Bài giảng Đại cương về thuốc đông y

Chia sẻ: Tiểu Vũ | Ngày: | Loại File: PPT | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

202
lượt xem 27
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhằm giúp các bạn chuyên ngành Y dược có thêm tài liệu tham khảo trong quá trình học tập và nghiên cứu, mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài giảng "Đại cương về thuốc đông y" dưới đây. Nội dung bài giảng giới thiệu đến các bạn những nội dung về định nghĩa, nguồn gốc, thu hái, sơ chế, bảo quản, cách phân loại thuốc, cách đặt tên vị thuốc,... Hy vọng đây là tài liệu tham khảo hữu ích cho các bạn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Đại cương về thuốc đông y

§¹i c¬ng vÒ thuèc §«ng y I §Þnh ng hÜa: • Mét vÞ thuèc sèng, chÝn • Mét chÕ phÈm thuèc ®îc phèi ngò, bµo chÕ theo ph ¬ng ph¸p cña YHCT • Cã nguån gèc thùc, ®éng, kho¸ng vËt • Cã t¸c dông ch÷a bÖnh hoÆc cã lîi cho søc kháe con ngêi. II. Ng uån g è c : • Thùc, ®éng, kho¸ng vËt hoÆc chÕ phÈm hãa häc. • Ngµy cµng nhiÒu do ph¬ng tiÖn nghiªn cøu hiÖn ®¹i. • CÇn tiÕp tôc N/C ®Ó bæ sung nguån tµi nguyªn 2/08 1
III. Thu h¸i, s ¬ c hÕ, b¶o qu¶n Thu h¸i: LÝ do: • Mçi lo¹i c©y cã thêi gian sinh trëng nhÊt ®Þnh • Thêi gian thu h¸i thÝch hîp míi ®¶m b¶o chÊt lîng thuèc. • Thêi gian thÝch hîp: +Th©n rÔ, rÔ cñ, vá rÔ: cuèi thu ®Çu ®«ng (c©y tµn lôi ) +L¸, cµnh, mÇm: c©y ®ang ph¸t triÓn tèt (mïa hÌ) +Hoa: s¾p në hoÆc chím në. +Qu¶: b¾t ®Çu chÝn +H¹t, nh©n: qu¶ giµ chÝn. +Toµn c©y: b¾t ®Çu ra hoa. • Thuèc ®éng vËt còng cã thêi gian thÝch hîp • Khi thu h¸i chó ý ®Õn khÝ hËu, thêi tiÕt, p/ph¸p. S ¬ c hÕ: – Lo¹i t¹p lµm s¹ch – Lµm kh« ®Ó b¶o qu¶n, vËn chuyÓn. B¶o qu¶n: Kh«, tr¸nh: Èm, nãng qu¸, ¸nh s¸ng, s©u, mät, mèc, gi÷kÝn. 2/08 2
