Số đo dịch tễ học trong nghiên cứu khoa học: Bài giảng Phương pháp nghiên cứu khoa học

Các số đo dịch tễ học

ố ủ ệ s phân b c a b nh t ả ự h c là khoa h c mô t ự ọ ạ ố ễ ọ ố ố ệ ệ ượ ệ ậ ữ ậ ứ ng s c t và các hi n t t là nh ng khái ni m trung tâm ễ ọ

ở ầ I. M đ u: ở ị B i vì D ch t ỏ kh e trong dân s , các lo i s đo s phân b b nh t ủ ị c a d ch t

h c.

ố

ươ

ệ ứ

ị ụ ồ ồ ươ ng b và 4 ng i ch t do các ph ế ừ ể ộ ố ộ ậ ơ ậ t: ế ườ i ch t vì b tai ệ ng ti n giao thông ng th y. Ðây là các s đo tuy t đ i. T các con s này chúng ta có th cho ng th y. Nh n xét này ầ ể ủ ố ế

ố ệ ượ ệ ậ ớ ố t so v i dân s có nguy c ỏ ng s c kh e b nh t ơ ố ứ

ạ ồ

ố ố ệ ố II. S đo tuy t đ i và s đo t ng đ i ệ ượ ệ ố ủ ố ệ ố ố ỏ ng s c kh e và b nh t S đo tuy t đ i là s tuy t đ i c a các hi n t ả ạ Thí d : trong năm 1997 t i thành ph H Chí Minh có kho ng 600 ng ườ ườ ạ n n giao thông đ ố ệ ố ủ ườ đ ườ ể ằ ng b nguy hi m h n giao thông đ r ng giao thông đ ơ ủ ư có th nh m l n b i vì chúng ta ch a xét đ n quy mô c a dân s nguy c . ươ ứ S đo t ệ ượ có hi n t ụ Thí d : Ng

i ta ả ằ ể t v n chuy n b ng đ ườ ườ vong trên m i l ể ng và 1.000.000 l ỗ ượ ậ vong trên m i l ằ ơ ị ử ấ ể ể ậ i TP H Chí Minh vào năm 1997 có kho ng 700.000.000 ượ ậ ườ ng sông. ể ả ộ t v n chuy n đ ng b vào kho ng ỗ ượ ậ t v n chuy n là 2/1.000.000. ơ ườ ng sông nguy hi m h n ố ằ

ườ ẫ ở ỉ ố ủ ng đ i là t s c a hi n t ỏ ng s c kh e đó. ườ ướ c tính t ể ượ ậ l t v n chuy n trên đ ơ ị ử Nguy c b t 0,87/1.000.000 và nguy c b t ừ T các con s này, chúng ta th y v n chuy n b ng đ ộ ể ậ v n chuy n b ng đ ề ươ ươ ả ỏ ộ ố ố ợ ườ ng b ế công c ng, có ph i dùng s đo t ơ ng đ i thích h p h n Câu h i: V ph ệ ng di n y t ạ ệ ố ố s đo tuy t đ i. T i sao?

ố ươ ng là m t th ố ươ ư ố ồ ố ộ ng s g m s và m u s cũng nh tùy theo ý s và m u s . Tùy theo m i quan h gi a t ươ

ố ố ố ố ơ ỉ ố ươ ạ ẫ ố ấ ộ ử ố ả ấ

ỉ ố ỉ ệ ỉ ấ , t su t III. T s , t l ễ ọ ử ụ ị h c s d ng các s đo t Do d ch t ẫ ử ố t ủ ố nghĩa c a s đo, các th T s (ratio) là lo i th

ng đ i, các s đo th ệ ữ ử ố ỉ ố ỉ ệ ể ng s này có th là t s , t l ng s đ n gi n nh t do m t t ườ ẫ ố ỉ ấ hay t su t: ộ s chia cho m t m u s b t kì

ế a/b ỉ ố ử ố s không nh t thi

ẫ ố ầ ủ t là m t ph n c a m u s . ả ườ ườ Trong t s , t ụ Thí d : trong dân s c a m t xã ng ộ i ta thâý có kho ng 49 ng i nam trong dân s ố ữ 100 ng

ử ố ỉ ệ ố ộ ộ

ấ ố ủ ộ ỉ ố ớ ườ i tính = nam:n = 49:51. i. T s gi ươ ộ (proportion) là m t th ố ộ ụ ng s trong đó t ồ ườ ẫ ố s là m t b ph n c a m u s . ớ ậ ủ ỉ ệ ườ T l Thí d : trong dân s m t xã g m 100 ng i nam. T l nam gi i có 49 ng i trong dân ố s là 49%.

