Bài giảng Động vật có xương sống [chuẩn nhất]

Ụ Ụ M C L C

Ầ Ế PH N I: LÝ THUY T

ố ử ươ

ng 1. Ngành N a dây s ng (Hemichordata) ặ ạ ả ố

ử ử ố

ủ ệ ữ ố ố Ch ể 1.1 Đ c đi m chung ệ 1.2 Đ i di n ngành N a dây s ngSun d i (Balanoglossus) ạ 1.3 Phân lo i ngành N a s ng (Hemichordata) ử 1.4 S thích nghi c a ngành N a dây s ng (Hemichordata) ử 1.5 M i quan h gi a ngành N a dây s ng, Da gai, Dây s ng ................................................................3 ...................................................................................................................3 ....................................................3 .........................................................................3 .....................................................3 ố ...............................................4

ự ố ươ ố ng 2. Ngành Dây s ng (Chordata)

ố

ố ươ ố ộ ng s ng(Vertebrata)

ươ ầ ậ ệ ................................................................................5 Ch 2.1 Ngành Dây s ng (Chordata) .................................................................................................5 2.2 Phân ngành Có bao (Tunicata)..............................................................................................6 ............................................................................7 2.3 Phân ngành S ng đ u (Cephalochordata) 2.4 Phân ngành Đ ng v t có x ..............................................................8 ớ

ệ

ng 3. L p cá Mi ng tròn (Cyclostomata) ặ ạ ự ệ

ủ ớ ế ệ ồ ..................................................................10 .................................................................................................................10 .......................................................10 ....................................................................................12 .....................................................12

Ch ể 3.1 Đ c đi m chung ệ ớ 3.2 Đ i di n l p cá Mi ng tròn Cá Bám đá (Lampetra) ủ ớ ạ 3.3 S đa d ng c a l p cá Mi ng tròn ướ ố ng ti n hóa c a l p cá Mi ng tròn 3.4 Ngu n g c và h ụ ươ ớ

ứ

ng 4. L p Cá s n (Chondrichthyes) ặ ấ ạ ự

ủ ớ ướ ạ ố ủ ớ ế ồ Ch ể 4.1 Đ c đi m chung 4.2 C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái 4.3 S đa d ng c a l p Cá s n 4.4 Ngu n g c và h ...........................................................................13 .................................................................................................................13 ........................................................................13 ụ ................................................................................................16 ụ .................................................................17

ươ ng ti n hóa c a l p Cá s n ươ ng (Osteichthyes)

ứ

ủ ớ ớ ng 5. L p Cá x ặ ấ ạ ự ng

ố ồ ệ ữ

ọ ể

ớ ...........................................................................18 .................................................................................................................18 ........................................................................18 ươ ...........................................................................................21 ............................................................22 .........................................................................22 ..........................................................................................23

ạ ố ộ ố ặ ầ ươ Ch ể 5.1 Đ c đi m chung 5.2 C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái 5.3 S đa d ng c a l p Cá x 5.4 Ngu n g c và các m i quan h gi a các nhóm cá 5.5 M t s đ c đi m sinh h c và sinh thái cá ủ ọ 5.6 T m quan tr ng c a các l p cá ưỡ ư ớ ng c (Amphibia)

ứ

ng 6. L p L ặ ấ ạ ự ng c

ủ ớ ướ ưỡ ế ủ ớ ưỡ ồ ng c

ng ti n hóa c a l p L ưỡ ng c

ủ ớ ưỡ ọ ...............................................................................24 .................................................................................................................24 ........................................................................24 ư..........................................................................................27 ư............................................................28 ư................................................................28 ư...................................................................................29 ọ ủ ng c

Ch ể 6.1 Đ c đi m chung 6.2 C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái ạ 6.3 S đa d ng c a l p L ố 6.4 Ngu n g c và h ể ộ ố ặ 6.5 M t s đ c đi m sinh thái h c c a L ầ 6.6 T m quan tr ng c a l p L ớ ươ

ng 7. L p Bò sát (Reptilia) ặ Ch ể 7.1 Đ c đi m chung ..........................................................................................30 .................................................................................................................30

ứ

ấ ạ ự

ồ ế ủ ớ ủ ớ ướ

ng ti n hóa c a l p Bò sát ọ ủ

........................................................................30 .................................................................................................31 ..................................................................33 .......................................................................34 .........................................................................................35

ớ 7.2 C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái ạ 7.3 S đa d ng c a l p Bò sát ố 7.4 Ngu n g c và h ộ ố ặ ể 7.5 M t s đ c đi m sinh thái h c c a Bò sát ủ ớ ọ ầ 7.6 T m quan tr ng c a l p Bò sát ươ

ứ

ng 8. L p Chim (Aves) ặ ấ ạ ự

ồ ủ ớ ủ ớ ướ ng ti n hóa c a l p Chim

ọ ủ

ủ ớ .................................................................................................36 .................................................................................................................36 ........................................................................36 ..................................................................................................39 ...................................................................40 ....................................................40 ..........................................................................................41

ớ Ch ể 8.1 Đ c đi m chung 8.2 C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái ạ 8.3 S đa d ng c a l p Chim ế ố 8.4 Ngu n g c và h ộ ố ặ ọ ể 8.5 M t s đ c đi m sinh h c và sinh thái h c c a Chim ầ ọ 8.6 T m quan tr ng c a l p Chim ươ

ứ

ng 9. L p Thú (Mammalia) ặ ấ ạ ự

ủ ớ ướ ủ ớ ồ ng ti n hóa c a l p Thú

ọ ủ

ủ ớ

ắ ự ươ ủ ộ ế ậ ng 10. Tóm t t s phát tri n ti n hóa c a Đ ng v t có x ng s ng

ố ủ ộ ồ

ưỡ ng c

ự ự ự ự ự ự .........................................................................................42 Ch ể .................................................................................................................42 9.1 Đ c đi m chung ........................................................................42 9.2 C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái ạ .....................................................................................................45 9.3 S đa d ng c a l p Thú ế ố ......................................................................47 9.4 Ngu n g c và h ộ ố ặ ọ ể 9.5 M t s đ c đi m sinh h c và sinh thái h c c a Thú .......................................................47 ọ ầ .............................................................................................50 9.6 T m quan tr ng c a l p Thú ố ..................52 ể ươ ố .................................................................................52 ................................................52 ................................................................................52 ư....................................................................52 ..........................................................................52 ...........................................................................52 ..............................................................................53 Ch ậ 10.1 Ngu n g c c a đ ng v t dây s ng ủ ế 10.2 S phát tri n ti n hóa c a nhóm Không hàm (Agnatha) ủ ế 10.3 S phát tri n ti n hóa c a nhóm Cá ủ ế 10.4 S phát tri n ti n hóa c a nhóm L ủ ế 10.5 S phát tri n ti n hóa c a nhóm Bò sát ủ ế 10.6 S phát tri n ti n hóa c a nhóm Chim ủ ế 10.7 S phát tri n ti n hóa c a nhóm Thú

ể ể ể ể ể ể Ự Ầ

ộ

ộ ạ

ị ậ ạ t và đ nh lo i cá đ n b ụ ............................................................................54 ươ .......................................................................57 ng ộ..........................................................................60

ưỡ ạ ộ ng thê ......................................................................63

ộ ươ ưỡ ng thê ................................................................................................66

ạ ộ .............................................................................68

ạ ộ ...............................................................................71

ạ ộ .................................................................................73

ộ ươ .......................................................................................................75 PH N II: TH C HÀNH ạ Bài 1. Hình d ng ngoài và n i quan Cá s n Bài 2. Hình d ng ngoài và n i quan Cá x ế ế ậ Bài 3. T p nh n bi Bài 4. Hình d ng ngoài và n i quan L ng cá, l Bài 5. B x Bài 6. Hình d ng ngoài và n i quan Bò sát Bài 7. Hình d ng ngoài và n i quan Chim Bài 8. Hình d ng ngoài và n i quan Thú ng chim, thú Bài 9. B x

LÝ THUY TẾ

PH N IẦ ươ Ch

ng 1

Ố

Ử

NGÀNH N A DÂY S NG (Hemichordata)

ặ ể 1. Đ c đi m chung

ổ ầ ứ ơ ể ư ể ớ

ầ ủ ộ ế ể

ơ ố

ộ C th chia làm 3 ph n: vòi, c , thân ng v i 3 đôi túi th xoang nh các loài đ ng ệ ậ v t mi ng sinh sau. ố Ở ố g c vòi có m t n p dây s ng phát tri n không đ y đ ỏ ơ ọ ầ ệ ố ộ ướ ữ ư ế ắ ớ ộ ộ c, ru t gi a, ru t sau; tuy n tiêu V da có c vòng, c d c g n gi ng giun đ t. H tiêu hóa ch a phân hoá l m, m i có ru t tr ơ ả ớ hoá đ n gi n (m i có gan).

ầ ằ ấ

ề ở ố

ế ớ ơ ủ ậ ơ ậ t còn nguyên th y, có đ n th n h i gi ng h u đ n th n ố Giun đ t

ậ ở ư ố ầ ơ ụ ỗ ầ ố

ố ứ ứ ả ằ ả ả ồ ệ H hô h p có các đôi khe mang n m hai bên thành h u ệ ầ H tu n hoàn h gi ng Thân m m, Chân kh p ệ H bài ti ệ ầ ư H th n kinh: có dây l ng, dây b ng và vòng h u, trong dây l ng có xoang r ng là ầ m m m ng th n kinh hình ng. ả ụ ữ Sinh s n có 2 hình th c: Sinh s n vô tính b ng n y ch i, đ t đo n và sinh s n h u ố ạ ủ ể ấ ấ

tính. Tr ng th tinh phát tri n thành u trùng gi ng u trùng dipleurula c a da gai. ả ứ ạ ệ ử ố 2. Đ i di n ngành n a dây s ngSun d i (Balanoglossus)

ừ ứ ể ổ ớ

ơ ủ ầ ỏ ố

g c vòi, ch a có vai trò là tr c c a c th , đ ụ ủ ơ ể ượ c ỏ ạ Hình d ng : Có thân hình giun dài trung bình 70150cm, tuy nhiên cũng có loài nh ặ ớ ầ ơ ể ch ng 3cm ho c l n 250cm. C th chia 3 ph n: vòi, c , thân ng v i 3 đôi túi th xoang: ổ xoang vòi, xoang c và xoang thân. ấ ạ ể V da có c u t o g n gi ng bi u mô c c a giun. Dây s ng d ng m t n p ng n ạ ầ ắ ở ố ố ộ ế ố ố ư ư ứ ủ coi nh là m m m ng c a dây s ng chính th c.

ư ệ ế ề ắ ố ỉ

H tiêu hoá có ng tiêu hóa ch a phân hoá l m, tuy n tiêu hoá ch có nhi u đôi túi

ả ơ gan đ n gi n.

ầ ẳ ấ ệ ở ặ ư ướ ơ ể c c th m t l ng ph n tr

ấ ậ ợ ệ ầ ế ắ ố nên trao đ i ch t có thu n l

ỉ ệ ầ ụ ầ ở ổ ph n c đã ư ố ẹ ầ ầ

ả ầ ả ủ ả ể ơ ỉ bào c m giác phân b m t bi u bì.

ế ậ ố ơ ổ ỉ

ứ ấ ự ấ ể Giác quan: C quan c m giác ch là các t ệ H bài ti H sinh d c: đ n tính. Th tinh trong n ơ ệ ng t ụ u trùng ế ả ả ể tornaria c, tr ng phát tri n thành u trùng ạ ủ Bipinnaria c a sao b (Asteroidea), qua các giai đo n ằ ng thành. Ngoài ra Sun d i còn sinh s n vô tính b ng ơ ể ưở ạ ặ ứ ả H hô h p là 2 dãy khe mang thông th ng ra ngoài H tu n hoàn h , máu có huy t s c t ổ ở i. H th n kinh đ n gi n, ch có m t dây l ng và dây b ng. Dây l ng ư ộ ơ ố phình thành xoang th n kinh h p, m m m ng c a th n kinh hình ng. ế ố ở ặ ậ t: th n ch có 2 đôi ng đ n th n đ ra ngoài qua khe mang I. ướ ụ ấ ạ ươ có c u t o t bi n thái thành c th tr ồ cách n y ch i ho c đ t đo n.

ử ố ạ 3. Phân lo i ngành N a s ng

ệ ượ ớ ử ố Ngành n a s ng hi n đ c chia làm 3 l p:

ớ ộ Enteropneuta)

Pterobranchia)

ớ ớ

L p mang ru t ( L p mang lông ( L p Planctosphaeroidea ự

ủ ử ố 4. S thích nghi c a ngành N a dây s ng

ị ư ố ố ớ ổ ế ổ ớ ạ ộ ự ế ớ tiên. L p ở ẫ ớ ố i Do l ộ ộ ấ ậ ặ ị ậ ộ i s ng đ nh c nên l p Mang lông (Pterobranchia) ít bi n đ i so v i t ự ơ Mang ru t (Enteropneusta) ho t đ ng tích c c h n, tuy nhiên s phân ly ti n hóa v n còn ổ ứ ch c c th ti n hóa, thích nghi v i l m c đ th p. Nhìn chung ngành N a s ng có t ố ố s ng ít v n đ ng ho c đ nh c đáy bi n hay giá th , m t s loài s ng t p đoàn.

ệ ữ ố ứ ơ ể ế ộ ố ể ố ử ố ể ố

ư ở ử 5. M i quan h gi a ngành N a dây s ng, Da gai, Dây s ng ự ứ ể ả ữ ẫ ặ Căn c vào nh ng đ c đi m hình thái, gi ể ủ ể ố ớ ị ữ ế ậ ậ ầ ố ộ ữ ộ ớ ơ tiên chung v i nhóm Da gai và xa h n n a thông qua t ệ ớ ộ ể i ph u và s phát tri n cá th c a ngành ằ ử ố N a s ng so v i các ngành Da gai (Echinodermata) và Dây s ng (Chordata), có th nói r ng ố ể ử ố N a s ng có v trí c u n i, chuy n ti p gi a Đ ng v t không dây s ng và Đ ng v t có dây ổ ậ ổ ộ ố s ng thông qua nhóm đ ng v t t ậ tiên chung v i các nhóm Đ ng v t Mi ng sinh sau

ươ

Ch

ng 2

NGÀNH DÂY S NGỐ (Chordata)

I. Ngành dây s ng ố

ặ ể 1. Đ c đi m chung

ộ ậ ổ ứ ề ấ ạ Đ ng v t có dây s ng là ngành có t ậ ủ ố ư ộ ố

ộ ố ầ ế ậ ư ư ố ệ ấ ố ố ưỡ t c các môi tr ấ ả ề ố ượ ứ ỉ ề ấ ch c cao nh t, phân hóa thành nhi u d ng nh t, ừ ạ t d ng nguyên th y nh đ ng v t có bao (Tunicata), có cu ng (Appendiculariae), đ n cá ệ ưỡ L ng tiêm (Branchiostoma/Amphioxus), cá Mi ng tròn (Cyclostomata), và các đ ng v t có ươ ng c , bò sát, chim, thú. Chúng phân b h u nh trên x ng s ng (Vertebrata) khác: cá, l ườ ắ ng s ng. Ngành dây s ng hi n nay có trên 50.000 kh p trái đ t, trong t ớ ậ ộ ứ loài, đ ng th 3 v s l ng loài trong các ngành đ ng v t, ch sau Chân kh p (Arthropoda) và thân m m (Mollusca).

ế ố ề ề ữ ộ ấ ố ể ệ ng ti n hóa, ngành có dây s ng th hi n ặ ậ các ngành đ ng v t khác. Nh ng đ c ặ M t dù có nhi u loài, phân ly theo nhi u h ể ế ấ ạ ộ ơ ộ ể ướ ấ ở m t ki u c u t o chung th ng nh t không th y đi m ti n b h n so v i các ngành khác là:

ớ ạ ọ ố ố ậ ư ố ộ ố ậ ư ố ố 1. Có dây s ng ch y d c s ng l ng c th con v t. Đúng nh tên g i c a ngành, c th ộ ủ ồ ố ừ ộ ữ t, g m toàn nh ng t ơ ể ắ các mô đ c bi ớ ệ ồ ể ấ ứ ộ ế ặ ố ậ ở i su t đ i s ng c a con v t ươ bào x ể ạ ế ố i i v t tích ọ ủ ơ ể ạ ọ ố n i bì ch y d c s ng ặ ế bào có không ộ ủ ế ứ ộ i c a dây s ng ph thu c vào m c đ phát tri n và ti n hoá c a nhóm đ ng ỉ các nhóm có m c đ ti n hóa th p, ho c ch ỉ ố ng s ng chèn ép làm cho dây s ng thoái hoá ch ư i v t tích nh đa s các loài ố ế

ệ ầ ộ ố ố Ố ạ ồ ầ ộ ể ủ ố ộ ậ ế ố ầ ự ủ ộ ấ ổ ứ ầ ể ộ ậ ch c th p. S phát tri n c a ng th n kinh là th ứ ộ ể ơ ế ự ố

các đ ng v t có dây s ng có m t dây s ng r n và x p, có ngu n g c t ượ ấ ạ ừ ậ ư c c u t o t l ng c a con v t. Dây s ng đ ụ ự ồ ạ ủ ộ ố bào l n. S t n t ủ ố ờ ố ố ậ ồ ạ v t. Dây s ng t n t ế ị ồ ạ ở ạ giai đo n phôi, sau đó b các t t n t ể ạ ế ố ố ở đ l trung tâm thân đ t s ng hay thoái hoá không đ l ươ ậ ộ ng s ng ti n hóa cao (bò sát, chim, thú). đ ng v t có x ươ ố ệ ầ ọ ạ ầ 2. Có h th n kinh hình ng. H th n kinh trung ng là m t ng th n kinh ch y d c ố ừ ở ượ ọ ố ư c g i là ngo i bì. Lòng ng đ phía trên dây s ng. ng th n kinh có ngu n g c t l ng ớ ế ụ ầ xoang th n kinh (neurocoelum). S phát tri n c a ng th n kinh ph thu c tuy n tính v i ầ ậ ch c cao, ng th n kinh phát m c đ phát tri n và ti n hoá c a đ ng v t. Đ ng v t có t ổ ứ ứ ộ ướ ể ủ ố tri n h n các đ ng v t có t c đo m c đ ộ ậ ủ ừ ti n hoá c a t ng nhóm đ ng v t có dây s ng. ầ ơ ấ ầ ủ ố ự ề ượ ớ ự ể ố ậ ầ ồ ạ ủ ậ c v i s phát tri n ti n hoá c a con v t. Các loài có dây s ng b c th p ấ ầ ủ ố ờ ố ể ế ồ ạ ạ ọ nhi u đôi khe mang, làm khoang h u thông ra ngoài. S phát tri n và t n t ng loài cá) có khe mang t n t ủ 3. Có khe mang là c quan hô h p. Ph n đ u c a ng tiêu hoá g i là h u có th ng i c a khe mang ấ ở ướ n c (các ủ ơ i su t đ i s ng và t o thành c quan hô h p chính c a chúng

ố ứ ỉ ồ ạ ở i giai c n ho c ề ặ ở ướ n ấ

ằ ộ ố ọ ở ạ g i là mang. Các loài có dây s ng ơ ạ đo n phôi, v sau thoái hoá và c quan hô h p chính c a chúng là ph i. ậ ậ ế ầ ằ ậ đ ng v t có x ố ố ậ ậ ươ 4. Có đuôi n m phía sau h u môn. Đuôi là ph n kéo dài c a c vân và dây c t s ng, ươ ng ng có vai trò v n chuy n và đi u ti ị ng s ng, mà v ủ

ặ ữ ặ ố ộ ớ ề ư ậ ầ ộ ươ c th sinh, khe mang ch t n t ổ ủ ủ ơ ể ủ ơ ể Ở ộ ề ườ t thăng b ng c a c th . th ư ộ ờ ằ ở ố mút cu i thân nh đ ng v t không x n m s ng, h u môn không bao gi ầ ớ ủ ườ i c a ph n thân và ph n đuôi. trí c a nó th ng là ranh gi ậ ể ạ ố ể Bên c nh nh ng đ c đi m đ c tr ng trên, đ ng v t có dây s ng còn có 4 đ c đi m ể ệ ng s ng (Invertebrata) khác, th hi n ớ ộ ủ ậ i đ ng v t:

ặ ơ ả c b n gi ng v i nhi u ngành đ ng v t không x ố ồ tính ch t h hàng và ngu n g c phát sinh c a các ngành trong gi ơ ể ứ ậ ộ ề ớ ơ

ố phôi: n a dây s ng, da gai, hàm t ệ ệ ậ ố ấ ọ ặ 1. Có xoang c th th sinh (coelum), đ c đi m này chung cho các đ ng v t ba lá ử 2. Có mi ng th sinh (deuterostomia) phân bi ể , thân m m, giun đ t, chân kh p,... ộ ơ ử ứ ặ ớ ể ố ệ ớ t v i các ngành đ ng v t mi ng nguyên ề ố , n a dây s ng và nhi u ộ

ệ ơ ộ ố ạ ố ố ệ ơ ấ ấ ậ ố ủ ươ ố ặ ể ề ậ ớ ộ ố ố

sinh (Protostomia). Đ c đi m này chung v i Ngành da gai, hàm t ậ ngành đ ng v t ba lá phôi khác. ệ ơ ệ ươ ư ệ ầ ự ố ơ ể ng 3. Có s phân đ t c th . Các h c quan chính nh h th n kinh, h c , h x ơ ể ộ ậ ậ ệ ầ ế t (đ n th n), trong c th đ ng v t (đ t s ng), h tu n hoàn (m t s m ch máu), h bài ti ự ờ ầ ừ ấ ố ị ự ế ố ố có dây s ng có s phân đ t d hình. Tính ch t phân đ t càng m d n t th p đ n cao. S ố ậ ộ ộ ấ ở các đ ng v t có dây s ng th p và phôi c a các đ ng v t có dây s ng phân đ t rõ nh t ư ng s ng nh giun đ t, chân cao. Đ c đi m này chung v i nhi u ngành đ ng v t không x kh p.ớ

ơ ể ố ứ ố ứ ả ứ ấ ả ơ ể ặ ậ ể ặ ọ ộ ẳ 4. C th có đ i x ng hai bên (bilateria) ph i và trái, t c đ i x ng theo m t ph ng t c các ngành đ ng v t đa bào ứ ượ ẳ ừ ả ộ ậ th ng d c theo c th con v t. Đ c đi m này chung cho t tr các ngành h i miên, ru t khoang và s a l c.

ơ ồ ị ủ ố ầ ầ Hình 1. S đ v trí dây s ng, ng th n kinh, h u th ng thành ủ ộ ố ậ ố ậ khe mang và đuôi sau h u môn c a đ ng v t dây s ng.

ệ ố ng Ngành dây s ng 2. H th ng phân lo i đ i c

ệ ố ượ c chia làm 3 phân ngành khác nhau v ề ố ướ

ế ng ti n hoá. ố

ố ọ

ố ọ ầ ươ ng s ng (Vertebrata) hay Có s (Craniota)

ặ

ấ ế t b ng ch t tunixin do da ti t ra

ặ ố ư ạ ạ ươ ố Ngành có dây s ng (Chordata) hi n nay đ ồ ấ ạ c u t o ngu n g c và h 1. Phân ngành Có bao (Tunicata) hay S ng đuôi (Urochordata) 2. Phân ngành S ng đ u (Cephalochordata) hay Không s (Acrania) 3. Phân ngành Có x II. Phân ngành Có bao (Tunicata) ể 1. Đ c đi m chung ơ ể ượ ọ C th đ ơ ể ưở C th tr ể ặ ố ầ ộ ủ ầ ủ ế ệ ằ ộ c b c trong m t cái bao đ t bi ng thành không có dây s ng, không có ng th n kinh l ng, ch gi ố

ỉ ữ ạ i 2 l trong 5 đ c đi m chung ti n b c a ngành dây s ng là: h u th ng thành khe mang và có đuôi.

ỉ ặ ở ể ố ố ế ớ ị ậ ộ i s ng ít v n đ ng ti n t ư i đ nh c .

Ch g p ổ ứ ơ ể

bi n, phân ly theo l ả ạ ệ 2. T ch c c th Đ i di n: H i tiêu (Ascidia) 2.1 Hình d ngạ

ơ ể ạ ể ầ ố ổ ủ ổ ệ C th d ng hũ, s ng bám trên giá th , đ u trên có 2 l th ng: l trên là mi ng, l ổ

bên là huy t.ệ 2.2 Da

ể ơ ủ ể

ố ệ ằ ọ ế ấ ạ ư ặ ộ c b c trong m t cái bao đ c bi t b ng ch t tunixin do da ti t ra, thành ấ ơ ấ

ồ ớ G m 2 l p: bi u bì và bì, nh ng còn c u t o gi ng bi u mô c c a giun ơ ể ượ C th đ ủ ế ng ầ ph n ch y u là cellulose (60%), protid (27%) và các ch t vô c (13%). 2.3 B x

ạ ấ ầ ỉ ở ố ph n đuôi trong giai đo n u trùng

ự ệ ả ầ ư ạ ả ộ ơ ng tiêu hóa: phân hóa thành mi ng, h u, th c qu n, d dày, ru t nh ng đ n gi n.

ế

ư ầ ệ ớ ệ ộ ươ ư Ch a hình thành, ch có dây s ng ệ 2.4 H tiêu hóa Ố Tuy n tiêu hóa: ệ ấ 2.5 H hô h p Là các khe mang n m hai bên thành h u, ch a tách bi ấ t v i h tiêu hóa, do đó hô h p ụ ộ t.

ầ ặ ủ ạ ế ế ề ượ c ằ ế ớ hoàn toàn th đ ng, y u ầ 2.6 Tu n hoàn: ở Tu n hoàn h . Tim đ t bi ừ ủ ạ ậ ỗ ệ ẩ ộ t đ y máu vào 2 ch m ch k ti p theo 2 chi u ng ạ ừ ạ

ưở ầ ở ố ỉ phía đuôi, tr ộ ở ặ ư ệ ạ ng thành ch còn l ế ầ m t l ng. Bên c nh h ch còn có m t tuy n th n kinh d ạ ạ i 1 h ch ướ ạ i h ch, vai

nhau, do v y m i ch m ch v a là đ ng m ch, v a là tĩnh m ch. ầ 2.7 Th n kinh Ấ u trùng có hình thành ng th n kinh ạ ỏ ằ nh n m sát mi ng trò ch a rõư 2.8 Giác quan ấ ưở ạ ằ ớ ỉ ế ng thành ch có các t bào ệ ệ ở ắ Ch có u trùng m i có m t và túi thăng b ng. D ng tr vùng mi ng và vùng huy t.

ứ ỉ ế ế ể ỉ ậ ả c m giác t p trung tế 2.9 Bài ti ư ậ Ch a có th n chính th c, ch có các t bào ti ữ ậ t ki u th n tích tr .

2.10 Sinh d cụ

ự ụ ằ ả ả ồ ả th tinh. Sinh s n vô tính b ng n y ch i. H i tiêu l

Ấ ư ưỡ ng tính nh ng không t ế 3. u trùng và bi n thái

ủ ặ ể ọ ụ Sau khi th tinh 24 gi ầ ế ể ế ờ ơ ặ ố ủ ờ ứ , tr ng thành nòng n c dài 0,05cm có đ y đ đ c đi m c a b i chúng l n xu ng bám vào giá th và bi n thái ti p thành cá

ạ

ế ệ ố ộ ả t kho ng 1500 loài phân b r ng ở ể bi n, ượ ố ngành Dây s ng, sau vài gi ể ưở ng thành. th tr ủ ự 4. S đa d ng c a phân ngành Có bao (Tunicata) ố Phân ngành có bao (s ng đuôi) hi n đã bi c chia làm 3 l p: đ

ả

ớ ớ ớ ớ ố L p có cu ng (Appendiculariae) L p h i tiêu (Ascidiae) L p sanpê (Salpae)

ố ầ ọ

ặ III. Phân ngành S ng đ u (Cephalochordata) hay Không s (Acrania) ể 1. Đ c đi m chung

ộ ố ố ồ ở ể ố ố ậ ộ S ng đ u bao g m m t s ít loài s ng bi n, chuyên hóa theo l i s ng ít v n đ ng, ầ ể ố ặ có các đ c đi m:

ế ộ ọ C th phân ti B x

ố ẵ ể ố ủ c nh ng nét đi n hình chung c a ngành: có dây s ng và ng ế ư ầ ủ ữ ượ đ ơ ể ộ ươ Tuy nhiên v n gi ủ ầ

ổ ứ ơ ể ạ ệ ưỡ ậ Amphioxus belcheri) ng tiêm (

ng ch a đ y đ , thi u chi ch n, h p s ẫ ữ ầ th n kinh, có h u th ng thành khe mang và có đuôi sau h u môn. 2. T ch c c th Đ i di n: L 2.1 Hình d ngạ

ơ ể ầ ọ ố ở đáy vùi mình trong cát, ít ể ậ ơ ộ ỉ

ố C th trong su t, hình thoi, 2 đ u nh n, dài 58cm, s ng ẻ ộ ậ . v n đ ng nên c quan v n đ ng không phát tri n, ch có vây l 2.2 Da

ớ ồ ể ư ư ả ứ ả ả ơ ậ

ộ lý nh da đ ng v t cao. ng 2.3 B x

ọ ư ừ ủ ụ ể ạ ớ ỉ ng tr c là dây s ng ch y d c l ng t mút ươ ỡ G m 2 l p : bi u bì và bì, nh ng còn đ n gi n nên ch a đ m b o các ch c năng sinh ư ộ ươ ầ ố ư Ch a phát tri n đ y đ , m i ch có x ế ề i mút đuôi và nhi u que liên k t nâng đ xúc tu, mang, vây.

ộ ơ ơ ạ ế ơ ơ ơ ủ ạ t toàn b và c ph t ng (c tr n)

ầ ớ đ u t 2.4 H cệ ơ ồ 2.5 H tiêu hóa

ề ệ ủ ầ ố ớ ỏ ầ ề ả ộ ọ ộ ạ ướ ượ ầ ấ ớ ố ắ ể ủ ả ẹ ấ ồ i, đ ự ộ c ru t có m t m u l

ư ẩ ộ ố ỷ ể ấ ư ố ụ ơ ng s ng th p c (bám đá, myxin, cá s n) ấ ở ướ n

G m 2 lo i: c thân (c vân) phân ti ệ ắ ể Còn nguyên th y, đ u ng tiêu hóa là ph u mi ng, quanh ph u có nhi u xúc tu ng n, ệ ổ mi ng nh thông v i khoang h u r t l n, hai bên thành h u th ng thành nhi u đôi khe l ộ ầ ấ mang thông ra xoang bao mang gi ng h i tiêu, khác là th c qu n h p và r t , đ u ru t c g i là manh không phình thành d dày, ru t ng n. Phía tr tràng gan. ệ ấ 2.6 H hô h p ơ ộ ệ L thu c vào c quan tiêu hóa. ệ ầ 2.7 H tu n hoàn ế ạ ầ Tu n hoàn kín nh ng còn nguyên thu : thi u tim, đ y máu đi do g c các đ ng m ch ủ ệ ạ phình co bóp, coi nh tim s khai. Tuy nhiên h m ch đã mang tính ch t đi n hình c a ươ ậ ộ đ ng v t có x ệ ầ 2.8 H th n kinh Ố ạ ừ ầ ớ ầ ố ng n m trên dây s ng, ch y t ầ ố i mút đuôi, đ u ng mút đ u t ươ ng th n kinh trung ở ấ ơ ư ỗ ơ

ụ ộ ể ả ặ ậ bào xúc giác r i rác trong bi u bì ho c t p ắ ẻ ề ệ ắ ộ ổ và nhi u m t Hesse. ể ẻ ở mũi l phía đ u, m t m t l

ừ ừ ậ ạ ậ ạ ậ ơ ơ

ủ ể ơ ằ và xoang r ng bên trong n to h n, coi nh não và não th t s khai. 2.9 Giác quan ố ế S ng th đ ng nên ít phát tri n. Có các t ầ ở mi ng, xúc tu. Có 1 l trung ệ ế 2.10 H bài ti ơ ơ ồ G m h n 100 đôi đ n th n, v a có d ng nguyên đ n th n, v a có d ng h u đ n ậ ủ th n c a Giun ệ ụ 2.11 H sinh d c ưỡ L ng tiêm đ n tính nh ng c quan sinh d c còn khá nguyên th y, m i cá th có 25, ụ ệ ượ ụ ư ế ố ơ ẫ ụ ả ng th tinh x y ra trong n ỗ ướ c.

ể ự ự ế

ờ ơ ộ phôi phát tri n thành u trùng có tiêm mao, b i l ể ấ ế ụ ộ ờ ố ỏ

ng tiêm nh , 1 năm sau thành th c dài 30mm. ự ụ ố ủ ầ ạ 26 đôi túi sinh d c kín, thi u ng d n. Hi n t ấ 3. S phát tri n phôi, u trùng và s bi n thái ể ả i trên Sau khi th tinh kho ng 15 gi ế ụ ặ ướ c m t th i gian sau chìm xu ng đáy ti p t c bi n thái, 3 tháng sau phát tri n thành m t n ưỡ l 4. S đa d ng c a phân ngành S ng đ u

ỉ ớ ưỡ ọ ộ ng tiêm ( Amphioxi) g m 1 b Amphioxiformes, 1h Amphioxidae, 2 ố ồ ả ớ ơ

ươ ấ ạ ế ậ ể ủ

ơ ầ ặ ơ ể Ch có 1 l p L gi ng Amphioxus và Asymmetron v i kho ng h n 20 loài. ọ ố IV. Phân ngành Có x ng s ng (Vertebrata) hay Có s (Craniota) ố ươ ộ 1. Nh ng đ c đi m c u t o thích nghi, ti n hoá c a Đ ng v t có x ng s ng ể ở ướ ậ ệ : đ u, thân và đuôi. C quan v n chuy n n c là ứ ẻ ở ạ ầ chi.

ế ớ ớ ể ể ớ C th đ i x ng hai bên. Da có 2 l p: l p bi u bì kép và l p bi u bì liên k t. Bên ngoài

ươ ng trong phát tri n g m x ng tr c, s não, s t ng và các x ộ ươ ươ ằ ng chi, b ng ố ng s ng.

ọ ọ ạ ạ ng t o thành c t x ộ ụ ậ ể ắ ươ ng làm nhi m v v n đ ng.

ứ ạ

t t p trung thành kh i th n l n.

ữ C th chia thành 3 ph n rõ r t ẵ vây ch n, vây l c n là t , ơ ể ố ứ ủ ặ ẩ ơ ể c th có v y ho c lông bao ph . ể ộ ươ Có b x ặ ằ ụ s n ho c b ng x ệ ơ ấ ệ ầ ơ ầ ố ể ấ ủ ố ộ ụ ồ ố ươ ng. Bao dây s ng có mô sinh x ệ ớ ươ H c r t phát tri n, g n v i x H tiêu hoá phân hoá ph c t p. ể ệ ạ Tu n hoàn kín, có tim và h m ch phát tri n. ậ ớ C quan bài ti ng r t phát tri n chia thành hai trung khu l n Th n kinh trung ớ : não b và t y s ng, ệ ầ ế ậ ươ ể có 5 giác quan phát tri n giúp h th n kinh ho t đ ng.

ỉ ệ ả ữ

ố ợ ề ạ ộ ế ầ ớ ệ ầ ạ ộ ề t có vai trò ph i h p v i h th n kinh đi u hoà ho t đ ng sinh ưở

ạ ể ụ H sinh d c phát tri n, ch sinh s n h u tính, h u h t phân tính. ế ộ ế Có nhi u tuy n n i ti ể ủ ơ ể ng và phát tri n c a c th . tr ế ệ ố 2. H th ng phân lo i và ti n hóa

ướ ể ế ộ ng s ng phân ly theo nhi u h ớ ng ti n hóa khác nhau, phát tri n đa ằ ạ ệ ố 2.1 H th ng phân lo i ố ậ Đ ng v t có x ế ươ ề t trên 50.000 loài phân thành 11 l p n m trong hai t ng l p ớ : ệ ạ d ng, hi n đã bi

ư ổ ồ ớ ể ắ : Ch a hình thành hàm đ b t m i, chia thành 2 l p ớ :

ớ ớ

ổ T ng l p không hàm (Agnatha) L p Bám đá (Petromyzones) L p Myxin (Myxini) ổ ớ T ng l p có hàm (Gnathostomata) ể : Trong quá trình phát tri n, các cung t ng đ u tiên ố ể ắ ạ ồ ạ ồ ồ ầ ớ : phân hoá thành hàm đ b t và tiêu hóa m i, lá mang có ngu n g c ngo i bì, g m 7 l p

ệ ệ t)

ụ ươ ng c (Amphibia)

ươ

ố ng s ng ố ươ ấ ổ ố ỉ ạ ộ ậ ị ng s ng có cá giáp (Ostracodermi) là nhóm cá c nh t, chúng ệ thu c nhóm cá không hàm (Agnatha). Cu i k Đêvôn, đ i b ph n cá không hàm b tuy t di

ỉ ố ỉ ươ ố ớ L p Cá giáp có hàm (Aphetohyoidei) (đã tuy t di ớ L p Cá S n (Chondrichthyes) ớ ng (Osteichthyes) L p Cá x ư ưỡ ớ L p L ớ L p Bò sát (Reptilia) ớ L p Chim (Aves) ớ L p Thú (Mammalia) ậ ủ ộ ế 2.2 Ti n hóa c a đ ng v t có x Trong phân ngành Có x ộ ệ ệ t, ch còn cá mi ng tròn (Cyclostomata). ừ Cu i k Silua t cá Không hàm đã hình thành dòng có x ạ

ươ ạ ư ạ ưỡ ớ ụ ộ ớ ưỡ ng c l ậ ươ ố ớ ủ ổ ng s ng khác là t tiên c a ề ớ nhóm Có hàm (Gnathostoma), cá Có hàm đã phân hóa đa d ng hình thành nhi u l p cá khác ố ươ nhau: cá Móng treo (Placodermi), cá s n (Chondrichthyes) và cá x ng (Osteichthyes). Cu i ể ừ ộ ỉ ng đã chuy n lên trên c n phát sinh ra m t nhóm cá Vây tay thu c l p Cá x k Đêvôn, t ư ớ ng c (Amphibia), sau đó L l p L i phát sinh ra l p Bò sát (Reptilia), Bò sát là ố ủ ồ ngu n g c c a 2 l p có x ng s ng b c cao: Chim (Aves) và Thú (Mammilia)

ươ

ng 3

Ớ

Ệ

Ch L P CÁ MI NG TRÒN (Cyclostomata)

ặ ể I. Đ c đi m chung

ấ ớ ờ ố ể ặ sinh

ộ ữ ươ ầ ạ

ế ụ ề ế ầ d ng màng, ch y u là mô liên k t và s n.

n, da tr n và có nhi u tuy n nh y. ủ ế ố ở ạ ớ ng ụ ư ủ ể ế ầ ở ộ ỉ ớ Đây là l p cá duy nh t thu c nhóm không hàm (Agnatha), thích nghi v i đ i s ng ký ở ứ ộ m c đ khác nhau, có nh ng đ c đi m chung: ơ ể C th thuôn dài d ng l ộ ươ B x ọ ươ X ng tr c m i ch là dây s ng; h p s phát tri n ch a đ y đ và h ; thi u chi ch nẵ .

ư ọ ạ

ạ

ơ ư ấ ạ

ạ ồ ộ ấ ở vùng mang.

ể

ể ạ ấ ệ ầ ơ ụ S t ng ch a phân hóa thành cung hàm, cung móng. ướ ạ ố i. Cung mang ch a phân đ t và t o thành d ng m ng l ố ộ C quan hô h p d ng túi, lá và túi mang có ngu n g c n i bì. ỉ ạ Tim 2 ngăn: 1 tâm nhĩ và 1 tâm th t. Các cung đ ng m ch ch có ế H th n kinh phát tri n y u, giác quan kém phát tri n. ể Đ n tính. Th tinh ngoài, phát tri n qua giai đo n u trùng ammoxetet.

ệ ớ ệ ạ II. Đ i di n l p Cá mi ng tròn : Cá bám đá (Lampetra)

1. Hình d ngạ

ổ

ả b y đôi l

mang ngoài

hai vây l ngư

vây đuôi

m tắ

ậ h u môn

ể

ệ

ph u mi ng

ệ ể ậ ầ ầ C th thuôn dài, chia làm 3 ph n ầ : đ u, mình, đuôi. T n cùng đ u là ph u mi ng . ơ ể ư ọ ố ầ ư D c s ng l ng là vây l ng, ph n sau là vây đuôi.

ủ ạ Hình 2. Hình d ng ngoài c a cá Bám đá (theo Dean)

2. Da

ơ ầ ế ề ế ầ ấ t ch t nh y.

ể

3. B x

ư ấ ế ụ ươ ủ ế Da tr n, có nhi u tuy n đ n bào ti ớ ồ G m 2 l p bi u bì và bì. ộ ươ ng ấ Còn r t nguyên th y, ch a có mô sinh x ng, ch y u là mô liên k t và s n, c u trúc

ỉ ố ế c b c b i màng liên k t.

ỉ ụ ộ ấ ượ ọ ở ề ọ ư ứ ố

ể ậ ộ ớ ng chi không phát tri n, m i ch ỉ ờ ố ề ụ ng chi ẻ ỉ ồ ch g m nhi u tia s n.

