TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC PHAÏM VAÊN ÑOÀNG
KHOA KYÕ THUAÄT COÂNG NGHEÄ
BOÄ MOÂN CÔ KHÍ
********
TRƯƠNG QUANG DŨNG
Bài Giảng
DUNG SAI – KỸ THUẬT ĐO
QN 12/2013
TRƯƠNG QUANG DŨNG
Bài Giảng
DUNG SAI – KỸ THUẬT ĐO
(Dùng cho bậc CĐ ngành CNKT cơ khí)
M
ĐU
Bài giảng Dung sai – Kỹ thuật đo được biên soạn theo đề cương do khoa Kỹ
thuật Công nghệ trường Đại học Phạm Văn Đồng xây dựng và thông qua. Nội
dung được biên soạn theo tinh thần ngắn gọn, dễ hiểu. Các kiến thức trong toàn
bộ bài giảng có mối liên hệ logic chặt chẽ. Tuy vậy, bài giảng cũng chỉ là một
phần trong nội dung của chuyên ngành đào tạo cho nên người dạy, người học cần
tham khảo thêm các tài liệu có liên quan đối với ngành học để việc sử dụng bài
giảng có hiệu quả hơn.
Khi biên soạn, tôi đã cố gắng cập nhật những kiến thức mới có liên quan đến
môn học và phù hợp với đối tượng sử dụng cũng như cố gắng gắn những nội dung
lý thuyết với những vấn đề thực tế thường gặp trong sản xuất để bài giảng có tính
thực tiễn cao.
Nội dung bài giảng được biên soạn với dung lượng 30 tiết, gồm:
Chương 1: Các khái niệm cơ bản về dung sai lắp ghép; Chương 2:
Dung sai và lắp ghép bề m ặt trơn; Chương 3: Sai lệch hình dạng, vị trí
và nhám bề mặt ; Chương 4: Dung sai kích thước và lắp ghép các mối ghép
thông dụng ;
Chương 5: Chuỗi kích thước; Chương 6: Các vn đề cơ bản của kỹ thuật
đo lưng; Chương 7: Các dụng cụ đo thông dụng trong chế tạo cơ khí.
Trong quá trình sử dụng bài giảng này cần tham khảo thêm các tài liệu liên
quan như: Sổ tay Dung sai và lắp ghép, sổ tay Công nghệ chế tạo máy… Bài giảng
được biên soạn cho đối tượng là bậc Cao đẳng và cũng là tài liệu tham khảo cho
sinh viên Đại học ngành cơ khí.
Mặc dù, tôi đã cố gắng để tránh sai sót trong lúc biên soạn, nhưng chắc
chắn vẫn còn những khiếm khuyết rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của
người sử dụng để hoàn chỉnh hơn.
Tác giả
Bài giảng: Dung sai – Kỹ thuật đo ThS. Trương Quang Dũng
PHN I. DUNG SAI LP GHÉP
Chưng 1. CÁC KHÁI NIM C BN V DUNG SAI LP GHÉP
Mục đích:
Nhằm cung cấp cho sinh viên các kiến thc cơ bản về tính đối lẫn,
kích thước, sai lệch giới hạn, dung sai, các nhóm lắp ghép và hiểu rõ hơn về sơ
đồ lắp ghép ca hệ thống lỗ và trục.
Yêu cu:
Sinh viên phải biết được các khái niệm đã nêu trên cũng như tính
toán được các loại kích thước, sai lệch giới hạn, dung sai. Phân biệt, tính toán
được các loại lắp ghép và vẽ được sơ đồ lắp ghép cho hệ thống lỗ và trục.
1.1. Khái nim v tính đổi ln chức năng trong ch to máy
1.1.1. Bn cht của tính đổi ln chức năng
Khi thiết kế chế tạo một máy hay bộ phận máy, tùy theo chc năng ca
chúng mà ngưi thiết kế phải đề ra một số thông số kỹ thuật tối ưu như: độ bền,
độ chính xác, năng suất, hiệu suất, lượng tiêu hao nhiên liệu … Thông số này
được biểu hiện bằng một trị số ký hiệu A .