ừ ư ừ ế ệ ế ấ "rate" trong ti ng Anh th ng đ ỉ ấ ỉ ộ "su t" trong ti ng Vi ế ệ ượ ề ờ ụ ấ t cũng nh t ng có liên quan đ n th i gian. Thí d : lãi su t: ti n l ờ ộ ố ồ ả ố ộ T su t (rate). t ch m t hi n t ấ ố ầ sinh su t: s l n sinh s ng x y ra trong m t năm trong m t dân s g m 100 ng ể ườ i hàng tháng, ườ i. Thí

ộ ấ ỉ ấ ả i v i th i gian. Thí d n u ta bi ẽ c sinh. T su t khác v i t l ụ ế ổ ủ ố ệ ộ ạ ớ ể ườ ẻ ỗ ả i và sinh su t là 2% thì m i năm s có kho ng 100 tr ớ ỉ ệ ở ỗ ch ế ỉ ệ t t l nam i nam trong ườ ụ ế d n u m t xã có 5.000 ng ượ ẻ ượ ẽ c sinh và trong 2 năm s có kho ng 200 tr đ đ ờ ố ả ử ỉ ệ không có m i liên h n i t gi s t l ề ự ố trong dân s là 49%, ta không th tiên đoán gì v s thay đ i c a s ng ươ t ng lai.

ố

ị

IV. S đo d ch t

ễ

A. Tần suất

ớ ắ ớ ừ

ủ ấ ả ươ ử ng hay t vong trong dân s ố

ố ố ầ ứ

1. S ca m i m c (Incidence): ộ ệ Là s l n m i v a x y ra c a m t b nh, ch n th ị ờ ả nghiên c u trong kho ng th i gian xác đ nh

ệ

ấ ị ườ ệ ố ộ ở ộ ể ờ m t th i đi m

ệ ị i trong m t dân s xác đ nh có m t b nh nh t đ nh ờ

2. Sô ca hi n đang b nh (Prevalence): ộ ố Là s ng ề ể ườ ng là th i đi m đi u tra). (th

ậ

ề ệ

t:

ắ ố ệ ệ ọ ự c minh h a trong hình 21 d a

ọ ệ ươ

ệ 3. Minh h a khái ni m v b nh t ề ố ớ a. Khái ni m v s m i m c, s hi n đang b nh đ ượ

ượ ở c phát minh b i Dorn (1957).

ả ờ ộ

ng pháp đ ắ ệ ệ ệ ạ ạ ờ ờ trên ph ố ớ S m i m c b nh trong kho ng th i gian m t năm là 4 ố ệ S hi n đang b nh t ố ệ S hi n đang b nh t ể i th i đi m 1/1 là 3 ể i th i đi m 1/9 là 4

Hình 1. Minh hoïa veà dieãn tieán beänh taät cuûa 7 ñoái töôïng A, B, C, D, E, F, G trong soá 100 ñoái töôïng. Ñöôøng ñen naèm ngang laø thôøi gian maéc beänh cuûa caùc ñoái töôïng vôùi daáu chaám ôû ñaàu laø thôøi ñieåm maéc beänh vaø daáu chaám ôû cuoái laø thôøi ñieåm keát thuùc beänh.

ệ

ệ ữ ố ệ ắ ố ớ

ắ ệ ệ ờ

ố ớ ắ ố 4. M i quan h gi a s hi n đang b nh và s m i m c: ố ệ S hi n đang b nh = S m i m c x Th i gian m c b nh trung bình

B. Nguy cơ

ị

ở ầ ướ ỉ ệ ườ ị ả ả ng ph i ưở ươ ứ ờ ệ ấ ộ ứ ng đ u nghiên c u và sau đó v ng) trong th i gian nghiên c u.