ộ ơ ưỡ ứ ế ệ ầ ả i đã phân hóa đ m nhi m hút th c ăn. t toàn b . C vùng đ u và l

5. H tiêu hoá

ệ ể ặ ố ệ ờ ướ ố ơ ưỡ ẻ ộ i s ng bám và hút máu: Ph u mi ng gi ng giác hút ư ớ ố ố t thích nghi v i l ừ i có răng s ng. L ỏ i là m t kh i c nh , kho có vai trò nh

ồ ẫ ớ ự ả ố ố ở ố ủ ộ ươ ư ầ ủ b x ng ch a đ y đ . ụ : ch có dây s ng đ ươ X ng tr c ộ ọ : S não ch có m t t m s n n n và m t bao kh u, hai bao thính giác, h p ươ ộ X ng s ư ọ ở ọ ạ s h . S t ng ch a phân hoá thành hàm, cung mang ch a phân đ t. ươ ươ : Do đ i s ng ký sinh ít v n đ ng nên x X có chi l 4. H cệ ơ ệ ơ H c phân ti ệ ấ ạ Có c u t o đ t bi ủ ỉ ờ c a đ a. B trên và b d ộ m t pittong hút máu. ể đáy ph u d n t i 2 ng: ng th c qu n và ng hô ệ Mi ng ặ ẫ ớ ể ệ i khoang mi ng r i d n t ệ ủ

ấ h p, đây cũng là đ c đi m riêng c a cá Mi ng tròn. ộ ầ ộ ơ ả ắ

ế ư ớ ạ ế ộ

ấ 6. H hô h p

ấ ậ ệ Ố ạ Đo n đ u ru t ch a phân hóa thành d dày, ru t còn đ n gi n, có van xo n. ế ụ Tuy n tiêu hóa m i có tuy n gan, tuy n t y còn phân tán trên thành ru t. ệ ấ ạ ấ ặ Có c u t o r t đ t bi t: ng hô h p t n cùng ớ c tim, thông v i 7 túi mang ở ướ tr ề ỏ ủ ộ ỗ ư ữ ẹ ấ ộ ồ ạ ộ ố ấ ỏ ơ ở ỗ m i ổ bên. M i túi mang có khe mang thông ra ngoài.Thành trong túi có nhi u màng m ng trao đ i ự khí nh nh ng lá mang. Đ ng tác hô h p là s ph ng lên x p xu ng c a b mang làm cho ướ ệ n t c vào và ra kh i khoang mang qua khe mang. C quan hô h p đã ho t đ ng tách bi ớ ơ v i c quan tiêu hoá.

ể

ấ

6. L mang ngoài

ấ Ố Hình 3. Ph u mi ng và mang cá Bám đá (theo Matviep) 1. Rèm mi ngệ 4. T m hàm d ấ 7. ng hô h p ệ 2.Răng bên ấ ướ i 5.T m l 8. Túi mang 3. T m hàm trên ổ ưỡ i 9. Khe mang 10. Vách ngăn mang

7. H tu n hoàn ấ ạ ơ ủ ộ ư ậ ầ ặ ươ ố ệ ầ Đã có c u t o đ c tr ng cho vòng tu n hoàn đ n c a đ ng v t có x ng s ng th p ấ ở n c.ướ

ớ ầ ấ ắ ạ ắ ộ ớ ộ

ạ ộ Tim : Có m t tâm nhĩ g n v i xoang tĩnh m ch. M t tâm th t g n v i b u đ ng m ch. H m ch máu :

ệ ộ H đ ng m ch ạ :

ủ ụ ấ ớ ệ ạ Tâm th t ĐM ch b ng 8 ĐM t i mang Mang

ư ủ ộ ờ N i quan Ch ĐM l ng 8 ĐM r i mang

Đ uầ Thân

ệ H tĩnh m ch ạ :

ầ ướ 2 TM chính tr c, TM c d ổ ướ i

Xoang

ừ ộ ệ ộ ầ Máu ph n đ u ầ Máu ph n sau TM đuôi 2 TM chính sau TM Máu t ru t TM ru t H gánh gan TM gan

ủ ủ ậ ạ ấ ộ H tĩnh m ch c a Bám đá nguyên th y nh t trong nhóm Đ ng v t có x Tâm nhĩ ố ươ ng s ng: ệ ố ư ệ

ế ươ ế ế ậ ầ : huy t t ng và t bào máu, t bào máu có 3 lo i ạ : ể ầ ạ ch a có ng Cuvier và h gánh th n. ồ Máu: bao g m hai thành ph n ầ ầ ồ h ng c u, b ch c u và ti u c u.

ươ ng

ủ ụ ầ ộ ệ ầ 8. H th n kinh ầ *Th n kinh trung ầ Não bộ : Đã hình thành tr c th n kinh não t y chính th c. Não b đã có đ 5 ph n : ứ ấ ạ ủ ữ ủ ủ c, não trung gian, não gi a, ti u não, hành t y. C u t o còn nguyên th y. Não tr

ấ ạ ỷ ố ủ ẹ ố ướ ể ủ ố : Tu s ng dài hình ng d p, c u t o còn nguyên th y.

ạ * Th n kinh ngo i biên

ấ ầ ừ ủ ố ộ T y s ng ầ Các dây th n kinh xu t phát t não b và t y s ng

9. Giác quan ố ể

ơ ườ ế ả ng bên trên da.

mũi, 1 bao kh u giác. ứ ụ ộ ủ Do s ng th đ ng nên giác quan c a cá Bám đá không phát tri n. ả bào c m giác và đ C quan c m giác: có t ứ ổ Kh u giác: có 1 l ế Th giác: m t thi u màng giác, màng c ng

ẹ ố ữ ệ ậ ộ Ít liên quan v i b ph n sinh d c, có m t đôi th n gi a hình d i, d p, ng d n ni u là ổ ấ ậ ụ ồ ẫ ụ ệ ả ụ ổ ệ ng Wolff, đ ch t th i vào khoang ni u sinh d c r i ra ngoài qua l ni u sinh d c.

ư ỉ ồ ộ ặ ứ ụ ứ ắ ị ế t 10. C quan bài ti ớ ộ ố ả ụ 11. C quan sinh d c ố ế ể ướ ộ ả ạ ấ c, tr ng phát tri n tr i qua giai đo n u trùng có bi n thái.

ứ ệ ơ ụ ng d n. Th tinh trong n ạ ủ ớ III. S đa d ng c a l p cá mi ng tròn

ồ

ớ : ệ : Đã tuy t ch ng

ầ

ớ ớ ớ ủ ệ : Đã tuy t ch ng ồ ủ ớ ơ ế Phân tính nh ng c quan sinh d c ch có m t bu ng tr ng ho c m t tinh hoàn, thi u ẫ ự Nhóm không hàm (Agnatha) g m 3 l p L p giáp vây (Pteraspidomorphi) L p Giáp đ u (Cephalaspidomorphi) L p Mi ng tròn (Cyclostomata) : g m 2 phân l p Bám đá (Petromyzones) và

ướ ế

i ta cho r ng chúng b t ngu n t ể ngướ :M t h m t t ộ ạ ạ ề ể ộ ủ ớ ệ ng ti n hóa c a l p Cá mi ng tròn ủ Protocraniota) ọ ồ ừ ộ ổ tiên Có s nguyên th y ( ẽ ơ ể ậ ng v n đ ng m nh m , c th phát tri n, hình thành ộ ướ ọ ạ ộ ể ấ ng ít ho t đ ng, b n ể ệ ệ t). M t nhóm chuy n ở ố ố ệ ạ ệ Myxin ( Myxini) ồ ố IV. Ngu n g c và h ằ ườ ắ Ng ộ ướ đã phát sinh theo hai h nhóm Có hàm (Gnathostomata) phát tri n r t m nh v sau. M t h ố s ng sang l đáy phát tri n cho ra nhóm Cá giáp không hàm (đã tuy t di i s ng ký sinh cho ra Bám đá và Myxin hi n t i.

ươ

Ch

ng 4

Ụ

Ớ L P CÁ S N (Chondrichthyes)

ặ

ủ ẩ ấ ể I. Đ c đi m chung

ọ ạ ể ằ ọ ầ ủ

ng hoàn toàn b ng s n, s não và s t ng phát tri n đ y đ ẻ ậ

ấ ổ ướ c

ộ ươ ơ ơ ệ ầ ứ ẫ ầ Da ph v y t m ụ B x ẵ ộ C quan v n đ ng là vây ch n, vây l C quan hô h p là mang, thích nghi trao đ i khí hoà tan trong n ơ H tu n hoàn là tu n hoàn đ n, tim 2 ngăn, ch a máu th m

ơ ậ

ậ ế t là trung th n ệ ế t

ụ ẻ ặ C quan bài ti ộ Là đ ng v t bi n nhi ấ ơ Có c quan giao c u, th tinh trong, có vài loài đ con (noãn thai sinh ho c thai sinh nguyên th y)ủ

ấ ạ ứ

II. C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái 1. Hình d ngạ ngoài

ơ ể ướ ư ụ ặ ắ ộ C th hình thoi thuôn dài ho c bè r ng d p theo h ậ ẳ ổ ở ộ ố ư ắ ướ ủ c dãy mang có 1 l ẹ ng l ng b ng.Có 2 m t, phía sau 2 bên có 57 đôi khe mang thông th ng ra ngoài. Riêng cá Khime có màng da che đ y khe mang coi nh n p mang nguyên th y. M t s loài tr th , là di tích khe mang thoái hóa.

ể ự ặ Tr c b ng có 2 vây ng c l n xoè ngang (ki u vây nguyên vĩ), vây ng c đ t bi ướ ụ ố ố ụ ự ớ ụ ệ ớ t l n con đ c m t ph n vây b ng phân hoá thành ộ ầ ộ ố ự ớ ể ấ ị

ỏ ơ ở ở cá đu i, cu i thân có 2 vây b ng nh h n, ỳ ơ c quan giao c u dài. Vây đuôi có 2 thu , thùy trên l n có c t s ng đi vào , ki u d vĩ. 2. V daỏ

ủ ả ấ ể

ồ ầ ể ơ ế ộ ố ấ ầ ớ : bi u bì và bì. Da có ph v y t m, g m 2 l p ế ừ Bi u bì kép, không có t ng s ng, có nhi u tuy n đ n bào ti t ch t nh y. M t s loài cá ố ộ ế đu i có tuy n đ c do t

ế ề ợ ơ ở Bì dày, có nhi u s i liên k t r t ch c. Đ t bi ủ ạ ả ậ ố ộ ồ ề ể bào bi u bì phân hóa. ế ấ ấ ả ắ ả ấ ể ệ ấ ạ ươ ủ Ở ệ ớ ầ ng hàm l n d n thành răng. mi ng cá v y chuy n vào x

ng ụ ộ ươ ứ ề ấ ắ ấ ỗ ả ặ t bì là n i kh i nguyên hình thành v y ớ ấ t m (lo i v y nguyên th y nh t), v y t m có c u t o gi ng răng đ ng v t cao, g m 3 l p (men, ngà, t y). ộ ươ 3. B x Đã hoá s n, nhi u ch đã th m thêm calci nên c ng, ch c. C u trúc b x ồ ng g m 3

ầ ủ ộ ố ặ ụ ụ ồ ng tr c (c t s ng) ầ ậ ướ ạ ố ỗ ố ậ ớ ớ ươ ạ i thành m u ngang kh p v i x i 2 cung ch p thành cung huy t ch a m ch máu, ấ ng s ế ườ ự n t ộ

ầ ủ ọ ọ ạ

ọ : Đã hình thành đ y đ s não và s t ng. ọ ộ ọ ứ ị

ộ

ồ : ồ

ị ụ ự ộ do, là m t cung s n vòng qua ng c, đai hông cũng ch ỉ ph n: ầ ớ ươ ộ ố : C t s ng còn nguyên th y, m i chia thành 2 ph n: thân và đuôi, X ề ỗ ố ố m i ph n g m nhi u đ t s ng lõm 2 m t, m i đ t phía trên có 2 cung s n ch p thành cung ở ố ứ ủ ầ ứ th n kinh ch a t y s ng, phía d ữ ồ ướ nh ng đ t thân 2 cung d do t o thành l ng ự ả ệ ng c b o v các n i quan. ươ ng s X ọ S não là h p s kín, bao b c não và các đôi bao kh u giác, th giác, thính giác. ọ ạ ậ : cung hàm, cung móng, cung mang S t ng g m 3 b ph n ươ ng chi Chi lẻ : g m các t m tia b ng s n c m sâu trong th t, bên ngoài là 1 hàng tia vây. Chi ch nẵ : Chi tr ộ ụ ụ ắ ằ ự c có đai vai t ầ ộ ấ ướ ể ự ấ ỏ là m t s n nh .Cá th đ c m t ph n vây hông phân hóa thành gai giao c u.

ộ ươ

Hình 4. B x

ng cá nhám (theo Marviep)

4. H cệ ơ

ơ ữ ủ ơ ơ ế ế ơ ộ ơ Còn nguyên th y, toàn b c thân và c đuôi phân ti ầ ơ ắ ư ư ở ộ ơ ơ ơ ả ẻ ơ ề Ở ộ ố i g c vây đã phân hóa thành c co vây, giúp vây c đ ng đ n gi n nâng lên h ơ ử ộ ơ ơ đ n gi n h n nhi u.

ầ

ự ả

ặ ướ ầ ề ằ i đ u, trong có răng, ế ưỡ l

ướ ữ ề ắ ắ ồ ư , ch a ằ t x p thành 2 dãy hình ch W n m ơ ầ ẵ so le hai bên thân, c vùng đ u đã phân hoá thành c hàm, c móng, c h u. Vùng chi ch n ư ặ ố ơ ở ầ ậ ậ g n m t trên và ch a có các b p c phân hóa nh đ ng v t b c cao nh ng các đ t c ạ ả ặ ướ ố m t d ố m t s loài cá có c phân hóa thành c quan phát xu ng. C chi l đi n.ệ ệ 5. H tiêu hoá ệ Ố ng tiêu hóa : đã phân thành 5 ph n rõ r t ệ ộ ạ ầ Mi ng h u th c qu n d dày ru t ằ ở ệ Mi ng không n m mút mõm mà n m lùi v phía sau, m t d ầ i và các tuy n nh y. ọ ồ Răng đ ng hình, g m nhi u hàng s c nh n h ặ ằ ng vào trong, có tác d ng c n gi ề

ụ ồ ế ưỡ ố ẹ ố ụ ở ủ ỉ ưỡ có vai trò nghi n môi. Răng cá đu i d t, m t b ng, có tác d ng nghi n m i. i c a s n g c móng, ph ngoài b i màng liên k t, l ấ ắ i ng n, b t L ầ ồ ủ ụ ị

ộ đ ng, ch a có vai trò tiêu hoá, v giác.... ủ ộ ả ố ặ ữ ự ư ầ ạ ắ ễ ự ơ ắ ề i ch là ph n l ư ầ ớ ớ ồ ớ ữ ắ

ế ế ụ ệ ỏ ề ụ ầ ổ ng, tuy n gan và tuy n t y đã phân hóa rõ r t. Gan ộ Ở ệ ư ớ ề ứ ế ướ ọ ạ H u l n, hai bên thành h u có th ng 57 đôi khe mang. Th c qu n ng n và r ng. D ả dày l n hình ch V, gi a d dày và th c qu n ch a có c th t nên cá d nu t ho c nôn ắ m i l n. Ru t ng n, trong có van xo n. ươ : khác v i cá x ầ ỉ ế ờ c b t, ch có tuy n nh n.

ộ ế Tuy n tiêu hóa ẹ ớ có 2 thùy l n, m m, ch a nhi u d u. T y d p, m ng, cũng có 2 thùy đ vào đ u ru t. mi ng ch a có tuy n n ấ 6. H hô h p ệ ố ồ ơ ể ỏ ế ạ ỏ ấ ợ ỗ ợ ạ ộ ả ệ ề ợ ỏ ơ ế ệ ắ Là h th ng mang bao g m cung mang, vách mang và lá mang. Vách mang g n trên ạ ừ ngo i bì. Lá ượ ạ c, hai ớ ủ i hình thành nhi u s i nh h n làm tăng di n tích ti p xúc c a mang v i

ụ ộ ư ấ t v i c quan tiêu hóa, hô h p th đ ng nh n ủ cung mang và r t phát tri n, là n i bám c a các lá mang, lá mang hình thành t ớ mang do các s i mang nh x p ken sít v i nhau t o thành m t b n m ng d ng l ủ bên c a m i s i l c.ướ n ấ ơ c quan hô h p ch a tách bi ệ ệ ớ ơ ậ ự ứ ả ổ ờ ướ ừ ế ệ t c t mi ng ch y qua khe mang. Ngoài ch c ph n trao đ i O2, CO2, mang còn th c hi n bài ti ure, amôniac...

ơ ồ ấ ạ ụ Hình 5. S đ c u t o mang cá s n (theoKardong)

7. H tu n hoàn

ầ ộ ơ ớ ỉ ơ ệ ầ ầ ố Gi ng cá Bám đá, m i ch có m t vòng tu n hoàn kín (tu n hoàn đ n), tuy có phân hóa ứ ạ ph c t p h n.

ấ ắ ạ ạ ắ ộ Tim 2 ngăn: tâm nhĩ g n v i xoang tĩnh m ch, tâm th t g n v i côn đ ng m ch.

ớ ơ ủ ộ ạ ả ớ Côn ch đ ng m ch có c vân, có van và có kh năng co bóp.

ệ ạ H m ch máu

ạ :

ủ ụ ủ ớ : ệ ộ H đ ng m ch Côn ch ĐM ĐM ch b ng ĐM t i mang Mang

ủ ư ễ ầ ả ờ Đ u ĐM c nh R ĐM ch l ng ĐM r i mang

ộ Thân, n i quan

ể ở ề ấ ơ ổ H tĩnh m ch ạ : Máu sau khi trao đ i ch t trong c th tr v tim theo 4 ệ ngườ chính : đ

ầ ổ ướ Vùng đ u 2 TM chính tr i

Vùng đuôi Th n H gánh th n 2 TM chính sau Cuvier

ướ c, 2TM c d ậ ậ ệ 2TM bên ệ ộ ụ Vùng chi Vùng b ng TM ru t Gan H gánh gan TM gan

Xoang TM

Tâm nhĩ

ớ ượ ơ ể ng c th . (cid:0) Máu :l (cid:0) ờ ỏ ẩ ế ọ ố ượ ạ

ệ ạ

ế ớ ằ ạ ộ ơ các mô c và n i quan ng b ch huy t l n n m d ướ ộ ố i c t s ng

ậ ộ ơ ộ ẫ ỏ b v n còn nh .

ỉ ng máu ít, m i ch chi m 12% kh i l Tì t ngạ : màu đ th m, bám d c theo b ngoài d dày. ế H b ch huy t: ố ế ừ ạ B ch huy t t ầ ạ đ u tĩnh m ch chính sau Cuvier tim ệ ầ 8. H th n kinh ể Não bộ : Đã phát tri n h n đ ng v t không hàm tuy nhiên não ủ Não đã có đ 5 ph n: ướ ầ ươ ầ ứ ớ c:T ớ ng đ i l n, có rãnh phân ra hai bán c u v i đôi thùy kh u giác l n ứ ng v i kh u giác nhanh nh y c a cá.

ố ớ ạ ủ ấ ể ấ ướ ướ ể Não tr ứ ớ Não trung gian: Có m u não trên, ph u não và m u não d i, tr ắ c ph u có b t ầ ị chéo th n kinh th giác

ồ ữ ề ầ ớ ơ ớ ị

ủ ủ ể ầ Não gi a: g m 2 thùy th giác l n, có nhi u n ron th n kinh, cùng v i não trung ể ủ ợ ầ Ti u não: r t l n, ph c ph n sau c a não gi a và ph n tr gian h p thành trung khu đi u khi n c a cá. ấ ớ ớ ể ướ ủ c c a hành t y. Ti u ạ ề ủ ả ể ủ ề ộ ằ não phát tri n ng v i đi u khi n thăng b ng trong v n đ ng nhanh, m nh c a cá.

ủ ạ ả ấ ơ ọ ể ứ ủ ữ ậ ệ ề Hành t y: là trung khu ph n x không đi u ki n quan tr ng, là n i xu t phát c a 6 ầ đôi dây th n kinh não.

ủ ủ ạ ộ ầ T y s ng ớ Dây th n kinh não m i ch có 10 đôi. ủ ố : ng t y dài, ti ậ ợ ầ ố ớ ớ ữ ề ậ ố ế ố ph n phình vai và phình hông, đám r i hông, ch p thành nh ng dây l n t ỉ ớ ệ Ứ t di n hình tam giác. ng v i chi v n đ ng m nh, t y có ầ ậ ở ề đó có nhi u dây th n kinh t p h p thành đám r i vai và ể i đi u khi n các chi.

ứ ậ ỉ ở ể Nhìn chung, h th n kinh tuy đã phát tri n, song ch c năng ch huy còn t p trung các ủ ế ứ ệ ầ ướ ầ c ch y u có vai trò kh u giác.

ph n não sau, não tr 9. Giác quan ờ ố ộ ề ể

i v n đ ng nhi u nên giác quan phát tri n. ố ồ ả ả ặ ể bào c m giác, ch i c m giác phân ph i trên m t da và các đi m ườ Do đ i s ng b i l Xúc giác: G m các t c quan đ ơ ộ ậ ế ồ ng bên.

ể ề ế ầ ố ụ ạ

ở ơ xúc giác ứ ứ bào kh u giác. Kh u giác cá s n khá nh y. ồ ị ả ứ ồ ụ ư ệ ở ị Kh u giác: phát tri n, có 2 h c mũi bít đáy, trong có nhi u n p màng nh y mang ề ế nhi u t ị V giác: g m các ch i v r i rác trong xoang mi ng, vai trò v giác cá s n ch a cao ư ậ ồ ị nên các ch i v cũng ch a t p trung.

ụ ớ ầ ớ ố ố Thính giác : m i có tai trong, có túi tròn, túi b u d c v i 3 đôi ng bán khuyên và ng

ệ ơ ắ ấ ộ ủ ể ể ỏ Th giác c u t o đi n hình c a cá. H c m t phát tri n, có mí nh và b t đ ng, ế ệ ộ ị n i d ch rõ ràng. ị không có tuy n l ấ ạ .

ế t

ệ 10. H bài ti ạ ề ậ ỏ ề ọ ọ ụ ậ ầ ả ẹ ậ ề ộ ố ệ ổ ướ ạ ả ụ ề ệ ố ậ ậ Giai đo n phôi lúc đ u hình thành ti n th n nh , v sau ti n th n teo đi, trung th n ỏ ằ hình thành có d ng hình d i d p màu nâu đ , n m d c hai bên c t s ng. D c b ng th n có ể nhi u ni u qu n u n khúc, t p trung đ n c ti u vào xoang ni u sinh d c.

ệ ụ 11. H sinh d c

ậ ố ầ ẫ ớ ố ể ự : Có 2 tinh hoàn dính v i ph n trên th n, ng d n chung là ng Wolff, có Cá th đ c ụ ấ

gai giao c u, th tinh trong. ồ ộ ậ ứ ớ ể ế ứ ử ộ ậ : Có hai bu ng tr ng dài, hoàn toàn đ c l p không liên quan v i th n. Noãn ấ ỏ ứ ế t ch t v tr ng, ố ạ giai đo n cu i và Cá th cáiể ố ả ế qu n do ng Muller phân hóa thành ph u vòi, ti p theo là khúc tuy n ti ể ở ố ạ đo n cu i là t cung phình r ng, có vai trò ch a, nuôi phôi phát tri n ẻ đ con.

ườ ứ ụ ỏ ả : Cá s n đa s đ tr ng (noãn sinh), tr ng th ệ ượ Hi n t ể ả ng sinh s n ộ ố ệ ể ẻ ứ ộ ả ố ượ ứ ệ ả ả ả ướ ứ ố ẻ ứ ng có v dai, ứ ặ c ng đ b o v . M t s loài có th đ tr ng thai (noãn thai sinh) ho c thai sinh nguyên ề ế ủ th y. Vì có hình th c sinh s n ti n b , đ m b o hi u qu , nên s l ng con không nhi u (trên d i 10 con 1 l a).

ạ ự ủ ớ ụ

ộ ớ ươ ủ ố ớ L p Cá s n là l p Đ ng v t có x III. S đa d ng c a l p Cá s n ậ ụ ơ ệ ố ệ ạ ộ ượ ậ ấ ớ ấ ồ ng s ng nguyên th y nh t, bao g m Cá nhám, Cá ở ể ố bi n. Đ c chia đu i, cá Khime. Đã phát hi n h n 800 loài, tuy t đ i b ph n s ng thành 2 phân l pớ : Phân l p Mang t m (Elasmobranchii) và Phân l p toàn đ u ầ ớ (Holocephali).

ớ ấ 1. Phân l p Mang t m (Elasmobranchii)

ụ ượ c treo ổ ồ ọ ở ươ vào s b i x

ổ ng móng hàm.Có 2 t ng b ộ

ẳ Bao g m Cá s n có khe mang thông th ng ra ngoài không có màng che, hàm đ ộ : 1.1 T ng b Cá nhám (Selachomorpha) ằ ự ộ ề ầ ớ ở ị ướ Thân dài hình thoi, vây ng c r ng n m d c thân, xoè ngang, vi n tr ề ớ ổ ộ ề ổ ộ ộ ố c vây không n i ắ ọ 2 bên đ u, hàm có nhi u răng nh n, s c. ộ ộ : b Nguyên nhám, b Nhám sáu mang, b Nhám h , b Nhám thu, b ư ẹ ậ ộ ọ li n v i mõm, vây đuôi l n d hình, khe mang ộ ộ ồ T ng b g m 8 b ộ ộ Cá m p, b Nhám góc, b Nhám c a, b Nhám d t.

ổ ộ ố 1.2 T ng b Cá đu i (Batomorpha)

ẹ ướ ố ề ụ Mình d p h ớ ể ng l ng b ng, vây ng c phát tri n xòe r ng 2 bên thân n i li n v i ư ả ự ậ ộ ằ ở ặ ụ

ố ưỡ ạ ổ ộ ố m t b ng. ố ố ệ mõm ; vây đuôi tiêu gi m; không có vây h u môn, khe mang n m ố ư ộ : b Đu i c a, Đu i l ộ ồ T ng b g m 5 b i cày, Đu i qu t, Đu i ó, Đu i đi n .

ầ 2. Phân l p toàn đ u (Holocephali)

ớ ộ ươ ớ ố ấ ể B x ế ầ ượ ố ố ắ ở ắ ả ằ c che b i 1 n p mang gi ớ ế ọ ự ng có dây s ng r t phát tri n, m i có m m thân đ t s ng, hàm trên g n tr c ọ ể b ng da. ộ ế .

ướ ủ ớ

ụ ể ạ ướ ừ ở ỉ ậ ộ ế ể ố ở ạ ệ ạ đáy cho ra cá Đu i, song song phát tri n đ n hi n t ư ồ ố ti p vào s ki u treo hàm toàn ti p, 4 khe mang đ Phân l p có 1 b Cá khime và 3 h . Không có ý nghĩa kinh t ụ ế ồ ố IV. Ngu n g c và h ng ti n hóa c a l p Cá s n ổ Proselachii), nhóm này không có giáp ụ Ở ỉ k Đêvôn cá móng treo phát sinh cá S n c ( ệ ằ ươ ố ả ấ ươ ng b ng s n... Đ i di n đi n hình là cá nhám ng, có v y t m, răng gi ng cá nhám, x x ổ ầ ấ ụ ổ i. T cá S n c đ u k Than đá cho ra cá Mang t m Đêvôn d c Cladoselache ướ : v n đ ng m nh cho ra cá nhám, v n ậ ầ ế (Elasmobranchii), đ n đ u Jura phân theo 2 h ng ầ ộ i. Riêng cá Toàn đ u đ ng ít (Holocephali) ngu n g c ch a rõ.

ươ

Ch

ng 5

Ớ

ƯƠ

L P CÁ X

NG (Osteichthyes)

ươ ố ế ậ ạ ng s ng, đã bi t trên 24.000 loài, ặ Cá x ấ ng là l p đa d ng nh t trong đ ng v t có x

ể I. Đ c đi m chung ộ ớ ươ ự ướ ố ộ ộ trên 40 b . Phân b r ng kh p các v c n ụ ặ c. ỉ ố ắ Nhìn chung có đ c đi m gi ng cá s n, ch khác là :

ủ ả ầ ẹ ng ho c da tr n

ữ ả ươ ặ ắ ng v ng ch c

ộ ươ ấ ủ ộ ấ ắ

ơ ụ ế ươ ng hoá x ờ ồ t không liên quan v i h sinh d c.

ẻ ứ ộ ơ ụ ấ ơ ể Thân thuôn dài hình thoi, d p 2 bên. Da ph v y láng, v y x B x Hô h p nh bu ng mang, n p mang và c co n p mang nên hô h p ch đ ng. ệ H bài ti ả ụ : không có c quan giao c u, đ tr ng, th tinh ắ ớ ệ ế Sinh s n kém ti n b h n cá s n ngoài.

ứ

ế ề ẹ ơ ể ạ ộ ố ơ ể ầ ừ ầ : đ u t

ậ ở ặ ậ ắ ằ ầ ầ ầ ồ ổ ắ m t trên đ u, m t n m 2 bên đ u, 2 bu ng mang có n p ế mũi

ấ ạ II. C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái 1. Hình d ngạ ạ ầ ụ H u h t đ u có c th thuôn dài hình thoi, d p bên, m t s c th có d ng hình tr , ơ ể ố ắ ế ắ ả hình d i, hình trăng, d ng r n... C th chia làm 3 ph n mút mõm đ n cu i n p ừ ắ n p mang đ n h u môn và đuôi sau h u môn. mang, thân t ở ệ Mi ng mút đ u, l mang che đ y.ậ ầ ậ ộ ế H u h t Cá x ủ ẩ ẻ ư ọ ẵ ơ ng thân ph v y. Trên thân và đuôi có c quan v n đ ng là vây ch n ậ (vây l ng, vây đuôi, vây h u môn). D c hai bên thân có ườ

ụ ườ ươ ầ ỡ ề ớ c, khác v i Cá s n th ỡ ớ ng có c l n, cá x ng đa ph n là cá c nh t ỏ ừ

ủ

ươ ụ ự (vây ng c và vây b ng) và vây l ơ ng bên. c quan đ ướ V kích th ế vài cm đ n 23m. ẩ ả 2.Da và s n ph m c a da Da :

ồ ơ ớ ề

ầ ỏ ủ ể ầ ụ ấ ừ ế ề ư ỏ ả bào ti

ỏ ầ ồ ế Da g m 2 l p bi u bì và bì nh ng m ng h n da cá S n r t nhi u. ể ơ Bi u bì kép, có t ng cutin m ng ph ngoài thay t ng s ng, trong có nhi u tuy n đ n ụ ấ ế t ch t nh y có tác d ng gi m ma sát khi b i. ề ợ Bì m ng, g m nhi u s i liên k t bám vào c d ầ ắ ố ạ ụ ả ầ ớ ơ ơ ướ i nuôi da, các đ u mút th n kinh th c m, các t ư ạ i da. Trong bì có các m ch máu đ a ắ ủ ế t o thành màu s c c a bào s c t

ủ :

ế ế ế ạ ả ụ ề ả ự ệ ụ ế ẩ máu t da. ẩ ả S n ph m c a da ộ Ngoài các lo i tuy n quánh, tuy n nh y có tác d ng gi m ma sát khi b i, tuy n đ c là ắ ố , ầ v do bi u bì hình thành, da còn nhi u s n ph m ph khác nh ơ ư : t bào s c t ể ẩ ơ c quan t ế bào phát quang, v y... t

ẩ ủ ệ ả ọ V y là s n ph m đ t bi t quan tr ng c a da, có vai trò b o v c th . Cùng v i s ầ ệ ơ ể ẩ ặ ẩ ớ ể ệ ả ủ ớ ự ổ ng c a cá, v y l n d n và làm thành vòng năm trên biên v y, th hi n rõ tu i cá

ạ ẩ ỉ ở ươ ổ ng c

ẩ ẩ cá x ở ủ ế ầ ạ ẩ ưở tăng tr hàng năm. Có 3 lo i v y: + V y cosmin: ch có ỉ + V y láng: cũng ch có ủ ẩ ề cá nguyên th y (cá t m, cá nhi u vây), là bi n d ng c a v y cosmin.

ẩ ượ ạ ẩ ươ ẩ ng: có 2 d ng: v y tròn và v y l c.

ươ ộ ọ ấ ọ ng ít, b n ĐVCXS cao hóa ươ ố ụ x ạ : X ng g c s n và x ươ ng bì.

ng ng đã hoá x ươ ố ng toàn b , b n ĐVCXS th p hóa x ươ ầ ươ + V y x ộ ươ 3. B x ộ ươ B x ơ ề ng nhi u h n. X ng có 2 lo i ộ ố : Đa s cá x 3.1 C t s ng ư ặ ươ ộ ố ố ộ ố ữ ụ ộ ố ế ơ ề ố ố ng c t s ng chia thành 2 ph n: thân và đuôi. Thân đ t s ng ươ ng ươ ng ỏ n l ng trên c t s ng, màng ngăn các ti ữ ắ cũng lõm 2 m t nh cá s n và có dây s ng nh xuyên qua chính gi a. M t s cá x ph n l t c còn hình thành thêm nhi u x dăm gi

ườ ư n l ng thêm v ng ch c. ọ :

ế ươ ố ụ ụ S kh i đ u đ u là s n, ti p theo s n hóa x ng t o thành x ươ ụ ề ạ ớ ạ ọ ề ẽ ầ ườ ư ữ cho l ươ 3.2 X ng s ở ầ ừ ụ bì s hình thành thêm nhi u x ươ ng bì m i t o thành 1 s bì bao ngoài s ng g c s n, sau đó ọ ọ khác Cá s n, t s n.ụ

ọ S não

ươ ươ ng ắ ng sàn bên. Vùng m t ươ ng. Vùng ố ươ có x ẩ ch m có 1 x

ữ ng sàn gi a, 2 x ổ ắ ướ m t b m. Vùng tai có 5 x ẩ ươ ọ ươ ươ ng vòng ổ ắ m t, ươ ươ ướ x : ươ ố ụ : vùng mũi có 1 x + X ng g c s n ố ướ ươ ươ ướ ng h c b m, x ng cánh b m, x ươ ẩ ươ ẩ ng g c ch m, 2 x ng bên ch m, 1 x ọ ươ : nóc s có x + X ng bì ươ ọ ng.Đáy s có x ng trên ch m. ỉ ng mũi, trán, đ nh. Bên s có x ng bên b m ng thái d ng lá mía và x

ươ ồ ng, g m có : cung hàm, cung móng và các cung mang.

ư ồ ườ ộ ng xoè r ng, có 3 ươ ọ ạ : S t ng ấ ả T t c đã hoá x ươ 3.3 X ng chi Chi lẻ : G m vây l ng, vây đuôi và vây h u môn. Vây đuôi th ị ể : đ ng hình (nguyên vĩ), d hình và l ậ ưỡ ng hình. ki u chính

ồ Chi ch nẳ :

ồ ả ươ ấ ớ ươ + Vây ng cự : G m có x ng qu , x ng đòn (r t l n), x ng trên đòn, ươ ươ ề x ạ ươ ươ ng sau đòn. X ng vây có 4 t m tia và nhi u tia vây.

ỗ ổ ỉ ươ ố ươ ng b , x ấ ế + Vây hông : Đai hông bi n đ i, m i bên ch còn 1 x ng g c vây, x ng vây có 1 ề ấ t m tia và nhi u tia vây.

ơ ồ ộ ươ ươ Hình 6. S đ b x ng cá x ng (theo Hickman et al)

4. H cệ ơ

ố ơ ơ ủ V n còn nguyên th y, gi ng cá không hàm, cá s n. C thân, c đuôi còn phân ti ể ụ ẫ ư ụ ề ơ ắ ở ắ ỉ ấ

ế t toàn ộ ể ự b nh cá s n, ch khác là có thêm c n p mang đi u khi n đóng m n p mang đ th c ệ hi n quá trình hô h p. 5. H tiêu hoá

ủ ư ư ầ ồ ụ : Cũng phân thành 5 ph n nh cá S n nh ng còn nguyên th y, g m có : ạ ả ộ mi ng, h u, th c qu n, d dày, ru t.

ệ ệ ầ ộ mút đ u. Khoang mi ngh u khá r ng, trong khoang có răng, l i và các ưỡ ế ầ ạ . Riêng nhóm Cá chép hàm thi u răng nh ng l ưỡ i có răng h u. i là l ượ l

ầ ả i gi ệ ủ

ơ ườ ế ế ề

ứ ng th c ăn. ứ ơ ọ ư ư cu i khoang mi ng, th ng 5 đôi khe mang thông sang 2 bên. t ch t nhày làm tr n đ ng ch a phân hóa và ch a có vai trò tiêu hóa c h c th c ăn. ệ Ố ng tiêu hoá ệ ự ầ ằ ở Mi ng n m ưỡ c mang. L ầ ở ố H u ộ ả ự Th c qu n ng n và r ng, có nhi u tuy n ti ươ ở ạ D dày ữ ấ ư ớ ơ ố ạ ạ ị Ở nh ng loài cá ăn th t d dày phân hóa thành túi c c vòng h v , cu i d dày có thêm manh tràng h v đ tăng kh năng tiêu hóa.

ắ ộ ắ ố đa s cá x ị ạ ả ư ộ ươ ộ ộ ng ch a phân chia thành ru t non, ru t già. Ru t ng n hay dài tùy thu c

ế ụ ế ế ế ộ : tuy n mi ng, tuy n d dày, tuy n ru t, tuy n gan và t y. Gan là tuy n tiêu ệ ậ ế ạ ậ t m t.

ươ ấ ộ ủ ộ ậ t v i c quan tiêu hóa, ho t đ ng đ c l p, ch ổ ứ ơ ch c c c ti n b đáng k trong t ươ ơ ứ ơ ấ ạ ị ể ộ Ru t cá x ế ộ ứ vào ch đ th c ăn. ế Tuy n tiêu hoá ồ ế G m có ấ ớ ứ hóa l n nh t, ch c ph n chính là ti ấ ệ 6. H hô h p ệ ớ ơ ng có c quan hô h p đã tách bi Cá x ộ ộ ướ ấ đ ng, các hình th c hô h p phong phú. Đó là m t b ứ ể th cá x ạ ộ ể ng. C quan hô h p là mang, các hình th c hô h p phong phú.

ự ả ế ấ ắ ề Mang : có 4 đôi, vách mang tiêu gi m nên lá mang g n tr c ti p vào cung mang. Vi n ắ ộ ọ ỏ ế ấ mép n p mang có m t rèm da m ng có vai trò quan tr ng trong hô h p.

ơ ồ ấ ạ ươ Hình 7. S đ c u t o mang cá x ng (Theo Hickman et al)

ấ ươ ườ ậ ấ ộ ụ : M t s loài cá x C quan hô h p ph ng có b ph n hô h p ph , th ộ ố ư ơ ở ự ướ v c n ươ ự ự ơ ả ổ ụ ng là cá n (Monopterus), ổ t cá Ph i (Dipnoi) có ph i th c s . C quan hô ụ ế ộ

ố c nghèo O2 nh : cá Chình (Anguilla), cá Trê (Clarias), L s ng ệ cá Rô (Anabas), cá Qu (Channa).... đ t bi ấ , hoa kh , ru t, ph i... h p ph là da, mê l ố ệ ạ ặ ổ ươ ơ ơ ng có bóng h i, bóng h i hình thành t ứ ầ ộ Bóng h iơ : Tuy t đ i đa s cá x ả ừ ự th c qu n, ơ ủ ặ ư ườ ng n m sát m t l ng, bên trong ch a đ y khí O2, CO2, N2. Vai trò chính c a bóng h i ề ơ ể ỉ ọ ằ ỉ ấ th là đi u ch nh t tr ng c th , ngoài ra còn có vai trò hô h p, tăng âm.

ề ơ ả ụ ầ ơ ố ỉ ỉ : gi ng cá s n v c b n, ch có tu n hoàn đ n, ch sai khác m t s ộ ố ể ệ ầ 7. H tu n hoàn ầ Tu n hoàn máu : đi m sau

ạ ộ ượ ế ằ ầ ạ ả ộ + Tim : Côn đ ng m ch đ c thay th b ng b u đ ng m ch không có kh năng co bóp.

ệ ộ ộ ớ ộ ờ ạ i mang. Đ ng m ch r i mang đ ạ : Ch còn 4 đôi cung đ ng m ch t ễ ố ớ ỉ ủ ư ạ ả ướ ổ ạ c và phía sau t o thành vòng + H đ ng m ch ễ ộ ạ vào 2 r đ ng m ch ch l ng, 2 r n i v i nhau c phía tr ạ ộ đ ng m ch đ u.

ệ ố ụ ầ + H tĩnh m ch : (cid:0) ạ : gi ng cá s n, khác là ế ạ (cid:0) ạ ổ ộ ạ ở ậ ệ ớ ư ậ ỉ : 1 nhánh đ vào tĩnh m ch ru t vào h gánh th n trái m i phân ệ ậ Thi u tĩnh m ch bên. Tĩnh m ch đuôi chia 2 nhánh gan, 1 nhánh phân đôi vào 2 th n, nh ng ch nhánh thành h gánh th n.

Tu n hoàn b ch huy t

ầ ệ ạ ế ủ ươ ứ ạ ụ ơ ế : ạ H b ch huy t c a cá x ng ph c t p h n cá s n

ộ ố ể ư ụ ề ơ ả ơ ng gi ng cá s n v c b n nh ng ít phát tri n h n.

