chính sӵ khác biӋt ÿã làm suy yӃu quá trình liên kӃt và cӕ kӃt nӝi bӝ tӝc<br /> ngѭӡi. ĈiӅu này phù hӧp vӟi viӋc ngѭӡi Chăm theo các tôn giáo khác<br /> nhau (Ҩn Ĉӝ giáo và Islam giáo). Ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ do quy ÿӏnh<br /> cӫa giáo luұt Islam giáo, nên nhӳng yӃu tӕ văn hóa mang tính truyӅn<br /> <br /> 7UɤQ 3KɉɇQJ 1JX\rQ ɟQK Kɉ͟QJ FͧD ,VODP JLiR«<br /> <br /> <br /> <br /> thӕng trѭӟc ÿây ÿã bӏ thay thӃ bӣi nhӳng yӃu tӕ mӟi. Quá trình tiӃp xúc<br /> không thѭӡng xuyên vӟi các cӝng ÿӗng ÿӗng tӝc cùng vӟi ÿiӅu kiӋn môi<br /> trѭӡng sinh sӕng khác nhau ÿã làm cho quá trình liên kӃt và cӕ kӃt cӫa<br /> tӝc ngѭӡi này không bӅn vӳng. Cӝng ÿӗng ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ trѭӟc<br /> ÿây ÿã tiӃp nhұn Islam giáo trong hoàn cҧnh sӕng cách xa nhӳng ngѭӡi<br /> ÿӗng tӝc, thѭӡng xuyên tiӃp xúc vӟi nhӳng ngѭӡi Islam giáo là nhân tӕ<br /> tác ÿӝng bӅn bӍ ÿӃn viӋc lӵa chӑn, sӱ dөng ngôn ngӳ Arab là ÿiӅu tҩt yӃu.<br /> Lҩy thánh ÿѭӡng (nѫi sinh hoҥt tôn giáo) làm trung tâm sinh hoҥt văn<br /> hóa cӝng ÿӗng và gҳn bó vӟi nhau vӅ mһt tinh thҫn bҵng Kinh Qur’an,<br /> ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ sӕng không chӍ tұp trung quây quҫn bên nhau, mà<br /> có phҫn khép kín trong tӯng ÿѫn vӏ cѭ trú và trong nӝi bӝ cӝng ÿӗng. Vì<br /> thánh ÿѭӡng là nѫi thө giáo cӫa ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ và ngôn ngӳ tôn<br /> giáo là Kinh Qur’an, nên mӑi sinh hoҥt vӅ ÿӡi sӕng tinh thҫn ÿӅu diӉn ra<br /> ӣ ÿây. ĈiӅu này cNJng lý giҧi vì sao trong cӝng ÿӗng ngѭӡi Chăm ӣ Nam<br /> Bӝ, các lӟp hӑc chӳ Chăm gҳn chһt vӟi thánh ÿѭӡng. Nói cách khác,<br /> ngôn ngӳ trong Kinh Qur’an giӳ vai trò tác ÿӝng quan trӑng trong ÿӡi<br /> sӕng xã hӝi cӫa cӝng ÿӗng ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ.<br /> CNJng vì lý do Kinh Qur’an chi phӕi xã hӝi, nên ngѭӡi Chăm ӣ Nam<br /> Bӝ chӍ chú trӑng ÿӃn “chӳ Chăm cӫa Kinh Thánh”. Ĉây cNJng là nguyên<br /> nhân các trѭӡng hӑc phә thông ӣ vùng ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ khi thӵc<br /> hiӋn chӫ trѭѫng hӑc tiӃng dân tӝc thiӇu sӕ cӫa Nhà nѭӟc ÿӅu tӯ chӕi