1. Ð nh nghĩa ơ i không b nh h ng a. Nguy c là t l ế ơ ế ố m t bi n c nguy c (ch t, b nh, ch n th

soá

ngöôøi

coá

nguy (cid:0) cô

xaûy ra soá daân nguy

bieán cô

ủ ệ ả ộ ắ ng (tiên đoán) kh năng m c b nh c a m t cá nhân

ạ ờ ệ

ạ c k trong m u s c a nguy c ể ườ ị ẫ ơ ứ ồ ơ ố ủ ễ i b ph i nhi m ch không ớ ượ ấ ả ọ t c m i ng ơ ấ ữ ườ Nguy c r t h u ích trong đo l ả ộ ấ ị trong m t kho ng th i gian nh t đ nh. ơ ế ủ b. H n ch c a ý ni m nguy c : ố ế ỉ Trên lí thuy t, ch có dân s nh y c m m i đ ự ế ẫ ố nh ng trong th c t ch nh ng cá nhân nh y c m.

ữ ộ ượ ề c quan tâm) nhi u ệ ờ Nguy c không h u ích n u m t cá nhân có th m c b nh (đ ể i m t th i đi m khá cao.

ệ

ả m u s bao g m t ạ ả ế ể ắ ỉ ệ ố ượ ộ ạ ng cùng m c b nh t đ i t ơ ặ ườ ng g p có b n ch t là nguy c ị ắ ệ ấ ườ ệ ế ng ệ i b nh b ch t do b nh đó. Ðây là ch s ỉ ố

ứ ễ ệ ượ ọ i b nhi m trùng có tri u ch ng lâm sàng đ ệ c g i là tính sinh b nh ườ ị ủ ậ ư ỉ ữ ơ ầ l n hay khi có t l ả ộ ố c. M t s khái ni m th ỉ ệ ỉ ố ệ T s b nhvong (case fatality) là t l ủ ộ ự c a đ c l c. ỉ ệ ng T l (pathogenicity) c a vi sinh v t.

ễ ở ị ượ ọ ề ễ ỉ ệ ơ ị i b ph i nhi m tr nên b nhi m trùng đ ủ c g i là tính truy n nhi m c a ườ ng ậ ễ T l vi sinh v t (infectiousness).

C. Tỉ suất

ị ỉ ấ

ộ ơ ố ả ị ờ ố ơ

ể ượ ố ế ỉ ấ ố ả ờ ổ ị c đ nh nghĩa là s bi n c x y ra chia cho t ng th i gian nguy

1. Ð nh nghĩa: ố ế T su t là s bi n c x y ra trong m t đ n v th i gian chia cho dân s nguy c trung bình. T su t còn có th đ c .ơ

soá

bieán

thôøi

gian

tæ (cid:0)

suaát

coá soá daân

xaûy ra trong nguy cô

vò ñôn 1 trung

bình

ỉ ế ơ ượ ể

ệ ữ ỉ ấ 2. Liên h gi a t su t và nguy c N u nguy c đ

ố ơ ờ ườ ộ ế ố ớ ố ế ố

ơ ộ ỗ ố ượ c tính trong th i gian m t năm và m i đ i t ng ch có th có m t ơ ẽ ằ i có bi n c nguy c s b ng v i s bi n c nguy

ị ờ ưở ế ố ơ ố ng b i bi n c nguy c ít thì dân s nguy c trung bình s ứ ơ ỉ ấ ẽ ấ ể ướ ẽ ỉ ớ đ u nghiên c u. Khi đó ta nói t su t s x p x v i ỉ c tính t ộ ơ ơ

ị ờ ế ộ ầ ị ả ề ấ ố ơ ỉ ỗ ng b i bi n c nguy c nhi u nh t m t l n, m i ở ắ ệ ỉ ế ố bi n c nguy c thì s ng ơ ơ c trong 1 đ n v th i gian. ế ố ở ườ ị ả i b nh h N u s ng ơ ở ầ ớ ố ằ b ng v i dân s nguy c ị ờ ơ nguy c trong m t đ n v th i gian. Nói cách khác chúng ta có th ộ ơ ấ ằ su t b ng nguy c trong m t đ n v th i gian khi: ỗ ố ượ ưở ng

ố ớ ệ ứ ế ả ng ch có b nh h M i đ i t ộ ầ ể ườ i ch có th có m t l n m c b nh và ắ ờ Kho ng th i gian nghiên c u ng n hay đ i v i b nh hi m.