Bài giảng Cơ học Newton - Benjamin Crowell

Chia sẻ: Nhân Sinh ảo ảnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:214

Thêm vào BST

Báo xấu

99
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Cơ học Newton trình bày các nội dung: Ước tính quy mô và bậc độ lớn, vận tốc và chuyển động tương đối, gia tốc và sự rơi tự do, lực và chuyển động, các định luật Newton trong không gian ba chiều, Vector, Vector và chuyển động, chuyển động tròn, lực hấp dẫn. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Cơ học Newton - Benjamin Crowell

Benjamin Crowell Trҫn Nghiêm (hiepkhachquay) dӏch BÀI *,୔1* CŢ H୾&1(:721 7¢LOL୹XSK£WK¢QKW୓L Www.thuvienvatly.com An Minh, hè 2008
Ӯȱâȱ¥ȱ Ӥ чԔȱ ȱȱȱчԚǰȱ ¹ȱ i
%jLJLҧQJ&ѫKӑF1HZWRQ 4X\ӇQWURQJORҥWViFKYұWOtWұSFӫDWiFJLҧ%HQMDPLQ&URZHOO 4X\ӇQ%jLJLҧQJĈLӋQKӑFÿmSKiWKjQKWҥLZZZWKXYLHQYDWO\FRP
5ҩWPRQJQKұQÿѭӧFêNLӃQÿyQJJySFӫDFiFEҥQ trannghiem@ymail.com ii
0Ө&/Ө& Trang &KѭѫQJ *LӟLWKLӋXYjQKұQ[pW ......................................................................................................... 1 0.1 3KѭѫQJSKiSNKRDKӑF ........................................................................................................... 2 9ұWOtOjJu .............................................................................................................................. 4 +ӑFYұWOtQKѭWKӃQjR ............................................................................................................ 8 7ӵÿiQKJLi ............................................................................................................................ 9 &ѫVӣFӫDKӋPpW .................................................................................................................... 9 1HZWRQÿѫQYӏKӋPpWFӫDOӵF ............................................................................................ 13 &iFWLӃSÿҫXQJӳKӋPpWNpPWK{QJGөQJKѫQ .................................................................... 14 .tKLӋXNKRDKӑF .................................................................................................................. 15 0.9 Chu\ӇQÿәLÿѫQYӏ ................................................................................................................ 16 1KӳQJFRQVӕFyQJKƭD ...................................................................................................... 17 %jLWұS ........................................................................................................................................ 20 CKѭѫQJ1 ѬӟFWtQKTX\P{YjEұFÿӝOӟQ ...................................................................................... 23 *LӟLWKLӋX ............................................................................................................................. 23 ;iFÿӏQKGLӋQWtFKYjWKӇWtFK .............................................................................................. 26 6ӵSKkQFKLDWӍOӋiSGөQJFKR6LQKKӑF .............................................................................. 34 ѬӟFWtQKEұFÿӝOӟQ.............................................................................................................. 38 %jLWұp ........................................................................................................................................ 40 3KҫQ, CKX\ӇQÿӝQJWURQJNK{QJJLDQPӝWFKLӅX CKѭѫQJ2 VұQWӕFYjFKX\ӇQÿӝQJWѭѫQJÿӕL ............................................................................... 47 &iFORҥLFKX\ӇQÿӝQJ ........................................................................................................... 47 0{WҧNKRҧQJFiFKYjWKӡLJLDQ ........................................................................................... 53 ĈӗWKӏFKX\ӇQÿӝQJ9ұQWӕF ............................................................................................... 55 2.4 Nguyên lí quán tính .............................................................................................................. 60 &ӝQJYұQWӕF ........................................................................................................................ 63 ĈӗWKӏYұQWӕF± WKӡi gian ..................................................................................................... 65 ÈSGөQJJLҧLWtFK .................................................................................................................. 66 Bài WұS ........................................................................................................................................ 68 CKѭѫQJ *LDWӕFYjVӵUѫLWӵGR....................................................................................................... 71 &KX\ӇQÿӝQJFӫDYұWUѫL ...................................................................................................... 71 *LDWӕF .................................................................................................................................. 74 iii
