Bài giảng Sinh lý động vật nâng cao: Phần 3

Sinh lý ®éng vËt n©ng cao

PhÇn III

sinhlýsinhs¶n

sùthôtinh

Ngêibiªn so¹n :PGS.Ts . NguyÔnB¸Mïi

1. ThµnhthôcvÒtÝnhvµthÓvãc

(cid:252) 1.1 SùthµnhthôcvÒtÝnh v Métcon ®ùchoÆcmétcon c¸i®¹t ®

îcmøc®éthµnhthôc

v BiÓuhiÖnthµnhthôcvÒtÝnhcãliªnquanchÆtchