LÎ TRÖÏC TRUØNG
I. ÑÒNH NGHÓA
Lî: Laø taát caû caùc tröôøng hôïp tieâu chaûy phaân coù maùu. Nguyeân nhaân ña
phaàn laø do Shigella (50%) ngoaøi ra coù theå do vi truøng khaùc hoaëc kyù sinh
truøng.
Lî Shigella thöôøng ôû löùa tuoåi 6 thaùng – 3 tuoåi ít khi ôû treû döôùi 6 thaùng .
Coù theå beänh nheï töï heát cho ñeán daïng raát naëng vôùi nhieãm ñoäc naëng, co
giaät, taêng thaân nhieät, phuø naõo vaø töû vong nhanh choùng maø khoâng coù
nhieãm truøng huyeát hay maát nöôùc ñaùng keå (H/C Ekiri).
Shigella gaây trieäu chöùng nhieãm ñoäc toaøn thaân naëng nhöng ít khi coù
nhieãm truøng huyeát. Bieán chöùng nhieãm truøng huyeát vaø ñoâng maùu noäi maïch
lan toûa thöôøng chæ gaëp ôû treû nhoû, treû suy dinh döôõng, tæ leä töû vong cao.
II. CHAÅN ÑOAÙN
1. Coâng vieäc chaån ñoaùn
a) Hoûi beänh:
Thôøi gian beänh
Coù soát
Ñau buïng, Moùt raën
Tính chaát phaân: ñaøm laãn maùu
Ñieàu trò tröôùc
Co giaät.
Sa tröïc traøng.
Sôûi trong 6 tuaàn qua.
b) Thaêm khaùm:
Daáu hieäu sinh toàn: maïch, huyeát aùp, nhieät ñoä, nhòp thôû
Daáu hieäu maát nöôùc: Xem theâm phaàn thaêm khaùm treû bò tieâu chaûy trong
phaùc ñoà ñieàu trò tieâu chaûy.
Caàn chuù yù phaùt hieän bieán chöùng
-
Trieäu chöùng thaàn kinh: Co giaät, meâ saûng, cöùng coå, hoân meâ.
-
Trieäu chöùng nhieãm truøng nhieãm ñoäc.
-
Roái loaïn ñieän giaûi: Li bì, co giaät, giaûm tröông löïc cô, chöôùng buïng…
-
Toan chuyeån hoùa: Thôû nhanh saâu
-
Haï ñöôøng huyeát.
-
Sa tröïc traøng.
-
Chöôùng buïng.
-
Suy thaän.
-
Suy dinh döôõng.
c) Xeùt nghieäm:
Coâng thöùc maùu
Soi phaân: khi khoâng roõ maùu ñaïi theå
Caáy maùu, caáy phaân trong nhöõng tröôøng hôïp naëng
Ion ñoà, khi coù roái loaïn tri giaùc, trieäu chöùng thaàn kinh, chöôùng buïng, giaûm
tröông löïc cô.
Ñöôøng huyeát : khi nghi ngôø haï ñöôøng huyeát.
XQ buïng, sieâu aâm buïng khi coù chöôùng buïng, khi caàn loaïi tröø loàng ruoät
Pheát maùu, ñeám tieåu caàu, chöùc naêng thaän khi nghi ngôø coù Hoäi chöùng taùn
huyeát ureâ huyeát cao.
2. Chaån ñoaùn
a)
Chaån ñoaùn xaùc ñònh lî Shigella
: Hoäi chöùng lî + caáy phaân Shigella (+)
b) Chaån ñoaùn coù theå:
Soát, tieâu chaûy keøm trieäu chöùng thaàn kinh: co giaät, li bì, hoân meâ, h/c
maøng naõo
Soát, tieâu chaûy soi phaân coù baïch caàu, hoàng caàu.
c) Chaån ñoaùn phaân bieät:
Loàng ruoät: vaøi giôø ñaàu coù theå vaãn coøn ñi tieâu phaân bình thöôøng, sau ñoù
tieâu maùu töôi hoaëc ñoû baàm (thöôøng trong 12 giôø ). Quaáy khoùc töøng côn,
noân oùi. (xem theâm baøi loàng ruoät)
Tieâu maùu do polyp tröïc traøng: tieâu phaân ñaëc laãn ñaøm maùu, beänh laâu
ngaøy, khoâng soát. Xaùc ñònh baèng noäi soi.
Lî amip ít gaëp ôû treû < 5 tuoåi. Soi phaân coù döôõng baøo aên hoàng caàu.
Tieâu maùu do thieáu vitamine K ôû treû sô sinh: keøm xuaát huyeát ôû vò trí khaùc.
III. ÑIEÀU TRÒ
Nguyeân taéc ñieàu trò:
Khaùng sinh
Ñieàu trò bieán chöùng.
Dinh döôõng.