ơ ư ư

c còn nh , nóc não ch a có n ron, 2 thùy kh u giác ch a phân hóa rõ. ể ấ ứ ướ ể ạ + Não tr + Não trung gian gi ng Cá s n, ph u não, m u não d i và túi m ch phát tri n, có ơ

ọ vai trò quan tr ng trong đ n h ữ ồ ể ớ

ắ ứ ạ ể

ể ứ ứ ủ ể ả ạ ệ ặ ở ữ Ở ệ ầ 8. H th n kinh Não bộ : Não b cá x ươ ỏ ướ ụ ố ị ướ ng b i. ớ ứ ị + Não gi a g m 2 thùy th giác l n, ng v i m t phát tri n. ớ ậ ộ + Ti u não phát tri n, ng v i v n đ ng ph c t p và linh ho t c a cá. ề + Hành t y ngoài ch c năng đi u khi n các ph n x không đi u ki n còn là trung ị gi a và 2 thùy mê ạ ộ ớ ộ

ạ ủ ề ể ủ cá chép hành t y phát tri n chia 3 thùy: thùy m t khu v giác c a cá. ể ẩ t u hai bên l n liên quan v i dây X, đi u khi n ho t đ ng các n i quan. ụ ư ủ ớ T y s ng ề ố ủ ố : cũng gi ng nh cá s n.

9. Giác quan

ả ặ ậ ố ồ ẩ ườ ọ ơ ứ ạ ở

ồ ả ố ỏ ồ ồ ẽ ớ ỡ ế ớ ỉ bào c m giác có nhánh th n kinh phân t ng đ ạ ị bào nâng đ . Các t ệ ặ ề ồ ị ậ ượ ậ ầ ộ

ầ ơ cá vây tay, cá ph i, h u h t cá x ở ứ ấ ạ ứ ơ mũi trong. C u t o và vai trò c a c quan kh u giác ổ ươ ế ng ố cá xu ng cũng gi ng ư

ủ ồ ớ ớ ụ ạ ố

ờ ố ề ớ ố ướ ụ ắ ố c: th y tinh th i nhìn trong n

ắ ố ế ạ có nhi u h t s c t ế ệ ạ ế ưỡ ề ắ ơ ố ề ơ ả ụ V c b n cũng gi ng cá s n ừ ế ữ ồ ả bào c m giác t p trung thành t ng đám r i rác trên m t da và các Xúc giác: G m nh ng t ố ướ ườ i da. Đ ng bên là c quan xúc giác chuyên hóa g m 2 ng chính ng bên n d ộ ầ ầ ạ ph n đ u. ch y d c 2 bên thân và m t m ng ng ph c t p ế ộ ố ế ồ ị bào c m giác x p xen k v i các V giác: Bao g m các ch i v nh , ch i g m m t s t ồ ị ầ ả ế i. Ch i v không ch có t ệ ặ ố ộ t cá chép còn có trong khoang mi ng, râu, vây mà còn phân b r ng trên m t da. Đ t bi ứ ọ ự nhi u ch i v t p trung trên b ph n hình l c vùng h u gíup cá l a ch n chính xác th c ăn. ừ ứ Kh u giác: C quan kh u giác là 2 túi mũi. Tr ủ ơ ổ không có l ụ nh cá s n. Thính giác: Vai trò thính giác không l n trong đ i s ng c a cá. M i có tai trong g m túi ầ ụ ớ ư b u d c và túi tròn gi ng nh cá s n. Trong túi có nhi u nhĩ th ch (đá tai) khá l n. ể ấ ạ ủ ị Th giác: Có c u t o gi ng m t cá s n, thích nghi v i l ụ ả ế ắ ạ ẹ ầ hình c u, giác m c d t, thi u mí m t, tuy n l và không có kh năng nhìn xa. Khác cá s n ộ ế ạ ắ ố ề là màng s c t ánh b c, màng m ch có m t n p liên k t bám vào sau ắ ọ i hái, có vai trò đi u ti nhân m t g i là l t m t nhìn xa h n.

ế

ồ ề ươ ậ t cá x ệ ươ c. nh Đ ng v t có x

ậ ậ ộ ố ọ ạ ả ư ộ ậ ố ệ t 10. H bài ti ế ự S hình thành h bài ti ố ư ộ ng s ng th p ằ ả Trung th n dài hình d i màu nâu th m, n m áp sát l ng d c 2 bên c t s ng Hai i, ch p làm m t bóng đái xoang ệ ệ

ớ ấ ả ộ ươ ươ ụ ệ ậ ố ng s ng, h sinh d c cá x ng hoàn toàn không liên t c đ ng v t có x t.

ề ấ ớ ụ ẫ ờ ậ ạ ng cũng bao g m 2 giai đo n ti n th n và trung th n ấ ở ướ n ẩ ướ ni u qu n ch y song song xu ng phía d ụ ni u sinh d c ụ ệ 11. H sinh d c Khác v i t ế ớ ệ quan v i h bài ti ắ ặ Hai tinh hoàn ho c noãn sào đ u r t l n vào th i kì sinh s n ng d n sinh d c ng n, ụ ố ả ổ ệ ố ụ ộ ậ ni u sinh d c .

ơ ấ ệ ụ

ướ ự ơ ụ ứ ị i tinh d ch th tinh cho tr ng. S l ố ượ ng ứ

ươ ng

ự ớ ớ ấ ậ ươ ố ng s ng, đã ng loài l n nh t trong phân ngành Đ ng v t có x ượ ớ ổ ộ c chia thành 2 phân l p v i 7 t ng b ộ :

ớ ng hai bên ch p m t xoang ni u sinh d c l Không có c quan giao c u, th tinh ngoài. * Sinh s nả : Cá cái đ tr ng, cá đ c b i theo t ẻ ứ ớ tr ng và tinh trùng l n. ủ ớ ạ III. S đa d ng c a l p Cá x ố ượ ươ L p Cá x ng có s l ệ phát hi n trên 24.000 loài, đ 1. Phân l p Vây tia (Actinopterygii):

ớ ộ ấ ả ệ ổ t

ộ ộ ụ ủ ươ ổ Có 3 t ng b ệ : T t c đã tuy t di 1.1 T ng b Cá Vây tia c (Palaeonisci) ấ : Nguyên th y nh t trong cá x 1.2 T ng b Cá Láng s n (Chondrostei) ỉ ng, ch có 1 ầ

ấ ạ ủ ố ng (Holostei) : C u t o còn nguyên th y gi ng Cá Láng ụ s n, hi n ch còn 2 b

ổ ổ ộ b Cá T m. ổ ỉ ổ ấ ớ ế ộ ố ệ ạ ộ 1.3 T ng b Cá Láng x ệ 1.4 T ng b cá x i. Đã bi ế t ả kho ng trên 20.000 loài n m trong 40 b .

ố ở ắ ổ ộ ỉ ươ ộ ộ : b Caiman và Amia. ươ : R t l n, chi m 9/10 s loài cá hi n t ng (Teleostei) ộ ằ 1.5 T ng b cá vây ng n (Brachiopterygii) Châu Phi.

: Ch có 1 b , 20 loài phân b ộ ổ ớ ố ị 2. Phân l p Vây g c th t (Sarcopterygii)

ộ : Chia làm 2 t ng b ề ạ ạ ệ ỉ ộ 2.1 T ng b cá vây tay (Crossopterygiomorpha) : Nhi u d ng hóa th ch, hi n ch còn ộ ở ể

ổ Latimeria chalumnae 1 b , 1loài ổ ổ ộ ộ ờ ể bi n châu Phi, b bi n Indonesia. ồ : G m 2 b ỉ ộ : B 1 ph i ch có 1 loài phân b ố ổ ở ố ở ỹ châu Phi và châu M .

Tây Nam châu Úc và b 2 ph i phân b ệ ữ IV. Ngu n g c và các m i quan h gi a các nhóm Cá

ổ ồ ố ạ ươ ượ ủ ể ặ ơ ớ ồ Hóa th ch cá c nh t là cá Móng treo, g m 3 phân l p, trong đó phân l p cá gai ấ ụ c xem là n i xu t ớ ng nên đ ươ

ươ ộ ng b t ngu n t ồ ừ ệ ổ ở ỉ ươ ố k Tam ắ ng b t ấ ự

(Acanthodii) có mang nhi u đ c đi m c a cá s n và cá x ụ phát ra cá s n và cá x ủ ấ ạ ể ệ đi p, phát tri n m nh ươ cá Láng x ngu n t ụ ạ ượ ấ ừ ữ ỉ ổ 2.1 T ng b cá ph i (Dipneustomorpha) ộ ố ấ ề ng. ổ Nguyên th y nh t là t ng b Vây tia c . Cá x cá vây tia c ở ỉ k Jura, cu i Ph n tr ng teo d n, hi n còn r t ít. Cá x ồ ừ ở ỉ ng k Jura, phát tri n r t m nh hi n nay đang c c th nh. ạ Cá láng s n hóa th ch ch tìm th y t ị ố v trí gi a vây tia và vây g c ắ ầ ệ ế ở ị c x p ổ ắ ấ ể ấ Jura, đ th t.ị

ủ ủ ể Cá vây ng n có c u t o nguyên th y và còn mang c đ c đi m c a cá vây tia và cá vây ữ ố v trí gi a vây tia và vây g c th t. ả ặ ị

ườ ố

ọ ủ ố ơ ữ ơ ề ấ ắ ấ ạ ượ ế ở ị ị ố c x p g c th t nên đ ể ộ ố ặ V. M t s đ c đi m sinh thái h c cá ặ ể 1. Đ c đi m môi tr ng s ng c a cá ấ ấ ỏ N c là ch t l ng trong su t, là dung môi hòa tan nhi u ch t vô c , h u c , các ch t ế ự ố ướ ầ khí... c n thi t cho s s ng.

ố ổ

ị ỉ ọ ấ ượ ơ ể ể ễ ầ ng c th cá nên cá d dàng di chuy n mà không c n ả ự ệ ộ ươ Nhi t đ t ng đ i n đ nh. ướ ỉ ọ T tr ng n c x p x tr ng l ể ph i d a vào giá th .

ộ ấ ấ ưỡ ế ộ d

ấ ạ ơ ể ấ ả ơ ậ ng đ i l n, sinh v t c n ph i có c u t o c th và c quan v n ể ạ t mà còn t o ra các ch đ nhi ứ ả ươ ớ ợ

ặ

ườ ủ ể ấ ng có th chia cá thành ơ ở :

ấ ố ề ướ ữ N c chuy n đ ng thành dòng không nh ng phân ph i đ u các ch t khí, ch t dinh ỉ ọ ệ ế ầ t, áp su t, khí, t tr ng ... khác nhau. ng c n thi ố ớ ậ ầ ướ N c có s c c n t ể ượ ể chuy n thích h p m i di chuy n đ c. ọ ể ộ 2. M t vài đ c đi m sinh thái h c cá 2.1 N i ơ ở : Tùy theo không gian và tính ch t lý hóa c a môi tr ữ N i nh ng nhóm sinh thái theo n i theo tính ch t môi tr ườ : ng

ơ ở ộ ặ + Đ m n t đệ ộ + Nhi + Oxy ơ ở :

ơ ườ ạ ộ N i Trong môi tr ộ ng s ng cá không ho t đ ng r ng rãi kh p n i mà m i loài th theo không gian ố ườ ướ ầ ữ ạ ấ ị ắ ầ ỗ ặ ầ ng ch c nh t đ nh, đo đó có các lo i: cá t ng m t, t ng đáy, cá ven b ỉ ờ

ứ ậ ấ ạ ố ế ộ ể ạ ự ỳ ế ổ

ổ

ưở ưở ự ề ở ố s ng trong nh ng t ng n ể và cá bi n sâu.... 2.2 Th c ănứ : ộ ứ : nhóm cá ăn đ ng v t, nhóm cá Căn c vào th c ăn có th chia cá thành 3 nhóm chính ề ậ ăn th c v t và nhóm cá ăn t p. Tu theo ch đ ăn c u t o ng tiêu hóa cũng có nhi u bi n đ i thích nghi. 2.3 Sinh tr S sinh tr ệ ượ ng tăng chi u dài và tăng kh i l ế cá th hi n trên hai hi n t ẽ ọ ể ệ ặ ố ượ ả ứ ể ố ộ ơ ể ượ ng c th , nói chung ph thu c ch t ch vào th c ăn. Đ m s vòng năm trên biên v y cá có th ị xác đ nh đ ng và tu i th ng ụ ổ c tu i cá.

ỏ ườ ắ ố ộ Nhìn chung cá có kích th c nh th ng có chu kì s ng ng n, m t vài năm. Cá có kích ướ ơ ướ ớ ố ng s ng lâu h n. th

ổ ứ ơ ể ệ ượ ư ườ c l n th 2.4 Sinh s nả ề Do đi u ki n s ng ở ướ n ng sinh c và t ủ ệ ố ề ẻ ứ ụ ả ở s n

ự :

ể ệ ự ự S sai khác đ c cái Tuy t đ i b ph n cá đã phân tính rõ ràng, song s sai khác đ c cái không th hi n ph ổ ế ch c c th ch a ti n hóa cao nên hi n t ổ ậ cá còn nhi u nét nguyên th y, n i b c là đ tr ng và th tinh ngoài. ự ệ ạ ộ ỉ ế

bi n mà ch có ổ ậ ở ộ ố ụ

ứ ẻ : ổ ổ ưở ể ng c a t ng cá th .

ủ ừ ố ượ ứ m t s loài Tu i thành th c và l a đ ụ Tu i thành th c thay đ i tùy loài và tùy theo s tăng tr ứ Cá ôn đ i đ 1 l a/1 năm, cá nhi ổ ng tr ng cũng thay đ i ệ ớ ẻ ố ượ ự ề ứ ơ ớ ớ ẻ ứ tùy loài, tr ng càng ít đ t đ i đ nhi u l a h n. S l ng càng l n. ệ c b o v thì s l

ỉ ộ ố ứ ế ầ ệ ượ ứ ượ ả ứ Chăm sóc tr ng và cá con : ỏ ặ ẻ H u h t cá đ xong b m c tr ng, ch m t s loài có hi n t ng chăm sóc tr ng và cá con.

ệ ượ ư ủ ư ậ ợ ệ ề ấ ơ ng di c nh m tìm n i có đi u ki n thu n l ng di c c a cá ằ ư ạ ộ i nh t cho m t giai đo n ư ủ ộ ặ ng di c có 2 hình th c

ệ ượ 2.5 Hi n t Ở cá hi n t ủ ờ ố c a đ i s ng. Hi n t ư ệ ượ ể ưỡ ặ ư ụ ộ ứ : di c th đ ng ho c di c ch đ ng. ả : sinh s n, dinh d ng ho c trú đông.

Cá di c có th do 3 nguyên nhân chính ự ệ ấ 2.6 T v , t n công

ợ ổ ả ế ườ Đa s cá có màu phù h p v i môi tr ắ ng, m t s loài có kh năng bi n đ i màu s c ồ ả ườ ớ ẻ ộ ố ệ ng đ l n tránh k thù và rình m i hi u qu .

ầ ủ ớ ể ẩ ọ

ố ổ ộ ậ ế ươ ố ượ ố ng s ng ủ Cá có s l ớ ọ ự ướ ng loài l n nh t, chi m g n 50% t ng s loài đ ng v t có x ầ

ự ậ ở ướ ầ c trên toàn c u. ậ n c, l ộ i v a ăn các loài đ ng v t ăn th c v t ế ệ ố ấ ộ ừ ề ượ ọ ủ ự ậ ậ ổ ng kh ng l ậ ấ ự

c a cá

ờ ị ườ ự ẩ ọ ồ T xa x a đ n nay cá luôn là ngu n th c ph m quan tr ng c a con ng ố theo môi tr VI. T m quan tr ng c a l p cá 1.Vai trò c a cá trong thiên nhiên ấ và phân b r t r ng trên m i v c n ự ậ ạ ừ ứ ạ ừ Cá v a ăn th c v t, l i v a là th c ậ ộ ố ể ủ ăn c a nhi u loài đ ng v t khác, vì th cá là khâu quan tr ng trong vi c chuy n hóa kh i ấ ộ ồ ự ữ d tr trong các loài đ ng th c v t th y sinh, do v y cá có vai trò r t năng l ầ ớ l n trong chu trình tu n hoàn v t ch t t nhiên ế ủ 2. Ý nghĩa kinh t ư ế ưỡ ủ ọ ặ i nh th t cá có ệ ớ ng cao. Ngoài ra cá cũng có ý nghĩa l n trong y h c ho c trong công nghi p ệ ả

ừ ị giá tr dinh d gi 3. Cá

ề ế ệ ệ ặ trên 1 tri u km ỹ i trí, m ngh .... ở ệ Vi t Nam ướ N c ta có trên 3.200km b bi n, di n tích vùng đ c quy n kinh t ơ ở ậ ờ ể ồ ề ấ ề ổ ệ ệ

2, đó ớ ộ ị ể là c s v t ch t và cũng là ngu n tài nguyên vô cùng l n cho ngh cá bi n. Trong n i đ a ộ ồ ầ ệ ướ ạ c ... t ng di n tích chúng ta cũng có r t nhi u sông ngòi, kênh r ch, đ m h , ao, ru ng n ướ ạ ọ ề ẽ ể trên 1 tri u ha là c s cho vi c phát tri n m nh m ngh cá n c ng t... ệ ượ ơ c còn có hi n t i nhi u n i trong n ng khai thác vô t ắ ả ặ

ấ ơ ở ệ ạ ề Tuy nhiên hi n t ướ ờ ỳ ằ ươ ả ậ ậ ướ ề ả ệ ầ ư ơ ở ậ c m t vi c đ u t ườ ọ ề ấ ỹ ệ ả ắ ụ ạ ở ổ ứ ch c, khai ệ ữ ng ti n có tính ố ượ ọ ệ ng t.... do v y đã gây h u qu nghiêm tr ng, làm cho nhi u loài cá gi m sút s l ư ậ c s v t ch t k thu t cho ngh cá cũng nh i quan tâm b o v tài nguyên cá đang tr thành thác nh ng con non ho c đang trong th i k sinh s n, đánh b t cá b ng ph ủ h y di nhanh chóng. Rõ ràng tr ề ẩ đ y m nh tuyên truy n giáo d c m i ng ừ ể ầ ấ c p bách không th ch n ch .

ươ

Ch

ng 6

Ớ ƯỠ

Ư

L P L

NG C (Amphibia)

ố ở ạ ố ư ủ ổ ậ ố ẫ ớ ờ ố ở ạ ữ ể ể I. Đ c đi m chung ươ ộ ng c là đ ng v t có x ở ướ n tiên s ng ầ ng s ng đ u tiên s ng ặ c. Nh ng đ c đi m thích nghi v i đ i s ng ề c n song v n còn mang nhi u c n còn ặ ưỡ L ể ặ đ c đi m c a t y u.ế

ặ ể ữ c

ủ ổ Nh ng đ c đi m c a t ể ề ể ấ ặ ớ ở ướ : n ằ c, mang nhi u đ c đi m gi ng v i cá: hô h p b ng ố u trùng phát tri n trong n ư

ầ ướ ẻ ứ ỏ ắ c và tr ng có kích th c nh

tiên s ng Ấ ố ướ mang, tim có 2 ngăn, có 1 vòng tu n hoàn, m t ch a có mí. ướ ế ụ ặ ư

ứ ạ ạ ể ổ ư ể ậ ở ấ ệ ệ Th tinh ngoài, đ tr ng trong n ớ ờ ố ữ Nh ng đ c đi m thích nghi v i đ i s ng trên c n nh ng còn y u: ổ ổ ộ Đã có ph i, b ph n trao đ i khí trên c n, tuy nhiên ph i ch a phát tri n hoàn ầ ộ ả thi n nên da đ m nhi m m t ph n ch c năng hô h p.

ể ưở ế ể ư ủ ng thành có chi c u trúc theo ki u chi năm ngón song còn y u, ch a đ ơ ể

ầ ầ ầ ổ C t s ng đã hoá x ỏ ng toàn b và phân hóa thành 4 ph n (ph n c , ph n thân, ầ

ứ Tim có 3 ngăn (hai tâm nhĩ, 1 tâm th t).ấ ấ Cá th tr ặ ấ ứ s c nâng c th lên kh i m t đ t. ộ ố ộ ầ ắ ươ ph n hông, ph n đuôi) ế ệ . M t 3 mí, có tuy n l

ộ ươ ư ộ ở ạ ươ ậ ỉ c n, song ch có m t x ố ng s ng ng tai

ộ ố ố ử ộ ầ ấ ổ ớ ớ ẩ ữ Có xoang tai gi a nh đ ng v t có x ụ ng tr tai. ồ ầ i c u ch m kh p v i m t đ t s ng c duy nh t nên c đ ng đ u còn

ư ẫ ế ậ ệ ưỡ ư ữ ộ ng c v n là đ ng v t bi n nhi t. ậ ng c là th n gi a và l

ệ ố ụ ề ể ạ Thay đ i ph thu c vào đi u ki n s ng. Tuy nhiên có th phân hình d ng c th l ơ ể ưỡ ng

ươ là x ọ S có hai l ạ ế h n ch . ậ ưỡ Th n l ấ ạ ứ II. C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái ạ 1. Hình d ng ngoài ộ ổ ạ ư : c thành 3 d ng chính D ng hình cá cóc: ạ ạ ớ ờ ố ủ ế ở ườ ướ ướ ườ ơ ể c th thuôn dài, đuôi phát tri n, chi tr ng n ể môi tr ầ ằ c và chi sau dài g n b ng ấ ở ưỡ ng L ng th y c, th

ạ ơ nhau, d ng này thích nghi v i đ i s ng ch y u ư c có đuôi (Kì giông, Sa giông) D ng hình ch nhái ạ ư ướ ưỡ ữ ắ môi tr c. D ng này ng c không

ẫ ơ ể ấ ắ ơ ể ế : c th ng n, không đuôi, chi sau dài h n chi tr ớ ờ ố ồ ạ ườ ủ ế ở thích nghi v i đ i s ng ch y u ng c n, bao g m nh ng loài L ồ đuôi ( ch đ ng, cóc, ch u chàng, nhái bén...) D ng hình giun : c th dài, không chân, đuôi r t ng n. Thích nghi v i đ i s ng ch ớ ờ ố ạ ể ườ ả ẫ ố ướ ủ c. Tiêu bi u cho d ng này ng trong hang, song khi sinh s n v n xu ng n ế ạ môi tr

ế ở y u ắ là r n giun. 2. Da

ồ ạ ẩ ướ ề

ế ỉ ụ : ch có m t t ng t ề ớ : t, g m nhi u l p ế ả ả ư ấ ướ ừ ấ Da m m m i, m ể Bi u bì ỏ ị ề ả ớ ườ ể ầ ầ ệ bào ch t hóa s ng, ng m kêratin, có tác d ng b o v cho ể ả c và khí qua da. Trong l p bi u bì ừ ng róc ra ế ệ ượ ủ ỳ ộ ầ ẫ da kh i b khô nh ng v n đ m b o kh năng th m n ế có nhi u tuy n đa bào ti theo chu k , đây là hi n t ấ ng l

t ch t nh y. Trong quá trình phát tri n t ng s ng th ư ng c . ữ ộ t xác c a L ế ưỡ ồ ế ơ ể ở ấ ừ ở ỉ ữ Trong t ng bi u bì có tuy n da, bao g m nh ng tuy n đ n bào và nh ng tuy n đa ậ ư ậ mõm con v t, ế ng c , t p trung thành t ng đám u trùng L ế ụ ấ ưỡ ể ấ t ch t hòa tan v tr ng đ u trùng thoát ra ngoài.

ầ ơ bào. Tuy n đ n bào ch có ế có tác d ng ti ướ ớ ể ề ả ợ ả Bì : D i l p bi u bì là l p bì có nhi u s i đàn h i và nhi u mao m ch đ m b o ấ ủ ứ ữ ể ế ế ị ch c năng hô h p c a da, sát v i l p bi u bì có nh ng t ạ quy t đ nh màu da.

ề ồ ắ ố bào s c t ữ ữ ạ ạ ỏ ứ ớ ớ ớ ớ ả H bìạ : Trong cùng da có l p h bì tiêu gi m t o thành nh ng vách ngăn gi a các túi

ế ạ b ch huy t. ộ ươ 3. B x

ng ộ ố

ầ ầ

ủ ố ố ặ ổ ố ớ ớ ầ ổ ố ố ớ ổ : Ch có 1 đ t s ng c . M t trên c a đ t s ng c có 2 h kh p, kh p v i 2 ồ ầ l

ố ố ư ư ng c không đuôi có ít nh t 7 đ t s ng, ớ ở ưỡ l ố ỉ ườ i 200300 đ t. S ng c có đuôi 1362 ứ n chính th c ch có ể n r t ng n.

ắ ớ ặ ớ ồ ầ ủ ố ố ố ạ ườ ấ ậ : Ch có 1 đ t s ng ch u kh p v i 1 ho c 2 l i c u c a trâm đuôi. Thi u ế ở ưỡ l

ệ ả ng c có đuôi, g m kho n 2236 đ t. ố Ở ưỡ ng l 3.1 C t s ng ầ Chia làm 4 ph nầ : ph n c , ph n thân, ph n hông và ph n đuôi. ỉ Ph n cầ ổ ủ ọ ẩ i c u ch m c a s . ở ưỡ ầ ấ Ph n thân l : ư ố ở ưỡ ng c không chân s đ t s ng có th lên t đ t, l ư ở ưỡ i s ng c không chân, còn l l ầ ố ố ỉ Ph n hông ư ng c không chân. ặ ầ Ph n đuôi : Đ c bi ả t phát tri n ố ư ể ở ưỡ l ắ ạ ớ ư c không đuôi kho ng 12 đ t, song đã g n l ồ i v i nhau làm thành trâm đuôi.

ẹ ố ượ ỏ ự ế ổ 3.2 Sọ ọ S nh và d t, s l ươ ng ít và ph n l n là s n. Có s bi n đ i cung móng và ươ ụ ế ắ cung mang thành x ươ ng x ạ ng bàn đ p, x ầ ớ ng n p mang tiêu bi n.

doự

ề ỗ 3.3 Đai và các chi t Đai vai và các chi t ồ : Đai vai hình cung, t ả ươ ươ ng b , x

ự ươ ố doự ươ : x ng ươ : x ng ng tay, m t s x ộ ố ươ ng Chi t ổ c tay, các x

ươ ươ ể ồ doự : Đai hông g m 3 ph n đi n hình ậ ng ch u, x ồ ng ng i : x ố và x

ố ng mác), n i ớ ươ ồ do g m 1 x ồ ươ ươ ớ ổ ủ ấ ụ ự do, còn nhi u ch t s n, m i bên c a ươ ạ ng qu . ng đòn, x ươ ớ ắ ng), g n v i 2 x ể ầ ủ ươ ơ ế ng háng. H kh p đùi là n i ti p giáp c a 3 x ng đai. ố ươ ắ ng ng chân (x ng đùi g n v i 2 x ươ ươ ng bàn và x ng c chân, x đai vai bao g m các x ồ ng cánh tay (1 x do g m có ươ ng ngón tay (ngón tay 1 không phát tri n) Đai hông và các chi t ươ Chi t ớ ươ v i x ự ng bàn chân g m có ươ ng chày, x ố ng đ t ngón. : x

4. H cệ ơ

ớ ấ ạ môi tr ệ ơ ủ ể ng c n v i c u t o ki u chi 5 ngón, h c c a ư ữ ưỡ l ạ ụ ể :

ườ ọ ệ t và kho làm c đ ng các chi. ả ử ộ ư ố ủ ơ ả ở ớ ờ ố Thích nghi v i đ i s ng ổ ế ng c đã có nh ng bi n đ i quan tr ng, c th Đã hình thành các bó c riêng bi Tính phân đ t c a c thân đã gi m đi ẻ ở ưỡ l ng c có đuôi và gi m nhi u ề ở ưỡ l ng c ư

m i. L ầ ề ự ầ ỏ ể ữ ồ ng lá mía có răng nh đ gi ắ ưỡ ầ do. C u m t l ệ ồ ỏ ỉ ứ ơ

ị ừ ừ ế ế ế ế ắ ả : Ng n, có tiêm mao. Có tuy n nhày và tuy n v v a ti t axit v a ti t men

ừ ạ ộ h v phân bi ệ t ổ ạ ị ơ ự ữ ứ ố ạ ừ ừ ạ ọ ộ ơ

ư ộ Ở ưỡ l ừ ộ ườ ng c không đuôi tr ộ ộ t l p. Ru t sau (ru t th ng) phân bi ộ ưở ng thành ru t ệ ẳ t không đuôi. ệ 5. H tiêu hóa Ố 5.1 ng tiêu hóa Mi ngệ : Khoang mi ng r ng, hàm trên và x ộ ưỡ ươ ệ i ư ấ ệ ướ ắ ệ ơ ng c r t c g n vào th m mi ng, ph n sau t có h c riêng, có ph n tr ứ ế ề ố ả ự ẩ ớ l n, giúp đ y th c ăn vào th c qu n khi nu t m i. Trong khoang mi ng có nhi u tuy n ụ nh ch có tác d ng làm tr n th c ăn. ự Th c qu n tiêu hóa pepxin. ạ D dày : D dày phân hóa tùy thu c vào t ng nhóm, cu i d dày có l ớ ơ ọ rõ v i ru t. D dày v a là n i tiêu hoá (c h c và hóa h c) v a là n i d tr th c ăn. Ru tộ : Ru t phân hóa tùy t ng nhóm. ộ ướ ắ ng r t ng n, ru t tr ộ ộ ấ ấ ớ ữ c và ru t gi a không bi th ọ Ở ơ ữ ữ rõ ràng v i ru t gi a và là n i tr phân. ệ ậ nòng n c ru t r t dài.

ậ ộ ớ ổ ế 5.2 Tuy n tiêu hóa ữ ổ ậ Gan : Gan l n có 3 thùy, thùy gi a đ m t vào túi m t sau đó đ vào ru t tá.

ụ ế ị T yụ : Không còn phân tán, t y ti ộ t d ch tiêu hóa (trypxin, amylaza, lipaza) vào ru t tr c.ướ

ế ế ị ế ộ t axit chlohydric và pepsin tiêu hoá m t Thành d dày ướ ầ ộ : có tuy n nhày và tuy n v ti c khi vào ru t.

ấ ạ ứ ph n th c ăn tr 6. H hô h p

ưỡ u trùng l

ằ ư ở ầ ư ư ỉ ỉ : ch có ế ưỡ h u h t l ng c ch a hoàn ch nh do ấ ư ở ấ ng c ổ ưỡ ng c , song vì ph i l ầ ằ ệ

ưỡ ng c .

ư ứ ằ ằ ế ề ề ư ủ ưỡ ng c ch a nhi u mao m ch, luôn có ạ ề ệ ổ

ệ ằ ấ Hô h p hoàn toàn b ng mang ổ : có ấ Hô h p b ng ph i ổ ượ ổ ằ c b sung thêm b ng da và mi ng h u. đó hô h p b ng ph i đ ấ ở ầ : có Hô h p b ng da ệ ấ Hô h p b ng mi ng h u ả ấ ệ ự ế ố ớ ộ ố ả ắ ồ ổ

7. H tu n hoàn

ấ ạ ộ h u h t các loài l ầ : th m mi ng c a l ạ ệ ờ ộ ự s trao đ i khí x y ra trong mi ng nh đ ng tác nâng h th m mi ng (nu t khí). ườ Đ ng hô h p g m m t ng thanh khí qu n ng n thông tr c ti p v i ph i. ệ ầ ắ ộ Tim : Tim có 3 ngăn, hai tâm nhĩ và m t tâm th t, 1 côn đ ng m ch có van xo n. ạ ả ổ ạ Xoang tĩnh m ch nh n máu tĩnh m ch đ vào tâm nhĩ ph i.

ệ ạ H m ch máu (cid:0)

ậ : H đ ng m ch: ư ừ ạ ộ : T côn đ ng m ch phát đi 3 đôi đ ng m ch ạ :

ộ ầ

ủ ẫ ướ ế ộ c và các n i quan

ổ

ứ ư ạ ộ ổ ạ đ ng m ch ph i ạ ở ỗ ộ ớ ộ ố ạ ệ ộ Ở ưỡ ng c không đuôi l ạ ổ ẫ ộ + Đôi đ ng m ch c d n máu lên đ u. ạ ộ + Đôi cung đ ng m ch ch d n máu đi đ n chi tr ạ ộ + Đôi đ ng m ch ph i da. Ở ưỡ ng c có đuôi có thêm m t đôi đ ng m ch th 2. Ngoài ra l ỗ ủ c a m i bên còn có ng Botan thông v i cung đ ng m ch ở ộ m i bên. (cid:0) ệ

ệ ồ :

ớ ạ ạ ứ ạ ộ ổ i đòn và tĩnh m ch da l n (ch a máu đ ng m ch) đ ộ ở ề

ạ ạ ổ ạ ổ ủ ụ ạ ổ

ưỡ ư ộ

ạ H tĩnh m ch: ư ủ ưỡ ạ ng c không đuôi g m H tĩnh m ch c a l ướ ạ ổ +Tĩnh m ch c , tĩnh m ch d ủ ướ ạ c, tr v tim thành máu pha tr n. vào đôi tĩnh m ch ch tr ậ ạ ớ + Tĩnh m ch ph i nh p l i v i nhau đ vào tâm nhĩ trái. ậ + Tĩnh m ch ch sau nh n máu tĩnh m ch b ng và tĩnh m ch gan đ vào xoang tĩnh m ch.ạ Do tim l ồ ơ ở cá.

ầ ụ Máu : H ng c u hình b u d c và có nhân. Nói chung l ộ ỏ ằ ở ng c có 3 ngăn nên máu trong tim là máu pha tr n. ầ ầ ượ ng máu cao h n ẳ ầ màng b ng g n ru t th ng.

Lá lách hình c u, màu đ n m ạ ớ ệ ầ ư ệ

ụ ổ ng c có đuôi h tĩnh m ch có nhi u nét gi ng v i h tu n hoàn cá ph i ế ề ế ạ ạ ố ế :Ngoài m ch b ch huy t còn có các tim và các túi b ch huy t. Các túi ứ ạ ẩ ướ Ở ưỡ l ệ ạ H b ch huy t ế ướ ạ ế i da ch a b ch huy t làm da luôn m t.

ủ ầ ổ nóc bán c u não đã có vòm não c và vòm não nguyên th y. cướ :

ỏ ơ ữ ầ ẫ ớ ị ạ b ch huy t d ệ ầ 8. H th n kinh Não bộ : Ở + Não tr + Não trung gian : ít phát tri n. ể ồ + Não gi aữ : g m 2 thùy th giác có ph n nh h n so v i cá, song v n gi vai trò ch ủ ố ộ

ộ ấ ể ỏ ở ướ ủ ỉ : kém phát tri n, ch là m t t m m ng phía tr c hành t y.

ổ T y s ng ch t trong b não. ể + Ti u não + Hành t yủ ầ ủ ố : có 2 ph n phình rõ ràng : phình c và phình vai.

ế ệ ắ ử ộ ệ ắ ỏ ị ụ ả : m t có tuy n l mi m t c đ ng b o v m t kh i b khô và b i.

9. Giác quan ắ ị Th giác Thính giác :

ế ẹ ầ ộ ố ụ ươ ươ ữ ố + Có xoang tai gi a có ph n trong bi n thành m t ng h p thông v i h ng ( ng ữ vai ớ ọ ạ ng bàn đ p gi tai hay x ng tr ộ

ư ữ ẫ +

ể ồ ữ

ằ ị

ưỡ ư ở ấ ứ ỉ ng bên ả ng c có đuôi và không chân xoang tai gi a tiêu gi m, không có màng nhĩ ứ ế : Kh u giác g m nh ng t bào kh u giác n m trong bi u bì xoang mũi. ả ớ ệ ượ ị ặ c v m n v chua. : m i ch có kh năng phân bi t đ ỉ ườ : ch có ng c không đuôi. u trùng l

ệ ớ ớ ụ Ở nhóm ĐVCXS cao có bóng đái l n thông v i xoang huy t. T ng t cá s n.

ổ ả ụ ẩ ố C quan sinh d c đ c: tinh hoàn đ s n ph m sinh d c vào 2 ng Vonph ơ ộ ự m t đôi ồ ổ ệ ệ ố ( ng d n ni u sinh d c) r i đ vào xoang huy t.

ứ ứ ứ ồ C quan sinh d c cái: ụ G m 1đôi bu ng tr ng hình túi ch a tr ng. Tr ng chín r ng ố ứ ồ ổ ứ ệ

ụ ụ ụ ẫ ấ ứ ỉ ư ồ ẫ vào ph u c a ng d n tr ng ( ng Mule), theo ng d n tr ng r i đ vào xoang huy t. ng c không chân. B ph n giao c u ch có ố ở ưỡ l

ế ả ủ ệ ượ : ng S bi n thái c a u trùng l

ư ng c là k t qu c a 3 hi n t ở ấ ọ ủ ấ ế u trùng (nòng n c)

ơ ớ

ự ự ự

ữ Eustachi) và màng nhĩ. Trong xoang tai gi a có x ề trò d n truy n rung đ ng. Ở ưỡ l ứ Kh u giác ị V giác ơ C quan đ ế ệ t 10. H bài ti ươ ự ư ở nh ụ ệ 11. H sinh d c ơ ẫ ơ ể ủ ố ộ ậ ự ế 12. S bi n thái ự ế ự ưỡ ơ S tiêu bi n các c quan ữ S hình thành nh ng c quan m i. ơ S hoán c i các c quan c a u trùng. ưỡ

ưỡ ộ ộ ộ ủ ấ ư ộ : b Có đuôi, b Không chân và b Không đuôi.

ả ủ ớ ng c ng c ch còn 3 b ư ng c Có đuôi (Urodela)

ố ờ ướ ể ể : Thân thuôn dài, đuôi phát tri n và t n t ồ ạ i su t đ i, chi tr ữ ế ườ ỉ c và chi sau có ứ n chính th c, ch có kích th ườ s

ệ ạ III. S đa d ng c a l p L ư ỉ Ngày nay l ộ ưỡ 1. B l ặ Đ c đi m ướ ươ ự c t , không có màng nhĩ và xoang tai gi a. Thi u s ng t ắ ươ n trên ng n t ng đ ng v i s ạ Phân lo i, phân b ớ ườ ồ n cá. ồ ố : G m 358 loài. Ở ệ Vi ạ t Nam có 4 loài , đ i di n là Cá cóc Tam đ o (ả Paramesotriton deloustali)

ng c Không chân ( ưỡ ữ ồ ư ừ ộ ưỡ 2. B l ặ Đ c đi m ể : G m nh ng l ầ ặ ắ Gymnophiona) ng c không có chi, c th hình giun dài t ả ẩ ướ ườ ắ i da, có s ế 7cm đ n ứ n chính th c ơ ể 70cm. Da tr n, đuôi ng n ho c không có, m t tiêu gi m n d song không phát tri n.ể

Ế ỉ ở ộ t Nam ch có m t loài ch giun ạ Phân lo i, phân b ệ ố ở ả ề ệ ồ ố : Hi n g m 163 loài, Vi ắ c 2 mi n Nam, B c

(Ichthyophis bannanicus) phân b 3. B l ng c Không đuôi (Anura)

ồ ơ ể ế ạ ắ ể : G m nh ng l ộ ưỡ ư ặ Đ c đi m ơ ể ng c có c th ng n (d ng ch), không có đuôi, chi sau n, màng nhĩ và xoang tai gi a phát tri n.

ữ ố ộ ệ ồ ọ ư ưỡ ữ ườ ướ c, không có s ộ ố : Hi n g m 3494 loài thu c 20 h phân b r ng rãi. ể Ở ệ Vi t Nam phát tri n dài h n chi tr ạ Phân lo i, phân b

ư ng c

ổ ưỡ ế ư ắ ướ ủ ưỡ ng c c ư ổ ủ ưỡ ng ti n hóa c a L ồ ừ ng c b t ngu n t ở cá vây tay c (Osteolepiformes). L ớ có 141 loài, 7h .ọ ồ ố IV. Ngu n g c và h ổ T tiên c a l ầ ấ nh t là đ u giáp cá (Ichthyostega) Đêvôn s m.

ộ ượ ệ ề Ở ữ ư ổ ượ ư ng c c , đ ể vào gi a k Jura hình thành b L ỉ nh ng l p đ t thu c k Than đá đã phát hi n đ ư ầ ấ ở ỉ ộ ưỡ ư ủ ạ c nhi u hóa th ch c a ớ ưỡ ng c ngày nay ộ ưỡ ng ư ng c không chân ch a ấ c di tích hóa th ch.

ọ ủ ưỡ ng c

ấ ớ ưỡ ọ ưỡ c g i là L ng c đ u giáp (Stegocephalia). So v i L l ặ ề ữ ỷ ẽ ầ Đ u giáp còn mang nhi u đ c đi m th p kém. Có l ư ắ ộ ưỡ ư k Ph n tr ng, còn b L c không đuôi, b L ng c có đuôi ạ ệ ượ ư ố rõ ngu n g c vì ch a phát hi n đ ư ể V. M t s đ c đi m sinh thái h c c a L 1. Đi u ki n s ng

0C.