*LDWӕFGѭѫQJYjkP ............................................................................................................ 78 *LDWӕFELӃQWKLrQ ................................................................................................................. 81 'LӋQWtFKErQGѭӟLÿӗWKӏYұQWӕF± WKӡi gian ...................................................................... 83 .ӃWTXҧÿҥLVӕÿӕLYӟLJLDWӕFNK{QJÿәL ............................................................................. 85 7iFGөQJVLQKOtFӫDVӵNK{QJWUӑQJOѭӧQJ.......................................................................... 87 ÈSGөQJJLҧLWtFK .................................................................................................................. 90 Bài WұS ........................................................................................................................................ 91 CKѭѫQJ LӵFYjFKX\ӇQÿӝQJ ........................................................................................................... 98 /ӵF ....................................................................................................................................... 99 ĈӏQKOXұW,1HZWRQ............................................................................................................. 102 ĈӏQKOXұW,,1HZWRQ ........................................................................................................... 105 4.4 /ӵFNK{QJSKҧLOj .............................................................................................................. 108 +ӋTX\FKLӃXTXiQWtQKYjSKLTXán tính ........................................................................... 110 Bài WұS ...................................................................................................................................... 112 CKѭѫQJ5 3KkQWtFKOӵF ....................................................................................................................... 115 ĈӏQKOXұW,,,1HZWRQ .......................................................................................................... 115 3KkQORҥLYjKjQKYLFӫDOӵF .............................................................................................. 119 3KkQWtFKOӵF ...................................................................................................................... 127 6ӵWUX\ӅQOӵFEӣLFiFYұWNKӕLOѭӧQJWKҩS ......................................................................... 129 &iFYұWGѭӟLVӭFFăQJ ........................................................................................................ 131 0i\FѫÿѫQJLҧQ5zQJUӑF ............................................................................................... 132 Bài WұS ...................................................................................................................................... 134 PKҫn II CKX\ӇQÿӝQJWURQJNK{QJJLDQEDFKLӅX CKѭѫQg 6 Các ÿӏQKOXұW1HZWRQWURQJNK{QJJLDQEDFKLӅX ................................................. 141 &iFOӵFFyWiFGөQJNK{QJYX{QJJyF ............................................................................... 141 +ӋWӑDÿӝYjFiFWKjQKSKҫQ .............................................................................................. 143 &iFÿӏQKOXұW1HZWRQWURQJNK{QJJLDQEDFKLӅX .............................................................. 147 %jLWұS ...................................................................................................................................... 149 CKѭѫQJ7 Vector .................................................................................................................................... 151 .tKLӋXYHFWRU ..................................................................................................................... 151 &iFSKpSWtQKYӟLÿӝOӟQYjKѭӟQJ .................................................................................... 154 3KѭѫQJSKiSFӝQJYHFWRU .................................................................................................. 155 .tKLӋXYHFWRUÿѫQYӏ ......................................................................................................... 157 %ҩWELӃQTXD\ ...................................................................................................................... 157 iv