IV. C¸c h ®Æt tªn vÞ thuè c : Thêng c¨n cø vµo c¸c yÕu tè sau: YÕu tè VÝ dô 1-H×nh d¹ng cña vÞ thuèc Ngu tÊt, c©u ®»ng 2-Theo mµu s¾c: § an s©m, xÝch, b¹ch thîc 3-Theo mïi vÞ: Ho¾c h¬ng, méc h¬ng, khæ qua 4-Theo ®Þa danh Xuyªn khung(tø xuyªn) 5-Theo ®Æc ®iÓm sinh tr Tang kÝ sÝn, nhÉn ®«ng ®»ng ëng 6-Tªn bé phËn lµm thuèc: C¸t c¨n, quÕ chi 7-Theo t¸c dông: Ých mÉu, h¬ng phô 8-Tªn ngêi t×m ra vÞ thuèc § ç träng, Hµ thñ « 9-Theo c¸ch chÕ: Kh¬ng b¸n h¹, tiªu kh¬ng 2/08C¸c c¸ch kh¸c: 10- 3 kiÖn, m· b¶o; Quý:Thiªn niªn
VC¸c h ph©n lo ¹i thuè c : A The o y v¨n c æ VÝ dô 1-T¸c dông, ®é ®éc Thîng, trung, h¹ phÈm 2-T¸c dông ThËp tÔ: Tuyªn, th«ng bæ, tiÕt ..v(12) 3- Thuéc tÝnh Thñy, háa, thæ, th¶o, cèc(16bé, 62loµi) 4- Theo h×nh th¸i thùc vËt D©y leo, ngò cèc, rau, qu¶.. (23lo¹i) 5- Theo bÖnh KhÝ, huyÕt, phô, nhi, ngo¹i..v (10) B Ng µy nay 1- T¸c dông dîc lÝ ®«ng y Gi¶i biÓu, thanh nhiÖt .. (18) 2- Theo bÖnh Cao huyÕt ¸p, Øa ch¶y, ho..v (60) - Mang tÝnh t¬ng ®èi v× mét vÞ thuèc cã nhiÒu t¸c dông cã thÓ xÕp theo t¸c dông(lo¹i) nµy hoÆc t¸c dông kh¸c còng ®îc. 2/08 4
VI TÝnh n¨ng c ña thuè c ®«ng y Tø khÝ, ngò vÞ, th¨ng, gi¸ng, phï trÇm, qui kinh, ®éc tÝnh cña thuèc. ATø khÝ(tø tÝnh) ®Þnh nghÜa Hµn(l¹nh); NhiÖt(nãng); ¤n(Êm); L¬ng(m¸t). Tø Møc ®é lµm nãng, l¹nh kh¸c nhau cña thuèc kh C¸ch x¸c Tæng kÕt thùc tÕ l©m sµng qua nhiÒu thÕ Ý ®Þnh hÖ T¸c dông Thuèc «n nhiÖt: Th«ng kinh m¹ch, håi d¬ng, bæ háa, t¸n hµn chØ thèng, lîi niÖu th¨ng phï; d¬ng dîc Thuèc hµn l¬ng: Thanh nhiÖt, t¶ háa, l¬ng huyÕt, gi¶i ®éc, nhuËn trµng; trÇm gi¸ng; ©m dîc Møc ®é tÝnh kh¸c nhau t¸c dông kh¸c nhau Hµn gi¶ nhiÖt chi, nhiÖt gi¶ hµn chi 2/08 5
B Ng ò vÞ: 1 ®Þnh ng hÜa: Lµ 5 vÞ: ®¾ng, cay, ngät, chua, mÆn (nh¹t, ch¸t), ®Þnh h íng chän thuèc ch÷a bÖnh theo ngò hµnh 2 C¸c h x¸c ®Þnh: - B»ng c¸ch nÕm vµ tæng kÕt kinh nghiÖm thùc tÕ l©m sµng - Cã sù kh¸c nhau theo t¸c gi¶ 3 T¸c d ô ng Tãm t¾t t¸c dô ng c ña ng ò vÞ Vi T¸c dông Cay T©n n »ng t¸n, n »ng hµnh: (t©n) - T¸n: t¸n hµn( biÓu, lÝ) - Hµnh: Hµnh khÝ häat huyÕt, tiªu ø trÖ - G©y t¸o, tæn th¬ng t©n dÞch; thËn trong ©m h, biÓu h, må h«i nhiÒu - Ch÷a: BiÓu,khÝ, huyÕt, ®µm Èm tÝch trÖ, ®au do 2/08 hµn 6