ộ ẩ ớ ề ng nhi ớ i trong đi u ki n khí h u nóng và đ m cao g n li n v i ệ ố ề mi n nhi t ả ậ ư ố ị ạ ệ ố ư ỉ ng c ch có th t n t ọ c ng t. Do đó ố ưỡ ư ể ồ ạ ở ng c kho ng +40 ệ ề ệ ớ ưỡ t đ i l 78Ở 0C đa s b l nh cóng và ch t ắ ấ ưỡ ng c có s loài l n nh t. Ng ế ở 0C. 2 ướ đa s l

ồ ộ ố ặ ề ưỡ L ự các v c n ở ộ đ cao ạ ộ 2. Ho t đ ng ngày đêm và mùa ưỡ ế ỉ ữ ệ ậ ư t, do đó chúng ch ra ki m ăn L ệ t c n h u h t đi ki m ăn vào ban đêm, ban ệ ố i nh t. Nh ng loài s ng ở ắ ộ ấ ề ề ở ế nh ng đi u ki n nhi ế ế ệ ượ ng trú đông. ầ ở ạ B c b có hi n t

ự ậ ủ ế ư ứ ậ ộ ồ ỉ ấ ng c ăn đ ng v t, ch u trùng m i ăn th c v t. Th c ăn bao g m ch y u là sâu ộ ng c là đ ng v t bi n nhi ậ ợ ữ ộ ẩ ộ đ và đ m thu n l ố ngày trú trong hang h c. V mùa đông 3. Th c ănứ ưỡ L ề ệ ớ ả

ủ :

ể ặ ườ ơ ọ b , giáp xác, nh n, thân m m và đôi khi c cá. 4. Sinh s nả ự 4.1 S sai khác ch ng tính ụ Đ c đi m sinh d c th c p c đ nh ầ ư ế ưỡ ứ ấ ự ở ổ ể : cá th cái th ặ ố ị ằ ể ng c không đuôi đ c ể ự ng to h n cá th đ c. c sau c m có 1 ho c 2 túi kêu đ phát ra âm thanh

ứ ấ ạ ọ ể ể ự ưỡ ư ờ : cá th đ c l ng c không đuôi có

H u h t l ả trong mùa sinh s n g i con cái. ặ ụ Đ c đi m sinh d c th c p t m th i ụ ở ố g c ngón tay cái chai sinh d c

4.2 S ghép đôi, giao ph i và th tinh

ố ượ ư ự ng c không đuôi s giao ph i đ ằ ệ c th c hi n b ng ự ụ ể ệ

ự ự ể ự ự ể ố S giao hoan sinh d c ớ ể ự ư ệ ậ ử ỉ ộ ụ ố Ở ưỡ ố : ự l S ghép đôi, giao ph i ề ạ cách cá th đ c ôm cá th cái, t o đi u ki n cho s th tinh. ướ ự ụ : tr c khi bu c vào ghép đôi, giao ph i cá th cái và đ c ặ th c hi n nh ng c ch , đ ng tác đ c tr ng đ nh n ra nhau.

ư ạ ườ ưỡ ng c có đuôi th ng là ố ưỡ ự ụ ư ụ ụ ng c không chân có s th tinh trong.

ữ ự ụ 4.3 S th tinh ổ ế ư ng c không đuôi ph bi n th tinh ngoài. Đ i đa s l L ỉ Ở ưỡ th tinh trong không hoàn ch nh. l ứ ể ự ẻ ứ

ữ ề ướ ứ ữ ứ c, đ nhi u tr ng. Nh ng loài ứ ể ệ ứ ụ ữ ụ ả

ề ở ố ượ ứ ẻ ổ ở ớ vùng ôn đ i, nhi u vùng nhi ệ t 4.4 S đ tr ng và phát tri n tr ng ẻ Nh ng loài th tinh ngoài tr ng phát tri n trong n ẻ ậ th tinh trong và nh ng loài có t p tính b o v tr ng, đ ít tr ng. ng tr ng đ trong năm thay đ i tùy vùng, ít S l đ i. ớ

ư ở ả ệ ớ ẩ ớ ắ ầ Mùa sinh s n b t đ u vào mùa m a vùng nhi t đ i , mùa m vùng ôn đ i.

ự

ư ấ ặ ụ ộ ắ ệ ằ ố ằ ng c nói chung mang tính ch t th đ ng. Đa s b ng ố t, b ng màu s c và hoa văn gi ng ườ

ự ệ ủ ưỡ v c a l ế ấ ằ ng s ng, b ng t ủ ớ ầ ự ộ t nh a đ c và có mùi đ t bi ệ ư ế ặ t. th đ t bi ư ưỡ ng c

ư ệ ệ ộ ố ớ ọ Đa s l t m t s l n sâu b phá ng c có ích đ i v i nông nghi p vì chúng tiêu di Ấ ưỡ ứ ạ ự ệ v 5. S thích nghi t ự S thích nghi t ẩ ố cách tr n tránh, n n p, ti ố ớ v i môi tr ọ VI. T m quan tr ng c a l p L ệ ố ớ Vai trò đ i v i nông nghi p ố ớ ư ng c còn là th c ăn cho cá. ố ưỡ ho i mùa màng. u trùng l

ọ

ạ ộ ỗ ấ ệ ố ớ Vai trò đ i v i y h c ậ ế Đ i b ph n ch nhái tiêu di ị ư ở ẻ ườ ớ t m t s l n v t ch trung gian nh mu i, u trùng thân i l n. Y tr em và ng ộ ố ớ ả ệ ủ ộ ố ệ c m t s b nh ừ ớ ể ệ ế ậ ữ ượ ề m m và giun. Th t Cóc, Cá cóc Tam đ o ch a đ ụ ữ ọ h c dùng ch đ thí nghi m và phát hi n ph n có thai t s m.

ự ẩ ặ ả Vai trò là th c ph m đ c s n

ươ

Ch

ng 7

Ớ

L P BÒ SÁT (Reptilia)

ặ ể I. Đ c đi m chung

ế ố ệ ứ ố ầ ạ ậ ng s ng bi n nhi t, đ u tiên chính th c s ng trên c n. ộ Bò sát là đ ng v t có x ể ặ ươ Chúng có nh ng đ c đi m sau:

ề ạ ượ ặ C th có nhi u d ng hình khác nhau, da khô đ ủ ở ả ừ c bao ph b i v y s ng ho c ữ ế

ắ ư ầ ậ ổ ồ ộ ố ể ự ộ ố ng bì, ít tuy n da. ố ng hóa c t hoàn toàn. C t s ng g m 5 ph n: c , ng c, th t l ng, ch u và ấ ể ẩ ồ ầ i c u ch m. Chi có ki u chi 5 ngón đi n hình. M t s loài chi thoái hóa m t ữ ơ ể ấ ươ nh ng t m x ộ ươ B x ọ đuôi. S có 1 l h n.ẳ

ể

ệ ầ ắ ể ng phát tri n i và màng nháy. Tai trong phát tri n.

ươ ướ ằ ổ

ấ ệ ầ ư ừ ấ H th n kinh trung M t có 2 mí trên, d Hô h p hoàn toàn b ng ph i. ấ H tu n hoàn kín. Tim 3 ngăn, tr cá s u 4 ngăn. Đã có vách ngăn tâm th t ch a hoàn toàn.

ậ

ộ ệ ậ ế t

ự ụ ấ ơ

ứ

ể ạ :

ậ Th n là h u th n ậ Là đ ng v t bi n nhi Phân tính. Con đ c có c quan giao c u. Th tinh trong. ấ ạ II. C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái ạ 1. Hình d ng ngoài ơ ể ạ ụ ề ạ ơ ể ọ C th bò sát có th phân chia thành 3 d ng chính D ng th n l n ằ ằ : thân m m m i, đuôi dài hình tr ủ ả thuôn nh n. C th ph v y. ế ắ ằ Có 4 chi y u, ng n, n m ngang hai bên thân

ề ạ ạ ơ ể ữ ố

ằ ằ ớ ắ ẩ ắ ồ ế ể ụ ứ ắ ạ : G m các loài rùa có thân l n và ng n, n mình trong mai và y m t o ụ chi có th r t vào. Chi ng n, hình tr ặ ẹ ơ ữ ạ ằ ắ : Có thân dài, không có chi. Có nhi u lo i trung gian gi a d ng th n D ng r n ắ ạ ằ l n và d ng r n, đó là nh ng gi ng th n l n có c th dài, chân ng n. ạ D ng rùa ộ ể ầ ộ thành m t cái h p có khe đ đ u, đuôi và t ệ t, ho c d p có màng b i. có ngón riêng bi

2. Da

ể ầ ừ ơ ướ ị ả ầ Da bò sát khô, ít tuy n. L p bi u bì có t ng bên ngoài hóa s ng dày t o thành v y. ệ t, ạ ượ c cách nhi c và đ ế ả ấ ơ ể ư ng c .

ộ ươ ớ ệ ừ Do da có t ng s ng dày b o v nên c th không b thoát h i n ư ưỡ cũng không có vai trò hô h p nh l 3. B x

ố ộ ố ướ ắ ư ự ầ ồ ổ ng ộ ố : Đa s c t s ng lõm tr 3.1 C t s ng ậ c, g m 5 ph n: c , ng c, th t l ng, ch u, đuôi.

ầ ổ ầ ử ộ

ự ỏ ồ ạ ng m ác làm thành l ng ng c.

ố ố ậ ố ớ ươ ố ề

ươ ươ ầ ộ ớ ể ố ề Ph n c phát tri n, có nhi u đ t giúp đ u c đ ng linh ho t. ườ ự ề n n i v i x Các đ t s ng ng c đ u có s ồ ầ ầ Ph n ch u và ph n đuôi g m nhi u đ t. 3.2 S ọ ọ S phát tri n tr n v n, hoá x ng g n hoàn toàn, x ớ ọ ng vuông kh p đ ng v i s .

doự ắ ở ữ

ớ ộ ố ủ ự ể ấ ủ ộ ươ ậ ẹ ể ọ 3.3 Đai và các chi t Đai vai và đai hông g n v i c t s ng, Chi t do có c u trúc đi n hình c a chi 5 ngón c a đ ng v t có x ế nh ng bò sát không chân thì đai tiêu bi n. ở ạ c n. ố ng s ng

ộ ươ Hình 9. B x ng bò sát (theo Hickman et al)

4. H cệ ơ

ệ ơ ự ờ ề ừ ầ ể ự ớ ự ấ ệ ươ ườ ơ ề Tính ch t phân đ t c a h c đã m đi nhi u tr ph n đuôi. S phân hóa h c thành ộ ố t là do s phát tri n c a chi ki u 5 ngón và s phân hóa c t s ng ệ n đi đôi v i s xu t hi n ng s ề ườ ấ ằ ổ

ố ủ ệ ơ ấ ể ủ ự ệ ơ nhi u nhóm c riêng bi ư ự ấ ớ ưỡ ầ thành nhi u ph n h n so v i L ng c . S xu t hi n x ự ơ c gian s n có vai trò trong s hô h p b ng ph i. ệ 5. H tiêu hóa

ơ ưỡ Phân hóa h n L ư ng c .

Ố ng tiêu hóa :

ọ ươ ị ổ ệ

ớ ộ th n l n ít phát tri n. ộ ể Ở ả ươ ng hàm (rùa không có răng), ơ ớ ộ ộ ệ Mi ng có x ng hàm dài, răng hình nón m c trên x ưỡ ấ ằ ề răng cá s u n m trong l chân răng . Th m mi ng có l ả và d dày phân hóa rõ. D dày phân bi ự ệ ạ Th c qu n ự ậ ở ằ ằ ộ Ru t bít ệ ệ ổ ấ

ụ ạ ế ậ ậ ớ : Gan l n ti t m t vào túi m t. T y t ng hình lá.

ế ệ ấ

ổ Ở ắ ế ả ồ ề ả ệ ằ c th c hi n b ng s co giãn c a c ượ ằ ở ơ ự ự c th c hi n b ng c hoành, riêng ữ ệ ườ ở n, ấ ộ ở ằ ặ ơ ớ

ệ ầ i là c quan v giác. ạ ộ t rõ v i ru t non. ộ rùa ăn th c v t có ru t bít l n, ru t khá dài. Ru t ệ ẳ th ng đ phân vào huy t. B có v y có khe huy t ngang, B Rùa và Cá S u khe huy t d c. ọ Tuy n tiêu hóa 6. H hô h p ổ ả ấ ệ r n, ph i trái tiêu H hô h p g m khí qu n dài và 2 ph qu n đi vào 2 lá ph i. ề ữ ổ ứ ạ ạ ặ ế ừ trăn). M t trong ph i có nhi u n p nhăn ph c t p t o thành nh ng ngăn gi m nhi u (tr ấ ủ ơ ượ ử ộ ổ làm tăng di n tích trao đ i khí. C đ ng hô h p đ ồ ự ấ ệ ấ ử ộ gian s Rùa do l ng cá s u c đ ng hô h p đ ị ự ự ng c b t đ ng nên rùa th b ng s co dãn nh p nhàng nh ng c bám trong m t trong da ố ầ n i đ u, chi và đuôi v i mai rùa. 7. H tu n hoàn

ệ ầ ữ ủ ự ế ả ổ ọ ộ H tu n hoàn c a bò sát đã có nh ng bi n đ i quan tr ng làm gi m s pha tr n máu

ấ ư ụ ộ ấ ấ ỉ ệ t. Máu trong tim v n là máu pha tr n. Nh có vách h t trong tâm th t mà t l ệ ả ộ ẫ ứ ụ ả ử ứ ề ề

trong tim. ữ Tim : Tâm th t có m t vách ngăn h t nên ch a hoàn toàn chia tâm th t thành 2 n a riêng ờ ộ bi pha tr n ử ơ gi m: n a trái tim ch a nhi u máu giàu Oxy h n, n a ph i ch a nhi u máu nghèo Oxy. ệ ạ H m ch máu ệ ộ ự ạ ạ ộ ố ạ : ổ ố ộ ố ộ ộ ạ ế ạ ủ ả ạ ộ o H đ ng m ch: Côn đ ng m ch tiêu bi n, có s hình thành 3 g c đ ng m ch hai g c đ ng m ch c a hai cung đ ng m ch ph i, trái và g c đ ng m ch ph i.

ệ ộ ụ ạ ộ ế ề ậ ổ cá s u h đ ng m ch có nhi u bi n đ i, cung đ ng m ch trái vô d ng, nh n ấ Ở ừ máu đi t

ể ệ ư ưỡ ố ự nh l o H tĩnh m ch ng thê không đuôi song có đi m khác là không ạ ẻ ả (ph i và trái).

ả ươ có tĩnh m ch da và có thêm 2 tĩnh m ch l ặ ồ i hai m t và có nhân.

ạ cung ph i qua ng panitza. ạ : T ng t ạ ầ ồ Máu có h ng c u l ệ ầ 8. H th n kinh

ơ ưỡ ư H th n kinh bò sát hoàn ch nh h n l ng c .

ơ ỉ ư ỏ ủ ưỡ ể ộ ệ ầ ớ cướ : L n h n L ng c , vòm não nguyên th y phát tri n r ng, đã có v xám

ị ử ề ị ố ợ

ơ ỏ ồ ỉ

ề ầ ủ ộ ộ ấ ủ ố ư ng c . ể ớ ưỡ ự : ch là m t t m m ng, song dày h n so v i L ạ

ầ ữ ư ưỡ nh l ầ ế ự ng t ẹ ấ ầ ỏ ở ớ ệ ố ắ

ể ờ ơ ộ ố ằ ố ạ ắ ắ ắ ượ ạ

ể ề ơ ấ ộ ơ ưỡ ố ấ ứ ng c , ngăn hô h p r ng. Có c quan giacopson,

ậ ẫ ậ ế Ố ứ ấ ơ ạ ệ ố t là h u th n ng d n ni u th c p (do ng Vonph t o thành)

ệ ấ ắ ướ ấ ớ c ti u đ c, là do xoang huy t có kh năng h p th l ướ ụ ạ ướ i n ệ ể ướ ặ ử ướ ử ạ c n a c n có n ả c ti u loãng.

ệ ệ

ữ ụ ế ậ ệ ố

ằ ở ẽ ộ ệ ậ ờ ỗ ị hai b khe huy t, khi b kích thích s l n ra ngoài.

ấ ụ :

ứ ứ ứ ạ ắ ằ ồ ồ ỗ ặ i là bu ng tr ng đ c) ứ

ồ ệ ọ ộ ớ ả ả ở ỏ c bao b c b i m t l p v dai đ m b o cho phôi phát ế

ơ ộ ể ủ ố ứ ứ ể ự ế ứ ớ ờ ố ở ạ c n.

ạ

ở ạ ạ ạ ỉ Não tr ỏ m ng. Não gi aữ : G m 2 thùy th giác, là trung tâm x lý và ph i h p thông tin v th giác. ể Ti u não Hành t yủ : Hành t y u n cong t o đi u ki n cho s phát tri n các ph n c a b não. ệ 9. Giác quan ươ Thính giác : T ng thê: ngoài tai trong còn có xoang tai gi a có ph n trong ằ ớ ọ ộ ố bi n thành m t ng h p thông v i h ng và ph n ngoài thông v i màng nhĩ, màng nhĩ n m ắ ầ ứ Ở ắ ộ ố hai bên đ u. Tai trong đã b t đ u xu t hi n c tai chính th c. trong m t c nh r n ữ ấ không có xoang tai gi a và màng nhĩ, cá s u có tai ngoài là m t ng ng n. ế ề ị : đa s có 3 mí, m t đ Th giác c đi u ti t nh c vân n m trong mi th . Trên màng ượ ộ ọ ề m ch có m t m u có nhi u m ch máu g i là l c. M t r n có mi dính li n và trong su t. ứ ư : Kh u giác phát tri n h n l Kh u giác ọ ả ơ là c quan c m giác hoá h c. ệ ế 10. H bài ti ơ C quan bài ti xoang huy t. ệ ể ủ ẳ Bóng đái thông th ng v i xoang huy t. R n và cá s u không có bóng đái. N c ti u c a ể ạ Bò sát trên c n là n c trong ố ữ phân. Nh ng loài s ng n a n ụ 11. H sinh d c ụ ơ H sinh d c đ n tính ụ ự : C quan sinh d c đ c ệ ố ằ 2 tinh hoàn n m l ch nhau 2 tinh hoàn ph do th n gi a bi n thành 2 ng ẫ ơ d n tinh ( ng Vônph ) xoang huy t. ộ B ph n giao c u là hai túi r ng n m C quan sinh d c cái ằ M t đôi bu ng tr ng (th n l n, r n bu ng tr ng r ng, còn l ẫ ph u c a ng d n tr ng xoang huy t. ượ ề Tr ng ch a nhi u noãn hoàng đ tri n tr c ti p không qua bi n thái. ố Tr ng có màng ự III. S đa d ng c a l p Bò sát hi n t Bò sát phát tri n m nh i 4 b i, màng sêrosa và túi ni u giúp thích nghi v i đ i s ng ủ ớ ể ủ ệ ệ ạ i đ i Trung sinh, ngày nay ch còn l ộ ả ầ ộ

ộ : B Rùa ộ ấ ộ (Chelonia), b Ch y đ u (Rhynchocephalia), b Có v y (Squamata), b Cá s u (Crocodylia).

ộ 1. B Rùa (Chelonia)

ợ ế ượ ế ẩ ng đ ủ ơ ể ẩ ấ ữ ậ ừ ộ ố ẻ ặ và đ c nh ươ c h p thành mai và y m, mai và y m có ấ c ph các t m s ng. Hàm không răng, có kh u cái ư ở ạ ụ ể ự ỏ

ồ n ặ ố ở c ớ n ặ t đ i, ặ ướ c c m n ho c n ệ ớ ở ọ ạ m i đ i ọ ượ ở ướ ể ố ề mi n ôn đ i và nhi ạ ươ ừ ở ướ ừ ở ạ c v a ở ng (không có Châu Đ i D ng). ộ ể : C th n trong b giáp x ặ Đ c đi m ượ ươ ở ấ ạ ng bì đ c u t o b i nh ng t m x ặ ứ ồ ứ th sinh, có bóng đái. Bu ng tr ng đ c, cá th đ c có b ph n giao ph i l ẻ ứ thú. Th tinh trong, đ tr ng trên c n, tr ng có v đá vôi bao b c. ộ ạ Phân lo i, phân b ọ ng t, v a c n ho c trên c n. Phân b ươ d

ả ạ ệ ứ ố : B Rùa bao g m 244 loài, có th s ng đ ạ Ở ệ t Nam có 29 loài. Vi ồ Đ i di n : Vích ( Chelonia mydas), đ i m i ( ơ ố ố ố ở ướ n ồ Eretmochelys imbricata), qu n đ ng ồ ở ể Pelodiscus bi n. Ba ba tr n ( ạ ọ c ng t. S ng hoàn toàn trên c n có

ạ ấ ệ ữ ố ể ủ ủ ố ặ ủ ố ố ả ế ế ữ ố

ỉ ố ạ ệ ố : Hi n nay ch còn l i 1 loài s ng sót, đó là Nhông Tân Tây Lan .

ả ừ ươ ỗ ng hàm, khe huy t ngang. ấ ỗ ậ ộ

ọ ộ ượ ả ộ c chia thành 3 phân b

ớ ờ ố ấ ạ ướ ể : Có c u t o chuyên hoá thính nghi v i đ i s ng ch y u trong n

ẹ ề ấ ươ ủ ứ ẩ ớ ơ ng l n. Có kh u cái th sinh l n. Răng n m trong l ủ ế ữ ớ ể ự ằ ộ ộ ặ ồ

ự ướ ồ ố ở ọ các v c n

ở ử ệ ặ Ở ướ ấ ố : Cá s u hi n nay g m 22 loài, s ng ấ c a sông. Riêng cá s u hoa cà ( ấ t Nam có hai loài: cá s u hoa cà và cá s u n ộ ỉ c ng t, ch có m t Crocodylus porosus) có ọ c ng t ấ ệ ể ố nên có th s ng nam Vi c m n.

ướ ủ ế ng ti n hóa c a Bò sát

(Caretta caretta), rùa da (Dermochelys coriacea) .... s ng sinensis), cua đinh (Trionyx cartilagineus)... s ng rùa núi vàng (Indotestudo elongata). ủ ầ ộ 2. B Ch y đ u (Rhynchocephalia) ể : Là b Bò sát nguyên th y nh t trong s nh ng Bò sát hi n đ i, còn mang ặ ộ Đ c đi m ư : đ t s ng lõm 2 m t còn mang di tích c a dây s ng, có ặ ề nhi u đ c đi m nguyên th y nh ộ ụ ườ n b ng, không có màng nhĩ, thi u xoang tai gi a, không có ph qu n và không có b s ậ ph n giao ph i... ạ Phân lo i, phân b ả ộ 3. B Có v y (Squamata) ể : C th có v y s ng bao b c, răng m c trên x ệ ọ ặ ơ ể Đ c đi m ể ự ạ ứ ồ Bu ng tr ng r ng d ng túi, cá th đ c có m t đôi b ph n giao c u r ng hình túi. ằ ộ : phân b Th n ộ ồ ố : B có v y g m 6280 loài đ ạ Phân lo i, phân b ằ ằ ộ ộ ắ ằ l n (Sauria hay Lacertilia), phân b R n (Serpentes hay Ophidia) và phân b Th n l nGiun (Amphisbaenia). ấ ộ 4. B Cá s u (Crocodylia) ấ ặ Đ c đi m c. Cá s u ằ ằ ẻ ạ có d ng th n l n, đuôi cao, d p bên và kho , chân có màng b i gi a các ngón, mõm dài. ổ ừ Thân ph giáp s ng có nhi u t m x ậ ứ ườ ụ n b ng, không có bóng đái. Bu ng tr ng đ c. Cá th đ c có m t b ph n chân răng, có s ố ặ giao ph i đ c. ạ Phân lo i, phân b ị ướ ợ ố c l s ít ch u n ở ướ ể ố th s ng n (Crocodylus siamensis) ồ ố IV. Ngu n g c và h ổ ư ầ ủ ố ở ỉ k Đêvôn. Th n l n s đ ể ng c đ u giáp s ng ặ ấ ề

ộ ố ố ư ưỡ ố ố ố ừ ằ ằ ọ ủ ổ ư ầ ặ ươ ư ủ ữ ấ

ẫ ồ ạ ế

ng bì nh L ướ : ng i đ n ngày nay ồ ạ ế ộ ố ế ấ ổ ọ ủ ằ ằ ưỡ T tiên c a Bò sát là L ư ầ ớ ưỡ ữ ổ ng c đ u (Cotylosauria) là nh ng bò sát c nh t, còn mang nhi u đ c đi m gi ng v i L ớ ậ ỉ ổ ố ố giáp c nh : có đ t s ng lõm 2 m t, ch có m t đ t s ng c , 1 đ t s ng ch u, đai vai l n, ở ọ ượ ng c đ u giáp. T Th n l n s đ cho c ph kín b i nh ng t m x s đ ổ ề nhi u nhóm bò sát c khác nhau theo 4 h Nhóm Rùa : v n t n t Cá s u (Crocodylia) ớ i đ n ngày nay, đã có m t s bi n đ i so v i : còn t n t

nhóm hóa th ch.ạ ủ ủ ể ỏ ằ ằ Kh ng long (Dinosauria): phát tri n cho 2 nhánh nh : Kh ng long hông th n l n (Saurischia) và Kh ng long hông chim (Ornithischia).

ầ ủ ằ ằ Nguyên th n l n (Prosauria) ủ ệ ừ ầ ằ ằ ở ạ ắ ủ ả v y (Squamata). Ch y đ u nguyên th y xu t hi n t ồ ạ t n t ổ tiên c a Ch y đ u (Rhyncocephalia) và Có : Cho t ủ ẫ ấ đ u k Tam đi p cho đ n nay v n ấ ệ ở ố ỉ cu i k Jura, còn r n ỉ ế ệ ắ ở ố ỉ cu i k Ph n tr ng ủ ầ ấ c n xu t hi n i. Th n l n

ọ ủ

ể V. M t s đ c đi m sinh h c và sinh thái c a Bò sát ệ ố 1. Đi u ki n s ng

ậ ư ưỡ c n i có khí h u nóng và m nh l ờ ư ầ ả ả ủ ị ự ng c , mà còn ừ ng thành có t ng s ng ạ c và kh năng ch u đ ng khô h n ngay c trong giai đo n

ỳ ạ ộ ủ ụ ộ ỳ ệ ộ ề ế ệ ộ 0C, ôn đ i t vùng nhi ợ ườ ng phù h p. Nhi 0C. Ở ề 27,533 ắ ấ ệ ớ ừ t đ i t ề ằ ằ ậ ủ ế : Chu k ho t đ ng ngày đêm c a bò sát ph thu c ch y u ệ ộ t đ môi tr t đ ớ ừ ắ Mi n B c ỉ ề t đ i gió mùa, nhi u loài th n l n và nhi u loài r n đi ăn ngày, ch ộ ố ắ

ụ Ho t đ ng ngày đêm còn ph thu c vào mùa và nhu c u s ể ệ ầ ưở ấ ề ộ i m. ậ ộ ủ ế ự ế ỳ : th hi n ch y u do s bi n đ ng v khí h u trong năm. ậ ấ ề ệ ủ ổ ứ ạ ồ ị Ở ôn ạ ộ Ở t đ trung bình hàng ngày cao, ngu n th c ăn n đ nh và đa d ng, do đó bò ạ ộ ộ ệ ộ ạ ộ ườ ư ng nh quanh năm.

ể ộ ố ặ ề ỉ ồ ạ ượ ở ơ ẩ i đ Bò sát không ch t n t ạ ấ ượ ở ữ ể ưở ố nh ng sa m c r t khô. Đó là nh da c a cá th tr s ng đ c ạ ơ ướ ượ ự ố c s thoát h i n dày, ch ng đ ủ phôi c a bò sát. ỳ ạ ộ 2. Chu k ho t đ ng ngày đêm và mùa ạ ộ Chu k ho t đ ng ngày đêm ạ ộ t đ . Bò sát ho t đ ng nhi u nh t khi có nhi vào nhi ư ở ủ ầ a thích c a h u h t bò sát 2740 ệ ớ ướ c ta có khí h u nhi n ạ ắ có t c kè, th ch sùng và m t s loài r n đi ăn đêm. ạ ộ Chu k ho t đ ng mùa ớ ự ế đ i s bi n đ ng v khí h u r t rõ r t, do đó bò sát có mùa ng đông và mùa ho t đ ng. ệ ớ t đ i nhi nhi ể sát có th ho t đ ng d 3. Th c ănứ ứ ầ Thành ph n th c ăn Có th chia bò sát thành 3 nhóm

ạ ộ ậ ươ : ậ ằ ằ + Nhóm ăn th tị : Đ i b ph n Th n l n (Sauria) ăn đ ng v t không x ố ng s ng, ch ề ỉ ả ồ ố ắ ọ ồ ủ ộ ướ ớ c l n. Có nhi u loài ch chuyên ăn ứ ế y u là sâu b . Đa s r n ăn m i, có khi c m i kích th ạ ỉ ộ ch m t lo i th c ăn.

ự ậ ằ ằ ắ

ấ ữ ừ ố ỉ ế ở ướ ừ ố ở + Nhóm ăn th c v t ầ + Nhóm ăn t pạ : H u h t nh ng loài trong nhóm Rùa v a s ng ự ậ : Ch có r t ít loài th n l n và r n ăn th c v t. n c v a s ng ven ờ b ăn t p.

ị ẫ

ạ ề T p tính b t m i

ữ ộ ặ ớ ố ớ ỡ ớ t r n đ c và nh ng loài Bò sát c l n có t p tính rình m i, đ i v i ế ố ồ ng kéo dài, vì th s ườ ậ ờ ậ ư ụ ắ ồ ậ ườ ng l n và th i gian tiêu hóa chúng th ng th a và con v t không có t p tính b t m i liên t c.

ự :

ố ị Ở ộ ố ự ớ ậ Nhi u loài Bò sát có t p tính ăn th t l n nhau. ồ ăn m iồ : ậ ắ ệ ắ ố ắ Đa s r n, đ t bi ồ ữ nh ng loài này con m i th ườ ữ b a ăn th 4. Sinh s nả ự S sai khác đ c cái ủ o Sai khác ch ng tính c đ nh: ườ ự ớ Baba cái l n g n g p đôi ba ba đ c, rùa cái l

ầ ấ ụ ạ ở nhông xanh ữ ơ ự ơ ắ m t s loài r n, con đ c th ng l n h n con cái. ự ỏ ơ ạ i nh h n con đ c cùng loài. ắ ự ỡ ơ ự o Sai khác sinh d c t m th i: con đ c có màu s c r c r h n con cái có ườ ụ ng d h n con cái. ờ (Calotes versicolor). Con đ c vào mùa sinh d c th

ố

ườ ướ ư Ở ề ả ng x y ra tr c mùa m a, càng đi v ph ự ẻ ứ t đ i s giao ph i th S ghép đôi, giao ph i, đ tr ng ố ế mi n nhi ụ ụ ể ệ ớ ự ề ề ế ế ế ề ươ ng sinh d c đ t. Ti p theo là s ng nam ụ ể ự

ố ượ mùa sinh d c càng lùi v sau. Đ n mùa sinh d c các cá th đi tìm đ i t ế ệ ở ố ghép đôi, giao ph i, nhi u loài đã tr nên hi u chi n đánh nhau quy t li giao hoan sinh d c.ụ ố ắ ỏ ẻ ứ ể ẩ ờ ỏ c trên c n, ệ ộ ạ ở ố ớ ẻ ứ ở ấ ặ Đa s bò sát đ tr ng, tr ng nh v dai (th n l n và r n) ho c v đá (rùa và cá s u) ổ ộ ấ ữ nh ng n i có m đ th p. S l a đ thay đ i ệ t ằ ằ ơ ố ứ ề t đ . Đa s Bò sát mi n ôn đ i đ 1 l a/năm, ẻ ề mi n nhi ườ ừ ứ ượ ể vôi nên có th phát tri n đ ộ ụ theo loài và ph thu c vào nhi ứ ớ 14 l a/năm. đ i th ng t

ắ ắ ộ ố ằ ằ ằ ằ ữ ư ể ố ắ ụ ơ ố ẻ ứ ổ ằ ớ đào hang, làm t ặ b ng bùn ho c cành lá cao t ả ệ ứ

ớ ự ệ

ứ

ổ ế ở ấ ả bò sát.

ứ ơ ố : đây là hình th c đ n gi n và ph bi n ớ ườ ằ ng.

ữ ắ

ẻ ắ M t s loài th n l n và r n (th n l n bóng hoa, r n l c, r n liu điu, r n bi n...) đ ứ ấ tr ng thai (noãn thai sinh). Đa s đ tr ng vào nh ng n i kín đáo nh hang đ t, h c cây.... ể ự ệ ộ ố ặ ho c có th t i 1m. M t s loài có hi n ượ ng b o v tr ng. t ự v 5. S thích nghi v i t ụ ộ : Hình th c thích nghi th đ ng ứ ẩ ạ + Hình th c n n p, ch y tr n ụ ứ ắ ể ễ ẩ + Hình th c ng y trang b ng màu s c đ d l n v i môi tr ạ ướ ể ẻ ụ ứ ấ ạ ng k thù. + Hình th c c u t o ng y trang đ đánh l c h ộ ắ ướ ằ + Ng y trang b ng cách b t ch c nh ng loài r n đ c. ạ ạ ứ ạ ậ ự ằ v tích c c b ng t p tính ấ ể ọ ứ ự ệ ỳ ị ữ ợ ự ơ ể : là hình th c do n t, c th có hình d ng, màu ắ ấ ở ằ ằ th n l n, r n, cá s u là ọ ộ ẻ ậ

ươ ở ề ề ổ ố Tu i s ng c a bò sát t ng đ i cao. Nh ng loài ủ ơ ủ ữ ữ ng cao h n nh ng loài ổ ố ố ề mi n nhi ữ ở ơ ố ự ổ ớ ữ mi n ôn đ i có ng đông có tu i ạ ộ ệ ớ t đ i quanh năm ho t đ ng. Nh ng loài trong nhiên.

ệ ự ố ằ ằ ề ắ ọ c a Bò sát nhiên ụ Hình th c t ứ ạ ẻ ắ s c k d , d t n đ d a n t k thù. Hình th c tích c c nh t ắ c n, truy n n c đ c, dùng đuôi qu t ngã k thù. 6. Tu i s ng ổ ố ườ ố s ng th ệ ề đi u ki n nuôi có tu i s ng cao h n nh ng loài đó s ng trong t VI. Ý nghĩa kinh t ặ ấ ộ ố ứ ả ả ặ t nhi u loài sâu b và g m ế ọ

ộ ố ớ ệ ọ ố ế ủ : Đa s th n l n và r n tiêu di Vai trò trong t ạ ở nh m... m t khác chúng l i tr thành th c ăn cho m t s chim và thú nên đ m b o th ự ằ nhiên. cân b ng sinh h c trong t Vai trò trong nông nghi pệ : đa s bò sát tiêu di ạ ặ ồ ắ ắ ắ ể ấ t m t s l n sâu b và g m nh m ắ ả ộ ố ạ phá h i mùa màng. Tuy nhiên cũng có m t s l i ăn c cá (r n liu điu, r n m ng, r n ằ ằ ướ i ăn th n l n và r n. n

ắ ạ c, rùa bi n...), nhi u loài r n l ứ ượ ẻ ượ ề ắ ề Vai trò đ i v i y d i c ch ố ế ố ớ ữ ọ ủ ế ượ ả ớ ắ ườ : N c c a nhi u loài r n đ c và s c kho con ng ố ả ớ ượ ữ ữ ắ ổ ắ ầ ễ ệ ờ ạ ố ổ ắ ườ ườ ế ế bi n làm thu c ch a viêm kh p, gi m đau, thu c hen ph qu n....R u tan xà ngâm 3 ễ loài r n (h mang, c p nong, r n ráo) ch a kh p. R u ngâm t c kè ch a hen xuy n, ồ đ ng th i là thu c b . Tuy nhiên nhi u loài Bò sát cũng mang m m b nh lây nhi m cho ng i.

ặ ả ự ị ứ ề ộ ắ i và gia súc, r n đ c c n ch t ng ẩ Vai trò th c ph m đ c s n và công ngh ẩ ặ ả ẩ ỹ ị ệ ượ c ch t o t m t s ồ ồ ệ : Th t và tr ng m t s loài bò sát là th c ự ộ ố ế ạ ừ ộ ố ủ ắ ộ ố ả ph m đ c s n có giá tr . M t s s n ph m th công m ngh đ ấ loài bò sát (mai đ i m i, da cá s u, kì đà, trăn, r n...

ươ

Ch

ng 8

Ớ

L P CHIM (Aves)

ặ ể I. Đ c đi m chung

ố ệ ậ ằ ớ ờ ố ượ t, có màng i, thích nghi v i đ i s ng bay l n, mang ặ ể ữ ộ nh ng đ c đi m c b n sau đây

ế

ọ ạ ừ ỏ

i có bao s ng bao b c t o thành m ẩ c bi n đ i thành cánh ướ i c u ch m

ừ ố ố ướ ắ ề ng g n li n nhau và Chim là đ ng v t h ng nhi ơ ả : Mình có lông vũ bao ph .ủ ổ ướ Chi tr Hàm trên và hàm d ồ ầ S ch có 1 l ố ố ố ẹ X ng nh vì x p. Các đ t s ng (tr đ t s ng c ) có xu h ắ ạ ớ ươ ổ ố ữ ậ ộ ọ ỉ ươ ề ắ g n li n v i x ng ch u dài t o thành m t kh i v ng ch c.

ệ ầ

ứ ơ ể Tim 4 ngăn, có 2 vòng tu n hoàn rõ r t. ấ ạ II. C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái ạ 1. Hình d ng c th

ủ Ở ố ế ộ cu i thân có m t tuy n phao ưở ủ ờ ị câu ti

ư ừ ầ ọ ỏ Thân chim có hình thoi, da khô có lông vũ bao ph . ự ế ng c a chim. t ra d ch nh n giúp cho s tăng tr ố ớ ổ Đ u nh , có c dài n i v i thân. Hàm không có răng nh ng có bao s ng bao b c kéo

ướ c bi n đ i thành cánh, x

ươ ư ư ả ổ ế ả ừ ng cánh tay không có lông l n bám vào. ạ ươ ớ ổ dài thành m .ỏ Chi tr ọ Chi sau có v y s ng bao b c nh nh v y bò sát, có x ng c bàn dài t o thành giò chim.

ạ ơ ể ư ộ Hình d ng các b ph n trên c th chim ph thu c vào các nhóm sinh thái nh : nhóm ơ ầ ầ ậ ụ ậ c, nhóm chim đ m l y, nhóm chim hút m t hoa...

ộ ướ chim b i, nhóm chim n 2. Da

ỉ ồ ế ế ế ờ ỏ ế ữ ấ ồ ế ướ t ra không nh ng làm lông chim không th m n ấ ữ ế ể ố ấ Da chim m ng, khô, thi u tuy n. Tuy n da ch g m tuy n phao câu, ch t nh n do c mà còn là ngu n cung c tuy n phao câu r t phát tri n, song không D cho chim, nh ng loài chim ở ướ n ở ể ạ ế tuy n phao câu ti ấ c p sinh t có vài loài chim trên c n (đà đi u...).

Da có 2 l p:ớ

ể ở

ngoài. ợ ơ ữ ợ Bi u bì: r t m ng, có t ng Manpighi Bì ấ : là m t t ơ Ở ớ ầ trong và t ng s ng ch c liên k t, có nh ng s i liên k t, s i c vân và s i c ở ừ ở ế ỏ ứ ỏ ộ ổ ề ế ỡ ề ầ ứ ế l p bì sâu có nhi u đám t ợ ơ ớ bào m và nhi u khe h nh ch a không khí thông v i

ả ẩ ỏ ỏ ừ ộ S n ph m s ng c a v da ch y u là b lông vũ, m s ng, v y s ng tr n. các túi khí và ph i.ổ ừ ừ ả ừ ả Ở ộ ủ ủ ế ở ầ đ u ngón chân. ở bàn chân, ở ừ ẩ b Gà (Galliformes) có thêm s n ph m s ng ự

ộ ớ ạ ờ ệ ệ ữ cho thân nhi ngón chân, móng s ng ể ự cá th đ c là c a. ộ B lông chim t o thành m t l p cách nhi ố ồ ổ ề ặ t, gi ạ ộ ả ẹ ự ủ

ươ ứ ẹ ề ẹ ắ ỗ ng chim nh và ch c. X ng nh vì có nhi u xoang r ng ch a khí làm cho

ồ ổ ầ : c , ng c, ch u, đuôi.

t cao, đ ng th i còn làm ụ thân chim nh . S phân b lông trên b m t da, d ng cánh và đuôi thay đ i ph thu c vào kh năng bay c a chim. ộ ươ ng 3. B x ộ ươ B x ố ươ ng x p. x ộ ố 3.1 C t s ng: ầ ổ ử ộ ự ạ

ự ặ ộ ố ớ ề

g m 4 ph n ố ố ự ậ ớ ươ ề ậ ả ắ ậ ớ Ph n c có các đ t s ng có m t kh p hình yên ng a nên c đ ng linh ho t. ố ắ Các đ t s ng ng c có m t s l n đ t g n li n nhau. ắ ề Các đ t s ng ch u hoàn toàn g n li n nhau và g n li n v i x ả ng ch u đ m b o ủ ứ ố ố ố ố dáng đ ng 2 chân c a chim.