Bài WұS ...................................................................................................................................... 159 CKѭѫQJ8 Vector YjFKX\ӇQÿӝQJ .................................................................................................... 161 9HFWRUYұQWӕF .................................................................................................................... 162 9HFWRUJLDWӕF ..................................................................................................................... 163 9HFWRUOӵFYjFiFPi\FѫÿѫQJLҧQ .................................................................................... 165 *LҧLWtFKYHFWRU ................................................................................................................... 166 Bài WұS ...................................................................................................................................... 170 CKѭѫQJ9 CKX\ӇQÿӝQJWUzQ .............................................................................................................. 174 .KiLQLӋPFKX\ӇQÿӝQJWUzQ .............................................................................................. 174 &KX\ӇQÿӝQJWUzQÿӅX ........................................................................................................ 179 &KX\ӇQÿӝQJWUzQNK{QJÿӅX ............................................................................................. 181 BàLWұS ...................................................................................................................................... 183 CKѭѫQJ10 LӵFKҩSGүQ ......................................................................................................................... 187 &iFÿӏQKOXұW.HSOHU ........................................................................................................ 188 ĈӏQKOXұWKҩSGүQ1HZWRQ ............................................................................................... 190 6ӵPҩWWUӑQJOѭӧQJELӇXNLӃQ........................................................................................... 195 3KpSFӝQJYHFWRUFiFOӵFKҩSGүQ ..................................................................................... 196 &kQQһQJWUrQ7UiLÿҩW...................................................................................................... 198 %ҵQJFKӭQJFKROӵFKҩSGүQÿҭ\ ..................................................................................... 200 %jLWұS ...................................................................................................................................... 203 v
Phi thuyӅn Mars Climate Orbiter chuҭn bӏ cho sӭ mӋnh cӫDQy&iFÿӏnh luұt vұWOtOjQKѭQKDXӣ mӑLQѫLNӇ cҧ trên Hӓa tinh, nên con tàu có thӇ ÿѭӧc thiӃt kӃ WUrQFiFÿӏnh luұt vұWOtÿmSKiWKLӋQWUrQ7UiLÿҩt. Có mӝWOtGRÿiQJWLӃc nӳa lí giҧi vì sao phi thuyӅn này lҥi có liên quan tӟi chӫ ÿӅ cӫDFKѭѫQJQj\QyEӏ phá hӫy khi cӕ ÿLYjREҫu khí quyӇn cӫa Hӓa tinh YuFiFNƭWKXұt viên tҥL/RFNKHHG0DUWLQÿmTXrQÿәi sӕ liӋu vӅ ÿӝQJFѫÿҭy tӯ SRXQGVDQJÿѫQ vӏ hӋ mét cӫa lӵFQHZWRQ
WUѭӟc khi cung cҩp thông tin cho NASA. ViӋFÿәLÿѫQYӏ thұt quan trӑng ! Chѭѫng 0 Giӟi thiӋu và nhұn xét NӃu bҥn thҧ UѫL FKLӃc giày cӫa bҥn và mӝW ÿӗng tiӅn sát bên nhau, chúng sӁ chҥP ÿҩt cùng mӝt lúc. Tҥi sao chiӃFJLj\NK{QJUѫL[XӕQJWUѭӟc, vì lӵc hҩp dүn hút nó mҥQKKѫn mà ? Làm thӃ nào thӫy tinh thӇ cӫa mҳt bҥn hoҥWÿӝQJÿѭӧc, và tác dөQJFѫPҳt cӫa bҥn phҧi nén thӫy tinh thӇ cӫa nó thành nhӳng hình dҥQJ NKiF QKDX ÿӇ hӝi tө các vұt ӣ gҫn hay ӣ [D " Ĉk\ Oj nhӳng loҥi câu hӓi mà các nhà vұWOtÿmFӕ gҳng trҧ lӡi vӅ hành vi cӫa ánh sáng và vұt chҩt, hai thӭ cҩXWKjQKQrQYǊWUө. Bài giҧQJ&ѫKӑc Newton | Trҫn Nghiêm (hiepkhachquay) dӏch 1
3KѭѫQJSKiSNKRDKӑc 0mLFKRÿӃn rҩt gҫQÿk\WURQJOӏch sӱ, không có tiӃn bӝ QjRÿѭӧc thӵc hiӋn trong viӋc trҧ lӡi nhӳng câu hӓLQKѭWKӃ này. TӋ hҥLKѫQQӳa, nhӳng câu trҧ lӡi sai viӃt ra bӣi FiFQKjWѭWѭӣng QKѭ QKj YұW Ot QJѭӡi Hi Lҥp cә ÿҥL $ULVWRWOH ÿm ÿѭӧc chҩp nhұn mà không hӅ nghi ngӡ trong KjQJQJKuQQăP7ҥi sao kiӃn thӭc khoa hӑc tiӃn triӇn kӇ tӯ thӡi PhөFKѭQJOҥi tiӃn bӝ KѫQWRjQ bӝ thiên niên kӍ WUѭӟFÿyNӇ tӯ khi có lӏch sӱ ghi lҥi ? Rõ ràng cuӝc cách mҥng công nghiӋp là mӝt phҫn cӫa câu trҧ lӡi. ViӋc phát triӇn các khҭXSKiRÿӝQJFѫKѫLQѭӟFÿzLKӓi nhӳQJNƭWKXұt cҧi tiӃn cho xây dӵQJYjÿROѭӡng chính xác. (Ngay tӯ sӟPQyÿmÿѭӧc xem là mӝt tiӃn bӝ lӟn khi các cӱa hàng máy móc ӣ Anh hӑFÿѭӧc cách chӃ tҥo piston và xilanh và lҳp vào nhau vӟi mӝt khe hҽS KѫQ EӅ dày cӫD ÿӗng SHQQ\