Khæ Khæ n¨ng t¶, n¨ng t¸o , n¨ng kiÖn (®¾ng - T¶: T¶ h¹ vµ gi¸ng nghÞch ) (®¹i hoµng, hËu ph¸c) - T¸o: R¸o thÊp: ®¾ng hµn (hoµng liªn), thuèc ®¾ng «n (th¬ng truËt) - KiÖn: KiÖn ©m(t ©m): T¶ háa ®Ó tån ©m(®¹i hoµng); thanh h nhiÖt ®Ó tån ©m (Hßang b¸). - LiÒu nhá khai vÞ; liÒu cao kÐo dµi tæn th¬ng tú vÞ. - Tæn ©m, t©n dÞch, thËn träng ©m h t©n dÞch hao tæn. Ng ät Cam n¨ng b æ , n¨ng hß a ho ∙n (cam) - Bæ: Lµ bæ h: cam «n bæ khÝ, huyÕt, d¬ng (kú, s©m, qui); cam hµn bæ ©m - Hßa: ®iÒu hßa tÝnh vÞ c¸c vÞ thuèc kh¸c trong ®¬n. - Ho·n: Lµ hßa ho·n t¸c dông m¹nh c¸c vÞ thuèc kh¸c, gi¶m ®au co qu¾p (®iÒu vÞ thõa khÝ thang) - Ngoµi ra: nhuËn t¸o, nhuËn trµng (m¹ch m«n) 2/08 - Hay nª trÖ h¹i tú, thËn träng tú h “trung 7 m·n kþ cam”; kÌm hµnh.
Chua To an n ¨ng thu s ¸p (toan) - Thu s¸p: Thu liÔm cè s¸p: liÔm h·n, liÔm phÕ, s¸p trêng, s¸p tinh s¸p niÖu, - Ch÷a: må h«i nhiÒu, Øa ch¶y m¹n tÝnh, ho l©u ngµy, di ho¹t tÝnh, tiÓu nhiÒu lÇn. MÆn Hµm n ¨ng h¹, n ¨ng nhuy Ôn (hµm) - H¹: Lµ t¶ h¹ tÈy xæ (mang tiªu) - NhuyÔn: Lµ lµm mÒm, tiªu tan khèi cøng kÕt ®äng, (mÉu lÖ miÕt gi¸p) ®i vµo thËn: bæ thËn, tr¸ng d¬ng, Ých tinh (léc nhung, c¸p giíi); vµo huyÕt: l¬ng huyÕt (tª gi¸c, huyÒn s©m) - Ch÷a: ø trÖ, t¸o bãn, trng hµ tÝch tô, thËn d¬ng h tinh tñy kÐm, huyÕt nhiÖt. 2/08 8
Nh¹t - ThÈm thÊp lîi niÖu (®¹m) - Chia tiÓu tiÖn kh«ng th«ng, thñy thòng (phôc linh, ý dÜ) Ch¸t Thêng ®i cïng chua; t¸c dông lµ thu (s¸p) liÔm, cè s¸p. + Mè i quan hÖ g i÷a khÝ vµ vÞ: - KhÝ vÞ ®i liÒn nhau t¹o t¸c dông cña vÞ thuèc. - TÝnh vÞ gièng nhau, t¸c dông gièng nhau, gÇn gièng nhau cã thÓ thay thÕ cho nhau, cÇn chó ý t¸c dông ®Æc thï(hoµng cÇm, hoµng b¸, quÕ chi, b¹ch chØ) - Cïng tÝnh kh¸c vÞ, t¸c dông kh¸c nhau: sinh ®Þa, nh©n trÇn, s¬n thï, hoµng kú. 2/08 9