ữ ộ ố ố ở ể phía tr ướ ự c t ố ắ ố do, nh ng đ t cu i g n ươ ươ Ph n đuôi không phát tri n, có m t s đ t ng phao câu. ng cùng hay x

ầ ề li n nhau thành x 3.2 X

ọ ộ ồ ầ ẩ ộ ọ ớ ở ươ ng s ọ S nh , x ng m ng, h p s l n, ắ ắ ấ ớ ố i c u ch m, h c m t r t l n ặ ng r t m ng. Hàm không có răng, hàm trên g n ch t vào ự ỏ ộ ấ ớ ọ ướ đáy s có m t l ỏ ấ ng vuông t do. ươ ờ ươ i ăn kh p v i s nh x

ọ ẹ ươ ằ ngăn cách nhau b ng m t t m x ọ s , hàm d 3.3 Đai và các chi t

ươ doự ạ ng qu và x : Đai vai có x ắ ụ ươ ể ớ doự Đai và các chi t ượ gi a g i là m u l ươ ụ ổ ắ ớ ng đòn g n v i nhau ươ ấ ng c dùng làm tr cho 2 vai. X ng m ác r t phát tri n, có m t mào x ộ ớ ắ do g n v i ươ ươ ng ng quay, c tay ch còn 2 x ươ ỉ ỏ ự ữ v ng ch c đ ớ ở ữ ọ l n đai vai g m có ươ nh t

ươ ươ ắ ồ ả ươ ng b , x ộ ỏ ươ ỗ ự ơ ậ i hái làm ch bám cho c v n đ ng cánh. Các chi t ỉ ơ ắ : x ng tr ng n h n x ng bàn tay r t dài, ch còn 3 ngón. ồ ng ng i và x ố ươ ươ ươ ắ ớ ấ ưỡ ng cánh tay, x ấ ậ ươ ươ ng ch u, x ng đùi, x ng háng. X ng đùi ng n. Các chi ng bàn chân. Có 34 ngón ng ng chân và x ồ do, x Đai hông g m có x do g n v i đai hông có : x

ơ ơ ơ ả ể ự ự t sau. 4. H cệ ơ ơ ộ ể ơ ướ C phát tri n h n c là c ng c, c d ạ ơ ể ư ệ ơ ổ ắ ề ố ố ủ ể ở

ừ ệ ẹ ọ ờ ở ữ ế ề ạ ế ữ ơ ố i đòn, c đùi và c ng chân ( đây là nh ng ạ ấ ơ ậ c v n đ ng cánh và giúp di chuy n trên c n, chuy n cành, c t và h cánh). H c c cũng ề ầ ư phát tri n. Các c vùng l ng ít phát tri n do các đ t s ng ph n l ng c a chim g n li n nhau. ệ 5. H tiêu hoá Ố 5.1 ng tiêu hoá ư Xoang mi ng h p, hàm không có răng nh ng hàm dài và có bao s ng bao b c thành ờ ở nh ng loài chim ăn h t, có ít tuy n nh n ố ệ m , trong xoang mi ng có nhi u tuy n nh n nh ng loài chim s ng ở ướ n

ề Ở ồ ả ề ả ờ ỳ b câu trong th i k sinh s n di u ti ế t ự ề ể ề

i thành di u. ng đ nuôi chim non. ạ ạ ạ ỏ ữ c. ở ướ d Th c qu n dài và phình ữ ưỡ ấ ra s a di u có nhi u ch t dinh d ơ ầ : d dày tuy n và d dày c . ế ồ D dày g m 2 ph n

ủ ế ứ ề ạ ơ D dày tuy n ti t ch y u men pepsin và axit clohydric, d dày c nghi n th c ăn. ở ở ị ế Thành d dày c m ng

ế ơ ỏ ộ chim ăn th t và ăn cá, dày ơ ộ chim ăn h t. ả Ở ỗ ể ạ ch chuy n ti p t ạ Ru t dài. Ru t chim ăn h t dài h n ru t chim ăn qu . ế ừ ộ ơ ấ ộ ộ ơ ru t non ố xu ng ru t già có m t đôi ru t bít (manh tràng), là n i tiêu hoá cellulô, cũng là n i h p thu ạ ướ i n l ạ ạ ộ ộ c.

ế

ị ế ượ t ra đ ổ ẳ c đ th ng ị tuy n t y và d ch m t do gan ti 5.2 Tuy n tiêu hoá ụ G m có gan và t y. D ch t y t ồ ậ ậ ế ụ ẹ

ộ ấ

ổ ơ ằ ấ ả ể ổ ổ ệ ố ố ngã ba khí qu n và cu ng ph i. Ngoài ph i ả ươ ụ ự ố ớ i vào các n i quan và thông vào c các x ự ớ ộ c, 2 túi ng c sau, 2 túi đòn n i v i nhau thành m t túi l n, 2 túi c . H ả ướ ơ ữ ủ ơ ể ố ượ ỏ ấ : hô h p b ng ph i. Ph i chim nh và x p. C quan phát thanh là minh ố ổ ở chim còn phát tri n h th ng túi ướ c ng. Túi sau có 2 túi b ng, túi tr ệ ổ ộ ng riêng c a c th và tham gia vào quá trình

ặ ổ ở ổ ổ ph i ổ : Nh c u trúc đ t bi ệ ở t ổ ậ ẳ ổ ượ ướ ở ự ph i chim là ph i mà s trao đ i khí ồ ượ ư ổ ộ ụ c đ a lên b ph n trao đ i ả c và th i ra ngoài. c trao đ i đi vào các túi khí tr

ủ ệ ầ ấ ạ ườ ả ả ng đ ộ ụ ổ ở ph i, khí sau khi đ ệ ầ ữ ổ ặ ấ

ấ ứ ứ ả ạ ạ ậ ạ ộ ị

ệ ạ ồ ụ ừ ầ ể vào đ u ru t non. B câu, đà đi u và và v t không có túi m t. ệ 6. H hô h p ơ C quan hô h p ằ ở ả qu n n m ỏ khí len l ồ g m 2 túi ng c tr ố th ng túi khí là n i tr khí làm gi m kh i l hô h p.ấ ờ ấ ự S trao đ i khí liên t c. Khi hít vào không khí đi th ng vào các túi b ng r i đ khí 7. H tu n hoàn ể Nh ng đ c đi m c u t o và sinh lý c a h tu n hoàn đ m b o cho chim có c trao đ i ch t cao. ử : n aử ấ ớ Tim : Tim r t l n, đã hình thành vách ngăn tâm th t hoàn toàn chia tim thành hai n a ử ự ư ph i ch a máu tĩnh m ch, n a trái ch a máu đ ng m ch. Nh p đ p tim nhanh t o ra s l u ơ ể thông máu nhanh trong c th . : H m ch máu (cid:0) ộ ộ ấ ả ạ ủ ệ ộ ỉ ủ ế ổ ớ ừ ơ ể ỏ ẫ ừ ộ ạ ả ẫ ớ ộ (cid:0) ấ ạ ả ộ ướ ệ ề ạ ớ tâm th t ph i d n máu đ th m t i n i quan và chi sau. ậ ạ ạ ạ ạ 2 tĩnh m ch đùi t o thành 2 tĩnh m ch ch u r i đ vào tĩnh m ch ch Ở ố ủ ạ ạ ộ ổ ế ng gi m sút. Hai tĩnh m ch th n ti p ủ g c c a tĩnh m ch đuôi còn có m t tĩnh m ch m c treo ru t cùng đ vào ạ ậ ồ ổ ạ ạ ộ ổ ạ ấ ạ H đ ng m ch: ch có m t cung đ ng m ch ch ph i xu t phát t tâm th t trái, ộ ạ cung đ ng m ch ch trái tiêu bi n hoàn toàn. Do đó máu đi nuôi c th hoàn toàn là ổ ỏ ươ ạ i ph i. máu đ t i. Đ ng m ch ph i l n đi t ừ ủ ả ộ T cung đ ng m ch ch ph i phát đi các đ ng m ch t ạ ệ ậ H tĩnh m ch: H gánh th n có chi u h ừ ậ nh n máu t sau. ộ tĩnh m ch gan, tĩnh m ch trên ru t cũng đ máu vào tĩnh m ch gan.

ươ ng

ầ ạ ủ ỏ ạ ổ ị ẩ ấ ớ ủ ủ ố ầ ể ứ ề ủ ủ ấ ầ ạ ủ ủ ả ố ỏ ọ ư ệ

ấ ể i và ph u não.

ướ ị ạ ộ ứ ủ ệ ủ ế ữ ự ố ợ ữ ể ầ

ỏ ứ ồ ớ ủ ế ớ l n, g m thùy gi a có nhi u rãnh ngang và hai thùy hai bên nh ng v i các ứ ử ộ ạ

ề ủ ấ ở ể ư ớ ệ ầ 8. H th n kinh ầ *Th n kinh trung Não bộ cướ : hai bán c u đ i não r t l n, nóc não có vòm não, não nguyên th y m ng, + Não tr ầ vòm não c b đ y sang hai bên c nh c a bán c u não, do đó kh u giác c a chim không ể ớ ồ phát tri n. Đã có m m m ng c a vòm não m i g m ch t xám. N n c a bán c u não là th vân có vai trò quan tr ng chi ph i các b n năng sinh ho t c a chim. Vai trò c a v não ể ệ ch a th hi n rõ r t. ồ ấ + Não trung gian : g m có m u não trên, m u não d + Não gi aữ : phát tri n m nh, ch y u có vai trò th giác. Các hình th c ho t đ ng c a h ạ ể th n kinh ch y u do s ph i h p gi a th vân và não gi a. ữ ể + Ti u não hình th c c đ ng phong phú, đa d ng c a chim. ị + Hành t yủ l n nh ng b che khu t b i ti u não.

ớ ố ầ ầ ổ ứ c và hông. Ph n phình c ng v i đám r i th n kinh cánh. Ph n phình ố ầ ầ ở ổ ớ

ạ

ầ

ớ ổ ầ ầ ề ớ ầ ừ ừ ọ ủ ủ ố i cánh, hông,

ắ ắ ớ

c. L ắ : m t chim có 3 mí, có tuy n l ượ ủ ế ượ t đ ở ữ ướ ượ i l ị ố ầ ể ị ơ ậ ả ế ế ầ ớ ế ả ữ ể ề ủ ế ệ ầ . C u m t l n, th y tinh th m m. M t chim có ấ ạ ệ ứ ạ ơ ủ ớ c c a chim l n h n c a Bò sát, có c u t o ph c t p và có h mao ộ ố ượ ớ ng c, n i t p trung m t s l gi a d ề bào th giác. M t chim có v trí bên nên mu n nhìn rõ chim ph i nghiêng đ u v phía ờ ị bào nón, nh các bào th giác là t nh ng loài chim ki m ăn ban ngày có ph n l n t ớ ơ ả ố ợ ự ệ ượ t đ c c nh ng màu do s ph i h p các màu c b n v i

ự ươ ư ng t ươ ng tr tai hay x ươ ụ ớ ạ ố ổ ơ

nh Bò sát: ngoài tai trong còn có xoang tai gi a, trong xoang tai ố ượ ố ng bàn đ p, song tai trong có c tai dài h n và có s l ng ớ ế ỉ ờ ố ọ : ít có vai trò quan tr ng trong đ i s ng, ch có chim kivi ( Apteryx australis) là

ấ ế t

ổ ẳ ệ ậ ậ ậ ẫ ố ể ể ề ớ ế ủ ạ ấ ắ ẫ ớ ộ ủ ố T y s ng ầ Có 2 ph n phình ơ ứ hông l n h n, ng v i đám r i th n kinh hông. * Th n kinh ngo i biên T não phát đi 12 đôi th n kinh s não. T các ph n phình c và hông c a t y s ng có nhi u dây th n kinh đi t đùi, chân. 9. Giác quan ị Th giác ể ề th đi u ti ạ m ch l n. Trên màng võng có đi m vàng ắ ớ ế l n t ậ Ở ữ v t. ế t bào này mà chim phân bi nhau. ữ Thính giác : T ữ ơ gi a có x ế bào thính giác l n h n. Tai ngoài có ng tai khá sâu v i n p da n i lên t ứ Kh u giác ứ có kh u giác r t thính. ệ 10. H bài ti ệ Th n chim là h u th n, chia làm 3 thùy. Có ng d n ni u đ th ng vào xoang huy t. ệ ướ ướ i huy t n c ả i thành m t ch t màu tr ng l n v i phân và th i ra ừ ồ i và mu i urat k t t a l ố ể c ti u.

Có bóng đái (tr b câu và đà đi u). N c ti u chim có nhi u axit uric, khi t ạ ẽ ấ s h p thu l ớ ướ ngoài cùng v i n ụ 11. H sinh d c ơ ụ ự :

ụ ẫ ố ố

ứ ấ ơ ạ ộ ố ệ ộ ể ộ ơ ư ỗ ị ấ ỗ ệ ờ ổ ạ ạ ế ấ

ụ ơ ệ C quan sinh d c đ c Chim tr ng có 2 tinh hoàn 2 tinh hoàn ph ng d n tinh xoang huy t. ệ Không có c quan giao c u chính th c, khi đ p mái xoang huy t l n ra ngoài làm ỉ thành m t c quan giao c u r ng t m th i. Ch có m t s loài nh đà đi u, ng ng, v t ... có ơ c quan giao c u do thành huy t bi n đ i t o nên. C quan sinh d c cái :

ỉ ồ ộ ồ ạ ứ ứ ổ ệ ể ể tiêu bi n. ng d n tr ng đ vào xoang huy t có th chia làm 5 ph n ầ :

ứ

ề

ế ế bào tuy n ti

ỏ ứ ắ ử ế ế ấ ở ỏ t ra màng v tr ng t ra ch t làm n lòng tr ng và v đá vôi.

ạ ạ III. S đa d ng c a l p Chim

ữ ệ ạ ướ ướ ạ ơ ả Chim mái ch có m t bu ng tr ng trái phát tri n có d ng chùm nho, bu ng tr ng ph i ẫ ứ ế Ố ể ầ ể ứ + Ph n ph u đ h ng tr ng ờ ế ế ầ + Ph n tuy n có nhi u tuy n nh n ứ ế ẫ ố + Eo ng d n tr ng có t ầ +T cung có t bào nh y ti ệ ổ + Âm đ o đ vào huy t ủ ớ ự ệ ố ề ồ Hi n nay chim g m trên 9.000 loài đã phân hóa thích nghi v i nh ng đi u ki n s ng ướ ướ ng chim bay. ớ ng chim b i và h ng chim ch y, h : h ng chính ớ :

ớ ạ ồ ỉ ấ r t đa d ng theo 3 h ồ ớ L p chim g m 2 phân l p 1. Phân l p Chim c ( ữ ổ Archaeornithes) : g m nh ng loài chim hóa th ch k Jura.

ấ ắ ỉ ớ ớ Neornithes) : G m m t s ít chim hóa th ch k Ph n tr ng và t ộ ố ộ ổ ổ ạ ồ ấ t ổ ổ ộ : T ng b Chim hàm c (Paleognathae) và t ng

ươ ổ ạ ể : Chim hi n đ i có kh u cái c . Có x ộ ng lá mía r ng phía tr ổ ấ ưỡ ủ ươ ẩ Ở ộ b Đà đi u không có m u l ấ ớ ắ ướ c, g n v i m u ộ ồ i hái. T ng b g m 5 b ộ :

ỹ

ể ể ể

2. Phân l p Chim m i ( ạ ệ ả c chim hi n đ i, phân thành hai t ng b ớ ộ b Chim hàm m i (Neognathae). ộ ổ 2.1 T ng b Chim hàm c (Paleognathae) ổ ệ Đ c đi m ể kh u cái c a x ộ ộ ộ ộ ộ ặ ẩ ng hàm trên. + B Đà đi u châu Phi (Struthioniformes) + B Đà đi u châu M (Rheiformes) + B Đà đi u châu Úc (Casuariiformes) + B Không cánh (Apterygiformes) ỹ + B Gà gô M (Tinamiformes)

ớ

ặ ươ ệ ạ ớ ổ ờ ể : Chim hi n đ i, có kh u cái m i. X ng lá mía kém phát tri n ho c không ộ ng m ác bao gi ể ặ ấ ưỡ i hái. T ng b cũng có m u l ỏ ươ ộ ố ộ ẩ ớ ồ ủ ộ ộ ổ 2.2 T ng b Chim hàm m i (Neognathae) ẩ Đ c đi m ấ ớ ắ g n v i m u kh u cái c a hàm trên, x chim hàm m i g m 22 b . Sau đây là m t s b chính :

ụ + B Chim cánh c t (Sphenisciformes) + B H i âu (Procellaiforimes) + B Ng ng (Anseriformes) + B B câu (Columbiformes) + B Gà (Galliformes) + B Cú (Strigiformes)

ướ

ộ ộ ả ỗ ộ ộ ồ ộ ộ ồ ố IV. Ngu n g c và h ổ ẽ ắ ắ ế ng ti n hóa c a l p Chim b t ngu n t ủ ớ ộ ệ m t d ng bò sát răng huy t. Ch c ch n là đã có m t ổ ế ồ ừ ộ ạ ọ

ắ ố s loài th n l n s ng trên cây chuyên ăn sâu b đã bi n đ i thành chim. ấ ượ ữ ầ Hoá th ch c a chim c nh t đ ể ủ ổ ẫ ủ ổ ư ố ỉ ủ ệ ặ ề ể T tiên chim có l ằ ằ ố ủ ạ ư nh ng v n còn mang nhi u đ c đi m c a bò sát. Chim c ch a có kh ổ ể ư ỉ ể ổ ổ ố ỉ ỉ ệ ệ chim hi n đ i đ ặ c phát hi n vào cu i k Jura có đ y đ nh ng đ c ả ề ừ cành này sang cành khác. Chim c k trên không ả ở ạ ơ ủ ự ế ủ d ng nguyên th y h n. tiên tr c ti p c a chim ph i ấ ủ ạ ặ ầ ắ c hình thành vào cu i k Ph n tr ng ho c đ u k Đ Tam c a đ i ự ậ ạ ọ ờ ạ

ớ ự ể ủ ớ

ệ ố ố ủ

ậ ằ ệ ố đi m c a chim nh ự ự năng bay th c s mà ch có th chuy n t ự ế ủ ả tiên tr c ti p c a chim, t ph i là t ạ ượ ẽ Có l ứ ẽ ủ ậ ể C n sinh ng v i s phát tri n m nh m c a th c v t h t kín và sâu b th i kì đó. ộ ố ặ ọ V. M t s đ c đi m sinh h c và sinh thái c a l p Chim ự ề 1. Đi u ki n s ng và s phân b c a chim ắ Chim phân b kh p n i trên th gi ộ i, b i vì chim là đ ng v t h ng nhi ể ị t có th ch u ượ ệ ơ ệ ơ ề ế ớ ậ ở ắ t.

ữ c nh ng n i có đi u ki n khí h u kh t nghi ỳ ạ ộ ự đ ng đ 2. Chu k ho t đ ng ngày đêm và mùa

ỳ ị ả ứ ề ế ắ ả ớ Chu k ho t đ ng ngày đêm g n li n v i kh năng ki m th c ăn và ch u nh h ạ ộ ầ ớ ủ ộ ưở ng ng đ chi u sáng. Ph n l n chim ho t đ ng vào ban ngày, ng vào ban đêm. Tuy ạ ộ ế ộ ố ạ ộ ấ ổ

ự ủ ườ c a c ề nhiên cũng có m t s loài ho t đ ng v ban đêm, nh t là vào bu i hoàng hôn. 3. S di trú

ử ả ộ ị S di trú c a chim là b n năng đ ủ ướ ạ ớ ớ ứ ữ ự ể ệ c th hi n d c hình thành trong m t quá trình l ch s lâu dài, i hình th c nh ng ph n ng c a chim v i các lo i kích thích và v i tín ượ ả ứ ư ượ ủ đ ệ hi n bên ngoài. Có các nhóm chim di trú nh sau :

Chim di trú ị Chim đ nh c Chim bay qua,

Chim lang thang.

4. Th c ănứ

ầ ạ ầ ề ể ề ứ ự H u h t các loài chim đ u có th ăn nhi u lo i th c ăn. D a vào thành ph n th c ăn

ị ồ ọ ế

ồ ạ ữ

ạ ứ t c các lo i th c ăn (đ ng v t và th c v t).

ỉ ộ ồ ạ ậ ứ ể ữ

ặ ự ể ẽ :Nhi u loài có đ c đi m sai khác ch ng tính c ơ ố ờ ủ ộ ề ớ ể ệ ố ặ ư : chim tr ng l n h n chim mái, con mái có b lông s c ế ặ ạ ặ t hót...

ố ườ ế ứ ơ ả : ể ử ụ mà chim s d ng có th chia chim thành 4 nhóm c b n ộ ữ ậ : Bao g m nh ng chim ăn sâu b , ăn th t, ăn xác ch t, ăn cá. Nhóm chim ăn đ ng v t ự ậ : g m nh ng chim chuyên ăn h t, qu . ả Nhóm chim ăn th c v t ự ậ ộ ấ ả Nhóm chim ăn t pạ : chim có th ăn t Nhóm chim ăn chuyên : g m nh ng chim ch chuyên ăn m t lo i th c ăn nào đó. 5. Sinh s nả ự S sai khác đ c cái và ghép đôi, khoe m ị đ nh ho c t m th i, th hi n nh ỡ ơ s h n ho c con mái không bi ơ ỉ ng s ng theo đôi ch ộ ặ ng đ n thê, đa thê ho c đa phu, song chúng th trong m t l a đ ho c qua m t mùa sinh d c.

ẽ ủ ộ Tr ố ng khoe m . Chim tr ng ch đ ng khoe m ẽ ạ ộ ủ ộ

ấ ố ượ ự ẻ ứ ầ ườ ộ ứ ố ụ ẻ ng tr ng chim đ trong m t l a th ầ ổ ướ tr ứ ấ ổ ẻ c c chim tr ng và chim mái cùng tham gia. Th i gian p tr ng thay đ i tùy t ng loài.

ẻ ế ạ

ệ ượ Chim có hi n t ụ ặ ộ ứ ẻ ệ ượ ướ ướ c vào ghép đôi có hi n t c khi b ậ ể ệ ể đ gù con mái, đây là t p tính sinh d c th hi n trình đ ho t đ ng th n kinh cao c a. ứ ớ ơ ứ : S l S đ tr ng và p tr ng ng ít h n so v i bò ệ ấ ứ ề sát. Đa s các loài chim đ u làm t c khi đ . Ph n đông các loài chim thì vi c p tr ng ừ ố ượ ả ờ đ Chim non : Có hai lo i chim non : chim non kho và chim non y u. ớ ẻ ế ộ Chim non kho là chim khi m i m m t đã có b lông dày và có th đi ki m ăn theo b ể ở ắ ớ ở ư ườ ẹ ắ ờ ả ằ ượ ố ấ ị ồ ổ ộ ờ ơ ộ , ph i n m trong t ố ư ng ch a c b , m m m m i cho trong m t th i gian nh t đ nh và đ

ớ ự ệ ự v

ườ ắ ố ớ ố ụ ộ : Đa s chim có màu s c gi ng v i môi tr ặ ố ệ ứ ặ ế ệ ẻ ng s ng. Hình th c làm t p đoàn ho c đi ki m ăn theo đàn giúp cho vi c phát hi n nhanh chóng k thù ho c gây ế

ạ ứ ứ ố ớ ự ẻ ể ắ ự ệ ặ ắ ố ỏ ồ ủ ộ : C a ho c vu t nh n, răng s c, m kho đ b t m i và t v . Có ể ồ

ọ ạ ầ ể

ở ắ ế m sau m t th i gian ng n. Chim non y u là chim khi m i n ch a m m t, th ẹ ớ có lông t ăn. 6. S thích nghi v i t ứ Hình th c th đ ng ổ ậ t ữ tình tr ng c ch tâm lý đ i v i chim d . Hình th c ch đ ng loài chim còn có ti ng kêu báo cho đ ng lo i khi phát hi n nguy hi m. ể 7. M i quan h gi a các cá th trong qu n th và tu i s ng ẳ ệ ổ ố ơ ượ ả ố ủ B n năng và t p tính sinh s ng c a chim đa d ng h n h n bò sát, đ ằ ố ạ ế ệ ữ ậ ữ ủ ặ ệ ươ ẳ ả ằ ố ạ ệ ữ ợ ng tr . Hi n t ể ệ c th hi n rõ ượ ể ố nét b ng ngôn ng c a chim, đã t o nên m i quan h gi a các cá th chim trong đàn đ c ả ấ ệ ượ ể ệ ặ ch t ch h n, ho c th hi n b ng m i quan h t ng đ ng c p đ m b o tính t

ấ ỡ ỏ ơ ườ ỡ ớ ổ ố ng cao, chim c nh có tu i s ng th p h n chim c l n, ồ ổ ố ỉ ố ườ ạ ừ ế 50 đ n 69 năm, b nông 51 năm... ẽ ơ ổ ứ ch c trong đàn. Tu i s ng c a chim th ng ch s ng đ n 2025 năm. Qu t

ủ ế ế ủ ớ c a l p Chim

ố ớ ệ ệ th VI. Ý nghĩa kinh t 1. Vai trò đ i v i nông nghi p và lâm nghi p

ấ ề ọ ặ ừ ạ ấ ả ữ ồ ả ừ ậ ổ ụ ấ ắ ả ữ ộ ố ậ ộ ị

ể ừ ự ẩ

ầ Nhi u loài chim ăn sâu b , g m nh m (làm h i cây tr ng và cây r ng) góp ph n ệ ệ gi m đáng k nh ng t n th t trong nông nhi p.Chim ăn qu r ng, hút m t.. giúp cho vi c phát tán cây r ng, th ph n cho cây. M t s chim ăn th t săn b t c nh ng đ ng v t có ích. 2. Vai trò th c ph m và công ngh ừ ượ ự ệ ề ả ệ ộ ẩ lâu đ i đ làm th c ph m, làm c nh, đ m ngh , m t ồ ể ẫ Nhi u loài chim đ ể c nuôi t ắ ệ ấ ặ ờ ể ồ ỹ ỏ c hu n luy n đ săn b t chim, thú nh ho c làm m i đ b y chim khác. ố ượ s đ

ạ ắ ố ừ ạ ộ ừ ở ừ ề ả ệ 3. B o v chim ư ệ ử ụ ừ ạ sâu Do n n phá r ng và n n săn b t chim b a bãi, cũng nh vi c s d ng thu c tr ng, gây cháy r ng mà nhi u loài chim tr nên ễ ơ ị ộ ố ặ ế ườ ho c các ho t đ ng làm ô nhi m môi tr ệ t. hi m, m t s loài có nguy c b tiêu di

ươ

Ch

ng 9

Ớ

L P THÚ (Mammalia)

ặ

ể I. Đ c đi m chung ớ ớ ổ ứ ậ ấ ộ ớ ươ ố ch c cao nh t trong các l p đ ng v t có x ể ệ ng s ng, th hi n ặ qua các đ c đi m sau :

L p thú là l p có t ể ệ ầ ươ ể ở ứ ặ ộ ệ ở ỏ ng phát tri n m c đ cao. Đ c bi v não đã hình t H th n kinh trung ấ ầ ủ thành ch t xám c a 2 bán c u não.

ệ ượ ữ ể ằ ờ Có hi n t ng thai sinh và nuôi con b ng s a. Nh đó mà phôi phát tri n trong c ụ ườ ụ ể ộ s ng c a thú trong thiên nhiên.

ơ ế ộ ng ngoài. Đ c đi m ti n b này giúp th rút th m , ít ph thu c vào môi tr ỉ ệ ố ng n th i gian nuôi con và nâng cao t l ả ổ ấ ể ẹ ắ Có c ộ ệ ộ ơ ể ệ ằ ộ ặ ủ ề ệ ằ ờ ề ng đ trao đ i ch t cao, có kh năng đi u hòa thân nhi ụ ị t), không ph thu c vào nhi t b ng nhi u cách ệ ộ t đ ổ t đ c th luôn n đ n (h ng nhi

ế ề ườ làm cho nhi ườ ng. môi tr ủ

ệ ạ ớ ộ ả ẻ Thân ph lông mao và có nhi u tuy n ấ Tim 4 ngăn v i vách ngăn tâm th t hoàn thi n, cung đ ng m ch ph i l quay sang trái.

ẩ ổ ử Răng phân hóa thành răng c a, răng nanh, răng hàm n trong l ệ chân răng, có hi n

ươ ượ t ươ ế ng kh p bi n thành x ng tai, do đó hàm d

ộ ố ủ ưỡ ướ ư ể ớ ộ ư ậ Bên c nh các đ c đi m ti n b nh v y, thú còn m t s nét c a l ớ ọ ớ i kh p v i s . ủ ng c nguyên th y :

ươ ế ể

ồ ầ ọ ẩ i c u ch m

ế ớ ổ ứ

ạ ạ ể ặ ấ ố ướ ề ớ ớ ướ ề ể ng thay răng. X ng vuông, x ạ ặ Tuy n da phát tri n ủ Kh p c bàn c a chi, s có hai l ấ ạ II. C u t o, ch c năng và thích nghi sinh thái ạ 1. Hình d ng ngoài ạ ng v phía tr ổ ầ ổ ướ c và kh p khu u h ớ ỷ ỏ ố ớ ạ ỳ ấ ộ ạ ố ố ở ổ ướ ế ạ ố t bay, d ng s ng hoàn toàn trong n ạ c…

ố ể ướ ạ Thú có hình d ng khá thay đ i, d ng đi n hình là d ng ch y trên m t đ t có thân cao, ầ ng v phía sau, 4 chi ki u 5 ngón, kh p đ u g i h ệ ố ề có c rõ ràng. Đ u không l n so v i thân, đuôi nh . Ngoài ra tu thu c vào đi u ki n s ng ạ cây, d ng và cách s ng mà có các d ng hình thay đ i: d ng s ng trong đ t, d ng s ng thú bi 2. Da ấ ạ ỏ 2.1 C u t o v da ồ Da g m 2 l p ề i da x p, có nhi u ong da thú dày, l p mô d ả ẩ ề ừ ớ ủ ế ớ : l p bi u bì và l p bì, s ẩ

ầ ầ ể ế ớ ớ ạ ả ỏ ố ứ ượ n lên xu ng thành hình gai, có ch c năng sinh các t ừ dày, bên trong cũng có t ng Manpighi ế . T ng này l ớ ở ề ặ ớ ừ

ợ ế ạ ạ ế ớ ố ướ ỡ ướ ớ ề i có nhi u i da.

ả

ủ ừ ả ồ ạ Lông mao là s n ph m s ng ch y u và r t đ c tr ng c a thú. Lông thú g m 2 lo i: ủ ế ệ ủ t.

ả ừ ủ ẩ ả ố

ớ ừ tuy n da và nhi u lo i s n ph m s ng. S n ph m s ng ch y u là lông mao. ể : bi u bì m ng, ngoài cùng là t ng s ng L p bi u bì ế ắ ố ầ mang các t bào s c t b m t l p s ng. bào m i : dày và đàn h i, gồ ồ ớ L p bì m mô liên k t v i các s i k t thành m ng l ữ ỡ ườ ớ ướ ạ ng là mô x p tích tr m làm thành l p m d i (h bì) th m ch máu. L p d ủ ẩ 2.2 Các s n ph m c a da ấ ặ ẩ ữ ệ lông ph có vai trò b o v và lông n m có vai trò gi ngón chân thú là vu t, móng, gu c. ủ ư ệ nhi ố ạ ế ả ẩ

ệ

m t s loài thú còn có nh ng tuy n đ t bi ạ ấ ạ t: ấ ệ ế ế ậ ặ t ch t mùi đ c bi ở ộ ố ế ể ế ố ấ t (ch t x ). Ch t ố ượ ệ ng ở Các s n ph m s ng c a da ế Tuy n da cũng là s n ph m c a da thú, có các lo i tuy n. ồ ế + Tuy n m hôi ế ữ + Tuy n s a ế ặ Ngoài ra ứ ạ + Tuy n x , tuy n h u môn: C u t o ph c t p, ti ấ t c a các tuy n k trên ch y u đ đánh d u vùng phân b , giúp cho vi c tìm đ i t ỏ ạ ữ ấ ạ ể ạ ặ ể ấ ạ ủ ế ồ i cho đ ng lo i kh i l c nhau.

ế ủ ụ ộ ươ

ầ ươ ọ ộ ố ươ ộ ươ ng thú chia là ba ph n: x ng s , c t s ng và x ng chi. ti sinh d c ho c đ d u l ng 3. B x B x

ộ ố 3.1 C t s ng

ặ ẳ ể ữ ổ ầ ữ ặ ừ ộ ố ạ ệ ộ ố ộ ố ố ụ ố ố C t s ng c a thú có nh ng đ c đi m: Ð t s ng hai m t ph ng (platicoela), có đĩa s n ố . C t s ng chia ra ổ ầ

ố gi a các đ t. S đ t c không thay đ i (g n 7 đ t), tr m t s ngo i l ậ làm 5 ph n: c , ng c, th t l ng, ch u và đuôi. ố ố ủ ố ố ổ ự ồ ố ụ ố ố ẫ ổ ầ ố ắ ư ố ồ ầ ể ồ

ố ề ườ ế n cũng có ph n x n. S ớ ươ ư ườ ườ ắ n dài g n v i x ầ ươ ng ườ ứ n ng c (s

ố

phía b ng. Có 8 đôi s ng c (s ừ ế ố ắ ả ố ắ ở đa s thú g m 4 đ t g n v i nhau, đôi khi còn g n thêm c đ t đuôi

ố ầ ừ ữ ể ậ ộ ủ các b ph n đi n hình c a ỉ 3 49 đ t s ng. Ch có vài đ t đ u còn gi ố ố ố ấ ổ g m 7 đ t. Hai đ t s ng c đ u tiên là đ t ch ng và đ t tr , đ t ch ng ố ầ + Ph n c : ư ố ớ ớ ủ ọ i c u ch m c a s . Đ t ch ng có th xoay quanh ch i răng c a ăn kh p v i hai l ạ ố ụ ủ ố ổ ứ ầ c a đ t c th hai đ t tr c làm đ u linh ho t. ồ ầ ự : th + Ph n ng c ng g m 12 đ n 13 đ t đ u mang s ườ ụ ầ ụ ở ở phía l ng và ph n s n ả ườ ớ ươ ứ ậ i x n gi ). th t), còn 5 đôi sau không đi t ắ ư ầ ồ ế ườ + Ph n th t l ng: 6 đ n 7 đ t. n, g m t thi u s ớ ồ ố ậ ầ + Ph n ch u: ứ ấ th nh t. ầ + Ph n đuôi: t ộ ố ố ố m t s đ t s ng (cung, m u bên, gai s ng,...).

ộ ươ ầ ổ ộ ố ủ ộ ố ủ ộ ố ứ

ủ ươ ươ ươ ủ

ươ ổ ng tay quay; 18. X ụ ng tay tr ; 17. X ươ ươ ươ ươ ng bàn tay; 20. X ng gót; 25. X ng c tay; 19. X ươ ng mác; 24. X ươ ng chày; 23. X ươ ng ự ng c a; ng bánh chè; 22. X

ọ

ớ ỏ ng th Hình 10. B x ắ ư ầ ự ủ ộ ố ầ ầ 1. Ph n c c t s ng; 2. Ph n ng c c a c t s ng; 3. Ph n th t l ng c a c t s ng; 4. Ph n ươ ườ ộ ố ươ ươ ầ ủ ng s n; 7. X cùng c a c t s ng; 5. Ph n đuôi c a c t s ng; 6. X ng c; 8. X ng ậ ủ ươ ầ ươ ả ố ả ng không tên; 12. ng đòn; 11. Ph n ch u c a x b ; 9. S ng gai c a x ng b ; 10. X ỗ ầ ồ ủ ầ Ph n ng i c a x ng không tên; 14. L bít; 15. ng không tên; 13. Ph n háng c a x ươ ng cánh tay; X ươ 16. X ươ đùi; 21. X ươ 26. X ng bàn chân ươ 3.2 X ng s ớ ộ ọ H p s thú l n liên h t

ệ ớ ồ ầ i c u ch m. X ng kh u cái th sinh ngăn đôi xoang mi ng v i xoang mũi. ướ ẫ ỉ ồ ươ ươ i ch g m m t x

ệ ớ ươ ộ ươ ướ ươ ẫ

ươ ủ ươ ắ ớ ươ ng ng đá g n v i x ớ ắ ướ ng cánh b m g n v i ng xoăn mũi ươ ươ ng màng nhĩ và x ứ Có hai l X ng hàm d ươ ng có khuynh h Các x ươ ẩ ng màng nhĩ thành 1 x v y và x ươ ươ ố ướ ng g c b m, x x ng t ớ ự ứ ạ ph c t p, liên quan ộ i não b thú l n. ứ ẩ ng là x ng răng. ắ ớ ng g n v i nhau. X ng ch m, x ươ ng (temporale), x ng thái d ươ ư ặ ổ ắ m t. Ð c tr ng c a thú là x ể ố ủ i s phát tri n t t c a thính giác và kh u giác.

ươ ươ ươ ươ ươ ớ ế ng kh p bi n thành x ng búa. Còn x ng bàn ư ế ộ ng đe, x ố ươ ậ ng s ng khác do cung móng hàm bi n thành.

ế ủ ọ ầ ồ ầ ồ ươ ẫ ớ ng ng v i bò sát.

X ng vuông bi n thành x ạ đ p cũng nh các đ ng v t có x ỉ Các ph n đ nh, ph n đáy, vùng bên, vùng ch m, vùng tai c a s thú cũng g m các ố ng, ngu n g c và tên g i t ươ ọ ươ ứ ự do

x 3.3 X ng đai và các chi t Đai vai :

ả ớ ớ ươ ấ ồ ố ng s ng th p. Đai vai g m có :

ỏ

ừ ề ữ ướ ử ộ ủ Đai vai c a thú đã gi m nhi u so v i các l p có x ạ ả m t trong có m u m qu . ư + X ong b ả ươ + X ng đòn ề ấ ướ ng tiêu gi m (tr ặ có chi u h nh ng thú có chi tr ứ c c đ ng ph c t p)ạ

ở ở ạ ưở ấ ỉ ươ + X ng qu ỉ ạ ch có ạ giai đo n phôi, giai đo n tr ng thành ch còn là m u m ỏ

qu .ạ Đai hông :

ươ ươ Đai hông ể ng đi n hình ậ ng ch u, x ươ : x ươ ạ ở ng háng. Sau đó các x ồ ng này g n l ạ i v i nhau t o thành x giai đo n phôi cũng g m các x ắ ạ ớ ươ ộ ậ ạ ờ ng không tên khá r ng, x ng ch u l ồ ươ ng ng i, ợ ế ng không tên. Ti p h p ắ ấ ữ i dài. Nh đó mà đai hông r t v ng ch c.

ươ x ủ c a hai x Các chi t

ươ doự : ướ ươ ươ ố c g m m t x ng ng tay (x ế ộ ươ ổ ồ ươ ng cánh tay, hai x ươ ng quay và x ỗ ươ ng c tay, năm x ươ ng bàn tay và năm x ụ ng tr ), ồ ng ngón tay, m i ngón g m

ươ ươ ươ ng đùi, hai x Chi tr ế ti p đ n là các x ố các đ t ngón. ộ ươ ồ Chi sau g m m t x ươ ổ ng ng chân (x ươ ng chày và x ỗ ng c chân, năm x ố ng bàn chân và năm x ng mác), các ố ồ ng ngón chân, m i ngón g m các đ t

ươ x ngón. 4. H cệ ơ

ụ ự ộ ơ ứ : là m t c m ng, r ng, ngăn khoang ng c và khoang b ng, tham gia vào ch c ớ ơ ụ ấ H c thú r t phân hóa. ộ ơ ỏ ứ

ơ ơ ặ ỉ ệ ư ơ ử ộ : tham gia vào vi c hình thành má và môi và làm thành các c nh c c đ ng

ộ ố ự ố ệ ơ C hoành ấ năng hô h p và ch c năng r n a cùng v i c b ng. C bám da ử ộ mi, c đ ng tai... ệ 5. H tiêu hoá ệ ủ H tiêu hoá c a thú ph c t p, th hi n qua đ dài ng tiêu hóa : s phân hóa ng tiêu ứ ạ ế

Ố ể ệ ỉ ự hóa cao và s hoàn ch nh các tuy n tiêu hóa. ng tiêu hóa

: ệ ậ ầ ả Xoang mi ng H u Th c qu n D dày Ru t H u môn

ệ ệ ướ ộ ạ ự ứ c mi ng, xoang mi ng chính th c + Xoang mi ng: G m có xoang tr

ư ồ ệ c mi ng đ c tr ng cho thú, do môi và má hình thành.

ầ ở

ắ ủ ươ ố ượ ệ ngay phía sau 2 hàm răng. ử ng hàm. Răng thú phân hoá thành răng c a, răng ạ ng khác nhau

ệ ề ụ ư ứ ệ ệ ặ ỏ ả trong khoang mi ng, có nhi u nhi m v : đ a th c ăn vào mi ng, v t c , đ o ơ ị c, là c quan v giác. th c ăn, li m n

ả ố ườ ề ẩ ắ ớ ỗ ướ + H u là ph n sau kh u cái m m, th ng ng n, thông v i khí qu n, ng Eutachi và l mũi ỗ

ệ ặ ướ Xoang tr ứ ệ Xoang mi ng chính th c hay xoang mi ng h u ỗ riêng c a x Răng c m vào trong l ứ ớ nanh và răng hàm, v i các ch c năng khác nhau. Răng có hình d ng, s l tùy nhóm. ưỡ ở + L i thú ế ứ ầ ầ trong (l ự khoan). ả ạ ự ả c c u t o b i c tr n. thú nhai l i th c qu n có ể ủ ộ ể ơ ở ạ + Th c qu n phân hóa rõ ràng và đ thêm c vân đ có th ch đ ng ượ ấ ạ ợ ứ th c ăn tr l ở ơ ơ Ở ệ i mi ng.