1KѭQJ WUѭӟc cҧ cách mҥng công nghiӋS ÿm Fy FiF Eѭӟc khám phá, chӫ yӃXYuÿѭDUDSKѭѫQJSKiSNKRDKӑc hiӋQÿҥi. Mһc dù nó tiӃn triӇn theo thӡi gian, nKѭQJÿDVӕ nhà khoa hӑc ngày nay thӕng nhҩt vӟi nhau vӅ mӝt sӕ ÿLӅXQKѭOLӋWNrGѭӟi ÿk\YӅ các nguyên tҳFFѫEҧn cӫDSKѭѫQJSKiSNKRDKӑc: (1) Khoa h͕c là m͡t chu trình cͯa lí thuy͇t và th͹c nghi͏m. Các lí thuyӃt khoa hӑFÿѭӧc ÿѭDUDÿӇ giҧi thích kӃt quҧ thí nghiӋm tҥRUDGѭӟi nhӳQJÿLӅu kiӋn nhҩWÿӏnh. Mӝt lí thuyӃt thành F{QJFǊQJVӁ ÿѭDUDQKӳQJWLrQÿRiQPӟi vӅ nhӳng thí nghiӋm mӟLGѭӟi nhӳQJÿLӅu kiӋn mӟi. Tuy vұy, cuӕLFQJÿLӅu luôn xҧy ra là mӝt thí nghiӋm mӟi xuҩt hiӋn, cho thҩ\Gѭӟi nhӳQJÿLӅu kiӋn nhҩWÿӏnh, lí thuyӃWÿyNK{QJKҷn là mӝt sӵ gҫQÿ~QJWӕt hay thұm chí không còn giá trӏ nӳa. Quҧ EyQJNKLÿyÿѭӧFÿiWUӣ lҥi sân cӫa các nhà lí thuyӃt. NӃu mӝt thí nghiӋPNK{QJăQNKӟp vӟi lí thuyӃt hiӋn tҥi, thì lí thuyӃWÿySKҧLWKD\ÿәi, chӭ không phҧi thí nghiӋm. a/ Khoa hӑc là mӝt chu trình cӫa lí thuyӃt và thӵc nghiӋm (2) Lí thuy͇t ph̫i vͳDFyWtQKWLrQÿRiQYͳa có tính gi̫i thích. Yêu cҫu cӫa sӭc mҥnh dӵ ÿRiQFyQJKƭDOjPӝt lí thuyӃt sӁ chӍ Fyÿҫ\ÿӫ êQJKƭDQӃXQKѭ nó có khҧ QăQJWLrQÿRiQFái gì ÿyFyWKӇ kiӇPWUDWUrQFѫVӣ FiFSKpSÿRWKӵc nghiӋm mà lí thuyӃWÿyNK{QJYӟi tӟLQJD\1JKƭD là, mӝt lí thuyӃt phҧi có thӇ kiӇPWUDÿѭӧc. Giá trӏ giҧLWKtFKFyQJKƭDOjQKLӅu hiӋQWѭӧng phҧi ÿѭӧF[HP[pWÿӕi vӟLYjLQJX\rQOtFѫEҧn. NӃu bҥn trҧ lӡi mӛi câu hӓL³WҥLVDR´UҵQJ³Eӣi vì nó OjQKѭWKӃ´WKuOtWKX\Ӄt cӫa bҥn không có giá trӏ giҧLWKtFK6ѭXWұp nhiӅu sӕ liӋu mà không có khҧ QăQJWuPUDEҩt kì nguyên lí nӅn tҧQJFѫVӣ nào thì không phҧi là khoa hӑc. (3) Các thí nghi͏m ph̫i có th͋ l̿p l̩i ÿ˱ͫc. Mӝt thí nghiӋm sӁ bӏ xem xét vӟi sӵ hoài nghi nӃXQKѭQyFKӍ hoҥWÿӝQJÿӕi vӟi mӝWQJѭӡi, hoһc chӍ hoҥWÿӝng trong mӝt bӝ phұn cӫa thӃ giӟi. BҩW Nu DL Fy Nƭ QăQJ Yj WUDQJ WKLӃt bӏ cҫn thiӃW ÿӅu có thӇ WKX ÿѭӧc kӃt quҧ QKѭ QKDX Wӯ 2 http://www.thuvienvatly.com | trannghiem@ymail.com
nhӳng thí nghiӋm nhѭQKDXĈLӅu này ngө ý rҵng nӅn khoa hӑFYѭӧt qua ranh giӟi quӕc gia và tôn giáo; bҥn có thӇ chҳc chҳn rҵng chҷQJFyDLÿDQJOjPNKRDKӑc thұt sӵ khi hӑ khҷQJÿӏnh công viӋc cӫa hӑ Oj³$U\DQNK{QJSKҧL'R7KiL´³PiF-xít, không phҧLWѭEҧQ´KD\³&{QJJLio, không phҧi vô thҫQ´0ӝt thí nghiӋm không thӇ tái dӵng lҥLÿѭӧc nӃXQKѭQyOjEtPұt, cho nên khoa hӑc nhҩt thiӃt phҧi là mӝt sӵ nghiӋp chung. b/ Hình vӁ châm biӃm phòng làm viӋc cӫa mӝt nhà giҧ kim thuұt. H. Cock, vӁ lҥi theo Peter Brueghel (thӃ kӍ 16) Mӝt thí dө cӫa chu trình lí thuyӃt và thӵc nghiӋm, mӝWEѭӟc tiӃn cҫn thiӃWÿӃn nӅn hóa hӑc hiӋQÿҥi là quan sát thӵc nghiӋm cho thҩy các nguyên tӕ hóa hӑc không thӇ chuyӇn hóa lүn nhau, chҷng hҥQQKѭFKuNK{QJWKӇ biӃQWKjQKYjQJĈLӅu này dүn tӟi lí thuyӃt cho rҵng các phҧn ӭng hóa hӑc bao gӗm sӵ sҳp xӃp lҥi cӫa các nguyên tӕ theo nhӳng kӃt hӧp khác nhau, không có bҩt kì sӵ WKD\ ÿәi nào ӣ nhân dҥng cӫa bҧn thân các nguyên tӕ. Lí thuyӃW ÿy KRҥW ÿӝng trong KjQJWUăPQăPYjÿѭӧc xác nhұn bҵng thӵc nghiӋm trên mӝt phҥm vi rӝng cӫa áp suҩt và nhiӋt ÿӝ và vӟi nhiӅu kӃt hӧp cӫa các nguyên tӕ. ChӍ trong thӃ kӍ 20, chúng ta mӟi biӃt rҵng mӝt nguyên tӕ có thӇ chuyӇn hóa thành mӝt nguyên tӕ NKiFGѭӟi nhӳQJÿLӅu kiӋn áp suҩt và nhiӋWÿӝ cӵc cao tӗn tҥi trong quҧ bom hҥt nhân hoһc bên trong mӝWQJ{LVDR4XDQViWÿyNK{QJKRjQ toàn vô hiӋu hóa lí thuyӃWEDQÿҫu vӅ sӵ bҩt biӃn cӫa các nguyên tӕQKѭQJQyFKRWKҩy nó chӍ là mӝt sӵ gҫQÿ~QJKӧp lí ӣ ÿLӅu kiӋn nhiӋWÿӝ và áp suҩWEuQKWKѭӡng. - MӝWSKiSVѭOrQÿӗng tham gia nói chuyӋn vӟi linh hӗQQJѭӡLÿm Pҩt. Ông nói ông có sӭc mҥnh ma thuұWÿһc biӋWPjQJѭӡLNKiFNK{QJFyQyFKRSKpS{QJ³OLrQOҥF´WK{QJWLQYӟi các linh hӗn. Ӣ ÿk\SKҫn nào cӫa nguyên tҳc khoa hӑFÿmEӏ vi phҥm ? 3KѭѫQJSKiSNKRDKӑc mô tҧ ӣ ÿk\Ojmӝt sӵ OtWѭӣng hóa, và không nên hiӇu là mӝt tұp hӧp thӫ tөc dùng trong làm khoa hӑc. Các nhà khoa hӑc có nhiӅXQKѭӧFÿLӇm và tính xҩXQKѭ mӑLQKyPQJѭӡi khác, và rҩWWKѭӡng xҧy ra vӟi các nhà khoa hӑc là cӕ gҳng làm mҩt uy tín cӫa thí nghiӋm cӫDQJѭӡi khác khi kӃt quҧ cӫDQJѭӡLWDWUiLQJѭӧc vӟLTXDQÿLӇPѭDWKtFKFӫa hӑ. NӅn khoa hӑFWKjQKF{QJFǊQJSKҧi làm viӋc vӟi sӵ may mҳn, trӵc giác và sáng tҥo nhiӅXKѫQÿD sӕ mӑLQJѭӡi nhұn thҩy, và hҥn chӃ cӫDSKѭѫQJSKiSNKRDKӑc là không hӅ kiӅm chӃ cá tính và sӵ tӵ biӇu hiӋQKѫQVRYӟi dҥng fugue sonata kiӅm chӃ Bach và Haydn. Có mӝW[XKѭӟng gҫn ÿk\WURQJVӕ các nhà khoa hӑc xã hӝLOjÿL[DKѫQQӳDYjÿLWӟi phӫ nhұn sӵ tӗn tҥi cӫDSKѭѫQJ pháp khoa hӑc, khҷQJÿӏnh khoa hӑFNK{QJJuKѫQOjPӝt hӋ thӕng xã hӝLÿӝFÿRiQ[iFÿӏnh ý WѭӣQJQjRÿѭӧc chҩp nhұn dӵa trên tiêu chuҭn cӫDQKyPQJѭӡi có chung quyӅn lӧi. NӃu khoa Bài giҧQJ&ѫKӑc Newton | Trҫn Nghiêm (hiepkhachquay) dӏch 3
hӑc là mӝt lӉ nghi xã hӝLÿӝFÿRiQWKuKuQKQKѭNKyPjJLҧLWKtFKÿѭӧc tính hiӋu quҧ cӫa nó trong viӋc chӃ tҥRFiFÿӗ ÿҥc hӳXtFKQKѭPi\ED\Pi\KiWÿƭD&'YjPi\PD\1ӃXQKѭWKXұt giҧ kim và chiêm tinh hӑc không kém tính khoa hӑFKѫQWURQJSKѭѫQJSKiSFӫa nó so vӟi hóa hӑFYjWKLrQYăQKӑc, thì cái gì khiӃn cho chúng không tҥRUDÿѭӧc cái nào có ích cҧ ? - ;pW[HPFyKD\NK{QJFySKѭѫQJSKiSNKRD hӑc áp dөng trong nhӳng thí dө VDXÿk\NӃXSKѭѫQJSKiS khoa hӑFNK{QJÿѭӧc áp dөng, hӓi nhӳQJQJѭӡi có hoҥWÿӝQJÿѭӧc mô tҧ FyÿDQJWLӃn hành mӝt hoҥWÿӝng FRQQJѭӡi hӳu ích hay không, dүu là mӝt hoҥWÿӝng phҧn khoa hӑc ? A. Châm cӭu là mӝWNƭWKXұt y khoa cә truyӅn có nguӗn gӕFFKkXÈWURQJÿyQKӳng cây kim nhӓ ÿѭӧc cҳm YjR Fѫ WKӇ FRQ QJѭӡL ÿӇ làm giҧP ÿDX ÿӟn. NhiӅX EiF Vƭ ÿѭӧF ÿjR Wҥo ӣ SKѭѫQJ Wk\ [HP FKkP Fӭu là không có giá trӏ nghiên cӭu thӵc nghiӋm, vì nӃX QKѭ Qy Fy WiF Gөng chӳa bӋnh, thì nhӳng tác dөQJ ÿy không thӇ nào giҧi thích bҵng lí thuyӃt cӫa