- Cïng vÞ, kh¸c tÝnh, t¸c dông kh¸c nhau: b¹c hµ, nh©n trÇn, can kh¬ng. - TÝnh, vÞ kh¸c nhau t¸c dông kh¸c nhau hoµn toµn: hoµng liªn, can kh¬ng. - ChÕ biÕn lµm thay ®æi tÝnh vÞ : sinh ®Þa, thôc ®Þa. - Mét vÞ thuèc cã mét tÝnh, cã thÓ nhiÒu vÞ: ngò vÞ tö, tam thÊt. - TÝnh vÞ kh«ng ph¶i lµ c¬së duy nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh t¸c dông cña thuèc, cã thÓ tham kh¶o t¸c dông dîc lý. - VÞ d¬ng : T©n, cam, ®¹m. VÞ ©m: toan, khæ, hµm (ch¸t) - Khi ®iÒu trÞ ph¶i dùa tÝnh, vÞ ®Ó chän thuèc thÝch hîp. • Mïi: Nång, th¬m, khÐt, tanh(h«i), kh¼m(thèi). • Ngò vÞ, tø khÝ, ngò mïi, ngò s¾c ngò t¹ng, lôc phñ quan hÖ víi nhau theo ngò hµnh, dùa vµo ®ã ®Ó x¸c ®Þnh t¸c dông vµ bµo chÕ thuèc. C Th¨ng g i¸ng phï trÇm: 2/08 10
+ §Þnh ng hÜa: • Th¨ng, gi¸ng phï, trÇm lµ bèn xu híng t¸c dông cña thuèc. • T¸c dông ngîc l¹i víi xu híng ph¸t triÓn cña bÖnh • §Ó ®iÒu chØnh sù c©n b»ng, ®iÒu trÞ bÖnh phôc håi søc kháe + Xu híng b Önh: • BÖnh lªn trªn: n«n möa, ho suyÔn, nÊc côt, î h¬i (vÞ, phÕ khÝ nghÞch); • BÖnh ®i xuèng (tiªu ch¶y, kiÕt lþ, b¹ch ®íi, b¨ng lËu, trÜ), sa gi¸ng (tú vÞ, thËn h, khÝ h); • BÖnh tho¸t ra ngoµi tù h·n, ®¹o h·m. • BÖnh vµo bªn trong: biÓu nhËp lý, nhiÖt nhËp t©m bµo. 2/08 11
+ T¸c d ô ng: Híng t¸c dông Híng bÖnh Thuèc Tªn Th¨ng Lªn trªn Xuèng díi KiÖn tú, th¨ng d ¬ng Gi¸ng Xuèng h¹ tiªu Lªn thîng tiªu H¹ khÝ, b×nh suyÔn, chØ Èu Phï Ra ngoµi biÓu Vµo trong lÝ Gi¶i biÓu ph¸t h·n, h¹ nhiÖt, t¸n hµn chØ thèng TrÇm Vµo trong lÝ Ra ngoµi Thanh nhiÖt, lîi biÓu thñy + TÝnh t¬ng ®è i: - Thêng kÕt hîp th¨ng víi phï, trÇm víi gi¸ng. 2/08 12
- Thuèc th¨ng phï: Th¨ng d¬ng, gi¶i biÓu, khu phong t¸n hµn, g©y n«n, khai khiÕu ... - Thuèc trÇm gi¸ng: TÈy xæ, trôc thñy, thanh nhiÖt, lîi thñy, an thÇn, tiÒm d¬ng tøc phong, tiªu ®¹o, gi¸ng nghÞch, thu liÔm, chØ khai b×nh suyÔn. - Cã vÞ thuèc cã c¶ 2 t¸c dông: Xuyªn khung khu phong chØ thèng (th¨ng phï) ho¹t huyÕt ®iÒu kinh (trÇm, gi¸ng). - Cã vÞ thuèc nhÑ mµ t¸c dông trÇm gi¸ng Hße hoa, trÞ trêng phong tÞªn huyÕt, th¬ng nhÜ tö, th¶o quyÕt minh l¹i th¨ng phï. + C¸c y Õu tè ¶nh hë ng ®Õn tÝnh th¨ng g i¸ng p hï trÇm : * TÝ nh vÞ: “Toan, hµm v« th¨ng, t©n, cam v« gi¸ng, hµn v« phï, nhiÖt v« trÇm” “ T©n, cam, «n, nhiÖt chñ th¨ng phï Khæ, hµn, toan hµm chñ trÇm gi¸ng” 2/08 13