ề ố ế ớ ấ ạ ơ ỉ ộ ớ ủ ạ ạ ế ộ ệ ề ộ ặ ứ ạ ơ ả ế + D dày phân hóa rõ ràng, thành trong có nhi u tuy n tiêu hóa. Ch đ ăn u ng nh ạ i c u t o và đ l n c a d dày. D dày thú đ n huy t ch là m t túi ệ t nh ng loài thú khác d dày ph c t p h n và phân thành nhi u ngăn, đ t bi ạ ồ i g m 4 túi thông nhau

ộ ướ ế ệ ộ ạ ự ưở ng tr c ti p t h ả ở ữ ơ đ n gi n, ạ d dày thú nhai l + Ru t:ộ Ru t tr c dài phân bi ữ Ở ầ ph n ớ t rõ ràng v i ru t gi a. ơ ộ ướ ữ ữ ộ trung gian gi a ru t tr ạ c: ti p theo d dày là ru t tr ộ ướ c và ru t gi a có manh tràng, là n i tiêu hoá cellulô.

ộ ạ ẳ ố ộ ộ ưỡ ấ ố ọ Ru t gi a (ru t già): có đo n cu i th ng g i là ru t th ng (hay ru t sau), đo n này n i ng đã ạ ấ c và ch t dinh d ơ ấ ấ ẳ ộ ụ ạ ướ i n h u môn m ra ngoài. Ru t già có vai trò h p th l ủ ụ ạ ướ c và đóng khuôn c a ch t bã (phân). i n ộ ữ ở ớ ỗ ậ v i l ẳ tiêu hoá. Ru t th ng là n i h p th l

ế ộ Tuy n tiêu hóa :

ầ ộ ụ ầ ế ị t d ch tiêu hoá vào đ u ru t non, ệ ạ c tiêu hoá s b

ọ ơ ộ ở ậ ồ ổ ượ ạ mi ng và d dày. ộ ậ ế Gan và t y là hai tuy n tiêu hóa quan tr ng, ti ữ ứ tiêu hoá nh ng ph n th c ăn đã đ ậ ậ ế ị t d ch m t, t p trung l Gan ti i trong túi m t r i đ vào ru t tá. Túi m t thi u ấ ổ ơ ế ở ộ m t ỷ ồ ầ

ọ ườ A và đ ạ ướ ạ ố ở ộ ố ỡ ở ạ i d ng Glucogen. đa s thú và d ng phân tán m t s thú ụ ỏ ộ

ấ vài loài thú. Gan còn có vai trò quan tr ng trong sinh lí trao đ i ch t, cũng là n i tiêu hu ự ữ ố các h ng c u già, d tr sinh t ng d ặ ạ ạ T y có hai tr ng thái: d ng đ c (d ng lá m ) (th , chu t...). 6. H hô h p

ấ ủ ứ ạ ấ ồ

ườ ấ ệ ấ ạ ơ C u t o c quan hô h p c a thú đ ng nh t và khá ph c t p. Đ ng hô h p:

ế ả ả ả ổ Mũi thanh qu n khí qu n ph qu n ph i

ơ C quan hô h p:

ứ ể ả i gà là l p s n m ng đ che thanh qu n không cho th c ăn l ả ớ ụ ẫ ụ ữ ỏ ấ ưỡ + Thanh qu nả : có l ộ ạ ướ ế ẫ ọ ầ ọ ỏ t ụ ạ vào, có s n h t cau và m t đôi s n nh n. Khoang thanh qu n có nh ng rãnh nh trung gian ụ ụ s n nh n và s n giáp tr ng g i là phòng thanh. Phía tr c và sau phòng thanh có n p màng nh y làm thành giây thanh.

ả ế ế ả ả ổ ồ ế + Khí qu nả ti p theo thanh qu n, r i đ n ph qu n, ph qu n đi vào hai lá ph i và ế ằ

ớ ổ ở ổ ế phân thành nhi u nhánh nh , t n cùng b ng ph nang. có s l ệ ng l n, làm tăng di n tích trao đ i khí ph i lên nhi u. ề Ở ườ ố ệ ớ ộ ng

ứ ạ ự trong khoang ng c có c u t o ph c t p.

ủ ộ ườ ự ử ộ ủ ồ ự ể n nh ờ ủ ơ ườ ự ạ ố ỏ ậ ề ố ượ ế + Hai ph nang ệ ứ ế i s ph nang là 400 tri u, ng v i m t di n tích là 200m + Ph i ổ g m đôi th x p ấ ạ ể ố ở ồ ở ằ ổ Thú th b ng cách thay đ i th tích c a l ng ng c do s c đ ng c a b s n và s nâng lên h xu ng c a c hoành. ơ c gian s

ổ

ụ ể ế ế ế ơ ồ ấ ạ Hình 11. S đ c u t o ph i thú ả 1. Ph qu n; 2.S n giáp trong 3. Ph nang; 4. Ti u ph nang

ệ ầ

ủ ấ ệ ậ ử t l p làm hai n a, ứ ứ ạ ả ạ ộ

ệ ạ 7. H tu n hoàn ả Tim : Tim c a thú có 4 ngăn, hai tâm th t và hai tâm nhĩ. Qu tim bi ử ử n a trái ch a máu đ ng m ch và n a ph i ch a máu tĩnh m ch. H m ch máu:

ạ ệ ộ ủ ấ + H đ ng m ch ạ : Đ ng m ch ch xu t phát t tâm th t trái, song l ộ ớ ấ ộ ạ ọ ộ ố ạ i các n i quan. T đ ng m ch ch ạ ướ ả ả ạ ộ ộ i quay sang bên ủ ạ ả i đòn ph i. ừ ạ

ừ ộ ạ ừ ộ ữ trái. Sau đó đi d c c t s ng phát đi nh ng đ ng m ch t phát đi đ ng m ch không tên, phân ra đ ng m ch c nh ph i và đ ng m ch d ổ T tâm th t phát đi đ ng m ch ph i. ạ ộ ấ ệ ủ ệ ặ ộ + H tĩnh m ch ư là : (cid:0) ậ ế (cid:0) ạ ạ ủ ướ ợ ớ c trái h p v i tĩnh m ch ch tr ủ ướ c

(cid:0) ố đa s loài, tĩnh m ch ch tr ả ổ ề ả ố ả ạ ng s ng th p. ẻ ạ ố ớ ạ ạ ẻ ấ Ở ươ ấ i, song tĩnh m ch l ẻ c trái và có nhánh n i v i tĩnh m ch l ủ ề trái đ u là di tích c a ố đa s thú c hai ệ ớ trái m t liên h v i tĩnh ả ồ ổ ph i r i đ vào ả ạ : H tĩnh m ch c a thú có đ c tr ng ử ạ Thi u tĩnh m ch c a th n. Ở ả ph i đ vào tâm nhĩ ph i. ạ ẻ ph i và tĩnh m ch l V phía sau có tĩnh m ch l ạ ậ ộ đ ng v t có x tĩnh m ch chính sau ồ ạ ạ tĩnh m ch trên còn t n t ủ ướ m ch ch tr ạ tĩnh m ch ch tr

ượ ủ ầ ng máu c a thú cũng cao ủ ướ + H ng c u thú hình dĩa lõm hai m t và không có nhân. L ố ươ ậ c ph i. ặ ng s ng khác.

ươ ủ ớ ố ạ ồ ộ ơ ớ h n các l p đ ng v t có x ệ ầ 8. H th n kinh ệ ầ H th n kinh c a thú so v i các l p có x ể ớ ầ ấ ớ ộ ủ ấ ả ấ ệ ứ ng s ng khác đ t m c hoàn thi n nh t. ầ ể t c các ph n ủ

ấ ủ Đi n hình nh t c a não b là có bán c u não và ti u não r t l n che ph t ộ khác c a não b . Não bộ

ớ ủ ỏ ặ ấ ặ ớ + Não tr ầ ọ ọ ừ ề ế ỏ ướ ữ ể ở ọ cướ l n, m t ngoài ph v ch t xám, g i là vòm não m i. M t ngoài hai ầ ặ có túi, thú ăn sâu b và g m nh m). Hai v bán c u ầ Ở ầ c có gò th n ấ đáy não tr bán c u não có nhi u n p nhăn (tr ố ợ ợ ầ não có c u n i h p b i nh ng s i th n kinh g i là th chai. ể kinh g i là th vân.

ủ ỉ ặ m t trên, là di tích c quan đ nh c a bò sát, m t ướ ể ộ ế ướ ơ ọ ọ ở ặ + Não trung gian có m u não trên ơ ấ i, là c quan n i ti ấ i có ph u não và m u não d d t quan tr ng.

ọ ấ ư ướ c là trung khu ấ . Hai m u não tr ề đi u ti

ỏ ầ

ọ ồ ữ ưỡ ỏ ấ ể ồ g m thùy gi a là thùy giun nh và hai thùy hai bên làm thành bán c u ti u não l n, m t ngoài có ph ch t xám. ứ ng quan tr ng, ấ ồ ầ + Não gi aữ nh , có 4 thùy g i là m u não sinh t ắ ế t m t, hai m u não sau là trung khu thính giác. ữ ể + Ti u não ủ ấ ớ ặ ấ + Hành t yủ g m não th t th 4, bao g m nh ng trung tâm dinh d ệ t là trung tâm hô h p. Có 12 đôi dây th n kinh não.

ơ ặ ắ ả ắ ằ ự ả ệ ấ ạ ở ể ủ ứ ướ ế ượ ự ề c. S đi u ti t đ ủ ị ổ Ở ể ả ặ ứ ấ ậ ượ ế ợ : có c u t o đ n gi n, m t có mí trên, mí d ế ượ ắ góc m t. M t thú thi u l ứ ộ ươ ỳ ẫ ả ủ c k t h p ch t ch nh trung

ộ ộ ờ ẽ ạ ế ể ươ ớ : x ươ ữ ồ ố ươ ấ ể ề ng búa và x ươ ư

ự ệ ặ ộ ỉ ứ Ở ộ ố ể ứ ạ ứ ủ ể ệ t phát tri n. S hoàn ch nh b máy kh u giác th hi n m t s thú có túi, ự ồ ạ ơ ư ở ố i c quan Jacôpson nh bò sát.

ế t

ậ ẵ

ườ ng nh n. ầ ạ ậ ệ ề ộ ỏ ậ ồ ỗ ề ấ ể ạ

ể ậ ữ ể ấ ộ ạ ọ ộ ng vi th ượ c tích tr trong bóng đái r i đ ợ c ti u loãng, đ ụ

ữ ế ấ ậ t ch t bã mà còn tham gia vào ch c ph n ộ ế ậ t không nh ng có vai trò bài ti ơ ể ướ ề ế ế ộ ọ c trong c th . Tuy n trên th n là m t tuy n n i ti ứ t quan tr ng.

ặ đ t bi 9. Giác quan ị ế Th giác i, mí th ba tiêu gi m ho c bi n thành màng nháy c th c hi n b ng cách ủ ổ ườ ừ ộ ế thay đ i đ ng cong c a th y tinh th . Ch c năng th giác c a thú phát tri n y u, tr m t ố ố ủ thú có cách nhìn n i, do hai hình nh c a s thú s ng trên cây hay trên m t kho ng r ng. ị ng th giác th c p trong thu ch m c a não. con v t đ ữ Thính giác : Thính giác thú đ t đ n đ phát tri n cao. Ngoài tai gi a và tai trong còn phát ớ ể ng bàn tri n thêm tai ngoài có vành tai. Trong tai gi a có 3 x ng tai ăn kh p v i nhau ắ ạ ng đe. Tai trong g m c tai r t phát tri n, có nhi u vòng xo n, có đ p, x ặ ơ c quan Coocti đ c tr ng cho thú. ứ ứ Kh u giác : Kh u giác thú đ t bi ố ượ ự ng thùy kh u giác, s ph c t p c a các xoăn mũi. s tăng kh i l ấ ặ g m nh m và móng gu c còn t n t ệ 10. H bài ti ề ặ ậ ậ Th n thú là h u th n có hình h t đ u, b m t th ấ ầ : ph n ngoài là v th n có nhi u ch m ắ ọ ậ t rõ 2 ph n Trên m t lát c t d c th n phân bi ộ ỏ ỏ ầ ậ ủ đ , ph n trong là t y th n có nhi u vách phóng tia. M i ch m đ bao g m m t nang hình ầ ộ ậ ộ ọ i g i là ti u c u. M t t p chén g i là nang Bowmann bao l y m t búi mao m ch cu n l ộ ể ố ượ ộ ể ầ ồ ợ h p g m m t nang Bowmann và m t ti u c u h p thành m t vi th th n. S l ồ ổ ể ướ ướ ấ ớ ậ ở thú r t l n. N c ti u thú là n th n ổ ệ ni u sinh d c. vào l ế ệ H bài ti ượ ng n đi u hòa l ụ 11. H sinh d c

ệ ậ ườ ư ụ ể ặ ệ ơ t l p và phân tính rõ. ng sinh d c bi

ụ ủ ụ ự : C quan sinh d c đ c

ụ ự ủ ụ ầ ơ ồ ị C quan sinh d c c a thú có đi m đ c tr ng là đ ơ ộ C quan sinh d c đ c c a thú bao g m m t đôi tinh hoàn hình b u d c, có v trí thay đ i: ổ

ư ở ụ ộ ố ệ ơ ọ bò sát (đ n huy t, m t s thú ăn sâu b , ộ ố + Tinh hoàn n m trong khoang b ng nh ướ m t s loài thú thi u răng, tê giác, voi, bò n

+ Tinh hoàn n m trong xoang b ng và ch l ờ ỳ ụ c, cá voi). ỉ ọ ố ố ộ ố ạ ụ t xu ng h nang (bìu da) trong mùa sinh ọ ơ i rút xu ng khoang b ng (m t s loài ăn sâu b , d i, ấ ằ ế ụ ằ ạ ụ d c. Sau th i k sinh d c tinh hoàn l ậ g m nh m).

ụ ằ ắ ớ ở ữ ộ ớ ố ẫ ẫ ố ẫ ấ

ố ng Wolff (vôn ph ) đ tinh trùng vào g c c a ng d n ni u, t ụ ằ sinh d c. ng d n ni u sinh d c n m trong c quan giao c u (ng c hành). ệ ơ ổ ệ ổ Ố ế ố ộ ọ ụ ớ ớ ủ ế ề ả ọ t (g i là prosstata) l n và đôi tuy n hành (bulborethrales) nh đ ế ị ế ệ ệ ụ ể ệ ề ả ố ạ + Tinh hoàn n m trong h nang ( nh ng thú khác). ẫ ố Tinh hoàn g n v i tinh hoàn ph là m t búi ng d n tinh trùng, thông v i ng d n tinh là ệ ừ ố ủ ố ệ ẫ đó hình thành ng d n ni u ơ ọ ụ Ố ụ ẫ ng d n tinh đ vào ng ni u sinh d c có thông v i m t đôi tuy n nang g i là ự ạ ộ t d ch có tác d ng kích thích s ho t đ ng c a tinh trùng. Thông v i tinh vericularis ti ỏ ổ ớ qu n còn có tuy n ti n li ị ị d ch vào ng ni u sinh d c đ pha loãng tinh d ch, kích thích và b o v tinh trùng, đi u hoà

ừ ơ ữ Ở ữ ấ ộ ở ườ ọ nh ng loài thú cao ng c hành v a là c quan

ủ ứ ể ặ ồ ơ đ ườ ụ ụ ng sinh d c con cái. ệ t ni u. ơ ế ặ : C quan sinh d c cái c a thú là hai bu ng tr ng ki u đ c đ c ư ụ nh ng ch t đ c ấ ừ ng ti giao c u v a là đ C quan sinh d c cái tr ng n m trong khoang b ng có hình b u d c, bên trong ch a noãn bào.

ệ ổ ẫ ứ ụ ầ ụ ố ứ ể ẫ ồ cung riêng bi t có l thông ử ể

ử ạ ổ t có l

ẻ ở

ạ ề ừ ơ ở ườ tr ợ ng h p trên.

ử ử ử ử ỉ ồ

ứ ằ ử Ố ng d n tr ng g m : ph u, vòi ng d n tr ng, hai t ủ ớ ạ riêng v i âm đ o. T cung c a thú có nhau phân làm 4 ki u: ệ ớ thông riêng v i âm đ o + T cung kép : Hai t cung riêng bi ố ố ề ử + T cung ch đôi: Hai t đo n cu i. cung n i li n nhau ố ề ử cung n i li n nhau nhi u h n + T cung hai s ng: Hai t ử ơ cung. + T cung đ n: Ch g m 1 t ề cung có nhi u tuy n ti t "s a t ể ơ ể ẩ ế ớ ế ể ề ạ ạ ữ ử ầ ủ ử cung" đ nuôi phôi trong giai đo n Màng nh y c a t ử cung có nhi u m ch máu l n đ nuôi phôi và có c dày đ đ y phôi khi thú

ạ

ệ ạ ớ ố ố ầ đ u, thành t ẻ đ con. ự III. S đa d ng và phân lo i Thú ệ L p thú hi n nay bao g m trên 200 gi ng hóa th ch và trên 1.000 gi ng hi n nay. S ớ ả ệ ộ ộ ố ớ : Phân ớ ạ ồ ồ ủ

ủ

loài trong l p thú hi n nay g m kho ng 4.450 loài trong 26 b thu c hai phân l p ớ l p Nguyên thúThú nguyên th y (Prototheria) và phân l p Thú (Theria). 1.Phân l p Nguyên thúThú nguyên th y (prototheria) ủ ế ả Phân l p nguyên thú ch y u g m các loài thú phân b ố ở ộ ố ặ ớ ớ ế ộ ộ ồ ệ ể ỷ Châu Úc, đ o Tatmani và Tân Ghi Nê, x p trong m t b thú huy t (Monotremata) có m t s đ c đi m nguyên thu sau đây:

ớ

ộ ỗ

ẻ ứ ộ ế ệ huy t chung. ặ ụ

ộ

0C.

ổ ừ ấ

ỏ ừ

ỏ ị Ornithorhynchus anatinus)

ớ

ề Đ tr ng l n, có nhi u noãn hoàng. ụ ệ Ru t và xoang ni u sinh d c thông vào m t l ố ế ữ Thi u vú, tuy n s a hình ng phân tán trên m t b ng. ể ế Não b thi u th chai. ệ 26 34 Thân nhi t th p, thay đ i t ư ế Thi u môi và có m s ng nh chim. ệ : Thú m v t ( ạ Loài đ i di n 2. Phân l p Thú (Theria) ồ ủ ư ớ ượ ướ ướ ớ ữ Bao g m nh ng loài thú không còn nh ng đ c đi m nguyên th y nh phân l p ấ ớ : D i phân l p Thú th p ể ặ i phân l p

ướ ấ ữ ớ ướ ớ Nguyên thú. Phân l p Thú đ c chia thành hai d ớ (Metatheria) và D i phân l p Thú nhau (Eutheria) 2.1 D i phân l p Thú th p (Metatheria):

ớ ằ ả ấ ệ ộ ộ ọ ạ ặ ấ ả c chia làm 3 phân b v i 8 h . M c dù có hình d ng ngoài khác nhau, t Phân l p thú th p hi n có kho ng 242 loài, n m trong m t b thú túi (Marsupialia). Thú ượ t c thú túi ữ

ượ ệ ỏ c mà ch áp mi ng vào ệ ế ấ ệ ở t vú m và nh s co bóp c a c đ c bi ỉ ả vùng tuy n, s a ch y vào mi ng con.

ờ ự ươ ữ ụ ỡ ng túi đi t

ộ ớ túi đ ấ ạ có nh ng nét c u t o chung sau: ẻ ủ ơ ặ ừ ớ kh p háng, nâng đ thành b ng. ể ỷ

ế ạ ứ ử ủ ự

ọ cung, hai âm đ o ( ng v i ng c hành ch đôi c a con đ c). ỉ ọ ẻ ộ ầ ứ ữ ủ ỏ ớ ỉ Không có nhau thai. Con đ ra r t non và nh . Con không bú đ ẹ Có đôi x ộ Não b còn nguyên thu , còn thi u th chai. ớ Con cái có hai t Ch có răng hàm nh là thay, các răng khác ch m c m t l n ng v i răng s a c a thú cao.

ệ ư ệ ấ ớ ơ ơ Thân nhi ổ t khá cao so v i thú đ n huy t, nh ng còn th p h n thú nhau và không n ị đ nh.

ả ậ ở ộ ỹ ỉ Châu Úc, các đ o lân c n và vùng Trung, Nam M . Ch có m t loài

ố ở ỹ Dedelphis sp.) B c M ( ế ộ Thú túi phân b ổ ế ở ắ ph bi n ạ Đ i di n ệ : thú ăn ki n có túi ( Myrmecobius), chu t Kanguru ( Potorous), Kanguru

ớ (Macropus).... ướ 2.2 D i phân l p Thú nhau (Eutheria)

ấ ạ ơ ể ồ ố ỉ ấ ấ ạ ớ ố ộ ữ ữ ớ

ệ ố Phân l p thú nhau g m đa s thú hi n s ng, r t phân hoá, có c u t o c th hoàn ch nh ể ặ và phân b r ng. Thú nhau có nh ng đ c đi m c u t o chung cho l p thú và có nh ng nét ớ ấ ạ c u t o khác v i thú túi nh sau:

ế ươ

ủ ứ ẹ ng c a m thông qua nhau thai chính th c. Con non ượ ự ưỡ bú đ c.

ư ng túi. ờ ự ể ể ể ộ ấ ầ ớ

Thi u túi và x ể Phôi phát tri n nh s nuôi d ẻ đ ra có th phát tri n và t ố ớ Não b r t phát tri n, có vòm não m i (neopallium), hai bán c u nêu ra chai n i v i nhau. Răng có thay m t l n. ệ Thân nhi

ộ ầ ổ t cao và n đ nh ố ấ ộ ả ng và c trên không trung. Phân ầ ệ ặ ấ ượ ế ị ạ ươ Thú nhau phân b r t r ng trên m t đ t, trong đ i d ộ ộ ố ộ c x p trong 19 b . M t s b thú chính sau đây:

ưở ộ

ng (Primates) ủ ướ ế ng ti n hóa c a thú

ộ ể ư ủ ả ư ướ ơ ỏ ệ ở ầ ề ể ặ ạ ở ỷ k Pecmi thu c đ i ể ộ ố ặ ng c nh ng cũng có m t s đ c đi m ể ặ ề c nh và có nhi u đ c đi m Nam Phi), có kích ướ i ố ng có nhi u đ c đi m gi ng thú, tuy nhiên hàm d

ộ ố c b ng con chu t c ng, b x ng. ủ ướ

ớ l p thú nhau hi n có g n 4.000 loài đ ọ ộ 1. B Ăn sâu b (Insectivora). ộ 2. B Cánh da (Dermoptera). ộ ơ 3. B D i (Chiroptera). ộ 4. B Tê tê ((Pholidota). ấ ộ ặ 5. B G m nh m (Rodentia). ộ ỏ 6. B Th (Lagomorpha). ị ộ 7. B Ăn th t (Fissipeda hay Carnivora) ộ 8. B Cá voi (Cetacea) ố ộ ẵ 9. B Gu c ch n (Artiodactyla) ố ẻ ộ (Perissodactyla) 10. B Gu c l ộ 11. B Voi (Proboscidea) ộ ỉ ầ 12. B Kh h u hay b Linh tr ồ ố IV. Ngu n g c và h ổ 1. T tiên thú ộ ẽ ủ ổ thu c nhóm bò sát răng thú (Theriodonta) T tiên c a thú có l ủ ưỡ ữ ộ ố ặ ổ m t s đ c đi m c a l C sinh. Chúng còn gi ổ ổ ữ ủ c a thú. T tiên c a thú ph i là nh ng loài thú c có kích th ủ nguyên th y h n bò sát răng thú, đó là Ictidosauria đ u Tam đi p ( ộ ươ ằ ướ th ẫ ề ươ v n còn nhi u x ế 2. H ng ti n hoá c a thú 2.1 Thú răng nhi u m u ấ (Multituberculata)

ề ổ ạ ỉ ấ ở ả ấ ớ ể ộ ỷ ộ ố ướ ư ặ ấ ờ ằ và cũng có khuynh h ề ế ộ ấ ỏ ấ ủ Các loài thú c nh t là loài thú răng nhi u m u (Multituberculata). Di tích hoá th ch c a ệ ổ các l p đ t thu c k Tam đi p c tìm th y ộ ỡ ớ ng chuyên ổ ở ỷ k ệ ạ ấ ề ấ ượ ấ thú c nh t này ch là các m nh hàm, răng đ ấ ế trên và r t hi m . Có th hình dung là nhóm này cũng có c l n b ng chu t c ng, có b ỏ ứ ự ậ răng ch ng t chúng ăn th c v t nh g m nh m bây gi ả ấ ặ ặ ố ớ hoá xa đ i v i ch đ ăn qu ho c g m nh m v cây. Thú răng nhi u m u ít thay đ i ỷ ệ ủ ở ầ đ u k Đ tam. Jura, B ch ph n và tuy t ch ng

ứ ề ỏ ặ ấ ấ Thú m v t non cũng có răng nhi u m u, đi u này ch ng t ề thú răng nhi u m u ho c là ề ự ế ủ ệ ố ỏ ị ự ế ớ ổ tiên tr c ti p c a các loài thú hi n s ng. tiên tr c ti p ho c g n v i t

ớ ỷ ấ ổ ặ ầ t ấ 2.2 Thú răng ba m u (Trituberculata) ấ ộ ố ủ ấ (Trituberculata). Thú răng ba m u chia làm 3 là g c c a nhóm thú có túi và thú có nhau.

ố ạ ủ ệ T i k Jura xu t hi n nhóm thú răng 3 m u ẽ ộ b , trong đó có b Toàn thú (Pantotheria) có l 2.3 Tình hình c a thú vào cu i đ i Trung Sinh

ọ ạ ư ơ ạ ẽ ể ậ ẻ ắ ầ ớ ổ ố ả ấ ượ ự c s thay đ i c a môi tr ị ộ ủ ế ớ ộ ấ ổ ủ ạ ả ạ ờ ườ ệ ộ ớ ở ớ ồ ậ ố ị ế ặ ấ

ỉ ồ ạ ở Châu Úc, Tân Ghi nê, Tátmani, Nam M , ỹ ở ắ B c ỹ

ố ừ ấ ầ ỉ ấ ị ữ ể ấ ớ ổ ộ ọ ấ ọ ộ ộ ỉ ầ ồ ộ ướ ữ ộ ị ỏ ộ ng: m t h ẵ ố ộ ố ổ ị

ố Su t Đ i trung sinh, thú không có vai trò qua tr ng l m trong thiên nhiên. Nh ng vào ạ ố ộ ặ ấ cu i Đ i này, do có quá trình t o s n m nh m trên ph n l n m t đ t, làm khí h u đ t ệ ộ ở ộ t không đ i, não b phát tri n, đ con, ng t tr nên x u. Các loài thú lúc đó, nh thân nhi ỏ ơ ự ị i h n các loài bò sát. K t qu là đa s bò ng gi ch u đ ng đ ấ ủ ướ sát d i tác đ ng c a ngo i c nh, b tuy t ch ng trong cu c đ u tranh v i thiên nhiên, đ u ờ ậ tranh sinh t n v i thú và chim. Nhóm thú, nh v y, đã tr thành l p đ ng v t th ng tr trên ể m t đ t và phát tri n cho đ n ngày nay. ệ Thú túi: Hi n nay thú túi ch t n t i ạ ỉ M ch còn l i 1 loài. ắ ư Thú nhau: Cũng nh thú túi, thú nhau có g c t thú răng ba m u vào đ u k Ph n Tr ng và phát tri n song song v i thú túi. Nh ng thú nhau c nh t là Thú nguyên ăn th t và Thú ề ế ướ ng: b Tê tê và b Thi u nguyên ăn sâu b , nhóm Thú nguyên ăn sâu b cho nhi u h ọ ộ ặ ộ ộ răng, b G m nh m và b Th , b Cánh da, b Ăn sâu b và b Kh h u. Thú Nguyên ăn ộ ị ổ ố ủ ể ướ ng cho b Ăn th t c cho ngu n g c c a nh ng b th t phát tri n theo hai h ộ ộ ộ ướ ộ Ăn th t, b Chân màng, b Cá voi và b Gu c ch n; m t h ng cho b có Gu c c . B ố ẻ ộ ướ c và b Gu c l này cho b Voi, b Bò n ủ ạ ạ ế ộ ộ ủ ủ ế ề ơ ư ạ ạ ệ ệ ừ ấ ộ ố i, ch ng lo i phát sinh c a thú ch y u ti n hành trên hai nhánh: m t nhánh có ấ tiên xa x a trong nhóm thú răng nhi u m u cho thú đ n huy t hi n đ i; nhánh ạ i, ệ đó cho s thú hi n đ i còn l thú răng ba m u cho cho b Toàn thú, t ồ

ọ ớ

ộ ộ Tóm l ố ừ ổ g c t t ố ừ ứ th hai có g c t bao g m thú túi và thú nhau. V. Sinh thái h c l p Thú ự ệ ố 1. Đi u ki n s ng và s phân b

ẻ ấ ớ ố ộ ả ấ ệ ộ ố ầ ế ố ề ậ L p thú là l p tr nh t trong phân ngành đ ng v t có x ừ ụ t r ng. Thú phân b h u h t trên qu đ t, tr ấ ề ổ ố ộ ớ ạ ố ị ự ươ ng s ng, có s phân b đ a ữ ự ị l c đ a Nam c c. Không nh ng ộ sinh thái r t đa d ng, không có m t l p đ ng ố ộ ươ ượ ố ớ ặ lý đ t bi phân b r ng rãi thú còn s ng trong nhi u t ậ v t có x ng s ng nào sánh đ c.

ậ ự ạ ộ 2. Ho t đ ng ngày và đêm ậ ạ ộ ờ Qui lu t ho t đ ng ngày đêm và mùa không ph thu c vào khí h u mà d a vào th i ứ ủ ạ ộ

ợ ồ ồ ỏ ụ ớ ặ ữ ố ị ỉ ạ ộ ổ ầ ự ậ n, nai, ...)

ỳ ố ứ ứ t hay th c ộ

ề ỉ ượ Martes), và đa s thú ăn th c v t (sóc, kh , v ủ ể ệ ự : Th hi n s thích ng c a thú đ i v i nh ng b t l ứ ấ ủ ớ ự ự ả ư ề ư thú s di c ít x y ra ị

ỏ ớ ự ự ế ặ ự ệ ượ ấ ở ườ ủ ớ : Là đ c tr ng c a m t s thú thích nghi v i s khan hi m th c ăn hay s thú ôn đ i. ấ ủ ư ng ng đông th

ộ ủ ể gian ngh và ho t đ ng c a thú, sao cho phù h p v i đ c đi m c a m i hay th c ăn. ị : Thú ăn đêm bao g m nh ng thú ăn th t nh và đa s thú ăn th t Ho t đ ng ngày và đêm ồ : đ i (ồ Tupaia), thú chuyên ăn cá (rái cá) ho cặ ớ l n (h , báo, chó sói...). Thú ăn ngày bao g m ăn chim : c y mác ( ữ ố ớ ấ ợ ề ờ ế Chu k mùa i v th i ti ể ệ ở ự ự ủ ư ăn theo mùa trong m t năm. S thích ng y th hi n s di c , ng đông hay trú đông. ế ư : V mùa thu do th c ăn c a môi tr ở ườ ứ ự S di c ng tr nên khan hi m, nên nhi u loài di c ố ư ả ở ở ể ươ ề ng nam. S di c x y ra v i thú s ng v ph bi n. Nói chung ư ọ ặ ớ ư nh so v i chim và cá. G m nh m, ăn sâu b , thú ăn th t nh không có s di c . ộ ố ứ ủ ự S ng đông tránh rét. Hi n t ng th y 3. Th c ănứ

ự ậ ứ ể ọ ộ ị ố Tùy thu c th c ăn, có th chia thú thành b n nhóm: ăn sâu b , ăn th t, ăn th c v t và ăn t p.ạ

ủ ể ặ ồ ố ơ ộ Thú ăn sâu b đi n hình g m đa s các loài d i, chu t. Đ c đi m chung c a nhóm này ề ỏ là có nhi u răng nh n, nh ít phân hóa, m c sát nhau.

ế ạ ộ ố ệ ầ ị ọ ể ọ ị ồ ộ Thú ăn th t g m h u h t đ i di n c a b ăn th t, m t s loài thú túi, cá voi, vài loài ề ị ọ ủ ơ d i,... Nhi u loài chó chuyên ăn th t (chó sói, cáo,...). Nhóm mèo chuyên ăn th t h n c .

ườ ự ậ ặ ặ ố Thú ăn th c v t th ế ặ ặ ị ơ ả ặ ỏ ộ ủ ứ ạ ộ ị ớ ấ ủ ứ ể ặ ộ ỏ ả ể ấ ơ ớ ng g p các loài d i l n, g m nh m, thú có gu c, th ... Đ c đi m ạ ể chung c a chúng là răng nanh không phát tri n ho c thi u, răng hàm có m t nhai r ng, d ớ dày ph c t p ho c ru t dài v i ru t t t l n. D a vào tính ch t c a th c ăn có th chia thú ăn th c v t thành các nhóm: ăn c , ăn cành lá, v cây, ăn qu .

ạ ố ị ố

ươ ầ ự ỏ ẫ ộ ầ ạ ng). Trái l ề i, nhi u loài ứ ậ

ự ậ ạ ứ Thú ăn t p, đa s các loài ăn t p, th c ăn l n l n không c đ nh. ủ ự ậ ề Nhi u loài thú ăn th t cũng ăn c th c v t (c y giông, c y h ự ậ ự ả ị ắ ộ ăn th c v t cũng b t đ ng v t làm th c ăn. 4. S sinh s n

ự ố ố ự ự ự ố ự ẵ ị ỉ ộ Thú ít có s sai khác đ c cái. Đa s các loài, con cái và con đ c gi ng nhau. Ch m t ể ệ ỉ ư ử có s sai khác đ c cái rõ ràng th hi n ố s thú chân v t và thú có gu c ch n: voi, kh , s t ể qua đ c đi m hình thái.

ả ủ ự ữ ể ặ ụ ặ S sinh s n c a thú có nh ng đ c đi m sau ằ : th tinh trong, thai sinh, nuôi con b ng s a.ữ

ẻ ứ ứ ể ờ ự ơ Thú đ n huy t không có s thai sinh mà đ tr ng. Th i gian tr ng phát tri n trong c ơ ể ẹ ứ ấ ắ ờ ệ th m dài, th i gian p tr ng ng n.

ư ắ ự ấ ở ụ ờ ả ượ ế ụ ủ ể ẹ ầ Thú túi có th i gian mang thai ng n, phôi không có nhau th c. Thú non sinh ra ch a phát ẹ ụ c ti p t c phát tri n trong túi p b ng m . Thú non bú m th ể tri n đ y đ , ph i đ đ ng.ộ

ể ắ ấ ấ ừ Cricetus), t ụ ướ ủ ờ ộ ờ ờ ề ế ố ư ộ ờ ấ ự Thú có nhau có th i gian có mang và s phát tri n thú non r t khác nhau: thú có th i Ấ 1113 ngày; th i gian có mang lâu nh t là voi n c c a loài, nh kích th ẻ gian ng n nh t là chu t xám ( ộ ơ đ , h n 500 ngày. Th i gian có mang ph thu c vào nhi u y u t ề đi u ki n sinh đ , mùa...

ệ ổ ụ ụ ủ Tu i thành th c sinh d c c a thú thay đ i theo kích th ỏ ướ ướ ủ ự ở ơ th

ụ ớ ả ờ ổ ụ ớ c nh thành th c s m, con cái thành th c s m h n con đ c ổ ưở ở ườ ộ ụ C ng đ sinh s n khác nhau thú ph thu c vào tu i tr ớ ộ ứ ầ ộ ẻ ố ứ ẻ ặ ứ ứ ộ ả ỏ ẻ ỗ ộ ắ ẻ ủ ư ử ụ ứ ả c c a loài. Các loài có kích ứ ổ cùng l a tu i. ụ ng thành sinh d c, th i gian ộ ẻ ỗ ữ gi a 2 l n đ , s con trong m t l a. Nói chung các loài thú l n trung bình đ m i năm m t ớ ậ ứ l a. Các loài thú nh đ m i năm hai l a th m chí 3 ho c 4 l a. Các loài thú l n đ cách ộ năm (voi, s t ,...). Đ m n đ c a thú còn ph thu c vào m c đ đ m b o th c ăn cho thú.

ổ ở ỗ ố ườ ớ ỗ ứ S con trong m i l a cũng thay đ i m i loài thú. Th ẻ ộ ng thú l n đ m t con, thú nh ỏ

ả ủ ề ẻ đ nhi u con. ờ ườ Th i gian sinh s n c a thú theo quy t c th ế ắ ợ ủ ứ ệ ộ ứ ầ t thích h p. N u có đ y đ th c ăn và nhi ầ ng vào mùa xuân, đ u hè là mùa thu n l t đ thu n l ậ ợ i ậ ợ i, ờ ế th c ăn cho thú non và th i ti ả thú có th sinh s n quanh năm.

ể ố ơ ờ ỳ ộ ố ụ ỏ ề ố ả ờ ố ộ ố ươ ệ Ở ự ề ỉ ỉ ố ỉ u, nai,...). Các loài này đ u có s sai khác sinh d c rõ r t. ụ ệ ả ơ ố loài đ n thê, c hai gi ng làm vi c đó.

ự

ề ậ ộ ắ ủ ẻ ư ố ố ự ễ ẩ ườ ườ Đa s các loài thú đ n thê, ch s ng đôi trong th i k sinh d c, m t s loài thú nh ghép ự đôi su t c đ i s ng (nhi u loài kh , cáo, chó sói,...). M t s loài thú là loài đa thê (ng a, ố dê, h loài đa thê ch có gi ng ở cái chăm sóc con, còn ự ệ 5. S thích nghi t v ứ Hình th c thích nghi th đ ng ớ ố th ụ ộ : Cũng nh nhi u đ ng v t khác, màu s c c a đa s thú ắ ủ ng s ng, giúp chúng d l n tránh k thù và s nghi ng gi ng v i màu s c c a môi tr

ộ ắ ắ ấ ố ồ ự ộ B c C c (g u tr ng, cáo) có b lông màu tr ng d ạ ả ộ ộ ắ ế ở ắ ọ ữ ạ ủ ớ ữ ộ ẻ ầ

ắ ể ắ ậ ứ ọ ề ể ươ ố ắ ể ễ i thành m t qu bóng tua ế ử ủ t mùi hôi khó ng i c a ạ ầ i g n. ị : Các loài thú ăn th t có nanh s c đ c n xé, ợ u, nai), có răng nanh nh n (l n ậ ẻ ể

ầ ể ọ

ầ ả ẽ ố Do trình đ t ể ở ổ ố ch c cao c a h th n kinh thú mà m i quan h trong qu n th thú khá ố ố ạ i s ng ể ệ thú đa d ng và phong phú trong l

ng i c a con m i. Các loài thú s ng ẫ l n v i tuy t...Nhím có b lông s c nh n nên khi cu n mình l ậ ế ở ầ ả ợ ủ t a nh ng gai làm k thù ph i s . Nh ng tuy n g n h u môn ti ằ ẻ các loài chu t chù, c y v n (Chrotogale)... làm k thù không dám l ằ ủ ộ Hình th c thích nghi ch đ ng b ng t p tính ừ nhi u loài có vu t s c đ cào, có s ng đ húc (trâu, bò, h lòi), vòi kho đ quăng, đ p (voi)... ệ ữ ể 6. M i quan h gi a các cá th trong qu n th và tu i th ộ ổ ứ ủ ệ ầ ệ ở ặ ch t ch , bi u hi n các b n năng sinh s ng ạ ả ầ b y đàn, b n năng d y d con cái đã phát tri n. ớ ố ể ơ ườ ữ ữ ố ỗ Nh ng loài thú l n th ượ c ố ộ ố ộ ỏ : voi Châu Á s ng đ ướ i 1 năm....

ế ủ ọ ầ

ế ủ ườ ầ ọ c a thú ố ớ c a thú đ i v i còn ng :

i th hi n ự ắ ể ấ ẩ ầ nh ng m t sau ư (h

ể ệ ở ữ ng săn b t đ l y th c ph m nh ậ ố ượ ẩ ượ c li u ươ ặ ươ u, nai,c y...) ỳ ứ ệ ươ ệ : m t các loài g u, trăn, k đà... răng h , s ề ổ ạ ấ c dùng trong đông y đ ch a nhi u th b nh. X ng và

ng, h ố ể ữ ươ u nai, bò r ng... đ n u cao... ể

ọ ỉ ố ượ ỏ ệ : chu t, th , kh ... là đ i t ng s ng lâu h n nh ng loài thú nh 5070 năm, cá voi xanh 50 năm, chu t c ng 23 năm, chu t đàn d VI. T m quan tr ng kinh t T m quan tr ng kinh t ừ 1. Các loài thú r ng là đ i t ả 2. Các loài thú có s n ph m làm d ượ ả ầ c y h ng, v y tê tê....đ ể ấ ừ ơ ươ ổ ấ ạ g c các loài h , g u, s n d ệ ồ ỹ 3. Các loài thú cho da lông, ngà, vu t...đ làm đ m ngh . ộ 4. Các loài thú có ích cho khoa h c và nông nghi p ạ ọ ả ả ệ ứ i ph u sinh lý, b nh lý. M t s ị ầ ừ ng thí ộ ố ệ ặ t các loài g m nh m phá ư : ch n, c y, mèo r ng ... tiêu di ộ ẩ ệ ạ ặ nghi m trong gi ng d y, nghiên c u khoa h c, gi ấ ồ loài thú ăn th t nh ho i ....Tuy nhiên không m t loài thú nào hoàn toàn có h i ho c hoàn toàn có l ợ .