hӑ vӅ hӋ thҫQNLQK$LOjQJѭӡi mang tính khoa hӑFKѫQQKӳng QJѭӡi hành nghӅ SKѭѫQJWk\KD\SKѭѫQJÿ{QJ" B. Goethe, mӝWQKjWKѫĈӭFtWÿѭӧc biӃt tӟi cho lí thuyӃt cӫa ông vӅ màu sҳFÐQJÿm[Xҩt bҧn mӝt cuӕn sách vӅ ÿӅ WjLÿyWURQJÿy{QJELӋn hӝ rҵng dөng cө khoa hӑFGQJÿӇ ÿRYjÿӏQKOѭӧng màu sҳFQKѭOăQJ kính, thҩu kính và bӝ lӑc màu, không thӇ mang lҥi cho chúng ta cái nhìn trӑn vҽQYjRêQJKƭDWӕi hұu cӫa màu sҳc, chҷng hҥn cҧm giác lҥnh gӧi lên bӣi màu lam và lөFKD\WtQKNKRDWUѭӡQJGRPjXÿӓ NtFKÿӝng. Hӓi nghiên cӭu cӫa ông có mang tính khoa hӑc không ? C. MӝWÿӭa trҿ thҳc mҳc tҥi sao mӑi vұWÿӅXUѫL[Xӕng, và mӝWQJѭӡLWUѭӣng thành trҧ lӡL³YuKҩp dүQ´1Kj triӃt hӑc Hi Lҥp cә ÿҥi Aristotle giҧi thích rҵQJÿҩWÿiUѫL[Xӕng vì bҧn chҩt cӫa chúng tìm lҥi vӏ trí tӵ nhiên cӫa chúng, tiӃp giáp vӟL7UiLÿҩt. Nhӳng lӡi giҧi thích này có mang tính khoa hӑc không ? 'Ĉҥo Phұt phҫn nào là mӝt lӡi giҧi thích tâm lí hӑc cӫa sӵ trҧi nghiӋm cӫa con ngѭӡi, và tâm lí hӑc tҩt nhiên là mӝt khoa hӑFĈӭc Phұt có thӇ nói là phҧi bұn rӝn trong mӝt chu trình lí thuyӃt và thӵc nghiӋm, vì ông nghiên cӭu bҵng cách thӱ và sai, và cho dүu muӝn trong cuӝFÿӡL{QJ{QJÿm\rXFҫXFiFP{Qÿӗ thӱ WKiFKêWѭӣng cӫa ông. Phұt giáo còn có thӇ [HPOjFyWtQKVLQKV{LYuĈӭc Phұt bҧRFiFP{Qÿӗ cӫa ông rҵng hӑ có thӇ tìm sӵ khai sáng cho chính hӑ nӃu hӑ tuân theo mӝt khóa nghiên cӭu và rèn luyӋn nhҩWÿӏnh. Hӓi Phұt giáo có phҧi là mӝt hoҥWÿӝQJWKHRÿXәi khoa hӑc hay không ? 0.2 Vұt lí là gì ? Cho r̹ng trong ch͙c lát, m͡WQJ˱ͥi thông minh có th͋ OƭQKK͡i ṱt c̫ các l͹c mà nhͥ ÿy t͹ QKLrQÿ˱ͫc c̭p thêm sinh khí và v͓ WUtW˱˯QJͱng cͯa nhͷng thͱ t̩RUDQy«WKuNK{QJ có gì là không ch̷c ch̷QYjW˱˯QJODLFǊQJQK˱TXiNKͱ sͅ n̹PWU˱ͣc m̷t nó. Pierre Simon de Laplace Vұt lí là sӱ dөQJSKѭѫQJSKiSNKRDKӑFÿӇ WuPUDFiFQJX\rQOtFѫEҧn chi phӕi ánh sáng và vұt chҩt, và khám phá ra hӋ quҧ cӫa nhӳQJÿӏnh luұt này. Mӝt phҫn cӫa cái phân biӋt quan ÿLӇm hiӋQÿҥi vӟi thӃ giӟi quan cә ÿҥi là giҧ ÿӏnh có nhӳng quy luұt mà nhӡ ÿyFiFFKӭFQăQJYǊ trө, và nhӳQJÿӏnh luұWÿyFyWKӇ ÿѭӧc hiӇu ít nhҩt là phҫQQjRÿyEӣLFRQQJѭӡi. Tӯ kӍ nguyên /tWUtFKRÿӃn thӃ kӍ 19, nhiӅu nhà khoa hӑc bҳWÿҫu bӏ thuyӃt phөc rҵQJFiFÿӏnh luұt tӵ nhiên không nhӳng có thӇ hiӇXÿѭӧFPjQKѭ/DSODFHNKҷQJÿӏnh, nhӳQJÿӏnh luұWÿyYӅ nguyên tҳc còn có thӇ sӱ dөQJÿӇ WLrQÿRiQPӑi thӭ vӅ WѭѫQJODLFӫDYǊWUө nӃXQKѭFyÿӫ thông tin vӅ trҥng thái hiӋn nay cӫa toàn bӝ ánh sáng và vұt chҩt. Trong nhӳng phҫn sau, tôi sӁ mô tҧ hai loҥi giӟi hҥQFKXQJWUrQWLrQÿRiQVӱ dөQJFiFÿӏnh luұt vұt lí, chúng chӍ ÿѭӧc ghi nhұn trong thӃ kӍ 20. 4 http://www.thuvienvatly.com | trannghiem@ymail.com
Vұt chҩt có thӇ ÿӏQKQJKƭDOjWKӭ JuÿyEӏ tác dөng bӣi hҩp dүn, tӭc là nó có trӑng lӵc hay sӁ có sӭc nһng nӃu nó nҵm gҫQ7UiLÿҩt hoһc mӝt ngôi sao khác hoһc mӝWKjQKWLQKÿӫ nһQJÿӇ tҥo ra sӭc hҩp dүn có thӇ ÿRÿѭӧc. Ánh sáng có thӇ ÿӏQKQJKƭDOjWKӭ JuÿyFyWKӇ truyӅn tӯ QѫL Qj\VDQJQѫLNKiFTXDNK{QJJLDQWUӕng rӛng và có thӇ tác dөng lên vұt chҩWQKѭQJNK{QJFy trӑQJOѭӧng. Ví dө, ánh sáng Mһt trӡi có thӇ tác dөQJOrQFѫWKӇ bҥn bҵng cách làm nó nóng lên hay phá hӓng DNA cӫa bҥn và làm cho bҥn bӏ XQJWKѭGDĈӏQKQJKƭDiQKViQJFӫa nhà vұt lí bao gӗm nhiӅu hiӋQWѭӧng phong phú không nhìn thҩy vӟi mҳWWKѭӡng, gӗm có sóng vô tuyӃn, vi sóng, tia X và tia gamma. NhӳQJÿӕLWѭӧQJQj\Oj³PjX´FӫDiQKViQJNK{QJUѫLYjRQJѭӥng hҽp tӯ-tím-tӟi-ÿӓ cӫa cҫu vӗng mà chúng ta có thӇ nhìn thҩy. - 9jRÿҫu thӃ kӍ 20, mӝt hiӋQWѭӧng mӟi lҥ ÿѭӧc phát hiӋn thҩy trong ӕng chân không: các tia bí ҭn có nguӗn gӕc và bҧn chҩt không rõ. Nhӳng tia này giӕQJQKѭFiFWLDEҳn tӯ phía sau ӕQJÿqQKuQKWLYLQKjEҥn và chҥm tӟLSKtDWUѭӟc tҥo ra hình ҧnh. Các nhà vұWOtYjRQăPNK{QJKӅ FyêWѭӣng xem nhӳng tia này là cái gì, nên hӑ ÿһWWrQÿѫQJLҧn cho chúng là ³WLDFDWKRGH´WKHRWrQFӫa tiӃS[~FÿLӋn tӯ ÿyFK~QJ phát ra. Mӝt cuӝc tranh luұn sôi nәi nә ra, hoàn toàn vӟLêQJKƭDTXDQQLӋm, xem nhӳng tia này thuӝc dҥng ánh sáng hay vұt chҩt. 1Jѭӡi ta sӁ phҧLOjPJuÿӇ giҧi quyӃt vҩQÿӅ ÿy" NhiӅu hiӋQWѭӧng vұt lí bҧn thân chúng không phҧi là ánh sáng hay vұt chҩt, mà là tính chҩt cӫa ánh sáng hay vұt chҩt hoһF WѭѫQJ WiF JLӳa ánh sáng và vұt chҩt. Chҷng hҥn, chuyӇn ÿӝng là mӝt tính chҩt cӫa mӑi ánh sáng và mӝt sӕ vұt chҩWQKѭQJEҧn thân nó không phҧi là ánh sáng hay vұt chҩt. Áp suҩt giӳ cho lӕS[HÿҥSFăQJOrQOjVӵ WѭѫQJWiFJLӳa không khí và lӕp xe. Áp suҩt không thuӝc dҥng vұt chҩt mà thuӝc dҥng riêng cӫa nó. Nó là mӝt tính chҩt cӫa lӕp xe FǊQJQKѭFӫDNK{QJNKt7ѭѫQJWӵ, tình cҧnh chӏ em và chӫ tӟ là quan hӋ giӳDQJѭӡi vӟLQJѭӡi, QKѭQJNK{QJSKҧi là bҧQWKkQFRQQJѭӡi. Hình chөSTXDNtQKWKLrQYăQQj\FKRWKҩy hai ҧnh cӫa cùng mӝt vұt ӣ xa, mӝt vұt kì lҥ, rҩt sáng gӑi tên là quasar. Ĉk\ÿѭӧc xem là bҵng chӭng cho mӝt vұt nһng, mӡ tӕi, có khҧ QăQJOjPӝt lӛ ÿHQGѭӡQJQKѭQҵm giӳa chúng ta và nó. Nói cách khác, các tia sáng sӁ WUѭӧWTXD7UiLÿҩt ӣ mӛi phía bӏ bҿ cong bӣi sӭc hҩp dүn cӫa vұt tӕi sao cho chúng ÿLWӟLFK~QJWD+ѭӟng thұt sӵ ÿӃn quasar có thӇ ÿRiQFKӯng là ӣ chính giӳDKuQKQKѭQJiQKViQJWUX\Ӆn dӑc theo ÿѭӡng chính giӳDNK{QJÿLWӟi chúng ta vì nó bӏ vұt tӕi hҩp thө4XDVDUWUrQÿѭӧc gӑi tên qua sӕ danh mөc cӫa nó, MG1131+0456, hay tên gӑi kém chính thӭFKѫQOj9zQJ(LQVWHLQ Bài giҧQJ&ѫKӑc Newton | Trҫn Nghiêm (hiepkhachquay) dӏch 5