hӑc<br /> sách tiӃng Chăm do Nhà xuҩt bҧn Giáo dөc ViӋt Nam ҩn hành, vӟi bӝ<br /> chӳ ÿѭӧc biên soҥn dӵa theo tiӃng và chӳ Chăm tҥi Ninh Thuұn, loҥi chӳ<br /> khác vӟi chӳ viӃt trong Kinh Qur’an. Theo ÿó, nhiӅu lӟp hӑc tiӃng Chăm<br /> ӣ Nam Bӝ ÿѭӧc hình thành trong không gian thánh ÿѭӡng, ÿáp ӭng nhu<br /> cҫu cӫa cӝng ÿӗng dân cѭ, còn ӣ trong trѭӡng phә thông, nѫi lӁ ra phҧi<br /> thӵc hiӋn chӫ trѭѫng cӫa Nhà nѭӟc cNJng chӍ là nhӳng “lӟp thí ÿiӇm”.<br /> Nhѭ vұy, ÿӡi sӕng tôn giáo cӫa cӝng ÿӗng cѭ dân ÿã tác ÿӝng mҥnh mӁ<br /> vào nhu cҫu, và cùng vӟi nhu cҫu, thái ÿӝ ngôn ngӳ cӫa ngѭӡi Chăm ӣ<br /> Nam Bӝ ÿӕi vӟi viӋc hӑc tiӃng Chăm cNJng có sӵ thay ÿәi và vҩn ÿӅ tiӃp<br /> theo là sӵ lӵa chӑn.<br /> 2. Mӝt sӕ vҩn ÿӅ vӅ tiӃng nói, chӳ viӃt cӫa ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ<br /> 2.1. Ĉ̿c ÿi͋m ti͇ng Chăm ͧ Nam B͡<br /> Dӵa vào sӵ khác biӋt ÿӏa lý và lӏch sӱ văn hóa, trong ÿó yӃu tӕ tôn<br /> giáo ÿѭӧc chú trӑng, các nhà nghiên cӭu gӑi tên ba vùng nói tiӃng Chăm<br /> ӣ ViӋt Nam là Chăm Hroi, Chăm Panduranga và Chăm Nam Bӝ. Dù nhìn<br /> <br /> 89<br /> <br /> <br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> ӣ góc ÿӝ nào và ӭng vӟi tên gӑi nhѭ thӃ nào, tiӃng Chăm ӣ Nam Bӝ vүn<br /> là mӝt trong ba bӝ phұn cӫa tiӃng Chăm ӣ ViӋt Nam. Trên toàn quӕc, dân<br /> tӝc này có sӕ dân là 161.729 ngѭӡi, trong ÿó ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ là<br /> 32.382 ngѭӡi, chiӃm 19,8%, cѭ trú chӫ yӃu tҥi 10 tӍnh, thành phӕ thuӝc<br /> Ĉông Nam Bӝ và Tây Nam Bӝ. Hӑ vӕn là nhӳng ngѭӡi Chăm ӣ Ninh<br /> Thuұn, Bình Thuұn sau cuӝc di chuyӇn ÿӃn mӝt sӕ nѭӟc ӣ Ĉông Nam Á<br /> và trӣ vӅ lұp nghiӋp ӣ vùng ÿҩt này.<br /> TiӃng Chăm chia làm hai phѭѫng ngӳ chính mà tiӃng Chăm Nam Bӝ là<br /> mӝt trong sӕ nhӳng phѭѫng ngӳ ÿó. Theo cách gӑi ѭӟc lӋ nhѭ trên, tiӃng<br /> Chăm Nam Bӝ còn ÿѭӧc gӑi là “tiӃng Chăm MiӅn Tây”, nhҵm phân biӋt<br /> vӟi “tiӃng Chăm MiӅn Ĉông” cӫa hai vùng Ninh Thuұn - Bình Thuұn và<br /> Bình Ĉӏnh - Phú Yên. Theo cách nói cӫa cӝng ÿӗng ngѭӡi Chăm, tiӃng<br /> Chăm Nam Bӝ gӑi là “sҳp Châu Ĉӕc”, nhҵm phân biӋt vӟi “sҳp Phan Rang<br /> - Phan Rí” (trong