ị ữ ề 5. T t c các gia súc đ u cho th t, s a và da.

ề ệ ậ ợ ậ ấ khác r t thu n l ắ ừ ờ ệ ị ệ ề ả ườ ủ ừ ề ả ả ấ ầ ỗ ạ ấ ả ệ ừ ệ ướ ệ : N c ta có đi u ki n ướ ả ữ Tình hình thú r ng n c ta hi n nay và nh ng bi n pháp b o v ố ư ề ờ ố khí h u cũng nh nhi u nhân t i cho đ i s ng các loài thú. Tuy nhiên ạ ậ ả ệ ế ỷ ở ạ trong vài th p k tr l i đây n n săn b t b a bãi và thi u bi n pháp b o v k p th i, do đó ậ ủ ị ộ ố ố ượ ng thú trong thiên nhiên đã gi m sút quá nhi u, m t s loài đã b tuy t ch ng. Vì v y s l ứ ệ ả b o v thú r ng là yêu c u c p bách mà c Chính ph và m i ng i dân đ u ph i ý th c c.ượ đ

ươ

Ch

ng 10

ế

T NG K T (1ti

t)

Ế TÓM T T S PHÁT TRI N VÀ TI N HÓA

Ủ Ậ

Ổ Ắ Ự Ộ

ƯƠ Ể C A Đ NG V T CÓ X Ế Ố NG S NG

ồ ố ộ ố ậ 1. Ngu n g c đ ng v t dây s ng

ố ổ ậ ể ố ứ ọ ậ ộ ệ ủ ừ ượ ọ ọ ể ng ộ ớ ậ ẽ ấ ả ộ ậ ạ i thành nhóm đ ng v t Có hàm (Gnathostomata).

ế i. Chúng h p l ể

ộ ậ ấ ươ ố ự ớ ỉ S phát tri n ti n hóa c a nhóm không hàm ệ ọ ng bì b c ngoài ủ ộ ậ T tiên c a đ ng v t dây s ng là đ ng v t hình giun có đ i x ng hai bên, th xoang ố ủ ộ ộ sinh sau, ít phân đ t và thu c đ ng v t mi ng sinh sau, đ c g i là Không s nguyên th y. ế ụ ủ ọ T nhóm Không s nguyên th y phát sinh ra nhóm Có s nguyên th y, nhóm này ti p t c ướ : m t nhánh là g c c a nhóm Mang trong (Entobranchiata), nhóm ố ủ ộ phát tri n theo hai h ọ ứ t c các l p đ ng v t có th hai g i là nhóm Mang ngoài (Ectobranchiata) s sinh ra t ọ ạ ươ x ng s ng còn l ủ 2. T i k Silua trên đã xu t hi n đ ng v t không hàm có giáp x ớ ầ ụ ồ ớ ế ố ỉ ủ ờ ự ừ nhóm Giáp thi u, nh s thích nghi v i đ i s ng ký sinh nên t n t ớ

ủ ể

ượ ể ạ ạ T k Silua nhóm Có hàm (Gnathostomata) phát tri n m nh và đa d ng, đ : nhóm ớ Giáp bì (Ostracodermi), nhóm này chia làm 2 l pớ : l p Giáp vây (Pteraspidomorphi) và l p ươ ầ ớ ng (Osteostraci) và Giáp đ u (Cephalaspidomorphi), l p Giáp đ u g m 2 l p ph Giáp x ộ ỉ ệ ấ ả t c các loài Không hàm tuy t ch ng, ch còn m t Giáp thi u (Anaspida). Cu i k Đêvôn t ồ ạ ớ ờ ố ế i nhánh bên phát sinh t ệ ượ ế c đ n nay. Đó là l p Mi ng tròn (Cyclostomata). đ ự ế 3. S phát tri n ti n hóa c a nhóm cá ừ ỉ ọ ượ ế ớ ệ ổ ớ ươ ủ ụ ể ặ ổ c chia làm 3 phân l p ặ ng, nên đ c các nhà ớ : t đáng ượ c ươ ủ ụ khoa h c x p chung vào l p cá Móng treo (Aphetohyoidea) và đ Cá gai (Acanthodii), Cá cánh (Pterichthyes), Cá c kh p (Arthrodiri), trong đó đ t bi ấ ạ chú ý là Cá gai c (Acanthodii), c u t o có đ c đi m c a Cá s n và Cá x xem là n i xu t phát c a Cá s n, Cá x

ệ ơ ế ụ ổ ế ừ ượ ng ố ồ ạ ế i đ n ngày nay.

ổ ộ ạ ươ Cá x ệ Ở ỉ ở ỉ ươ ấ ơ ng. ụ ổ ệ ở ỉ Cá s n c hình thành t t. Cá Mang Cá móng treo k Đêvôn, đ n Pecm thì tuy t di ấ ừ ướ : v nậ c hình thành t t m (Elasmobranchiata) đ Cá s n c , đ n Jura phân theo hai h ở ộ ậ ộ đ ng m nh cho ra Cá nhám, v n đ ng ít đáy cho ra Cá đu i, t n t ấ ủ ớ ồ ừ ắ ng cũng b t ngu n t phân l p cá gai, nguyên th y nh t là t ng b Vây tia c ươ k Jura, Cá láng x k Tam đi p. ng ổ ng hình thành nên Cá ng, hi n nay c c th nh.

ư hình thành nên Cá láng x ươ x 4. ng c

ủ ưỡ ồ ừ cá vây tay c (Osteolepiformes).

ổ ệ ng c ưỡ ề ư ầ ẽ ượ ưỡ ng c đ u giáp hình thành b L ộ ưỡ ở ỉ ư ư ủ ưỡ ạ c nhi u hóa th ch c a l ạ ể ng c đ u giáp phát tri n m nh ộ ưỡ ư ầ ng ư ng c không chân ch a ng c có đuôi ị ự ệ ế ể ự S phát tri n ti n hóa c a l ủ ưỡ ư ắ ổ ng c b t ngu n t T tiên c a l ỉ ộ ấ ớ Ở ữ nh ng l p đ t thu c k Than đá đã phát hi n đ ư ầ ọ ng c đ u giáp (Stegocephalia). L c g i là L ữ ỉ ưỡ ơ vào gi a k Jura L ắ k Ph n tr ng, còn b L ạ ư ệ ượ ồ ấ c di tích hóa th ch.

ự

ế S phát tri n ti n hóa c a bò sát ữ ổ ố ọ ủ k Đêvôn. Th n l n s đ là ưỡ ề ặ ổ ố ng c đ u giáp s ng nh ng bò sát c nh t, còn mang nhi u đ c đi m gi ng v i l

ằ ằ ổ ư ầ ng c đ u giáp c . ạ ở ỉ ớ ưỡ ệ ố ư ầ ể ớ ể ề ằ ằ ủ ủ ầ ả ấ ổ

ổ ượ c , đ ỉ trong k Than đá và Péc m , có l ộ ưỡ ư c không đuôi, b L ư ố rõ ngu n g c vì ch a phát hi n đ ủ ể 5. T tiên bò sát là nh ng loài l ấ ữ ề ằ ằ ọ ủ Th n l n s đ phát tri n chuyên hoá v i các đi u ki n s ng đa d ng và cho ra nhi u nhóm bò sát c khác nhau : Rùa, Ch y đ u, có v y, kh ng long, cá s u, th n l n cánh, bò sát hình thú. ế ị ỉ ộ ố t, ch còn m t s loài có cõ ế ố ố ạ ằ ằ ắ ệ i và s ng sót đ n ngày nay.

ự ể

ề ổ Đ n cu i đ i Trung sinh nhi u nhóm bò sát c đã b tiêu di ấ nh nhỏ ư : th n l n, r n, rùa, cá s u.... là còn t n t ồ ạ ủ ế S phát tri n ti n hóa c a chim 6. ằ ằ ố ộ ố ổ ườ ả ọ T tiên chim là m t s loài th n l n s ng trên cây chuyên ăn sâu b , ng i ta gi thi ằ ổ ơ

ế t ệ ằ r ng đó là loài bò sát c Ps doxusi (Pseudosuchia) n m trong nhóm thú răng huy t (Thecodontia).

ạ ấ ượ ố ỉ ủ ệ ầ ặ ổ ữ ổ ỉ ể Hoá th ch chim c nh t đ ẫ ự ả ở ạ ủ ự ổ ổ ể c phát hi n vào cu i k Jura, có đ y đ nh ng đ c đi m ề ủ c a chim, song v n còn mang nhi u đ c đi m c a bò sát. Tuy nhiên chim c k Jura không ủ ả ph i là t d ng nguyên th y ặ ế ủ tiên tr c ti p c a loài chim, t ế ủ tiên tr c ti p c a chim ph i

ạ ượ ừ ố ỉ ỉ ệ ấ ầ ắ ẽ ệ chim hi n đ i đ c hình thành t ủ ặ cu i k Ph n tr ng ho c đ u k Đ Tam c a

ự ủ ể ơ h n, có l ạ ậ đ i C n sinh. 7. ế S phát tri n ti n hóa c a thú

ủ ổ ở ỷ ạ ổ T tiên c a thú là nhóm bò sát răng thú (Theriodonta) ộ k Pecmi thu c đ i C sinh. ấ ầ Nhóm bò sát răng thú này r t g n v i l ư ng c .

ớ ưỡ ỉ ầ ấ ộ ố ệ ắ ấ Thú túi có l xu t hi n vào đ u k Ph n Tr ng. Thú nhau cũng có m t g c chung và ẽ phát tri n song song v i thú túi.

ể ữ ớ ổ ấ ọ ị

ể ề ộ ế ng cho : b Tê tê và b Thi u ộ ặ ọ ỏ ộ ộ ỉ ầ ấ ộ ộ

răng; b G m nh m và b Th , b Cánh da, b Ăn sâu b và b Kh h u. ể ướ ộ ị ổ ộ ị Nhóm Thú nguyên ăn th t phát tri n theo hai h ị ồ ộ ộ ộ ướ ẵ ng cho b Ăn th t c cho ố ng cho ố ữ ố ổ ộ ướ ộ ộ Nh ng thú nhau c nh t là Thú nguyên ăn th t và Thú nguyên ăn sâu b . ướ Nhóm Thú nguyên ăn sâu b phát tri n theo nhi u h ọ ộ ướ ng: m t h ộ ộ ố ẻ ộ c và b Gu c l ngu n g c nh ng b Ăn th t, b Chân màng, b Cá voi và b Gu c ch n; m t h ộ b có Gu c c , b này cho b Voi, b Bò n .

_______________

Ự

Ầ PH N II: TH C HÀNH

Bài 1: Ộ Ụ Ạ HÌNH D NG NGOÀI VÀ N I QUAN CÁ S N

ấ ạ ụ ạ ộ ừ ế ượ t đ ấ đó th y c đ c đi m c u t o hình d ng ngoài và n i quan c a cá s n, t ủ ạ ể ặ ữ ấ ạ ứ ệ

ệ ệ ỹ ỹ ụ I. M c tiêu ủ ậ Nh n bi ờ ố ượ ự đ c s thích nghi gi a c u t o và đ i s ng c a đ i di n nghiên c u. ổ ẫ ổ Rèn luy n k năng m và trình bày m u m . ẽ Rèn luy n k năng v và trình bày hình.

ộ ế II. N i dung ti n hành

ẫ ậ ố ồ ị ị ạ ủ 1. Xác đ nh v trí phân lo i c a m u v t (cá đu i b ng)

Dasyatis sinensis)

ố ố ồ ố ồ ạ

ọ ộ ớ ụ

ậ ố ng s ng (Vertebrata)

Loài cá đu i b ng ( H cá đu i b ng (Dasyatidae) B đu i qu t (Rajiiformes) L p cá s n (Chondrichthyes) ươ ộ Phân ngành đ ng v t có x ố Ngành dây s ng (Chordata)

ạ 2. Quan sát hình d ng ngoài

ớ ạ ầ ầ i h n phân chia c th thành các ph n: đ u, thân, đuôi. Phân bi ệ t Yêu c u: ầ Xác đ nh gi ể ị ặ

ệ ộ ầ ầ ổ ộ ề các đ c đi m thu c v hình d ng ngoài: ậ ị + Xác đ nh v trí và phân bi ơ ể ạ t các b ph n có trên ph n đ u: l ệ mũi, mi ng, khe ị mang, răng.

ị ậ ầ t các b ph n có trên ph n đuôi và thân: vây (vây ộ ụ ẳ h u môn, l

ni u sinh d c. ệ ệ ị + Xác đ nh v trí và phân bi ổ ệ ẻ ổ ậ ch n,vây l ), l ứ ủ ạ ạ ẽ V hình d ng ngoài c a đ i di n nghiên c u

ấ ạ ộ 3. Quan sát c u t o n i quan

ổ ươ

ệ ẹ ổ ơ ụ huy t, dùng kéo c t l p c b ng 3.1 Ph ặ Đ t ng a cá lên bàn m . Dùng k p nâng l ắ ớ ộ ổ ẽ ấ ớ ơ ụ

ng pháp m ử ườ theo 2 đ ộ ổ ẫ ng vòng nh hình v , l y l p c b ng ra và quan sát n i quan. ệ ơ

ầ ấ ầ ượ c khe mang dùng đ u mũi kéo b m ph n da vùng mang, s ư Tách n i quan, trình bày m u m theo h c quan. Đ quan sát đ ỏ ậ ủ ở ấ ồ ử ệ phía trên. Bu ng mang xu t hi n ắ ấ

ụ ổ ụ

ể ầ ẩ ụ d ng dao m ng tách c n th n ph n da ph ồ có 5 mang. Quan sát bu ng mang sau đó l y kéo c t 1 mang ra quan sát. Yêu c u:ầ Ph i s d ng đúng d ng c m : dao, kéo, k p…Tay không đ ả ẹ ộ ượ ứ ủ Đ m b o không làm th ng, rách, đ t các b ph n đ c gi ệ ề ặ ị ậ ố ữ ự ả ả i hay bên c nh, đ m b o m i liên h v m t v trí t ượ c dính máu. ộ ẩ i ph u và nh ng n i nhiên, ố ớ ộ ố

ướ ệ ấ ạ ẫ ổ ượ ậ ộ ượ ượ ố c m i quan h ả ử ụ ả ả ạ ằ quan n m bên d m i liên h c u t o đ i v i các b ph n khác có liên quan. ấ ẹ c đ p, các n i quan đ ộ ộ Trình bày m u m đ ậ ủ c rõ, th y đ ữ ấ ữ ộ ộ ệ gi a các b ph n c a m t n i quan mà không làm che l p nh ng n i quan khác.

ấ ạ 3.2 Quan sát c u t o trong

ả ẽ ấ ạ ậ ộ ộ ệ ơ các b ph n thu c các h c quan. V c u t o trong và

ệ ạ ạ ệ ượ t đ

ộ ụ ủ ấ ủ ế c tim và h m ch (ch y u là đ ng m ch) ầ ệ ượ t đ ộ c tim và các ph n ph c a tim (tâm th t, tâm nhĩ, côn đ ng ị ị Xác đ nh v trí và mô t ộ ặ ư não b m t l ng. ệ ầ 3.2.1 H tu n hoàn Yêu c u:ầ Phân bi Tim: Phân bi ạ m ch).

ấ

ng pháp tách mang: ượ ầ ấ c bu ng mang dùng đ u mũi kéo b m ph n da vùng mang, s ủ ở ậ ầ ồ ấ ử ệ phía trên. Bu ng mang xu t hi n,

t cung mang, vách gian mang, lá mang.

ệ 3.2.2 H hô h p ươ Ph ồ ể Đ quan sát đ ầ ẩ ỏ ụ d ng dao m ng tách c n th n ph n da ph ộ dùng kéo tách m t mang ra quan sát. Yêu c u:ầ ệ Phân bi ẽ ộ V m t mang

ệ ố

ệ 3.2.3 H tiêu hoá Yêu c u:ầ Phân bi Ố ả ậ ế ầ ng tiêu hoá : răng, mi ng, h u, th c qu n, d dày, ru t, h u môn

t ng tiêu hoá và tuy n tiêu hoá ệ ụ ộ ậ ạ ụ ế ự ị Tuy n tiêu hoá: gan, t y. Quan sát v trí gan, t y, gan t p trung hay phân tán.

ệ ơ ụ ẫ ố t c quan sinh d c và h th ng ng d n

ệ ố ẫ

ứ ẫ ố ồ ụ ệ 3.2.4 H sinh d c Yêu c u:ầ Phân bi ố ệ ự t tinh hoàn và ng d n tinh. + Đ c: phân bi ứ ệ t bu ng tr ng và ng d n tr ng. + Cái: phân bi

ệ ế t

ế ệ ố ẫ ố ị ị t đ c c quan bài ti t và h th ng ng d n. Xác đ nh v trí và hình 3.2.5 H bài ti Yêu c u:ầ ệ ượ ơ Phân bi ế ơ ạ d ng c quan bài ti t.

ệ ầ

ươ ể ắ ấ ể ạ ọ ươ ọ ắ ng n p s , i n p s là não.

3.2.6 H th n kinh ổ ng pháp m : Ph ự Đ quan sát não ch n đi m t a là hai m t, l y mũi dao n y x ướ ắ ọ d Yêu c u:ầ

ệ ầ ướ ủ ộ ướ Quan sát não. Phân bi c c a não b : Não tr c (có 2 ủ ứ

ủ ể ể ậ t các ph n và kích th ữ ể ệ ớ ặ thùy kh u giác), não trung gian, não gi a, ti u não, hành t y. ố Nh n xét ti u não c a cá đu i, liên h v i đ c đi m thích nghi.

Bài 2:

Ộ Ạ ƯƠ HÌNH D NG NGOÀI VÀ N I QUAN CÁ X NG

ế ượ ặ ấ ạ ạ ộ ươ ừ t đ c đ c đi m c u t o hình d ng ngoài và n i quan c a cá x ng, t ấ đó th y ể ữ ấ ạ ủ ạ ủ ứ ệ

ệ ệ ỹ ỹ ụ I. M c tiêu ậ Nh n bi ờ ố ượ ự đ c s thích nghi gi a c u t o và đ i s ng c a đ i di n nghiên c u. ổ ẫ ổ Rèn luy n k năng m và trình bày m u m . ẽ Rèn luy n k năng v và trình bày hình.

ộ ế II. N i dung ti n hành

ẫ ậ ạ ủ ế ặ ị ị 1. Xác đ nh v trí phân lo i c a m u v t (cá chép ho c cá di c)

Cá chép:

ọ ộ Loài cá chép (Cyprinus carpio) H cá chép (Cyprinidae) B cá chép (Cypriniformes)

Cá di c:ế

ọ ộ ớ ươ

ng (Osteichthyes) ươ ậ ố ng s ng (Vertebrata)

Loài cá di c (ế Carasius auratus) H cá chép (Cyprinidae) B cá chép (Cypriniformes) L p cá x ộ Phân ngành đ ng v t có x ố Ngành dây s ng (Chordata)

ạ 2. Quan sát hình d ng ngoài

ớ ạ ơ ệ ạ ộ

ầ ộ ề ệ

ắ ả ầ ầ ệ ố ẳ Yêu c u: ầ ị ơ ể Xác đ nh gi i h n phân chia c th : đ u, thân, đuôi. ậ Phân bi t các c quan, b ph n thu c v hình d ng ngoài: ệ ầ t m t, mũi, mi ng, n p mang, râu. + Ph n đ u: Phân bi ơ ệ t v y, c quan đ + Ph n thân: Phân bi ắ ườ ng bên, h th ng vây (vây ch n,vây l ).ẻ

ầ ể ổ ệ ụ + Ph n đuôi: ki u vây đuôi, phân bi t l h u môn, l ni u, sinh d c.

ủ ạ ẽ ệ ạ ệ ổ ậ ứ V hình d ng ngoài c a đ i di n nghiên c u

ấ ạ ộ

3. Quan sát c u t o n i quan ươ

ổ ng pháp m ườ n cá:

ắ ổ ộ ườ ẳ ọ ng th ng d c ngay phía 3.1 Ph ổ M bên s ặ ướ ậ ặ Đ t cá lên bàn m theo m t bên. Dùng kéo c t m t đ ế ướ ắ i h u môn cho đ n d i n p mang. d

ộ ườ ừ ổ ậ ắ l ườ ỏ ẳ ả ả ng de, c t b h n x ắ ng acd, c t ơ ng đai vai cá, b h n c m ng c bên ắ ộ ế h u môn vòng lên đ n n p mang theo đ ắ ỏ ẳ ở ộ ng vòng t ườ ấ n đã c t ta th y n i quan cá ươ m t bên thân.

ắ C t m t đ ắ n p mang theo đ ườ s Yêu c u:ầ

ắ ể ộ

ng n i quan cá. ẩ ả ượ ổ ộ ứ ộ c gi ệ ề ặ ị ả ả ạ ố ươ Khi c t nâng mũi kéo đ tránh làm t n th ữ ủ ậ Không làm th ng, rách, đ t các b ph n đ i ph u và nh ng n i quan ố ự nhiên, m i i hay bên c nh, đ m b o m i liên h v m t v trí t

ướ ệ ấ ạ ẫ ậ ộ ệ ơ ấ ị ằ n m bên d liên h c u t o đ i v i các b ph n khác có liên quan. Trình bày m u m đ p, các h c quan rõ, không b che l p.

ố ớ ổ ẹ ấ ạ

ộ ộ ệ ơ ị và v các các h c quan thu c n i quan: 3.2 Quan sát c u t o trong ẽ ị Xác đ nh v trí, mô t

ả ệ ầ H tu n hoàn

ủ ế ạ c tim và h m ch máu (ch y u là đ ng m ch) ệ ượ t đ

ấ ạ ạ ộ ấ ệ ạ ầ t các ph n c u t o tim (tâm th t, tâm nhĩ, xoang tĩnh m ch, ạ ộ

ế ạ ạ ờ ộ ộ t đ ng m ch đ n mang, đ ng m ch r i mang.

3.2.1 Yêu c u:ầ Phân bi ệ + Tim: Phân bi ầ b u đ ng m ch). ạ + Đ ng m ch: Phân bi ệ ệ ộ ấ H hô h p

ấ ạ ủ ậ ộ ượ ộ t các b ph n c u t o c a m t mang (cung mang, lá mang, l c mang) ớ ấ ạ ụ ủ ớ ng ng v i vai trò c a nó. So sánh v i c u t o mang cá s n.

3.2.2 ộ Tách m t mang ra ngoài quan sát Yêu c u:ầ ệ Phân bi ươ ứ t ẽ ộ ầ ủ V m t mang đ y đ .

ệ H tiêu hoá

ộ ế ậ

3.2.3 Yêu c u:ầ ệ Phân bi Ố t các b ph n thu c ng tiêu hoá và tuy n tiêu hoá ộ ầ ộ ố ệ ự ậ ạ ng tiêu hoá : phân bi

ả t mi ng, h u, th c qu n, d dày, ru t, h u môn ụ ị ệ ụ Tuy n tiêu hoá: gan, t y. Quan sát v trí gan, t y.

ế *Bóng h iơ

ệ ụ H sinh d c

ệ ơ ụ ẫ ố t c quan sinh d c và h th ng ng d n

ệ ố ẫ

ứ ẫ ố 3.2.4 Yêu c u:ầ Phân bi ố ệ ự t tinh hoàn và ng d n tinh. + Đ c: phân bi ứ ệ t bu ng tr ng và ng d n tr ng. + Cái: phân bi

ồ ệ ế H bài ti t

ế ệ ố ẫ ố ị ị c c quan bài ti ạ t và h th ng ng d n (Xác đ nh v trí, hình d ng 3.2.5 Yêu c u:ầ ệ ượ ơ Phân bi t đ ậ ủ c a th n, bóng đái)

ệ ầ

ả ẩ ộ 3.2.6 ươ Ph ng pháp gi H th n kinh i ph u não b

ầ ạ ươ ắ ọ ở ị Dùng dao c o s ch da đ u. Sau đó dùng dao n y x ầ ng n p s ỡ ể ấ ạ ớ ộ ph n mũi v phía sau. G t l p m đ th y não b . Dao m v trí mũi, tách ổ ầ ủ ề ỏ ể ộ ạ ạ ắ ọ ừ ng n p s t ạ ở ư ế ằ th n m ngang đ kh i ch m vào các ph n c a não b .

ầ ủ ướ ầ ộ ướ t các ph n c a não b : Não tr ầ c 2 bán c u ữ ể

ẽ ươ x luôn t Yêu c u:ầ ệ c ( 2 bán c u não, phía tr Phân bi ủ não là thùy kh u giác), não trung gian, não gi a, ti u não, hành t y. V não b ứ ộ ở ặ ư m t l ng.

Ế

Ậ Ị Ớ Ộ Bài 3 Ậ T P NH N BI T Ạ VÀ Đ NH LO I CÁ T I B

ụ I. M c tiêu ế ị ơ ả t m t s đ c đi m c b n trong đ nh lo i cá

ộ ố ẫ ạ ể ị ạ ạ ổ ế ở

ẵ ậ ộ ố ặ ể Nh n bi ứ ế ậ ụ ữ V n d ng nh ng ki n th c phân lo i đ đ nh lo i m t s m u cá ph bi n ớ ộ ố i b . Thành ph Đà N ng t

ạ ế

II. Yêu c uầ ị ẽ ẫ ị ạ ượ ể ặ ạ c. Ghi chú thích các đ c đi m phân lo i. ộ Đ nh lo i đ n b các m u cá ẫ V 6 hình các m u cá đ nh lo i đ

ộ ế III. N i dung ti n hành

ướ ẫ ươ ạ 1. H ng d n ph

ị ng pháp đ nh lo i cá ể ộ ố ặ ị

ề ể ặ ố ứ ặ ơ ể ẹ ụ

ả ươ ả ượ ả ặ ả c), ho c không có v y hay ch ph ng (v y tròn, v y l ỉ ủ

ứ ứ ể ề ờ ứ ặ ự do) bi n thành gai c ng.

ế 1.1 Xác đ nh m t s đ c đi m hình thái cá ơ ể D ng đi n hình: hình thoi, thon dài, đ i x ng 2 bên. Ngoài ra ạ ạ Hình d ng c th : ấ ố ư ắ ạ còn có d ng dài nh r n ho c ít nhi u có hình tr dài ho c c th d p m t đ i ứ x ng hai bên. V y:ả V y t m, v y x ả ấ ầ ầ ả ở ph n đ u. v y ề ạ Vây: Có các lo i: Tia vây phân làm nhi u nhánh (tia vây phân nhánh hay tia vây m m) ho c không phân nhánh (tia gai hay tia c ng), tia c ng có th tách r i vây (tia gai t ố ượ S l ng vây l ng (1 đ n 2 cái)

ị ạ ưỡ ế ư ử ụ ng phân

ạ ưỡ ể ặ ng phân đ ế ữ ạ ấ ị ệ ố ặ ể ớ ố ặ ớ ố ẽ ạ ố ấ ạ 1.2 Cách s d ng khoá đ nh lo i l ượ ấ ị Khoá đ nh lo i l c c u trúc theo nh ng h th ng đ c đi m có tính ủ ấ ố ch t đ i nhau. Do đó n u tra trong khoá đ nh lo i th y đ c đi m hình thái c a ặ ị ẫ m u cá đang đ nh lo i không đúng v i s này thì s đúng v i s đ t trong ngo c bên c nh s y.

L u ý:ư

ượ ể ặ ị ị c chính xác đ c đi m hình thái nêu trong khoá đ nh ả Sinh viên ph i xác đ nh đ lo i.ạ

ạ ệ ị 2. Khoá đ nh lo i cá Vi

t Nam ớ ị ộ ạ ổ 2.1 Khoá đ nh lo i t ng l p Cá(Pisces) ế ớ t Nam đ n l p và b

ớ ạ ị ế ộ ở ệ Vi ấ ở ệ 2.2 Khoá đ nh lo i phân l p cá mang t m Vi

ạ ớ ươ ị ế ộ 2.3 Khoá đ nh lo i l p cá X ng(Osteichthyes) t Nam đ n b ở ệ Vi t Nam đ n b

Bài 4: Ộ Ạ ƯỠ HÌNH D NG NGOÀI VÀ N I QUAN L NG THÊ

ấ ạ ừ ế ượ ặ ạ c đ c đi m c u t o hình d ng ngoài và n i quan c a l ng thê, t t đ ủ ưỡ ủ ạ ộ ử ạ ệ ử ướ ể ữ ấ ạ ấ đó th y ứ c, n a c n c a đ i di n nghiên c u.

ệ ệ ỹ ỹ ụ I. M c tiêu ậ Nh n bi ờ ố ượ ự đ c s thích nghi gi a c u t o và đ i s ng n a n ổ ẫ ổ Rèn luy n k năng m và trình bày m u m . ẽ Rèn luy n k năng v và trình bày hình.

ộ ế II. N i dung ti n hành

ẫ ậ ế ạ ủ ồ ị ị 1. Xác đ nh v trí phân lo i c a m u v t ( ch đ ng)

ồ ế

Holobatrachus rugulosus) ứ

ọ ế ộ ụ ộ ưỡ ớ ưỡ ư ư

Loài ch đ ng ( H ch chính th c (Ranidae) B ph lõm khác (Diplasio coela) ng c không đuôi (Anura) B l ng c (Amphibia) L p l ạ 2. Quan sát hình d ng ngoài

ứ

ệ ữ ề ỉ ộ ớ ờ ố chi. ạ ặ ữ ở ạ c n.

ướ ệ ắ ầ ị ề ệ c mõm, m t, mũi, mi ng (vòm mi ng, th m

ữ ữ ế ạ ị

ớ ạ i h n gi a nh ng túi b ch huy t. ụ ể Yêu c u: ầ ị ớ ạ ơ ể ầ Xác đ nh gi i h n phân chia c th : đ u, thân, t ặ ộ ậ ơ t các c quan, b ph n thu c v hình d ng ngoài, ch ra nh ng đ c Phân bi ớ ờ ể ở ướ ể đi m thích nghi v i đ i s ng c và nh ng đ c đi m thích nghi v i đ i n ố s ng + Quan sát đ u: v trí, kích th ệ mi ng) + Quan sát thân: quan sát da, xác đ nh gi + Quan sát các chi: ki u chi, chai sinh d c.

ủ ạ ệ ẽ ạ ứ V hình d ng ngoài c a đ i di n nghiên c u

ấ ạ ộ

3. Quan sát c u t o n i quan ươ

ậ ậ ủ ế ộ ộ ổ ng pháp m ệ ng pháp làm tê li t các b ph n v n đ ng c a ch:

ằ ặ

ế ẩ ặ ọ ậ ọ ế 3.1 Ph ươ Ph Có 2 cách : Cách 1: Gây mê b ng ête ho c chlorofooc Cho ch vào l , có bông t m ête ho c chlorofooc. Đ y kín l ị , ch b ête làm mê.

ộ ể ề ươ ủ ố

ể ướ ầ ế ậ ng đi u khi n v n đ ng (t y s ng) ọ ủ ị ọ ả ữ ầ ẳ ồ ể ấ ắ ộ ố ể ử ả ứ ế ủ ế

ằ ổ ng pháp m ử ế ổ ổ ớ ườ ố ắ ườ ế ằ ậ huy t lên đ n c m con v t, đ ng th 2 c t vuông góc v i đ ng th ế ệ ạ ủ ệ ầ Cách 2: Phá h y h th n kinh trung ầ ế ng đ u ch vào trong lòng bàn tay. Xác đ nh đi m ch c t y: là C m ch h ề ỉ đ nh tam giác đ u có đáy là kho ng cách gi a 2 m t. Dùng kim nh n đâm vào ế ọ ọ ồ ỉ đ nh tam giác r i lu n đ u kim nh n d c theo c t s ng cho đ n khi 4 chi ch ỗ du i th ng (Có th l y tay búng vào các chi đ th ph n ng c a ch). ươ Ph ặ ế ừ ổ l i chi tr ố ắ ơ ở ặ ụ ế m t b ng ch t ắ ộ ườ ế ụ ắ ằ ắ

Đ t ch n m ng a trên ván m , ghim 4 chi ch xu ng bàn m , sau đó dùng kéo ứ ệ ắ ứ c t da t ướ ấ ạ c (quan sát h m ch máu trên da). Dùng đanh ghim căng da ch và nh t t ệ ừ ổ ư ắ ổ c m xu ng bàn m nh . Dùng kéo c t c l huy t theo hai ắ ế ả ườ ộ ườ ng vòng trái , khi c t đ n vai, c t lìa ng vòng ph i và m t đ đ ng vòng: m t đ ậ ế ớ ươ ng cánh tay kh p vào đai vai. Ti p t c c t lên phía trên đ n sát c m con v t, hai x ố ơ ỏ b kh i c đã c t. L u ý:ư ắ ươ ướ ể ổ ộ Khi c t nâng mũi kéo lên phía trên đ tránh làm t n th ng n i quan bên d i.

Yêu c u:ầ

ượ ứ ẩ ả ộ ộ Không làm th ng, rách, đ t các b ph n đ c gi ệ ề ặ ị ả ả ạ ố ữ ủ ậ i ph u và nh ng n i quan ố ự nhiên, m i i hay bên c nh, đ m b o m i liên h v m t v trí t

ướ ệ ấ ạ ẫ ộ ậ ệ ơ ấ ị ằ n m bên d liên h c u t o đ i v i các b ph n khác có liên quan. Trình bày m u m đ p, các h c quan rõ, không b che l p.

ố ớ ổ ẹ ấ ạ

ị ộ ộ ệ ơ 3.2 Quan sát c u t o trong ẽ ị Xác đ nh v trí, mô t và v các các h c quan thu c n i quan:

ả ệ ầ 3.2.1

Quan sát tim và h m ch máu.

ầ ấ ạ ấ ạ ộ ệ H tu n hoàn ệ ạ t các ph n c u t o tim (côn đ ng m ch, tâm th t, tâm nhĩ, xoang

ệ ộ ạ ả ạ ộ ổ t đ ng m ch c , đôi cung đ ng m ch ph i và trái.

ệ ệ ủ ướ ủ ạ + Tim: Phân bi ạ tĩnh m ch). ệ ạ + H m ch máu: ạ ệ ộ H đ ng m ch: Phân bi ủ ư ạ ộ đ ng m ch ch l ng. ạ H tĩnh m ch: Phân bi c, tĩnh m ch ch sau.

ạ t tĩnh m ch ch tr ấ ệ H hô h p

ấ

ơ ng hô h p và c quan hô h p. ọ ườ ấ ấ → khe h ng (khe thanh qu n) có đôi s n h t cau

ườ ơ ấ ậ ổ ả ố ượ 3.2.2 Yêu c u:ầ Quan sát đ Đ ng hô h p: Mũi C quan hô h p: quan sát hai lá ph i, nh t xét s l ụ ạ →ph i.ổ ế ng ph nang.

ệ H tiêu hoá

3.2.3 Yêu c u:ầ

ệ ộ ế Quan sát và phân bi

t các b ph n thu c ng tiêu hoá và tuy n tiêu hoá ự ộ ố ầ ự ệ ả ạ ả t mi ng, h u, th c qu n, d dày (th c qu n không + ng tiêu hoá : phân bi ớ ạ ệ ậ ệ ộ Ố ệ phân bi

ị ướ ắ t rõ v i d dày), tá tràng, ru t, huy t. ụ ế + Tuy n tiêu hoá: gan, t y (quan sát v trí, kích th c, màu s c).

ệ ế H bài ti t

ế ệ ố ậ ẫ ị ị ố t (th n) và h th ng ng d n (xác đ nh v trí, c c quan bài ti ậ 3.2.4 Yêu c u:ầ ơ ệ ượ t đ Phân bi ủ ạ hình d ng c a th n)

ệ ụ H sinh d c

ụ ẫ ố

ệ ố ố ẫ

ệ ơ t c quan sinh d c và h th ng ng d n ậ ậ ạ ạ ứ ẫ ố 3.2.5 Yêu c u:ầ Phân bi ự + Đ c: nh n d ng tinh hoàn và ng d n tinh. ứ + Cái: nh n d ng bu ng tr ng và ng d n tr ng.

ồ ệ ầ H th n kinh 3.2.6

ả i ph u não b

ươ ướ ể ạ ẹ ươ Quan sát não bộ ẩ ng pháp gi ộ c h t dùng kéo l t da đ u ch, dùng dao m và k p đ n y x ng n p s ắ ọ ứ ể ộ ầ ế 0 vào não đ làm não săn c ng l ổ ạ i.

Ph ế Tr ỏ ồ lên. Nh c n 90 Yêu c u:ầ

ị ộ Xác đ nh các ph n c a não b :

ướ

ứ ữ ữ c và não gi a.

ướ ữ ậ ị ướ c hai thùy th giác.

ể

ầ ủ ạ ậ ầ c: nh n d ng 2 bán c u não, 2 thùy kh u giác. + Não tr ằ ấ + Não trung gian: m u não trên n m trung gian gi a não tr + Não gi a: quan sát và nh n xét kích th + Não sau (ti u não) + Hành t yủ ẽ V não b ộ ở ặ ư m t l ng.

Ậ Ỹ ƯƠ Ế Bài 5 Ẫ K THU T LÀM M U X NG CÁ, CH.

ụ I. M c tiêu ự ế ậ c k thu t làm m u x ng cá, ch. ỹ ẫ ươ ề ự ệ ệ ướ ệ ượ ỹ ữ c nh ng kinh nghi m v các k năng, thao tác khi th c hi n các b c làm Th c hi n đ ượ Rút đ ế ng cá, ch. ươ x Yêu c u:ầ ầ ủ ươ ọ ng s , chi, thân.

ẹ ng còn nguyên v n các ph n c a x ắ ng tr ng ị ữ đúng v trí t ẫ ươ ộ ươ B x ộ ươ B x ả Tiêu b n gi ậ ỹ II. K thu t làm m u x ự nhiên ế ng cá, ch

ộ ươ ủ ậ ươ ầ ố Nói chung cách làm b x ọ ộ ng c a m i đ ng v t có x ố ng s ng cũng g n gi ng nhau. ẫ ươ ỹ ậ 1. K thu t làm m u x ng cá ậ ẩ ỏ ươ ỡ ơ ơ ỡ ỏ ộ ộ ng ử ụ ướ : Sau khi tách c g b n i quan. S d ng bông nhúng n c sôi 1.1 Tách vây, cơ: Tách các vây, c n th n g c ra kh i x 1.2 Tách n i quan ạ ươ ơ lau s ch c dính trên x ng. 1.3 Tách não và t y:ủ ọ ộ ọ ừ ướ ử ụ phía d ơ i, s d ng xylanh b m c x t r a não. ủ ị ướ ể ử ủ ằ c. ấ ủ ướ ỉ c đ r a t y b ng áp su t c a n trong não thì không nên rút xylanh, ch rút xylanh ướ ạ c s ch. ị 1.4 T y s ch th t và m còn sót l Não: dùng kim mũi nh n khoan vào h p s t ướ ị ử n T y: Dùng xylanh có kim tiêm x t n L u ýư : Khi đ u xylanh đang ầ ở ị ế ướ khi đã x t h t n c và đang nhúng vào n ỡ ẩ ạ ạ i: ơ ộ Sau khi tách c , n i quan, não và t y, ti n hành ngâm b x ủ ộ ế ờ ồ ế đ ng h tùy thu c vào đ tu i c a m u v t, tr 6 đ n 18 gi ử ế ể ả ừ ả ử ụ ộ ổ ủ ấ ng và đánh d u đ nh n bi ầ ộ ươ ng vào n ậ ướ ẫ t. Sau đó r a n ể ấ ướ ạ ồ ề ầ ế ướ c vôi c khi ngâm ướ ậ ươ c ị c oxy già kho ng 3045’ (c n che kín đ dung d ch c l nh r i đem s y khô. Có 2 ả ạ ằ i b ng n ng l

ơ ắ ấ ươ ằ ấ ố t nh t: Ph i n ng x ờ ng, tr i i bóng đèn tròn ự ắ nhiên: đây là cách s y t ẹ ng càng đ p ồ trong t ấ ph i s d ng v i màn qu n x ướ ạ l nh nhi u l n và ngâm vào n ử ươ ớ không ti p xúc v i ánh sáng), r a x ấ cách s y khô: ấ ướ S y d ấ S y b ng ánh n ng t ắ càng n ng thì x ộ ươ ươ ng ậ ờ ị ố ị ộ t c các b ph n b tách r i ra vào ể ẫ v trí t ẫ ậ ở ị ậ ụ ằ ắ ướ ự c th c hi n k thu t làm m u x ng cá: t các b ng tr c b ng keo dán đ m u v t Tóm t Tách vây, c ơ → tách n i quan ự 1.5 D ng b x ấ ấ ả L y bìa carton , dùng keo dán c đ nh m u, đính t ự ộ ươ nhiên. b x ẫ ươ → làm s ch não và t y ạ ế ộ ồ ờ ồ ủ → ghi nhãn và b cọ ộ → ệ ỹ ộ ướ ướ ướ ầ → ngâm vào n đ ng h tùy thu c vào đ c Oxy già 0,20,3% ự ộ ươ ng. ỹ ầ → ph i n ng ẫ ươ ế c vôi trong 6 đ n 18 gi c lã vài l n ơ ắ → d ng b x ng ch

ườ ầ n, chi, đ u, c (g b đ ị ở ế ộ ỡ ế ể ấ ỡ ộ → g h t th t ọ ủ → L t da ổ ụ ươ ỡ ỏ ọ ờ ố ố ơ ổ ỏ ự

ờ ng khác. Tránh làm r i ế ụ ỡ c. Ti p t c g các x ươ ng ngón và các x ươ ướ ứ ọ ươ ể ậ ướ ng này vào trong ch u n ươ ng bàn, các x c lã s ch đ máu hoà tan trong n ươ ỏ ng nh ra. c không đ ng trong x ng. → ngâm n ươ ả x ng vào v i màn ậ → r a qua n ổ ủ ẫ ử tu i c a m u v t ử ướ r a qua n c lã vài l n ậ 2. K thu t làm m u x 2.1 Tách cơ ổ ỡ ỏ ượ ự Ế ượ c ng c, s c ch c t y ch đ ố →M b ng đ l y h t n i quan (Khi g các c nên g theo t ng ừ ề càng nhi u càng t t) bó c ) ơ → Tách r i các x ờ ng dài ra kh i thân, tách r i đ t s ng c ra kh i s và ra ỏ ạ ố kh i đo n s ng ng c. ữ ươ ặ Đ t nh ng x ươ ổ các x ng c , các x ỡ ị Nên g th t trong n ủ ươ ướ ng dài ị ướ ộ ầ c vào m t đ u x ươ ng 2.2 Làm s ch t y trong c t s ng và trong các x ử ụ ự ư ươ ng đùi, s d ng xylanh x t n nh cá. ng t ỡ ướ ơ ườ c s ch t ạ i ờ ng là ngâm trong nh v i cá. Tuy nhiên th i gian ngâm n ộ ổ ủ c vôi lâu h n, th ẫ ậ ng t ộ c vôi 8 đ n 24 ti ng tùy thu c vào đ tu i c a m u v t.

