I ƯỜ

Ỷ Ậ

Ệ

CHĂM SÓC NG B NH THU  Đ U

Ụ

ễ

ượ

c các nhu  ủ

M C TIÊU ượ ị c d ch t . Trình bày đ ế ứ ệ ọ h c, tri u ch ng, bi n  ườ ệ ủ ứ i b nh  ch ng c a ng ủ ậ th y đ u ị . Xác đ nh đ ầ ầ c u c n chăm sóc c a

ườ ệ

ủ ậ

ng

i b nh th y đ u

ự

ệ

ậ

ị

. Nh n đ nh và th c hi n

ượ ế ạ

đ

c k  ho ch chăm sóc

ườ ệ

ủ ậ

cho ng

i b nh th y đ u

1. Đ i c

ạ ươ : ng

• Là b nh truy n nhi m c p tính có th  gây d ch do  ấ

ễ ể ệ ị

ọ ề ỷ ậ

virus thu  đ u (varicella zoster hay còn g i là herpes  varicella).

ố ể ng hô h p, v i bi u hi n b nh là s t

• Lây theo đ ườ ạ phát ban d ng n t ph ng

• Bi u hi n lâm sàng là phát ban nhi u l a tu i: h ng  →

ấ ỏ ố ớ ở ệ ạ ệ  da và niêm m c.

ề ứ ướ ề ẩ ồ ổ c trên n n ỏ  ph ng n

ể ệ → ban dát  ồ h ng ban ồ  h ng ban s n  → ả  v y ti ế t

• Hay g p bi n ch ng b i nhi m t n th ứ

ặ ế ộ ổ ươ ng da. Có

ể ễ ổ th  có viêm não và viêm ph i

• Đi u tr  tri u ch ng và thu c kháng virus acyclovir

ị ệ ứ ề ố

• Phòng b nh b ng v c­xin

ệ ắ ằ

2. Tác nhân gây b nhệ

 ­ B nh do virut

ệ ộ ọ Varicella Zoster (VZV) thu c h

virut Herpesviridae gây ra

 ­ Trên lâm sàng Varicella Zoster gây 2 lo i b nh  ỷ ậ

ạ ệ

Zona. ả c nh khác nhau là thu  đ u và

ễ ọ

ị 3. D ch t

h c:

•  B nh r t d  lây.

ấ ễ ệ

ọ ấ ng hô h p (các gi ấ t ch t

ế ườ ấ ự ế • Lây tr c ti p: Qua đ ở ườ  đ t li ti ti ng hô h p).

ế ổ ươ Ti p xúc t n th ng da .

• Gián ti p: Qua các đ  v t.

ồ ậ ế

ể ồ Có th  theo lu ng gió đi xa.

• Có th  qua rau thai.

ể

• Hay b

ị ở ẻ ỏ ắ ầ ổ ế ườ tr  nh  b t đ u tu i đ n tr ng.

• Hi m b   ế h n.ơ

ị ở ườ ớ ư ế ặ ơ ị ng i l n h n nh ng n u b  thì n ng

• Đ nh đi m: cu i đông đ u xuân.

ể ầ ố ỉ

• Mi n d ch b n v ng.

ề ữ ễ ị

ệ

ứ 4. Tri u ch ng lâm sàng:

ả Trung bình kho ng 14 ­ 17 ngày.

b nh:  ứ ờ ỳ ủ ệ 4.1. Th i k   ệ Không có tri u ch ng.

ừ ờ 24 – 48 gi : Kéo dài t

ứ ầ ố ờ ỳ ở 4.2. Th i k  kh i phát ­ S t nh , m t m i, nh c đ u, chán ăn. Có th   ể

ả ẹ ố ỏ ệ ặ ố

không s t ho c s t cao 39­40oC gây mê s ng, co  gi tậ

­ Có th  có phát ban, kích th

ể ồ c vài mm, màu h ng,

ể ặ ướ ứ ổ n i trên m t da, có th  có ng a

ệ

ứ 4. Tri u ch ng lâm sàng:

ờ ỳ :

ướ ố ả ng thuyên gi m,

ỏ 4.3. Th i k  toàn phát ­ S t có xu h ­  Xu t bi n ban ph ng n ệ c, sau 48 – 72h, các n t

ỏ ỡ ể ạ ế ặ

ướ ợ ệ ế ợ ế ấ

ố ấ i v t loét tr t nông trên m t da sau  ph ng v  đ  l ợ ẩ đó khô và đóng v y xu t hi n h t đ t này đ n đ t  khác.

+ Ban có th  kèm theo ng a, khi gãi d  gây b   ộ

ứ ễ ể

nhi m ễ

ờ ừ ọ 5 – 7 ngày.