tiӃng Chăm, s̷p có nghƭa là “tiӃng”. Cho nên, “sҳp Phan<br /> Rang - Phan Rí” có thӇ dӏch là “tiӃng Chăm ӣ Phan Rang - Phan Rí”, thӫ<br /> phӫ vùng Ninh Thuұn và Bình Thuұn; còn “sҳp Châu Ĉӕc” là “tiӃng Chăm<br /> ӣ Châu Ĉӕc”, nѫi ngѭӡi Chăm cѭ trú ÿông nhҩt vùng Nam Bӝ. TiӃng<br /> Chăm thuӝc hӑ (family) ngôn ngӳ Nam Ĉҧo (Austronesian), nhánh<br /> (branch) Tây Nam Ĉҧo, nhóm (group) Tây Indonesian, tiӇu nhóm (sub group) lөc ÿӏa(1). VӅ loҥi hình, tiӃng Chăm thuӝc loҥi hình ngôn ngӳ ÿѫn<br /> lұp, ÿa tiӃt, không thanh ÿiӋu khá ÿiӇn hình.<br /> Giӳa hai phѭѫng ngӳ Chăm này có mӝt sӕ ÿһc ÿiӇm sau ÿây:<br /> VӅ ngӳ âm, nӃu nhѭ tiӃng Chăm ӣ vùng Ninh Thuұn, Bình Thuұn ÿã và<br /> ÿang có xu hѭӟng ÿѫn tiӃt hóa các tӯ ÿa tiӃt nguyên gӕc, thì tiӃng Chăm ӣ<br /> vùng Nam Bӝ vүn ÿang lѭu giӳ khá tӕt hiӋn tѭӧng ÿa tiӃt(2). Quá trình biӃn<br /> ÿәi cӫa tiӃng Chăm ӣ Ninh Thuұn và Bình Thuұn diӉn ra ӣ phҫn ÿҫu các tӯ<br /> song tiӃt, ÿó là quá trình nhѭӧc hóa các âm tiӃt yӃu ÿӇ hình thành các tә<br /> phө âm ÿҫu cӫa các âm tiӃt mҥnh và giҧm hóa thành các phө âm ÿѫn. Quá<br /> trình biӃn ÿәi cӫa tiӃng Chăm ӣ Nam Bӝ diӉn ra ӣ phҫn cuӕi âm tiӃt, xu<br /> hѭӟng rөng dҫn các âm vang và cuӕi âm tҳc, khi phát âm tiӃng Chăm ӣ<br /> vùng Nam Bӝ là ÿóng, tiӃng Chăm vùng Ninh Thuұn và Bình Thuұn là<br /> mӣ. Nhѭ vұy, sӵ khác biӋt thӇ hiӋn “tính phѭѫng ngӳ” giӳa nhӳng vùng<br /> này là sӵ khác biӋt vӅ tính “ÿa tiӃt/ÿѫn tiӃt” tiӃng Chăm.<br /> Ngoài ra, căn cӭ vào “giӑng phát âm”, nӃu giӑng nói cӫa ngѭӡi Chăm<br /> ӣ MiӅn Trung có vҿ hѫi dӗn dұp, mҥnh mӁ thì giӑng nói cӫa ngѭӡi Chăm<br /> ӣ Nam Bӝ chұm rãi, ÿôi khi hѫi kéo dài âm ÿiӋu(3).<br /> <br /> 7UɤQ 3KɉɇQJ 1JX\rQ ɟQK Kɉ͟QJ FͧD ,VODP JLiR«<br /> <br /> <br /> <br /> VӅ tӯ vӵng, ӣ tiӃng Chăm ӣ Nam Bӝ có nhiӅu tӯ chung vӟi Mã Lai,<br /> trong ÿó bao gӗm cҧ tӯ có nguӗn gӕc Arab mӟi du nhұp. Xét vӅ mһt lӏch<br /> sӱ, ngѭӡi Chăm ӣ Nam Bӝ trong quá khӭ và cҧ hiӋn tҥi ÿӅu có nhӳng<br /> quan hӋ và liên hӋ nhҩt ÿӏnh vӟi ngѭӡi nói tiӃng Melayu ӣ Malaysia,<br /> Indonesia... Vì thӃ, trong tiӃng Chăm ӣ Nam Bӝ có nhiӅu tӯ Melayu, mà<br /> tiӃng Chăm ӣ nhӳng vùng khác Nam Bӝ không có(4).