Máy hay bộ phận máy được cấu thành bi các chi tiết máy. Do các chi tiết
máy này quyết định đến chất lượng máy cho nên nó cũng phải có một thông số
kỹ thuật Ai nào đó như: độ chính xác kích thước, hình dáng, độ cng, độ bền …
xuất phát từ thông số kỹ thuật ca máy hay bộ phận máy.
Mối quan hệ giữa chỉ tiêu sử dụng máy A và các thông số chc năng Ai
ca các chi tiết lắp thành máy có dạng:
)...,,,( 321 n
AAAAfA
(i = 1 n ) (1.1)
Với Ai là những đại lượng biến đổi độc lập.
Do sai số gia công, lắp ráp mà chỉ tiêu sử dụng máy A và các thông số
chc năng Ai ca các chi tiết máy không thể đạt độ chính xác tuyệt đối như giá trị
thiết kế. Bi vậy cần xác định phạm vi thay đổi hợp lý ca A và Ai quanh giá trị
thiết kế, phạm vi thay đổi hợp lý cho phép đó gọi là dung sai chỉ tiêu sử dụng
máy T và dung sai các thông số chc năng chi tiết Ti.
Bài giảng: Dung sai – Kỹ thuật đo ThS. Trương Quang Dũng
Các chi tiết máy đảm bảo tính đổi lẫn chc năng nếu thoả mãn điều kiện:
i
n
ii
T
A
f
T
1
(1.2)
Tính đổi lẫn chc năng là nguyên tắc thiết kế, chế tạo đảm bảo các bộ
phận máy hoặc các chi tiết máy cùng loại không những có khả năng lắp thay thế
cho nhau không cần sửa chữa hoặc gia công bổ sung mà còn đảm bảo mọi yêu
cầu kỹ thuật và kinh tế.
Tuy nhiên, tùy theo khả năng chế tạo và yêu cầu về độ chính xác mà tính
đổi lẫn chc năng được thỏa mãn theo một trong hai hình thc sau:
- Đổi lẫn hoàn toàn: Loạt chi tiết máy sản xuất ra, nếu tất cả đều có thể đổi
lẫn thì loạt đó đạt tính đổi lẫn chức năng hoàn toàn. Được sử dụng khi dung sai
chế tạo có khả năng đáp ng hoàn toàn yêu cầu ca thiết kế, nghĩa là chi tiết
không yêu cầu độ chính xác quá cao hoặc khả năng chế tạo có thỏa mãn được
dung sai thiết kế ca chi tiết.
- Đổi lẫn không hoàn toàn: Nếu có một hoặc một số không đạt tính đổi lẫn
thì loạt đó đạt tính đổi lẫn chức năng không hoàn toàn. Được sử dụng khi dung
sai chế tạo không thỏa mãn yêu cầu ca thiết kế. Đó có thể là do khả năng chế tạo
kém hay yêu cầu thiết kế quá cao. Đổi lẫn hoàn toàn cho phép chi tiết được chế
tạo với dung sai lớn hơn dung sai thiết kế và thưng được thực hiện đối với công
việc lắp ráp trong phạm vi nội bộ phân xưng hoặc nhà máy.
1.1.2. Ý nghĩa của tính đổi ln chức năng
Tính đổi lẫn trong chế tạo máy là điều kiện cơ bản và cần thiết ca
nền sản xuất tiên tiến. Trong sản xuất hàng loạt, nếu không đảm bảo các
nguyên tắc ca tính đổi lẫn thì không thể sử dụng bình thưng nhiều đồ
dùng hàng ngày.
Trong sản xuất, tính đổi lẫn ca chi tiết làm đơn giản quá trình lắp ráp.
Trong sửa chữa, nếu thay thế một chi tiết bị hỏng bằng một chi tiết dự trữ
cùng loại thì máy có thể làm việc được ngay, giảm thi gian ngừng máy để
sửa chữa, tận dụng được thi gian sản xuất.