+. Th i gian ban m c kéo dài t + Ban thu  đ u cũng có th  th y

ỷ ậ ể ấ ở ạ niêm m c

ệ

ứ 4. Tri u ch ng lâm sàng:

ờ ỳ ồ

2.3.4. Th i k  h i ph c ụ : Ng ườ ệ i b nh h i ph c nhanh chóng n u không có  ễ ộ b i nhi m

ụ ế ồ

Các n t v y bong li n da, không đ  l

ố ả ể ạ ẹ ề i s o.

ứ

ệ

ậ

5. Tri u ch ng c n lâm sàng:

ệ ể

ế ồ ả ứ ư

ằ ậ ẩ ỹ

­ Xét nghi m:ệ  + Xét nghi m ELISA tìm kháng th  + Ph n  ng ngăn ng ng k t h ng c u ầ  + Ch n đoán b ng k  thu t PCR  + Nuôi c y t

ấ ế ậ ạ ố ỏ bào,phân l p virus t i n t ph ng,

ố ệ máu khi b nh nhân s t

 + K  thu t mi n d ch hu nh quang. ễ

ậ ỹ ỳ ị

ứ

ế

6. Bi n ch ng:

­ Viêm da b i nhi m:do liên c u ho c t ễ ẩ

ầ ặ ụ ầ c u, có

ộ ễ ể ế th  gây nhi m khu n huy t.

ườ ổ ặ ở ườ ớ i l n  ng

­ Viêm ph i: Th ng g p   ­ Viêm não, viêm màng não, có th  có h i ch ng

ứ ể ộ

Guillain – Barre

­ Xu t huy t n i t ng, viêm c  tim, viêm giác m c,  ầ

ấ ạ

ơ ậ ớ ế ộ ạ ậ viêm kh p, viêm th n, c u th n, hôn mê

­ Ph  n  có thai m c th y đ u có th  sinh ra tr   ẻ

ụ ữ ắ

ể ủ ậ ỷ ậ ắ

ộ ủ ậ ặ ẩ m c thu  đ u b m sinh ho c th y đ u chu sinh tùy  ờ ỳ thu c vào th i k  thai nghén

ẩ

7. Ch n đoán:

+ Y u t

ế ố ị d ch t ễ ọ  h c

Khu v c c  trú có các tr

ự ư ườ ỷ ậ ợ ng h p thu  đ u

+ B nh c nh lâm sàng ả

ệ

Phát ban ph ng n

ỏ ướ ỏ ề c trên n n ban đ

Ban nhi u l a tu i ổ

S t nh . ẹ ố

ề ứ

+ Xét nghi m c n lâm sàng

ệ ậ

ị ề 8. Đi u tr :

ề ị ệ ứ

ưỡ ộ ễ ng và phòng b i nhi m

Nguyên t c:ắ ­ Đi u tr  tri u ch ng ­ Chăm sóc dinh d ­ Đi u tr  b ng acyclovir khi có ch  đ nh

ị ằ ề ỉ ị

ị ề 8. Đi u tr :

8.1. Đi u tr  tri u ch ng

ị ệ ứ ề

ượ ả ờ ể ạ ố  đ  h  s t, gi m  ể ạ ố c dùng thu c Aspirin đ  h

­ Dùng paracetamol 10­15mg/kg/6gi ệ ố đau. Tuy t đ i không đ s t.ố

ể ả ể ứ ­ Có th  dùng kháng sinh histamin đ  gi m ng a

ế

ề ạ ­ Cách ly, h n ch  lây lan 8.2.  Đi u tr  b ng Acyclovir ị ằ

ườ ớ ầ ớ ­  V i ng i l n: 800mg/24h, chia 5 l n

ớ ẻ ỗ ổ ­ V i tr  em <12 tu i: 20mg/kg/m i 6h

ề ờ ị ­ Th i gian đi u tr  5­7 ngày.

ậ ị

ề ử ệ ị ứ

ắ ệ ễ ế , nhi ệ ộ t đ

ừ ệ ủ ấ

9. Chăm sóc: 9.1. Nh n đ nh: 9.1.1.H i b nh ỏ ệ : ­ Lý do vào vi nệ ­ Ti n s  b nh cá nhân, d   ng, dùng thu c ố ­ Di n bi n b nh:m c b nh t ệ ờ  bao gi ố ự ấ cao nh t khi s t, s  xu t hi n c a ban.

ạ ứ ủ ườ ệ i b nh.

ấ ạ ở ị

9.1.2.Quan sát: + Toàn tr ng:ý th c c a ng +  Tình tr ng hô h p (nh p th ). +  Tình tr ng da, niêm m c (ban).

ạ ạ

9. Chăm sóc:

ạ ệ ộ ế ị ở

ư ể ấ

ờ ắ ạ ạ 9.1.3.Thăm khám:  ­ Đo: M ch, nhi t đ , huy t áp, nh p th  ­ Ki m tra tính ch t ban(dày hay th a)        ­  S  n n h ch ngo i biên.