<br /> VӅ bình diӋn tiӃp xúc ngôn ngӳ, dѭӡng nhѭ khi nói ÿӃn tiӃng Chăm ӣ<br /> Ninh Thuұn và Bình Thuұn, ngѭӡi Chăm thѭӡng nghƭ ÿó là tiӃng Chăm<br /> cә (tiӃng Chăm thuҫn, tiӃng Chăm nguyên gӕc) cӫa cӝng ÿӗng ngѭӡi<br /> Chăm. Còn khi nói ÿӃn tiӃng Chăm biӃn thӇ (tӭc là ÿã có sӵ biӃn ÿәi so<br /> vӟi tiӃng Chăm gӕc vùng Ninh Thuұn và Bình Thuұn), tiӃng Chăm lai,<br /> tiӃng Chăm pha, ngѭӡi ta nghƭ ÿӃn tiӃng Chăm ӣ Nam Bӝ, tuy nó vүn<br /> thuӝc khái niӋm tiӃng Chăm.<br /> Tùy theo phҥm vi giao tiӃp cӫa tӯng cӝng ÿӗng Chăm mà tiӃng Chăm<br /> giӳa các vùng ÿã có sӵ thay ÿәi. Do tiӃp xúc vӟi tiӃng ViӋt, nên tiӃng<br /> Chăm hiӋn ÿҥi ÿã bӏ ҧnh hѭӣng ӣ các bình diӋn ngӳ âm, ngӳ pháp, tӯ<br /> vӵng (xu hѭӟng mҩt dҫn các phө tӕ, ÿѫn tiӃt hóa, báo hiӋu sӵ xuҩt hiӋn<br /> cӫa thanh ÿiӋu, hòa nhұp các phө âm ÿӇ tҥo các âm chung, xuҩt hiӋn<br /> nhiӅu hӋ thӕng tӯ tiӃng ViӋt trong hӋ thӕng tӯ vӵng tiӃng Chăm).<br /> 2.2. Ĉ̿c ÿi͋m chͷ vi͇t cͯa ng˱ͥi Chăm ͧ Nam B͡<br /> Chӳ viӃt cӫa ngѭӡi Chăm ӣ ViӋt Nam rҩt ÿa dҥng và phong phú. Ӣ<br /> mӛi vùng khác nhau, ngѭӡi Chăm sӱ dөng các loҥi chӳ khác nhau. Các<br /> tác giҧ Phú Văn Hҷn(5), NguyӉn Văn Khang(6) ÿã thӕng kê có hѫn 10 loҥi<br /> chӳ viӃt cӫa ngѭӡi Chăm ӣ ViӋt Nam. Ӣ ÿây, chúng tôi chӍ nêu mӝt sӕ<br /> loҥi chӳ viӃt phә biӃn ӣ các vùng ÿӇ thҩy sӵ khác nhau trong cách lӵa<br /> chӑn tiӃng nói, chӳ viӃt cӫa mӛi vùng Chăm.<br /> Akhar Thrah là loҥi chӳ thông dөng cӫa ngѭӡi Chăm. Ngoài văn bia,<br /> loҥi chӳ này còn ÿѭӧc ghi trong các văn bҧn chép tay, ÿó là văn tӵ ngӳ<br /> âm - âm tiӃt. Loҥi chӳ này ÿѭӧc dùng ÿӇ giҧng dҥy hӑc sinh ngѭӡi Chăm<br /> ӣ vùng Ninh Thuұn và Bình Thuұn. Năm 1978, ban tә chӭc biên soҥn<br /> sách chӳ Chăm theo mүu tӵ Thrah ÿѭӧc thành lұp. Bӝ chӳ Chăm này<br /> ÿѭӧc Bӝ Giáo dөc và Ĉào tҥo dùng ÿӇ soҥn sách tiӃng Chăm vӟi tѭ cách<br /> là môn hӑc trong các trѭӡng phә thông.<br /> Tuy nhiên, cӝng ÿӗng ngѭӡi Chăm ӣ Bình Ĉӏnh và Phú Yên lҥi không<br /> ÿón nhұn loҥi chӳ viӃt này. Hӑ cҧm thҩy xa lҥ vӟi vӟi loҥi chӳ Chăm<br /> theo mүu tӵ Thrah, mà muӕn có hӋ thӕng chӳ viӃt Chăm theo theo mүu<br /> <br /> 91<br /> <br />