ủ ẩ ạ ự ư ớ ế ộ ươ nh đ i v i cá. ẫ ươ ng ẽ ị ố ươ ẩ ố ả ượ ả ượ ả ươ ươ ố ể ụ ẩ ấ ố ộ ạ ạ ộ ố ầ ủ ươ ọ Dùng kim nh n dùi 2 đ u c a x ậ ướ ạ đùi, thông t y trong ch u n ị 2.3 T y s ch th t và m còn sót l ươ T ướ ế n ự 2.4 D ng b x ng ự ư ố ớ ươ T ng t ả 3. B o qu n m u x ẫ Các m u x ẫ các m u x ng ph i đ ng ph i đ ẩ c ch ng m (vì x ng m s b m c đen), ch ng b i. Do đó c đ trong h p kính, bên trong có hoá ch t ch ng m (vôi

ứ ế ằ ả ộ ộ ỉ ể ơ ả ả ị ế ệ ả ờ ấ ơ ắ ả ậ ề ằ ụ c c) và đ n i khô ráo. N u không có h p kính ph i dùng h p b ng bìa c ng, th nh ả ố ơ tho ng ph i mang ra ph i. N u phát hi n n m m c ph i k p th i lau, ch i (bàn ch i ắ th t m m) b ng xăng tr ng, sau đó đem ph i n ng.

Bài 6: Ộ Ạ HÌNH D NG NGOÀI VÀ N I QUAN BÒ SÁT

ụ I. M c tiêu

ủ ạ ấ ạ ể ệ ộ ạ ứ c đ c đi m c u t o hình d ng ngoài và n i quan c a đ i di n nghiên c u, ứ ố ớ ờ ố ư ặ ế ượ ặ ự ủ ạ ệ c s thích nghi c a đ i di n nghiên c u đ i v i đ i s ng đ c tr ng. đó th y đ

t đ ấ ượ ỹ ỹ ệ ệ ậ Nh n bi ừ t ổ ẫ ổ Rèn luy n k năng m và trình bày m u m . ẽ Rèn luy n k năng v và trình bày hình.

ộ ế II. N i dung ti n hành

ẫ ậ ạ ủ ị ị 1. Xác đ nh v trí phân lo i c a m u v t

Hemidaetylus frenatus)

ọ ằ ằ

Mabuya longicaudata)

ổ ắ ạ Th ch sùng: ạ Loài th ch sùng ( H th n l n bóng (Scincidae) ộ ằ ằ Phân b th n l n (Lacertilia) ộ ả B có v y (Squamata) ớ L p Bò sát (Reptilia) ằ ằ Th n l n bóng đuôi dài ( Nhông đ i màu ( Calotes Vecicoloce) (c c ké)

ạ 2. Quan sát hình d ng ngoài

chi, đuôi.

ộ ệ ớ ạ ơ ơ ể i h n phân chia c th : đ u,c , thân, t ậ ứ ạ ữ ỉ ặ t các c quan, b ph n thu c v hình d ng ngoài, ch ra nh ng đ c ầ ổ ề ộ ặ

ớ ờ ố ạ ệ ầ ắ ổ

ứ ạ ư ướ ầ c đ u và c , m t, tai, vòm mi ng. ả chi: hình d ng thân, v y, t chi.

ấ ủ ể ự ầ ạ ộ Yêu c u: ầ ị Xác đ nh gi Phân bi ể đi m thích nghi hoàn toàn v i đ i s ng đ c tr ng. ổ + Quan sát đ u và c : hình d ng, kích th ứ + Quan sát thân và t + Quan sát ph n đuôi: hình d ng đuôi, b ph n giao c u c a cá th đ c.

ủ ạ ẽ ệ ạ ậ ứ V hình d ng ngoài c a đ i di n nghiên c u

ấ ạ ộ

3. Quan sát c u t o n i quan ươ

ậ ậ ộ ộ t các b ph n v n đ ng:

ằ

ọ ẩ ậ ọ ằ ằ , có bông t m ête . Đ y kín l ị , th n l n b ête làm mê.

ươ

ẫ ậ ặ ử ổ ế ậ ằ ổ

ổ 3.1 Ph ng pháp m ươ ệ Ph ng pháp làm tê li Cách 1: Gây mê b ng ête ằ ằ Cho th n l n vào l ổ ng pháp m Ph ự ư ỹ ệ ằ ằ ắ ế ẳ phía trên khe huy t theo m t đ c t da th n l n t ườ ắ ệ ầ ố ằ ằ ừ ng vuông góc v i đ ộ ườ ng đ u tiên ra 2 chi tr

ổ ắ ơ ở ặ ụ ằ ằ ừ ổ m t b ng th n l n t ằ ng th ng lên đ n c m, ướ c. Dùng đanh ghim ấ ủ ơ ử ộ ệ huy t theo hai đ l ắ ắ ế ng vòng trái, khi c t đ n vai, c t lìa hai x ả ng vòng ph i và m t đ ộ ườ ế ụ ắ ế ằ ậ ớ ỏ

Cũng th c hi n nh k thu t m ch. Đ t m u v t n m ng a trên ván m , ghim ổ 4 chân th n l n xu ng bàn m . ắ C t da: ớ ườ sau đó c t 1 đ ườ ố ằ ằ ắ n. căng da th n l n c m xu ng bàn m . Quan sát c đ ng hô h p c a c gian s ườ ắ ơ Dùng kéo c t c C t c : ng vòng: ươ ộ ườ m t đ ng cánh ố ơ tay kh p vào đai vai. Ti p t c c t lên phía trên đ n sát c m con v t, b kh i c đã c t.ắ

ể ổ ươ ộ ướ L u ý:ư ắ Khi c t nâng mũi kéo lên phía trên đ tránh làm t n th ng n i quan bên d i.

Yêu c u:ầ

ượ ứ ả ẩ ộ ộ Không làm th ng, rách, đ t các b ph n đ c gi ệ ề ặ ị ả ạ ả ố ữ ủ ậ i ph u và nh ng n i quan ố ự nhiên, m i i hay bên c nh, đ m b o m i liên h v m t v trí t

ộ ậ ệ ơ ố ớ ổ ẹ ấ ị ằ n m bên d liên h c u t o đ i v i các b ph n khác có liên quan. Trình bày m u m đ p, các h c quan rõ, không b che l p.

ướ ệ ấ ạ ẫ ấ ạ

ộ ộ ệ ơ ẽ ả ị và v các các h c quan thu c n i quan:

3.2 Quan sát c u t o trong ị Xác đ nh v trí, mô t ệ ầ H tu n hoàn 3.2.1

Yêu c u:ầ

ệ ạ Quan sát tim và h m ch máu.

ầ ấ ạ ạ ệ ấ t các ph n c u t o tim (tâm th t, tâm nhĩ, xoang tĩnh m ch, côn ả

ủ ạ ạ ố ộ ố ộ ạ ạ ổ + Tim: Phân bi ạ ộ đ ng m ch tiêu gi m). ệ ạ + H m ch máu: ệ ộ ả

ủ ướ ủ ệ ạ c, tĩnh m ch ch sau. ạ t tĩnh m ch ch tr

ự H đ ng m ch: Có s hình thành ba g c đ ng m ch: 2 g c đ ng m ch c a 2 ố ộ cung ph i, trái và g c đ ng m ch ph i. ạ ệ H tĩnh m ch: Phân bi ệ ấ H hô h p

ườ ấ

ơ ng hô h p và c quan hô h p. ấ ấ ổ ổ mũi ngoài, l mũi trong) → khe h ng ọ → khí qu n ả → ả

ậ ổ ướ ố ượ 3.2.2 Yêu c u:ầ Quan sát đ ườ Đ ng hô h p: Mũi ( l ế ph qu n. ơ ấ C quan hô h p: quan sát hai lá ph i, nh t xét kích th c và s l ế ng ph nang.

ệ ộ ậ ế

Ố t các b ph n thu c ng tiêu hoá và tuy n tiêu hoá ầ ộ ố ọ ự ả ạ ả ự t mi ng, khe h ng, h u, th c qu n, d dày (th c qu n ệ 3.2.3 H tiêu hoá Yêu c u:ầ Quan sát và phân bi + ng tiêu hoá : phân bi ệ ớ ạ ệ ộ ệ t rõ v i d dày), ru t, huy t.

phân bi ế ệ ị ướ ắ ụ + Tuy n tiêu hoá: gan, t y (quan sát v trí, kích th c, màu s c).

ế t

ế ệ ố ậ ẫ ị ị ố t (th n) và h th ng ng d n (xác đ nh v trí, ệ ượ t đ ủ c c quan bài ti ậ ệ 3.2.4 H bài ti Yêu c u:ầ ơ Phân bi hình d ng c a th n)

ạ ụ ệ 3.2.5 H sinh d c

ụ ẫ ố

Phân bi ậ ự ụ ậ ẫ ộ ố ơ

ướ ứ ẫ ố ố ị Yêu c u:ầ ệ ơ ệ ố t c quan sinh d c và h th ng ng d n ấ ạ + Đ c: nh n d ng b ph n giao c u, tinh hoàn, tinh hoàn ph và ng d n tinh ố ( ng Vonph ). ồ ạ + Cái: nh n d ng bu ng tr ng (v trí, kích th ứ c) và ng d n tr ng ( ng Mule).

ậ ệ ầ 3.2.6 H th n kinh

ươ Ph

ư ồ ả ng pháp gi ả ng pháp gi ự ể ạ ổ ộ ế ượ ủ ớ Quan sát não bộ ộ ẩ i ph u não b ươ ệ Cũng th c hi n nh ph ắ ọ ươ ẹ m và k p đ n y x ng n p s lên. Não b th n l n đ ẩ i ph u não b ch đ ng. Dùng dao ộ ộ ằ ằ c bao ph b i m t

ẽ ấ ượ , g b hoàn toàn màng này ta s th y đ ỏ ồ ộ c não b .Nh c n ắ ố ỡ ỏ ể ứ ạ màng dày có s c t 900 vào não đ làm não săn c ng l i.

ộ ầ ủ

ậ ướ ầ

ầ ấ c m u não trên.

ướ ữ

ể ồ

ộ ở ặ ư Yêu c u:ầ ị Xác đ nh các ph n c a não b : ứ ạ c: nh n d ng 2 bán c u não, 2 thùy kh u giác. + Não tr ủ ỉ ấ ượ ị + Não trung gian: b hai bán c u não che ph ch th y đ ậ ị c hai thùy th giác. + Não gi a: quan sát và nh n xét kích th ế ể ơ ỏ ư + Não sau (ti u não): nh nh ng dày h n ti u não ch đ ng. + Hành t yủ ẽ V não b m t l ng.

Bài 7: Ộ Ạ HÌNH D NG NGOÀI VÀ N I QUAN CHIM

ủ ạ ấ ạ ệ ạ ộ ể ứ c đ c đi m c u t o hình d ng ngoài và n i quan c a đ i di n nghiên c u, ứ ố ớ ờ ố ủ ạ ư ệ ặ ế ượ ặ ự c s thích nghi c a đ i di n nghiên c u đ i v i đ i s ng đ c tr ng. đó th y đ

t đ ấ ượ ỹ ỹ ệ ệ ụ I. M c tiêu ậ Nh n bi ừ t ổ ẫ ổ Rèn luy n k năng m và trình bày m u m . ẽ Rèn luy n k năng v và trình bày hình.

ộ ế II. N i dung ti n hành

ị ị ạ ủ ẫ ậ

1. Xác đ nh v trí phân lo i c a m u v t ồ columbia livia) B câu ( ọ ồ H B câu Columbidae ộ ồ B B câu Columbiformes Chim cút (Coturnix sinensis)

ọ ộ

Phasianidae) H Trĩ ( B Gà (Galliformes) Gà nhà (Gallus gallus)

ọ ộ (Phasianidae) H Trĩ B Gà (Galliformes)

ạ 2. Quan sát hình d ng ngoài

ơ ạ ệ t các lo i lông bao (lông mình, lông cánh và lông đuôi), lông t ấ . Xem c u ụ

ổ ị i h n phân chia c th : đ u và c , thân, đuôi.

ể ớ ạ ơ ơ ể ậ ầ ộ ệ ữ ạ ộ ỉ ặ t các c quan, b ph n thu c v hình d ng ngoài, ch ra nh ng đ c ư

ầ ổ ắ mũi trong, m t, tai, l ưỡ ổ i, l ố Yêu c u: ầ Phân bi ộ ạ t o m t lông đi n hình. Quan sát các vùng tr i. Xác đ nh gi ề Phân bi ớ ờ ố ặ ể đi m thích nghi hoàn toàn v i đ i s ng đ c tr ng. ổ ổ ỏ ừ mũi ngoài và l + Quan sát đ u, c : m s ng, l ả ọ ng ostatchi, khe h ng (khe thanh qu n)

ạ ướ c (cánh), chi sau

ệ ổ huy t)

ấ ạ ạ ệ ớ ờ ố ờ ố ủ ể ả

ủ ạ ệ ạ + Quan sát thân và chi: Hình d ng thân, chi tr + Quan sát đuôi (phao câu, l ặ ủ ồ So sánh c u t o hình d ng ngoài c a b câu, gà và cút, liên h v i đ i s ng đ c ư tr ng c a chúng (chim có kh năng bay, chim ít di chuy n và chim có đ i s ng bay kém) ứ ẽ V hình d ng ngoài c a đ i di n nghiên c u

ấ ạ ộ

3. Quan sát c u t o n i quan ươ ổ ng pháp m 3.1 Ph

ươ ệ ộ ậ ậ ộ Có 2 cách ng pháp làm tê li t các b ph n v n đ ng:

3.1.1 Ph ươ ơ ọ Ph ng pháp c h c:

ọ ủ ậ ằ ộ ộ t các b ph n v n đ ng b ng cách ch c t y

ườ ằ ở ặ ố ng khí đi vào b ng cách bóp ch t 2 g c cánh ẻ ẫ ậ ệ Cách 1: Làm tê li ặ ạ Cách 2: Làm ng t th :ch n đ ế ủ c a nó (pp này không khuy n khích vì có v tàn nh n)

ươ

ng pháp gây mê: ằ ấ ệ ẩ ặ ằ Ph ế ố T t nh t là gây mê b ng ête: t m ête vào bông gòn đ t vào mi ng nó (n u không có ête thì gây mê b ng clorofooc)

ổ ươ ng pháp m

ụ

ọ ộ ế ế ế ậ ậ ơ ể Th n tr ng v t vài chi c m t cho đ n khi h t lông trên c th chim.

ầ ủ ữ

ớ ằ ậ ổ huy t m 1 đ ng vòng ph i, 1 đ ng vòng trái lên t ả ươ ế ụ ổ

ườ ỏ ườ i đ quan sát đ ự ậ ố ươ ầ ỏ ng đòn, x ướ ể ắ ỏ ng tiêu hoá. Sau khi c t b ph n c ng c và x ể ổ ồ ế ủ c m t s túi khí c a chim b câu.

ổ ộ ự ạ ộ

ạ ứ làm đ t thì ể ậ ứ i, dùng bông th m máu ngay l p t c.Trong khi m có th quan ượ ủ ồ 3.1.2 Ph ổ ặ ế ặ Đ t con v t lên bàn m , v t h t lông b ng. ặ ư L u ý: ạ ứ ằ B t b ng cách kéo m nh lông ra phía sau, tránh làm rách da.. ữ ị ậ ặ Khi v t lông c n nh n xét v trí c a nh ng vùng có lông và nh ng vùng không có lông. ắ ườ ệ ừ ổ i c m con v t. C t T l ầ ơ ự ạ ươ ỏ ẳ ươ ng m ác và ph n c ng c, ti p t c m lên b h n x ng qu , x ủ ộ ộ ấ ố ế phía trên đ n g c hàm d ng hô h p và m t b ph n c a ơ ườ đ ng m ác thì tách ng tiêu ộ ộ hoá sang m t bên ti n hành quan sát n i quan. Trong khi m có th quan sát ượ ộ ố đ L u ý:ư ổ ế ỡ Khi m chú ý lách đ ng m ch c , đ ng m ch ng c. N u l ỉ ổ ấ ộ ạ dùng ch bu c l ộ ố c m t s túi khí c a chim b câu. sát đ

ấ ạ

ị ộ ộ ệ ơ 3.2 Quan sát c u t o trong ẽ ị Xác đ nh v trí, mô t và v các các h c quan thu c n i quan:

ả ệ ầ H tu n hoàn

3.2.1 Yêu c u:ầ

ệ ạ Quan sát tim và h m ch máu.

ế ẹ ư ắ ỏ ằ ằ

ướ ứ ớ ấ c và màu s c tim (tâm th t, tâm nhĩ).

ộ ạ ả ủ ủ ộ ạ ầ ạ ệ ạ ệ ộ ả

ệ ủ ướ ẹ ậ ể ạ t tim lên đ quan sát 2 tĩnh m ch ch tr c và 1 ạ

Dùng k p và kéo c t b xoang bao tim nh cách th c v i th n l n và ch ắ ậ + Tim: nh t xét kích th + H m ch máu: ộ ạ H đ ng m ch: Quan sát đ ng m ch ch , cung ph i ch đ ng m ch,đ ng m ch c nh (lên đ u). ạ H tĩnh m ch: Dùng k p l ủ tĩnh m ch ch sau. ệ ấ H hô h p

ấ ấ

ườ

3.2.2 Yêu c u:ầ ơ ườ ng hô h p và c quan hô h p. Quan sát đ → mũi → mi ng ệ → khí qu n ả → minh qu n ả → phế ấ Đ ng hô h p: Không khí qu n ả → ph iổ ấ ướ ậ ổ ơ ị C quan hô h p: quan sát hai lá ph i, nh t xét kích th

ớ ổ ủ c và v trí c a ph i. ượ ể ấ ồ chim b câu, so sánh v i gà và chim cút đ th y đ ặ c đ c ể ư ặ

ở Quan sát túi khí ớ ờ ố đi m thích nghi v i đ i s ng đ c tr ng. ệ H tiêu hoá

3.2.3 Yêu c u:ầ

ệ ầ ủ ố ế Quan sát và phân bi t các ph n c a ng tiêu hoá và tuy n tiêu hoá

ự ế ề ệ ả ạ ạ Ố ề + ng tiêu hoá : quan sát xoang mi ng, th c qu n, di u, d dày tuy n, d dày ộ ầ ộ ộ

ơ c (m ), ru t tá (ph n đ u c a ru t non), ru t bít ậ ầ ủ ế ướ ụ ế ờ ị + Tuy n tiêu hoá: tuy n nh n, gan, t y, m t (quan sát v trí, kích th c, màu s c). ắ

ệ ớ ờ ố ủ ệ ặ ồ ư So sánh h tiêu hoá c a gà, b câu và chim cút. Liên h v i đ i s ng đ c tr ng ủ c a chúng.

ệ ế t H bài ti

ệ ố ậ ẫ ậ ố

3.2.4 Yêu c u:ầ Quan sát h u th n và h th ng ng d n. ệ ụ H sinh d c

ệ ố ụ ố

ụ

ẫ ệ ơ t c quan sinh d c và h th ng ng d n ậ ố ậ ơ ứ ứ ị 3.2.5 Yêu c u:ầ Phân bi ự + Đ c: nh n d ng tinh hoàn, tinh hoàn ph và ng d n tinh ( ng Vonph ). + Cái: nh n d ng bu ng tr ng trái (v trí, kích th ố ố ở ộ ồ ẫ ứ ả ố ẫ c) và ng d n tr ng ( ng ệ ể ụ ẫ ố ẫ ạ ướ ạ ủ ố ệ ổ ổ ủ ố đ c a ng tiêu hoá và ng d n sinh d c. Mule), di tích c a ng d n tr ng ph i trên xoang huy t. M r ng thành huy t đ quan sát các l

3.2.6 H th n kinh

ệ ầ Quan sát não bộ

ộ ả ẩ ươ

i ph u não b ầ ự ể ắ ầ ấ

ầ ả ể ổ ộ ấ ổ ả

Ph ng pháp gi ặ ạ Sau khi v t s ch lông đ u dùng kéo tách da đ u, l y đi m t a là 2 m t dùng dao ắ ọ ạ ươ ng n p s . n y x ẩ Ở ư L u ý: chim 2 bán c u não r t phát tri n, bao trùm c não trung gian và đ y ữ não gi a sang 2 bên, do đó khi m ph i m r ng sang 2 bên. Yêu c u:ầ

ộ ị Xác đ nh các ph n c a não b :

ầ ủ ạ ậ ướ ầ c: nh n d ng 2 bán c u não, 2 thùy kh u giác.

ể ấ ẹ ầ ứ ầ + Não tr + Não trung gian: dùng k p tách ph n sau 2 bán c u não sang hai bên đ th y rõ ấ

ướ ậ ị m u não trên. ữ c hai thùy th giác.

ể ậ + Não gi a: quan sát và nh n xét kích th + Não sau (ti u não): quan sát các vân ngang và 2 thùy bên. Nh n xét kích th ướ c ể ti u não.

ướ ể ủ ấ ể ấ ầ ố + Hành t y: nh c ph n d ứ ư i ti u não lên đ th y rõ h trám (não ph n th t ) ủ ầ ầ ộ ố ủ c a hành t y. Quan sát m t s dây th n kinh não.

ẽ ộ ở ặ ư V não b m t l ng.

Bài 8: Ộ Ạ HÌNH D NG NGOÀI VÀ N I QUAN THÚ

ế ượ ặ ủ ạ ấ ạ ệ ể ạ ộ ụ I. M c tiêu ậ Nh n bi ứ c đ c đi m c u t o hình d ng ngoài và n i quan c a đ i di n nghiên c u, t đ

ấ ượ ự ứ ố ớ ờ ố ủ ạ ư ệ ặ ừ t đó th y đ c s thích nghi c a đ i di n nghiên c u đ i v i đ i s ng đ c tr ng.

ệ ẫ ỹ ổ ổ Rèn luy n k năng m và trình bày m u m .

ệ ẽ ỹ Rèn luy n k năng v và trình bày hình.

ộ ế II. N i dung ti n hành

ẫ ậ ạ ủ ị ị 1. Xác đ nh v trí phân lo i c a m u v t

Oryctolagus cuniculus)

ỏ ừ ỏ ớ ỏ Th nhà ( ọ H Th r ng Laporidae ộ B Th (Lagontorpha) Phân l p thú nhau (Placentalia)

ạ 2. Quan sát hình d ng ngoài

ệ ủ t các lo i lông n m, lông ph , lông xúc giác (ria mép)

ầ ổ ầ chi.

ạ ộ ộ ỉ ệ ạ ớ ạ ơ ơ ể ậ ặ t các c quan, b ph n thu c v hình d ng ngoài, ch ra nh ng đ c ứ i h n phân chia c th thành các ph n: đ u, c , thân, đuôi, t ề ữ ặ ư

ớ ờ ố ệ ổ ổ

ổ ậ ụ ưỡ ướ mũi ngoài, mi ng, môi, m t, tai, răng, l ổ ệ ni u sinh d c, chi tr i c và chi sau

h u môn, l ấ ạ ủ ặ

ể ủ ạ ệ ẽ ạ Yêu c u: ầ ệ Phân bi ị Xác đ nh gi Phân bi ể đi m thích nghi hoàn toàn v i đ i s ng đ c tr ng. ắ ầ + Quan sát đ u, c : l + Quan sát thân và chi: vú, l + Quan sát đuôi : đ c đi m c u t o c a đuôi ứ V hình d ng ngoài c a đ i di n nghiên c u

ấ ạ ộ

3. Quan sát c u t o n i quan ươ ổ ng pháp m 3.1 Ph

ươ ệ ộ ậ ậ ộ Có 2 cách ng pháp làm tê li t các b ph n v n đ ng:

3.1.1 Ph ươ ơ ọ

ử ụ ạ ươ ố ớ ng pháp c h c: Ph ế ổ Cách 1: Bóp c cho ch t ng t (nên s d ng ph ỏ ng pháp này đ i v i th )

ặ ẩ ặ ằ ẫ ậ

ổ Cách 2:Gây mê b ng ête ho c clorofooc: t m ête ho c clorofooc vào bông gòn ệ ặ đ t vào mi ng m u v t. ươ ng pháp m

ặ ố ẳ ộ ọ ữ ụ

ồ ướ ậ ầ ế ườ ạ ộ ệ ệ ụ ẹ ủ ự ế ơ ở ộ t c

b ng. Dùng k p nâng c , c t d c theo đ ắ ng tr ng t i ph u ế ầ ẩ ổ ụ ụ ni u sinh d c đ n đ u x ườ ẹ ứ ươ ng c, t ơ ứ ắ ổ ươ ố ơ ắ ọ ừ ươ x ng cu i, kéo phanh c ghim vào bàn m , quan sát ừ ườ ng c c t vòng sang 2 bên ổ ụ b ng ng s

ậ ẽ ư ụ ẩ ộ ặ ủ ầ ọ ả

ả ế ắ ọ ườ ư ọ ặ ụ ổ ằ ỏ ẳ n sát l ng, b h n ả i ơ ẽ ấ ả ả ự ra khí qu n và th c qu n.

3.1.2 Ph ỏ ổ ổ ỏ ử ỏ ổ M th : Đ t ng a th lên bàn m , dùng dây c t 4 chân, căng th trên ván m . ế ệ ỏ ừ ấ ộ ườ ẩ ướ ng th ng d c gi a b ng th t mi ng đ n L y bông gòn t m t vu t m t đ ể ễ ổ ướ ữ ẽ ộ ườ ậ ng ngôi chính gi a, g t lông h u môn, r m t đ t sang hai bên đ d m . ắ ẹ Dùng k p nâng da tr c h u môn c t m t v t ngang, lu n mũi kéo vào nâng da, ắ ọ ng ngôi đ n g n sát mi ng, nh nhàng bóc da sang 2 bên và c t d c theo đ ậ ghim vào ván. Quan sát b ng ( quan sát di tích c a s phân ti đ ng v t ấ ậ b c th p) ả ế ụ Ti p t c gi ướ ổ ệ c l tr ờ theo b đôi x . ỡ ỏ ấ L u ý: Vì n i quan trong xoang b ng th r t căng, không c n th n s làm v ộ ậ ắ bóng đái ho c th ng ru t, do đó khi c t ph i th n tr ng nâng cao đ u mũi ầ ấ ỗ ấ kéo.Ch nào ch y máu c n l y bông th m h t ngay. ủ ế ụ Ti p t c dùng kéo ch c th ng c hoành, c t d c 2 bên s ự ắ ồ n p l ng ng c m t b ng, s th y rõ tim ph i n m trong khoang ng c. Gi ự ố ơ ổ ể ộ ẩ ph u n t c c đ l ấ ạ

ộ ộ ệ ơ ị ả và v các các h c quan thu c n i quan:

3.2 Quan sát c u t o trong ẽ ị Xác đ nh v trí, mô t ệ ầ 3.2.1 H tu n hoàn Yêu c u:ầ

ệ ạ Quan sát tim và h m ch máu.

ẹ ư

ướ ế ạ ằ ằ ộ ứ ớ ấ c và màu s c tim, tâm th t, tâm nhĩ, đ ng m ch vành.

ạ ạ ủ ủ ộ ệ ạ ệ ộ ộ ộ ạ ầ ạ ả ộ ả ổ ạ ạ

ạ ạ ướ ạ ả ả i đòn (ph i, trái), tĩnh ạ ủ ạ ắ ỏ Dùng k p và kéo c t b xoang bao tim nh cách th c v i th n l n và ch ắ ậ + Tim: nh t xét kích th + H m ch máu: ộ ạ H đ ng m ch: Quan sát đ ng m ch ch , cung trái ch đ ng m ch, đ ng ộ m ch không tên, đ ng m ch c nh (lên đ u), đ ng m ch đòn (ph i, trái), đ ng m ch ph i. ệ H tĩnh m ch: Quan sát tĩnh m ch c nh, tĩnh m ch d m ch ch tr

mũi trong

ớ ổ ổ mũi ngoài khoang mũi l n l ấ ườ ấ

ướ ấ ị ơ ổ ậ ấ ấ ườ ệ ơ ề ơ ườ ơ ơ ơ ự n, c ng c bé, c n, c gian s ơ ề ề ấ ơ ụ ủ ướ c, tĩnh m ch ch sau. ấ ệ 3.2.2 H hô h p Yêu c u:ầ l ơ Quan sát đ ng hô h p và c quan hô h p. → mũi → mi ng ệ →h u ầ →khí qu n ả →thanh qu nả ườ ấ Đ ng hô h p: Không khí → ph qu n ả → ph iổ ế ổ ơ c và v trí và hình C quan hô h p: quan sát hai lá ph i, nh t xét kích th ủ ạ d ng c a ph i. Ngoài ra h c tham gia hô h p r t phong phú: c hoành là c hô ơ ủ ế ấ h p ch y u, còn có nhi u c khác: c liên s ơ ng c l n, c b ng, c vai... ít nhi u đ u có vai trò hô h p.

ự ớ ệ 3.2.3 H tiêu hoá Yêu c u:ầ

ệ ầ ủ ố ế Quan sát và phân bi t các ph n c a ng tiêu hoá và tuy n tiêu hoá

Ố ộ ộ ả → d dàyạ → ru t ( ru t tá, ru t non, ộ ộ ộ

+ ng tiêu hoá : mi ng ru t bít, ru t già, ru t th ng) ụ ệ → h uầ → th c qu n ự ẳ → h u môn ậ ậ ộ ế ị ướ ắ + Tuy n tiêu hoá: gan, t y, m t (quan sát v trí, kích th c, màu s c).

ế t

ệ ố ậ ẫ ố ệ 3.2.4 H bài ti Yêu c u:ầ ậ Quan sát th n (h u th n) và h th ng ng d n.

ụ ẫ ố t c quan sinh d c và h th ng ng d n

ệ ố ằ ệ ơ ậ ụ ố ụ ố ơ ọ

ướ ứ ậ ạ ồ ị ẫ ố c) và ng d n ậ ụ ệ 3.2.5 H sinh d c Yêu c u:ầ Phân bi ẫ ạ ự + Đ c: nh n d ng đôi tinh hoàn n m trong xoang b ng, tinh hoàn ph , ng d n tinh ( ng Vonph ), ng c hành. ạ + Cái: nh n d ng đôi bu ng tr ng (hình d ng, v trí, kích th ử ạ ứ cung), âm đ o.

ể tr ng (ph u, vòi, t ệ ầ 3.2.6 H th n kinh

Quan sát não bộ

ẩ

ộ ỏ ổ ầ ỏ t b da đ u th . Dùng dao l ưỡ i ươ ắ ứ ầ ẹ ộ i ph u não b ố ố v trí đ t s ng c đ u tiên, l ỡ ươ ọ ư ố ớ ế ằ ằ ầ ng s nh đ i v i ch và th n l n.

ả ng pháp gi Ph ỏ ở ị C t đ t đ u th dày, k p và kéo g x Yêu c u:ầ

ộ ị Xác đ nh các ph n c a não b :

ầ ủ ạ ậ ướ ứ ầ c)

c: nh n d ng 2 bán c u não, 2 thùy kh u giác (nh n xét kích th ướ ậ ể ấ ướ ấ ẹ ầ ầ + Não tr + Não trung gian: dùng k p tách ph n d i 2 bán c u não đ th y rõ m u não trên.

ể ấ ữ ữ ở ặ ư m t l ng. + Não gi a: tách 2 bán c u não sang 2 bên đ th y rõ não gi a ậ ữ ạ ầ c, hình d ng não gi a. Nh n xét kích th

ế ướ ể ế ầ + Não sau (ti u não): quan sát 2 bán c u ti u não và thùy giun, đ m các n p ể ậ ở ngang

ể ướ thùy giun. Nh n xét hình d ng và kích th ể ấ ạ ướ ể ủ ấ ấ ố c ti u não. ứ ư i ti u não lên đ th y rõ h trám (não th t th t ) ủ ầ

ẽ ầ + Hành t y: nh c ph n d ộ ố ủ c a hành t y. Quan sát m t s dây th n kinh não. ộ ở ặ ư m t l ng. V não b

Bài 9

Ậ Ẫ Ỹ ƯƠ K THU T LÀM M U X NG CHIM, THÚ

ụ I. M c tiêu

ẫ ươ ị ượ Th c hi n đ c k thu t làm m u x ng chim, thú, qua đó xác đ nh đ c tên các ạ ươ lo i x ậ ỹ ng chim, thú. ượ ệ ự ộ ươ ng trong b x ữ ự ệ ỹ ướ c làm ươ ậ ạ ố ọ ộ ượ Rút đ ố ượ ng các đ i t ề c nh ng kinh nghi m v các k năng, thao tác khi th c hi n các b ng s ng trong d y, h c. ệ ng đ ng v t có x ươ x Yêu c u:ầ ầ ủ ươ ọ ng s , chi, thân.

ự nhiên ẹ ng còn nguyên v n các ph n c a x ắ ng tr ng ị ữ đúng v trí t ẫ ươ ộ ươ B x ộ ươ B x ả Tiêu b n gi ậ ỹ II. K thu t làm m u x ng chim, thú

ộ ươ ủ ậ ươ ầ ố ọ ộ ng c a m i đ ng v t có x ố ng s ng cũng g n gi ng ướ Nói chung cách làm b x c: ồ nhau, g m các b ộ ụ ổ ỡ ế ị ở ự ằ ườ ổ t da, b ng d ng c m g h t th t ng c, s ầ n, chi, đ u, c . Khi ừ ỏ ớ 1.Tách cơ : Sau khi l ụ ỡ ơ ơ ỡ g các c nên g theo t ng bó c . ộ 3.1 2.Tách n i quan và các chi ờ ươ ỏ ơ ỡ ỏ ộ ỏ ờ ố ớ ổ ạ ố ươ ặ ư ướ ng bàn, x ươ ươ ử ụ ồ b câu) thì không tách r i các x ươ ỏ ươ ng chi và x x ố ự ạ đo n s ng ng c. Đ t nh ng x ườ ươ x ng s ỡ ị Nên g th t trong n : Sau khi tách c g b n i quan, v i chim nh (cút, ờ ng ra kh i thân, riêng đ i v i thú (th ) tách r i ỏ ỏ ọ ng dài ra kh i thân. Tách r i đo n s ng c ra kh i s và ra kh i ờ ậ c, tránh làm r i ng này vào trong ch u n ươ ổ ươ ng ngón. ng c , x ứ ọ ng.S d ng bông đ ng trong x ữ ỏ ộ ố n ra kh i c t s ng, cũng nh các x ể ạ ướ c lã s ch đ máu không

ơ ể ỏ ng. Riêng v i thú (th ), có th nhúng ạ c sôi lau s ch c dính trên x ồ ế ụ ướ ươ ơ ạ ớ ươ ướ nhúng n nhanh vào n c sôi r i ti p t c lau s ch c dính trên x ng.

ọ ơ ộ ọ ừ ướ ử ụ ướ c phía d i, s d ng xylanh b m n

ố ố ố ủ ử ố ố ố ớ ươ c s ch. Đ i v i x ố ằ ng ng chân, x ổ ẩ ể ủ ươ ướ ủ ể c qua l

ỉ ở trong não thì không nên rút xylanh, ch rút xylanh khi đã ướ ạ c s ch. ỡ c và đang nhúng vào n ạ i: ủ ướ c vôi trong t ồ ế ộ ổ ế ẫ ậ ộ ươ ướ t. Sau đó thay n ờ ậ ộ ế ấ ng và đánh d u đ nh n bi ế ụ ỡ ừ ng vào n ả ử ụ c khi ngâm ph i s d ng ươ ớ ướ c vôi m i. Cho x ng ế ế ỡ ị . Sau đó đem ra ti p t c g cho đ n khi h t th t và m .

ắ ươ ử ươ ậ ạ ướ ờ c Oxy già 23% trong 12 gi ồ ấ ng th t s ch r i s y , sau đó r a x

ơ ắ ấ ố ươ ấ nhiên: đây là cách s y t t nh t: Ph i n ng x ờ ng, tr i càng

ng ẩ ổ 3.Tách não và t y:ủ Não: dùng kim mũi nh n khoan vào h p s t ị ử x t r a não. ổ ữ ủ ộ ợ ồ T y: Dùng m t s i dây thép lu n vào gi a các đ t s ng c , các đ t s ng thân, ngoáy ế ủ ố ậ ướ ạ ở ng ng dài trong ra và r a, thông t y trong ch u n h t t y s ng ầ ả ươ ươ ươ ng cánh tay) thì ph i thông t y b ng cách dùi 2 đ u ng đùi, x (x ộ ươ ng m t đã khoan đ có th thông t y x ng và dùng xylanh hút đ y n x ệ ể t đ . cách tri L u ýư : Khi đ u xylanh đang ầ ị ế ướ x t h t n ị ẩ ạ 4.T y s ch th t và m còn sót l ơ ộ Sau khi tách c , n i quan, não và t y, ti n hành ngâm b x ờ ồ đ ng h tùy thu c vào m u v t, đ tu i, tr 48 đ n 72 gi ể ươ ấ ả v i màn qu n x ế vào đun sôi 30’ đ n 1 gi ươ 5. Làm tr ng x ng: ng vào n Ngâm x khô. ấ Có 2 cách s y khô: ấ ướ i bóng đèn tròn S y d ự ắ ằ ấ S y b ng ánh n ng t ươ ẹ ắ n ng thì x ng càng đ p ộ ươ ự 6. D ng b x ộ ợ ế ớ ể ủ ồ ẻ ậ ươ ộ ọ ầ ườ ươ ằ ổ ỏ ng, ch ng các x đùi trên x ng s ố ồ ch m c a h p s , sau đó lu n qua các đ t ạ i. Dùng dây thép ỏ ng m ác sao cho ỏ ể ố c v ng vàng, có th dùng nh a g n. Dùng đ u dây thép nh đ n i hay n vào x ầ ộ ố ự ắ ươ ng ch u vào c t s ng. ng b , x ể ả ươ ng đòn, x ệ ỹ ươ ự ướ ậ c th c hi n k thu t làm m u x t các b Tóm t ậ ẫ ươ ng chim, thú:: ạ ờ ồ Dùng m t s i dây thép l n xuyên vào l ấ ố s ng th u đ n đuôi, có th cho thò ra ngoài r i b g p đ u dây thép l ươ nh xuyên qua l ự ượ ữ ồ l ng ng c đ ự ắ dùng nh a g n các x ắ Tách c ơ → tách n i quan và các chi ộ → ngâm n c vôi trong 24 đ n 72 gi

ướ ộ ươ ự ướ ế ớ → r a qua n ử ướ c lã vài l n ầ → ph i n ng ướ c lã vài l n ủ → ghi nhãn và b cọ → làm s ch não và t y ẫ ộ ồ đ ng h tùy thu c vào m u c Oxy già 0,2 ng. ầ → ngâm vào n ơ ắ → d ng b x ả ươ ẫ ẩ ố ả ươ ng vào v i màn x v t ậ → thay n ướ 0,3% trong 1 gi 7. B o qu n m u x ẫ ng ph i đ c vôi m i ờ → r a qua n ử ẫ ươ ng ả ượ ng ph i đ ụ ụ c ch ng m , ch ng b i. Do đó các m u x ẩ ố ể ơ ả ơ ắ ấ ệ ả ị ế ả ờ ơ ả ả ượ ố ươ c Các m u x ộ ỉ ố ể đ trong h p kính, bên trong có hoá ch t ch ng m (vôi c c) và đ n i khô ráo, th nh ấ ả tho ng ph i mang ra ph i. N u phát hi n n m m c ph i k p th i lau, ch i, ph i n ng.