ả ồ ơ ệ

ẩ

ỉ

ệ

ưỡ ầ 9.1.4.Tham kh o h  s  b nh án   + Ti n s  cá nhân  ề ử  + Ch n đoán  + Ch  đ nh dùng thu c ố ị  + Các xét nghi m c  b n ơ ả  + Nhu c u dinh d ng

9. Chăm sóc:

ẩ

ơ ấ ế ứ

ơ ễ ộ

ơ ố ễ ạ

ưỡ ế ng do ăn kém

ơ

ườ ệ ườ ế ế ứ ề i nhà thi u ki n th c v i b nh và ng

9.2.Ch n đoán đi u d ề ưỡ : ng ­ Nguy c  suy hô h p do bi n ch ng viêm ph i ổ ­ Tăng thân nhi tệ ­ Nguy c  viêm da do b i nhi m  ­ Nguy c  r i lo n tiêu hóa do nhi m khu n ẩ ­ Nguy c  thi u dinh d ơ ­ Nguy c  viêm ph i, viêm não, màng não... ổ ­ Ng b nh.ệ

9. Chăm sóc:

ậ ế ạ

ả

ầ

9.3. L p k  ho ch chăm sóc: Đ m b o thông khí ả Duy trì tu n hoàn H  s t ạ ố Chăm sóc c  b n, v  sinh thân th , đ m b o dinh

ể ả ơ ả ệ ả

d ngưỡ

ệ ự

ứ ừ ệ ế

Th c hi n y l nh ệ Theo dõi ngăn ng a và phát hi n các bi n ch ng Giáo d c s c kho , t ụ ứ

ẻ ư ấ ệ v n cách phòng b nh

9. Chăm sóc:

9.4. Th c hi n k  ho ch:

ệ ế ạ ự

ả ả 9.4.1. Đ m b o thông khí:

ể ế ở ị ở ­ Đ m nh p th , quan sát ki u th

ệ ở ở ­ Cho th  oxy theo y l nh khi khó th

ả ợ ườ ệ ỹ ặ ộ ­ Tr  giúp bác s  đ t n i khí qu n khi ng i b nh

ấ có suy hô h p, hôn mê

ả ả ờ ườ ấ ­ Hút đ m rãi đ m b o thông thoáng đ ng hô h p

ơ ở ệ ằ ỉ ­ cho b nh nhân n m ngh  ng i phòng thoáng khí.

9. Chăm sóc:

ầ 9.4.2. Duy trì tu n hoàn:

ế ế ạ ­ Đ m m ch, đo huy t áp.

ệ ệ ạ ẩ ấ ổ ­ Phát hi n d u hi u da l nh,  m, n i vân tím

ằ ị ­ Cân b ng Bilan d ch

ượ ướ ­ Đo l ng n ể c ti u 24h

ạ ố 9.4.3. H  s t:

ườ ằ ướ ấ ớ ộ ầ i b ng n c  m, n i r ng qu n áo,

ề ướ ­ Lau ng ố u ng nhi u n c (oresol),

ố ạ ố ệ ố

­  Dùng thu c h  s t theo y l nh khi s t cao  >38,50C.

ệ ộ ườ ệ ầ ­ Đo nhi t đ  ng i b nh(30 phút/l n tùy tình

ạ ườ ệ tr ng ng i b nh).

9. Chăm sóc:

9.4.4. Chăm sóc c  b n ơ ả

ế ộ ỉ ơ : + Ch  đ  ngh  ng i

ẳ ắ + Tránh lo l ng căng th ng

ả ưỡ

ủ

ề ữ ứ ề ễ

ề ướ ố ổ ả +  Đ m b o dinh d ng: Ăn đ  2500 calo/ngày Ăn các th c ăn m m, l ng, d  tiêu, chia nhi u b a  ỏ U ng nhi u n ả c, b  sung thêm hoa qu .

9. Chăm sóc:

ệ :

+ V  sinh cá nhân ­ Gi m.ấ

ữ ẽ ệ ạ ằ ướ da s ch s , v  sinh da hàng ngày b ng n c

­ V  sinh răng mi ng, súc h ng và nh  m t b ng

ỏ ắ ằ ệ ọ

ệ ố ướ c mu i 0,9%. n

ặ ằ ướ ặ t b ng xà phòng và  là tr

ẹ ặ ầ ấ ộ ỏ ồ

­ Qu n áo gi ầ c khi m c. ­ Nên m c qu n áo r ng, nh , m ng th m m  hôi. ­ Ch m dung d ch xanh Milian lên các n t ph ng

ố ỏ ị

ướ ấ ỡ c đã v . n

ạ ế ẻ

­ H n ch  gãi, c t móng tay cho tr ắ ­ N u ng a nhi u dùng thu c kháng histamin theo y

ứ ề ế ố

l nh.ệ

9. Chăm sóc:

9.4.5. Theo dõi ngăn ng a và phát hi n k p th i bi n

ệ ị ừ ế ờ

ch ng.ứ

­ Theo dõi b i nhi m c a da: ti n tri n các n t  ố ủ

ế ể ễ ộ

ph ng.ỏ

ườ ự ứ ấ ở ng hô h p: khó th  đau ng c.