* Tû träng cña thuè c: • Tû träng nhÑ: hoa, l¸ vµ lo¹i thuèc nhÑ híng th¨ng phï. • Tû träng nÆng: cñ, qu¶, rÔ, kho¸ng vËt phÇn lín trÇm gi¸ng. * Bµo chÕ : • TrÝch rîu, gõng thuèc xu híng th¨ng phï • TrÝch dÊm, muèi t¸c dông trÇm gi¸ng • §ç träng trÝch muèi t¨ng vµo thËn, Hoµng liªn trÝch rîu t¨ng thanh nhiÖt ë thîng tiªu. * Phè i ngò: • §a sè vÞ thuèc th¨ng phï, t¸c dông th¨ng phï vµ ngîc l¹i • Dïng mét vÞ th¨ng phï, trÇm gi¸ng ®Ó dÉn thuèc • Dïng ®óng hiÖu qu¶ ch÷a bÖnh cao, dïng sai sÏ g©y ph¶n t¸c dông. 2/08 14
D Bæ t¶ : Tªn thuèc T¸c dông ch÷a Thuèc Thuèc Bæ sung sù thiÕu hôt vÒ Chøng Bæ khÝ, huyÕt, bæ khÝ, huyÕt, ©m, d¬ng, t©n h ©m d¬ng dÞch cho c¬thÓ - KÝch thÝch(®iÒu hßa) c¬ thÓ chèng l¹i bÖnh Thuèc t¶ Lo¹i trõ c¸c yÕu tè g©y Chøng Thanh nhiÖt, gi¶i bÖnh thùc biÓu, trõ phong § iÒu chØnh l¹i sù rèi lo¹n, thÊp..v. mÊt c©n b»ng trong c¬thÓ C¸ch dïng Tßan bæ: C¬thÓ cßn kháe, tµ khÝ m¹nh Tßan bæ: BÖnh m¹n tÝnh kÐo dµi, c¬thÓ cßn kháe Thêng c«ng bæ kiªm trÞ. Hµn kh«ng trÖ, «n kh«ng t¸o 2/08 15
E Quy kinh: * §Þnh ng hÜa: • Lµ nh÷ng vïng, nh÷ng t¹ng phñ mµ vÞ thuèc ®ã t¸c dông * C¬ s ë c ña q ui kinh: – Tæng kÕt qua thùc tÕ l©m sµng – Dùa vµo mµu s¾c, mïi vÞ cña vÞ thuèc quy theo ngò hµnh – Bµo chÕ t¨ng sù quy kinh trªn c¬së ®· quy vµo kinh ®ã( ph¬ng ph¸p vµ phô liÖu * VËn d ô ng : • Mét vÞ thuèc cã thÓ quy vµo nhiÒu kinh nªn cã nhiÒu t¸c dông. • VÞ thuèc cã tÝnh vÞ, bæ t¶ gièng nhau nhng qui kinh kh¸c nhau, cã t¸c dông kh¸c nhau( Hoµng cÇm, long ®ëm th¶o). 2/08 16
• Lµ c¬së ®Ó phèi ngò thuèc ë nh÷ng ch¬ng thuèc kh¸c nhau ®Ó ch÷a bÖnh cïng mét kinh (B¹ch thîc, Sµi hå) bÖnh gan • Qui kinh gièng nhau, khÝ vÞ kh¸c nhau t¸c dông kh¸c nhau( Hoµng cÇm, Can kh¬ng cïng phÕ) • Mét bÖnh cã thÓ do nhiÒu kinh g©y ra cÇn x¸c ®Þnh ®óng kinh ®Ó chän thuèc ®óng kinh( hen, thËn hoÆc phÕ); ®au ®Çu( Can, thËn). • Mét bÖnh liªn quan ®Õn nhiÒu kinh cÇn phèi hîp