Mӝt sӕ thӭ GѭӡQJQKѭNK{QJWUӑQJOѭӧng lҥi thұt sӵ có trӑng Oѭӧng, và vì thӃ ÿѭӧc xem là vұt chҩt. Không khí có trӑng Oѭӧng, và vì thӃ nó là mӝt dҥng vұt chҩt, mһc dù 1 inch khӕi không khí nhҽ KѫQFҧ mӝt hҥt cát. Quҧ bóng helium có trӑng OѭӧQJQKѭQJÿѭӧc giӳ cho khӓLUѫL[Xӕng bӣi lӵc tác dөng cӫa không NKt[XQJTXDQKÿұPÿһFKѫQFK~QJÿҭy nó lên. &iFQKjWKLrQYăQWUrQTXӻ ÿҥR[XQJTXDQK7UiLÿҩt có trӑng OѭӧQJYjÿDQJUѫLWKHR PӝW ÿѭӡQJFRQJQKѭQJKӑ chuyӇn ÿӝng quá nhanh nên cung cong cӫa quӻ ÿҥR UѫL Fӫa hӑ ÿӫ rӝQJ ÿӇ mang hӑ theo hành trình xung qXDQK 7UiL ÿҩt có dҥng hình tròn. Hӑ tӵ cҧm thҩy mình không có trӑQJOѭӧng vì tә hӧSNK{QJJLDQÿDQJUѫLFQJYӟi hӑ, và vì thӃ VjQÿӥ NK{QJÿҭy chân hӑ lên. S͹ WKD\ÿ͝i hi͏Qÿ̩i ͧ ÿ͓QKQJKƭDiQKViQJYjY̵t ch̭t (LQVWHLQWLrQÿRiQPӝt hӋ quҧ cӫa lí thuyӃt WѭѫQJÿӕi cӫa ông là ánh sáng sau hӃt thҧy sӁ bӏ WiFÿӝng bӣi hҩp dүn, mһc dù hiӋu ӭQJÿyFӵc kì yӃXGѭӟi nhӳQJÿLӅu kiӋQEuQKWKѭӡQJ7LrQÿRiQ cӫD{QJÿmNKDLVLQKUDFiFTXDQViWVӵ bҿ cong tia sáng phát ra tӯ FiFVDRNKLFK~QJÿLJҫn Mһt trӡi trong hành trình cӫa chúng ÿӃn vӟL7UiLÿҩt. Lí thuyӃt cӫa Einstein còn gӧi ý sӵ tӗn tҥi cӫa các lӛ ÿHQFiFVDRQһng và rҳn chҳFÿӃn mӭc sӭc hҩp dүn mҥnh cӫa chúng không cho phép ánh sáng thoát ra ngoài (HiӋn nay, có bҵng chӭng mҥnh mӁ cho thҩy các lӛ ÿHQWKұt sӵ tӗn tҥi). Giҧi thích cӫa Einstein là ánh sáng không phҧi thұt sӵ có khӕi OѭӧQJPjOjQăQJOѭӧng bӏ WiFÿӝng bӣi hҩp dүn giӕng hӋWQKѭ khӕLOѭӧng vұ\1ăQJOѭӧng trong mӝWFKPViQJWѭѫQJÿѭѫQJ vӟi mӝWOѭӧng khӕLOѭӧng nhҩWÿӏnh, cho bӣi công thӭc nәi tiӃng E = mc2 WURQJ ÿy c là tӕF ÿӝ ánh sáng. Vì tӕFÿӝ ánh sáng là mӝt con sӕ lӟn, nên mӝWOѭӧng lӟQQăQJOѭӧQJOjWѭѫQJÿѭѫQJ vӟi chӍ mӝWOѭӧng rҩt nhӓ cӫa khӕLOѭӧng, nên lӵc hҩp dүn tác dөng lên tia sáng có thӇ bӓ TXDWURQJÿDVӕ mөFÿtFKWKӵc tiӉn. Tuy nhiên, có mӝt sӵ khác biӋWFzQFѫEҧn và thӓDÿiQJKѫQQӳa giӳa ánh sáng và vұt chҩWÿӕi vӟi bҥQÿLӅXÿyFyWKӇ hiӇXÿѭӧc nӃXQKѭEҥn có hӑc qua hóa hӑc. Trong hóa hӑFQJѭӡi ta biӃt rҵng các electron tuân theo nguyên lí loҥi trӯ Pauli, nguyên lí cҩm có nhiӅXKѫQPӝt electron chiӃm giӳ cùng mӝt quӻ ÿҥo nӃu QKѭFK~QJFyFQJVSLQ1JX\rQOtORҥi trӯ 3DXOLÿѭӧc tuân thӫ bӣi các hҥt hҥ nguyên tӱ cҩu thành nên vұt chҩW QKѭQJNK{QJ ÿѭӧc tuân thӫ bӣi các hҥt, gӑi là photon, cҩu thành nên chùm tia sáng. Lí thuyӃt WѭѫQJÿӕi cӫa Einstein sӁ ÿѭӧc thҧo luұn trӑn vҽQKѫQ trong quyӇn 6 cӫa bӝ sách này. Ranh giӟi giӳa vұt lí hӑc và các khoa hӑc khác không phҧi O~F QjR FǊQJ U} UjQJ &Kҷng hҥn, hóa hӑc nghiên cӭu các nguyên tӱ và phân tӱ, chúng là thӭ cҩu thành nên vұt chҩt, và có mӝt sӕ nhà khoa hӑFKjLOzQJQKѭQKDXWӵ gӑi hӑ là nhà hóa lí hoһF QKj Ot KyD 'ѭӡQJ QKѭ Vӵ khác biӋt giӳa vұt lí hӑc và sinh hӑFWKuU}UjQJKѫQYuYұWOtKuQKQKѭOjPYLӋc d/ Giҧn hóa luұn vӟi các vұt vô tri vô giác. Thұt ra, hҫXQKѭPӑi nhà vұWOtÿӅu ÿӗng ý rҵQJFiFÿӏnh luұWFѫEҧn cӫa vұt lí áp dөng cho các 6 http://www.thuvienvatly.com | trannghiem@ymail.com
phân tӱ trong mӝt ӕng thӱ hoҥWÿӝng tӕWWѭѫQJWӵ ÿӕi vӟi sӵ kӃt hӧp cӫa các phân tӱ cҩu thành nên mӝt con vi khuҭn. (Mӝt sӕ QJѭӡi có lӁ tin rҵng mӝt sӕ thӭ thì có khҧ QăQJ[ҧ\UDKѫQWURQJê QJKƭFӫa con QJѭӡi, hay thұPFKtOjêWѭӣng cӫa mèo và chó) Cái phân biӋt vұt lí vӟi sinh hӑc là nhiӅu lí thuyӃt khoa hӑc mô tҧ sӵ sӕng, trong khi rút cuӝFWKXÿѭӧc tӯ FiFÿӏnh luұWFѫEҧn cӫa vұt lí, không thӇ nào suy luұn chһt chӁ tӯ các nguyên lí vұt lí. HӋ cô lұp và giҧn hóa luұn ĈӇ tránh nghiên cӭu mӑi thӭ cùng mӝt lúc, các nhà khoa hӑc cô lұp mӑi thӭ mà hӑ ÿDQJ cӕ gҳng nghiên cӭu. Chҷng hҥn, mӝt nhà vұt lí muӕn nghiên cӭu chuyӇQÿӝng cӫa mӝt con quay hӗi chuyӇQÿDQJTXD\VӁ có khҧ QăQJWKtFKQyÿѭӧc tách rӡi khӓLFiFGDRÿӝng và dòng không khí xung quanh. Ngay cҧ trong sinh hӑFOƭQKYӵc nghiên cӭu cҫn thiӃt phҧi tìm hiӇu sӵ sӕng liên hӋ QKѭWKӃ nào vӟi toàn bӝ P{LWUѭӡng cӫa chúng, thұt hào hӭQJOѭXêÿӃn vai trò lӏch sӱ thiӃt yӃu cӫa nghiên cӭu cӫa Darwin trên quҫQÿҧR*DODSDJRVQѫLWiFKUӡi khӓi phҫn còn lҥi cӫa thӃ giӟi. Bҩt kì bӝ phұn nào cӫDYǊWUө ÿѭӧc xem là tách rӡi khӓi phҫn còn lҥi có thӇ gӑi là mӝW³KӋ´ Vұt lí hӑFÿmFyQKӳng thành công to lӟn cӫa nó khi tiӃn hành quá trình cô lұSQj\ÿӇ cách li, chia nhӓ YǊ WUө thành nhӳng phҫn ngày càng nhӓ KѫQ 9ұt chҩt có thӇ chia thành các nguyên tӱ, và hành vi cӫa tӯng nguyên tӱ có thӇ nghiên cӭXÿѭӧc. Các nguyên tӱ có thӇ phân chia thành các neutron, proton và electron cҩu thành cӫa chúng. Proton và neutron hìQKQKѭÿѭӧc cҩu thành tӯ các hҥt còn nhӓ KѫQQӳa gӑLOjTXDUNYjÿmFyPӝt sӕ khҷQJÿӏnh bҵng chӭng thӵc nghiӋm các quark có nhӳng bӝ phұn nhӓ KѫQErQWURQJFK~QJ3KѭѫQJSKiSSKkQWtFKFiFWKӭ thành nhӳng bӝ phұn