­ Các bi n ch ng đ ế ­ Phát hi n tri u ch ng viêm màng não: đau đ u,

ứ ệ ệ ầ

nôn

­ Phát hi n tri u ch ng viêm nãotinh th n, v n

ệ ậ ầ

ủ ệ ườ ệ ộ đ ng c a ng ứ i b nh

ế ố ượ ề ậ ướ ng n

­ Các bi n ch ng v  th n: s  l ứ ể c ti u 24h ­ Bi n ch ng xu t huy t: màu s c phân, ch m n t  ố ế

ế ắ ấ

ấ ứ ấ ế xu t huy t trên da.

­  Theo dõi tuân th  đi u tr , dùng thu c c a ng

ố ủ ủ ề ị ườ i

b nh.ệ

9. Chăm sóc:

ệ ụ ứ ẻ ư ấ v n cách phòng b nh

ướ ệ ẫ

9.4.6.Giáo d c s c kho , t ­ H ng d n n i quy b nh phòng  ộ ­ H n ch  ti p xúc v i ng ế ế

ườ ệ ạ ớ ẩ

ả ử ằ

i b nh, đeo kh u trang  ế khi ti p xúc, sau khi thăm khám ph i r a tay b ng xà  phòng.

­ V  sinh phòng

ệ ở ủ ườ ệ c a ng ằ i b nh h ng ngày.

9. Chăm sóc:

ườ ệ ế ố i b nh h t s t

ố ầ ẩ ỏ

ườ ệ ầ ủ ố i b nh ăn/u ng đ y đ

ứ ế ễ ộ

9.5.Đánh giá sau chăm sóc: ­ Ng ­ Các n t ph ng có x p d n, đóng v y khô ẹ ­ Ng ­ Không có bi n ch ng, b i nhi m  ­ Quá trình chăm sóc không x y ra s  c , bi n

ự ố ế ả

ch ng. ứ

­ Ng trị

ườ ệ ườ ố ợ ề i b nh/ng i nhà yên tâm và ph i h p đi u

10. Phòng b nhệ

ệ ặ

ệ ệ ầ

10.1 Phòng b nh không đ c hi u ệ ­ C n phát hi n b nh s m

ớ ở ờ ỳ ồ ễ ộ ể ở  th i k  kh i phát đ   cách ly, phòng lây nhi m cho c ng đ ng.

­ Đ i v i ng ố ớ ệ ồ

ễ ườ ớ

ế ủ ậ ệ ẻ ơ ễ ủ ậ ị

ị i suy gi m mi n d ch có ti p xúc v i  ẹ ắ ặ ặ

ả ngu n b nh và tr  s  sinh có m  m c th y đ u:  Tiêm Globulin mi n d ch th y đ u đ c hi u VZIG  (Herpes Zoster Immuno globulin) ho c HZIP(Herpes  Zoster Immuno Plasma).

10. Phòng b nhệ

ệ ặ

ủ ậ ả ấ ừ ả ố ộ

10.2. Phòng b nh đ c hi u ệ Vaccin th y đ u s n xu t t

virut s ng gi m đ c

l c. ự

­ Tiêm ng a t ừ ừ ấ

12 tháng tu i đ n 12 tu i, tiêm m t

ề ườ ớ ổ ế i l n và tr  t ộ ổ ổ ở  13 tu i tr  lên,

ẻ ừ li u duy nh t. Ng tiêm phòng 2 mũi cách nhau 6 tu n ầ

Ệ

TÀI LI U THAM KH O

ủ ậ ệ ễ

Ả  (2011), “B nh th y đ u”, Bài  ấ ả

Nguy n Văn Kính ệ

ễ ọ ề ả

ề ầ ầ ng truy n nhi m th n kinh tâm th n – Nhà

gi ng b nh truy n nhi m nhà xu tb n Y h c, trang  273­278 Đi u d ề ưỡ ấ ả ứ ọ

ứ ệ ễ xu t b n y h c 1996 (BS. Nghiêm Xuân Đ c, Giáo  ễ ư s  Lê Đ c Linh, GS Nguy n Vi t).

ề ưỡ ơ ả ọ ươ ng c  b n – NXB Y h c 2005(GS V ng

Đi u d Hùng) Đi u d

ề ưỡ ộ ậ ọ ng n i t p 2 – NXB Y h c 2008(TS Lê Văn

An – TS Hòang Văn Ngo n)ạ