1. Khaùng sinh
a) Ñoái vôùi tröôøng hôïp khoâng bieán chöùng, chöa ñieàu trò
:
Cotrimoxazole 5 mgTMP / 25 mg SMX / Kg/ laàn x 2laàn x 5 ngaøy (khoâng
söû duïng Cotrimmoxazole cho treû < 1thaùng tuoåi coù vaøng da hoaëc sanh
thieáu thaùng)
Theo doõi 02 ngaøy
-
Coù ñaùp öùng : duøng tieáp ñuû 05 ngaøy
-
Khoâng ñaùp öùng : ñoåi sang acide Nalidixic 15 mg / Kg / laàn x 4 laàn /
ngaøy. (khoâng söû duïng Nalidixic acid cho treû < 2 thaùng tuoåi)
Theo doõi 02 ngaøy.
+ Ñaùp öùng : Duøng tieáp ñuû 05 ngaøy
+ Khoâng ñaùp öùng: ñoåi sang:
Ciprofloxacin : lieàu + < 20 Kg: 125 mg
2 laàn / ngaøy
5 ngaøy
+ 20 – 50 Kg: 250mg
2 laàn / ngaøy
5 ngaøy
b) Caùc tröôøng hôïp naëng coù bieán chöùng:
Neáu treû döôùi 2 thaùng tuoåi: Ceftriaxone 100 mg /Kg IV moät laàn/ngaøy
5 ngaøy
Treû töø 2 thaùng ñeán 5 tuoåi: Baét ñaàu ñieàu trò baèng acide Nalidixic theo doõi 02
ngaøy neáu khoâng ñaùp öùng seõ ñoåi sang:
-
Coù keát quaû khaùng sinh ñoà caáy maùu caáy phaân: theo khaùng sinh ñoà.
-
Caáy (–): duøng Ciprofloxacin (hoaëc Pefloxacine) lieàu:
+ < 20 Kg: 125 mg
2 laàn/ ngaøy
5 ngaøy
+ 20 – 50 Kg: 250mg
2 laàn/ ngaøy
5 ngaøy
hoaëc 20 – 30 mg/kg/ngaøy chia laøm 2 laàn / ngaøy TTM neáu khoâng uoáng ñöôïc
hoaëc Pefloxacine: 20 – 30 mg/ kg/ ngaøy chia laøm 2 laàn/ ngaøy
5 ngaøy.
c) Theo doõi caùc daáu hieäu sau ñeå ñaùnh gía coù ñaùp öùng hay khoâng:
Heát soát.
Bôùt maùu trong phaân.
Bôùt soá laàn ñi tieâu.
Theøm aên.
Hoaït ñoäng trôû laïi bình thöôøng.
Sau khi duøng 02 loaïi khaùng sinh lieân tieáp khoâng ñaùp öùng tìm chaån ñoaùn khaùc.
Coù keát quaû caáy maùu caáy phaân ñieàu trò theo gôïi yù cuûa khaùng sinh ñoà
2. Ñieàu trò bieán chöùng: Xem caùc phaùc ñoà töông öùng
Haï ñöôøng huyeát : Xem phaùc ñoà töông öùng
Co giaät : (Phaùc ñoà ñieàu trò co giaät )
Sa tröïc traøng : duøng khaên öôùt ñaåy vaøo
Roái loaïn ñieän giaûi thöôøng laø haï Natri , Kali maùu ( xem phaùc ñoà )
Maát nöôùc : buø nöôùc theo phaùc ñoà ñieàu trò tieâu chaûy
3. Dinh döôõng
Treû bò lî thöôøng chaùn aên caàn khuyeán khích treû aên, cho aên laøm nhieàu böõa,
aên caùc thöùc aên maø treû thích.
IV. TIEÂU CHUAÅN NHAÄP VIEÄN
Coù roái loaïn tri giaùc
Coù co giaät
Chöôùng buïng
Tieåu ít
Sa tröïc traøng
LÎ
Coù bieán chöùng
Khoâng bieán
chöùng
Ceftriaxone
(hoaëc Cefotaxim)
< 2th
Khoâng caûi thieän
caûi thieän
Bactrim 02 ngaøy
Ñuû 5 ngaøy
Acide Nalidixic
2 ngaøy
Acide Nalidixic 2 ngaøy
Khoâng ñaùp öùng
Khoâng ñaùp öùng
Khoâng caûi thieän
Ñaùp ö
ùng
Ñuû 5 ngaøy
Caáy phaân
(+)
Ciprofloxacine 5 ngaøy
(hoaëc pefloxacine)
-
Lî amibe
-
Polyp tröïc traøng
-
Dò öùng söõa
-
Vieâm tröïc – ñaïi traøng do nguyeân nhaân khaùc
Ciprofloxacine 5 ngaøy
( hoaëc Pefloxacine )
TÌM CHAÅN ÑOAÙN KHAÙC
Khoâ
ng ñaùp öùng
Khoâng ñaùp öùng
Ñieàu trò
theo KSÑ
(
-
)