thuèc cïng ch÷a ( bÖnh phÕ kÕt hîp tú phÕ). Lµ c¬së ®Ó phèi ngò thuèc ë nh÷ng ch¬ng thuèc kh¸c nhau ®Ó ch÷a bÖnh cïng mét kinh (B¹ch thîc, Sµi hå) bÖnh gan • Qui kinh gièng nhau, khÝ vÞ kh¸c nhau t¸c dông kh¸c nhau( Hoµng cÇm, Can kh¬ng cïng phÕ) • Mét bÖnh cã thÓ do nhiÒu kinh g©y ra cÇn x¸c ®Þnh ®óng kinh ®Ó chän thuèc ®óng kinh( hen, thËn hoÆc phÕ); ®au ®Çu( Can, thËn). • Mét bÖnh liªn quan ®Õn nhiÒu kinh cÇn phèi hîp thuèc cïng ch÷a ( bÖnh phÕ kÕt hîp tú phÕ). 2/08 17
VII C¸c h dïng : 1 C¸c h phè i ng ò a®Þnh nghÜa: - C¸ch phèi hîp c¸c vÞ thuèc t¹o thµnh ®¬n thuèc - ®¹t hiÖu qu¶ cao, h¹n chÕ tèi ®a t¸c dông phô. b C¸c c¸ch phè i ngò: (thÊt t×nh hßa hîp) C¸ch T¸c dông VÝ dô § ¬n -1 vÞ, ®éc lËp S©m, linh chi, tam hµnh - Båi bæ thÊt..v - BÖnh ®¬n gi¶n, m¹n tÝnh T¬ng tu -Hîp ®ång, t¨ng t¸c dông § ¹i hßang + Mang ®¬n thuèc tiªu -Cïng c«ng n¨ng( cïng nhãm) T¬ng sö - Hç trî t¸c dông cho vÞ Hßang cÇm + ®¹i chÝnh hßang (t¶ háa) (cïng hoÆc kh¸c nhãm) 2/08 18
T¬ng Lµm gi¶m ®éc vµ t¸c dông B¸n h¹ +sinh kh¬ng óy( hóy) phô Cã ®éc, t¸c dông phô + thuèc thêng T¬ng s¸t Kh«ng ®éc +vi thuèc cã ®éc § Ëu xanh + Ba ®Ëu Lµm gi¶m ®éc cña vÞ thuèc Phßng phong+Th¹ch ®éc tÝn T¬ng è Lµm mÊt t¸c dông cña nhau Hoµng cÇm + Sinh kh¬ng T¬ng Lµm t¨ng t¸c dông ®éc B¸n h¹ +« ®Çu ph¶n Thêng phèi hîp theo t¬ng tu, t¬ng sö CÇn khai th¸c mÆt tÝch cùc khi ch÷a bÖnh vµ chÕ biÕn thuèc. Dîc lý: Phèi ngò cã t¸c dông tèt h¬n dïng mét vÞ. (Ngò linh t¸n, nh©n trÇn cao thang) lîi tiÓu, lîi mËt tèt h¬n Phèi hîp lµm gi¶m ®éc tÝnh khi dïng riªng lÎ ( LD50 tø nghÞch t¸n gi¶m 4,1 so víi phô tö.) 2/08 19
2 Kiªng kþ tro ng dïng thuè c : aKiªng kþ trong phè i ngò: 18 lo ¹i ph ¶n nhau ¤ ®Çu Bèi mÉu, qua l©u, b¸n h¹, b¹ch cËp, b¹ch liÔm. lª l« C¸c lo¹i s©m, tÕ t©n, b¹ch thîc. 19 lo ¹i ó y nhau Lu hoµng Ph¸c tiªu Lang ®éc MËt ®· tang sinh h¬ng uÊt kim Xuyªn «, th¶o « Tª gi¸c QuÕ Th¹ch chi Thñy ng©n- Th¹ch tÝn Ba ®Ëu Kiªn ngu Nha tiÓu óy Tam l¨ng Nh© 2/08 n s©m Ngò linh chi 20