càng lúc càng nhӓ KѫQYjQJKLrQFӭu xem nhӳng bӝ phұQÿyWѭѫQJWiFOүn QKDXQKѭWKӃ QjRÿѭӧc gӑi là sӵ giҧn hóa luұn. Hi vӑng là các quy luұt có vҿ phӭc tҥp chi phӕi nhӳQJ ÿѫQ Yӏ lӟn có thӇ ÿѭӧc hiӇu tӕW KѫQ Gѭӟi dҥng nhӳng quy luұW ÿѫQ JLҧQ KѫQ FKL SKӕi nhӳQJÿѫQYӏ nhӓ KѫQĈӇ ÿiQKJLiÿ~QJFiL do giҧn hóa luұn mang lҥi cho khoa hӑc, chӍ cҫn nghiên cӭu mӝt cuӕn sách giáo khoa hóa hӑc thӡi thӃ kӍ 19. Vào lúc ҩy, sӵ tӗn tҥi cӫa các nguyên tӱ vүn còn bӏ mӝt sӕ QJѭӡi nghi ngӡ, các electron thì bӏ khҧ nghi là không tӗn tҥi, và hҫu QKѭQJѭӡi ta chҷng hiӇu nhӳng quy luұWFѫEҧn nào chi phӕi cách thӭc các nguyên tӱ WѭѫQJWiF lүn nhau trong phҧn ӭng hóa hӑc. Hӑc sinh phҧi ghi nhӟ nhӳng danh sách dài các hóa chҩt và phҧn ӭng cӫa chúng, và không có cách nào hiӇXÿѭӧc nó mӝt cách có hӋ thӕng. Ngày nay, hӑc sinh chӍ cҫn ghi nhӟ mӝt tұp hӧp nhӓ các quy luұt vӅ cách thӭc các nguyên tӱ WѭѫQJWiFFKҷng hҥn các nguyên tӱ thuӝc mӝt nguyên tӕ không thӇ nào chuyӇn hóa thành nguyên tӕ khác qua phҧn ӭng hóa hӑc, hay các nguyên tӱ ӣ phía bên phҧi cӫa bҧng hӋ thӕng tuҫn KRjQFy[XKѭӟng hình thành liên kӃt mҥnh vӟi các nguyên tӱ ӣ phía bên trái. - A. Tôi vӯDÿӅ nghӏ WKD\ÿӏQKQJKƭDEuQKWKѭӡng cӫa ánh sáng bҵng mӝWÿӏQKQJKƭDPDQJWtQKNƭWKXұt KѫQFKtQK[iFKѫQEDRKjPVӵ không trӑQJOѭӧng. Dù vұy, vүn có khҧ QăQJOjFKҩt liӋu mà mӝt cái bóng ÿqQWҥRUDWK{QJWKѭӡng gӑLOj³iQKViQJ´WKұt sӵ có mӝWOѭӧng nhӓ trӑQJOѭӧQJQjRÿy+m\ÿӅ xuҩt mӝt thí nghiӋm nhҵPÿR[HPQyFyWUӑQJOѭӧng hay không. B. NhiӋt không có trӑQJ Oѭӧng (tӭc là mӝt vұt không hӅ trӣ nên nһQJ KѫQ NKL bӏ nung nóng), và có thӇ truyӅQTXDFăQSKzQJWUӕng tӯ bӃp lӱa tӟi da cӫa bҥQQѫLQyWiFÿӝQJÿӃn bҥn qua viӋc làm nóng bҥn. Vұy WKuWKHRÿӏQKQJKƭDFӫa chúng ta, nhiӋWFyÿѭӧc xem là mӝt dҥng ánh sáng hay không ? TҥLVDRÿѭӧc hay tҥi sao không ? &7ѭѫQg tӵkPWKDQKFyÿѭӧc xem là mӝt dҥng ánh sáng hay không ? Bài giҧQJ&ѫKӑc Newton | Trҫn Nghiêm (hiepkhachquay) dӏch 7
0.3 Hӑc vұWOtQKѭWKӃ nào NhiӅXVLQKYLrQÿӃn vӟi khóa hӑc khoa hӑc vӟLêWѭӣng rҵng hӑ có thӇ thành công bҵng viӋc ghi nhӟ các công thӭc, khi mӝWEjLWRiQÿѭӧFÿѭDYjREjLWұp ӣ nhà hay bài thi, hӑ sӁ có thӇ thӃ sӕ vào công thӭFYjWKXÿѭӧc kӃt quҧ bҵng sӕ trên chiӃc máy tính bӓ túi cӫa mình. Thұt sai lҫPĈyNK{QJSKҧi là cách hӑc khoa hӑFÿkX&yPӝt sӵ khác biӋt lӟn giӳa viӋc hӑc thuӝc các công thӭc và hiӇu các khái niӋP ĈӇ bҳW ÿҫu, các công thӭc khác nhau có thӇ áp dөng trong nhӳng tình huӕng khác nhau. MӝWSKѭѫQJWUuQKFyWKӇ biӇu diӉn mӝWÿӏQKQJKƭDQyOX{QOX{Q ÿ~QJ0ӝWSKѭѫQJWUuQKNKiFFyWKӇ là mӝWSKѭѫQJWUuQKUҩWÿһc biӋt cho tӕFÿӝ cӫa mӝt vұWWUѭӧt trên mӝt mһt phҷng nghiêng, nó sӁ NK{QJÿ~QJQӃXQKѭYұt là mӝt tҧQJÿiÿDQJWU{LJLҥt xuӕng ÿi\ÿҥLGѭѫQJ1Ӄu bҥn không chӏu khó tìm hiӇu vұt lí ӣ mӭFÿӝ khái niӋm, bҥn sӁ không biӃt công thӭFQjRÿѭӧc sӱ dөng khi nào. ĈDVӕ hӑc sinh tham gia nhӳng khóa hӑc khoa hӑc lҫQÿҫu tiên còn có rҩt ít kinh nghiӋm vӟi viӋc giҧL WKtFK êQJKƭDFӫa mӝW SKѭѫQJWUuQK +m\[pW SKѭѫQJWUuQK Z = A/h liên hӋ chiӅu rӝng cӫa mӝt tam giác vӟi chiӅu cao và diӋn tích cӫa nó. Mӝt hӑFVLQKNK{QJÿѭӧc phát triӇQNƭ QăQJJLҧi thích có thӇ [HPÿk\OjPӝWSKѭѫQJWUuQKNKiFÿӇ hӑc thuӝc và vұn dөng khi cҫn thiӃt. Mӝt hӑc sinh hiӇu biӃWKѫQPӝt chút nhұQUDÿk\ÿѫQJLҧn là công thӭc quen thuӝc A = Zh ӣ mӝt dҥng khác. Khi hӓi mӝt tam giác sӁ có chiӅu rӝng lӟQKѫQKD\QKӓ KѫQVRYӟi mӝt tam giác khác có cùng diӋn tíFKQKѭQJFKLӅu cao nhӓ KѫQQJѭӡi hӑFVLQKQJk\WKѫFyWKӇ lúng túng, không có con sӕ QjRÿӇ bҩm máy tính cҧ1Jѭӡi hӑc sinh kinh nghiӋPKѫQWKuELӃt cách lí giҧi mӝWSKѭѫQJ trình liên quan tӟi phép chia ± nӃu h nhӓ KѫQYjA giӳ NK{QJÿәi, thì Z phҧi lӟn KѫQ7Kѭӡng thì hӑc sinh hay thҩt bҥi ӣ viӋc nhұn ra hӋ quҧ cӫDFiFSKѭѫQJWUuQKQKѭFRQÿѭӡQJÿѭDÿӃn kӃt quҧ cuӕi cùng, nên hӑ QJKƭWҩt cҧ FiFEѭӟFWUXQJJLDQÿӅu là nhӳng công thӭc quan trӑQJQKѭQKDX mà hӑ phҧi hӑc thuӝc. Khi tìm hiӇu bҩt kì vұt nào, ÿLӅu quan trӑng là càng liên hӋ tích cӵc càng tӕt, tӯ không WuPFiFKÿӑc toàn bӝ thông tin mӝWFiFKQKDQKFKyQJPjNK{QJQJKƭYӅ nó. MӝWêWѭӣng hay là Km\ÿӑFYjQJKƭ Wӟi nhӳng câu hӓL ÿһt ra ӣ cuӕi mӛi phҫn cӫa nhӳng tài liӋu này khi bҥn gһp chúng, sao cho bҥn biӃt rҵng bҥQÿmKLӇXFiLPuQKÿDQJÿӑc. .KyNKăQFӫa nhiӅu hӑc sinh vӅ vұt lí rút lҥi chӫ yӃu là nhӳQJNKyNKăQYӟi toán hӑc. Giҧ sӱ bҥn cҧm thҩy tӵ tin rҵng bҥQ Fy ÿӫ nӅn tҧng toán hӑF ÿӇ thành công trong khóa hӑc này, QKѭQJEҥQÿDQJJһp rҳc rӕi vӟi mӝt sӕ thӭ nhҩWÿӏnh. Trong mӝt sӕ OƭQKYӵc, nhұn xét chính nêu WURQJFKѭѫQJQj\FyOӁ OjÿӫQKѭQJWURQJPӝt sӕ OƭQKYӵc khác, nó có khҧ QăQJNK{QJÿӫ. Mӝt khi bҥn nhұn ra nhӳQJOƭQKYӵc toán hӑc mà bҥn gһp trөc trһc, hãy tìm sӵ hӛ trӧ trong nhӳQJOƭQh vӵFÿyĈӯng lê chân qua toàn khóa hӑc vӟi cҧPJLiFPѫKӗ QJKƭWӟi mà sӧ vӅ thӭ kiӇXQKѭNKiL niӋm khoa hӑF.KyNKăQVӁ không biӃn mҩt nӃu bҥn bӓ TXDQyĈLӅXWѭѫQJWӵ áp dөng cho các Nƭ QăQJ WRiQ Kӑc cҫn thiӃt mà bҥn hӑc trong khóa hӑc này lҫQ ÿҫu tiên, ví dө QKѭ SKpS Fӝng vector. Ĉ{LNKLKӑc sinh bҧo tôi hӑ ÿmFӕ gҳng tìm hiӇu mӝt chӫ ÿӅ nhҩWÿӏnh trong sách, và nó NK{QJFyêQJKƭDJuKӃt. Thӭ tӗi tӋ nhҩt bҥn có thӇ làm trong tình huӕQJÿyOjFӕ ÿӑc tӟLÿӑc lui mӝWWUDQJÿyPmL0ӛi sách vӣ giҧi thích nhӳng thӭ nhҩWÿӏnh thұt tӋ - kӇ cҧ sách cӫa tôi! ± nên 8 http://www.thuvienvatly.com | trannghiem@ymail.com
thӭ tӕt nhҩWÿӇ làm trong tình huӕng này là nhìn vào mӝt cuӕn sách khác. Thay cho giáo trình nhҳm tӟi cùng mӭFÿӝ toán hӑFQKѭNKyDKӑc bҥQÿDQJWKDPJLDWURQJPӝt sӕ WUѭӡng hӧp, bҥn có thӇ nhұn thҩy sách vӣ trung hӑc hay sách ӣ mӭFÿӝ toán thҩSKѫQFKROӡi giҧi thích rõ ràng KѫQBa cuӕn sách liӋt kê ӣ ErQWUiLWKHRTXDQÿLӇm cӫa tôi, là nhӳng cuӕn sách giӟi thiӋu vұt lí hӑc tӕt nhҩt hiӋn có, mһc dù chúng không thích hӧSOjPViFKJLiRNKRDVѫFҩp cho khóa hӑc cao ÿҷng vӅ khoa hӑFFѫEҧn. Cuӕi cùng, khi ôn tұSWKLÿӯng nên rà soát lҥi nhӳng câu chӳ YjFK~êQKѭEҥQÿmKӑc. Thay vì vұy, hãy thӱ sӱ dөng mӝWSKѭѫQJSKiS{QWұp tích cӵc, chҷng hҥn bҵng viӋc thҧo luұn mӝt sӕ câu hӓi vӟi hӑc sinh khác, hoһc làm bài tұp ӣ nhà mà bҥQFKѭDWӯng làm lҫn nào. 0.4 Tӵ ÿiQKJLi Phҫn giӟi thiӋu cӫa mӝt cuӕn sách kiӇXQKѭWKӃ này thұt khó viӃt, vì mӛi hӑc sinh có xuҩt SKiW ÿLӇm khác nhau vӟi sӵ chuҭn bӏ khác nhau. Mӝt hӑc sinh có thӇ WUѭӣng thành ӣ mӝW ÿҩt Qѭӟc khác, và vì thӃ có lӁ hoàn toàn yên tâm vӟi hӋ PpWQKѭQJQKLӅu hӑc sinh có lӁ ÿmKӑFÿҥi sӕ và thҫ\JLiRÿmGҥy quá nhanh vӅ các kí hiӋu khoa hӑc. Mӝt hӑc sinh khác có lӁ ÿmKӑc biӃt WtQKWRiQQKѭQJQKLӅXQJѭӡLFKѭDKӅ hӑc vӅ hӋ mét. Phҫn tӵ ÿiQKJLiVDXÿk\OjGDQKViFKNLӇm WUDÿӇ giúp bҥn vҥch ra cái bҥn cҫn nghiên cӭXÿӇ chuҭn bӏ cho phҫn còn lҥi cӫa khóa hӑc. NӃu bҥQNK{QJÿӗng ý vӟi phát biӇXQj\« bҥn nên nghiên cӭu phҫn này: Tôi quen thuӝc vӟLFiFÿѫQYӏ hӋ PpWFѫEҧn: &ѫVӣ cӫa hӋ mét mét, kilogram và giây, và các tiӃSÿҫu ngӳ hӋ mét thông dөng nhҩt: milli (m-), kilo (k-) và centi (c-) Tôi biӃt vӅ newton, mӝWÿѫQYӏ cӫa lӵc 1HZWRQÿѫQYӏ hӋ mét cӫa lӵc Tôi quen thuӝc vӟi các tiӃS ÿҫu ngӳ hӋ mét 0.7 Các tiӃS ÿҫu ngӳ hӋ mét kém thông dөng kém thông dөng này: mega (M-), micro (P-) và KѫQ nano (n-) Tôi khá vӅ các kí hiӋu khoa hӑc 0.8 Kí hiӋu khoa hӑc Tôi có thӇ tӵ tin thӵc hiӋn chuyӇQ ÿәL ÿѫQ Yӏ 0.9 ChuyӇQÿәLÿѫQYӏ hӋ mét Tôi hiӇu mөF ÿtFK Yj F{QJ Gөng cӫa nhӳng 0.10 Nhӳng con sӕ FyQJKƭD con sӕ FyQJKƭD NӃu bҥn thҩy mình còn mù mӡ vӅ phҫn nào, hãy tӵ kiӇm tra kiӃn thӭc cӫa mình trong phҫQÿy &ѫVӣ cӫa hӋ mét HӋ mét &iFÿѫQYӏ ÿmNK{QJÿѭӧFÿһt thành tiêu chuҭQPmLFKRÿӃn khá gҫQÿk\WURQJOӏch sӱ, nên khi nhà vұt lí Isaac Newton trình bày kӃt quҧ thí nghiӋm vӟi mӝt con lҳF{QJÿmSKҧi không Bài giҧQJ&ѫKӑc Newton | Trҫn Nghiêm (hiepkhachquay) dӏch 9
nhӳng chӍ rõ sӧL Gk\GjL LQFKPjOj³GjL LQFK /RQGRQ´ ĈѫQYӏ LQFKÿѭӧc xác ÿӏnh ӣ Yorkshire sӁ NKiF ÿL 1JD\ Fҧ VDX NKL ÿӃ quӕF $QK ÿm FKXҭn hóa xong hӋ ÿѫQ Yӏ cӫa mình, thì vүn còn bҩt tiӋn viӋc tính toán có liên quan tӟi tiӅn bҥc, thӇ tích, khoҧng cách, thӡi gian hay trӑQJ Oѭӧng, vì toàn bӝ các hӋ sӕ chuyӇQ ÿәi thұt kì cөF Yt QKѭ RXQFH Pӝt pound, và 5280 feet mӝt dһm. Trҧi qua thӃ kӍ 19, hӑc sinh phә WK{QJÿmSKtSKҥm phҫn lӟn thӡi gian hӑc toán cӫa hӑ ÿӇ rèn luyӋn tính toán, ví dө QKѭWKӵc hiӋn chuyӇQÿәLNKLQJѭӡi khách hàng trong mӝt cӱa tiӋm trҧ giá mӝt cuӕQViFKJLiSRXQGVKLOOLQJYj[XĈӗQJÿ{ODOX{QWtQKWKHRÿѫQ vӏ thұSSKkQYjÿӗng tiӅQ$QKÿmWLӃn sang hӋ thұp phân hàng thұp kӍ WUѭӟFQKѭQJQѭӟF0ƭYүn còn sӱ dөng hӋ ÿѫQYӏ cә [ѭDJӗm feet, inch, pound, ounce, và vân vân Mӛi quӕc gia trên thӃ giӟi công nhұn mӝt hӋ ÿѫQYӏ gӑLOj³KӋ PpW´+Ӌ này hoàn toàn thұSSKkQFKtQKGRQJѭӡi thӭc thӡi cӫa Cuӝc cách mҥng Pháp mang lҥi. NhҵPW{QYLQKQѭӟc Pháp, tên chính thӭc cӫa hӋ ÿѫQYӏ ÿyOj6\VWqPH,QWHUQDWLRQDOKD\6,QJKƭDOj+Ӌ ÿѫQYӏ quӕc tӃ. (Cөm tӯ ³KӋ 6,´YuWKӃ là thӯa) Thӭ tuyӋt vӡi ӣ hӋ SI là nhӳQJ QJѭӡi sӕng ӣ nhӳQJ ÿҩW Qѭӟc hiӋQ ÿҥL KѫQ ÿҩW Qѭӟc ch~QJWD>0ƭ@NK{QJFҫn phҧi hӑc thuӝc có bao nhiêu ounce trong mӝt pound, có bao nhiêu tách trong mӝt pint, có bao nhiêu feet trong mӝt dһPYY«7RjQEӝ hӋ hoҥWÿӝng vӟi mӝt bӝ thích hӧSÿѫQJLҧn cӫa các tiӃSÿҫu ngӳ (có nguӗn gӕc tӯ tiӃng Hi Lҥp) bә sung FKRFiFÿѫQYӏ Fѫ bҧn. Mӛi tiӃSÿҫu ngӳ biӇu diӉn cho sӕ PǊFӫa 10, và có mӝt chӳ viӃt tҳt có thӇ kӃt hӧp vӟi kí hiӋXFKRÿѫQYӏ. Chҷng hҥn, mét là mӝWÿѫQYӏ ÿRNKRҧng cách. TiӃSÿҫu ngӳ kilo- biӇu diӉn cho 103, nên mӝt kilomét, 1 km, là mӝt nghìn mét. &iFÿѫQYӏ FѫEҧn cӫa hӋ mét là mét cho khoҧng cách, giây cho thӡi gian, và gram cho khӕLOѭӧng. 6DXÿk\OjQKӳng tiӃSÿҫu ngӳ hӋ mét thông dөng nhҩt. Bҥn cҫn ghi nhӟ chúng. TiӃSÿҫu ngӳ éQJKƭD Ví dө kilo- k 103 60 kg = khӕLOѭӧng cӫa mӝWQJѭӡi -2 centi- c 10 20 cm = chiӅu cao cӫa mӝt tӡ giҩy -3 mili- m 10 1 ms = thӡi gian cho mӝW Gk\ ÿjQ JKLWD FKѫLQӕt D TiӃSÿҫu ngӳ centi-QJKƭDOj-2, chӍ dùng trong centimet; mӝt phҫQWUăPFӫa mӝt gram không viӃt là 1 cg mà viӃt là 10 mg. TiӃSÿҫu ngӳ centi- có thӇ dӉ dàng ghi nhӟ vì mӝt cent là 10-2 ÿ{OD.tKLӋu SI chính thӭFFKRJLk\Oj³V´NK{QJSKҧL³VHF´
YjJUDPOj³J´NK{QJSKҧi ³JP´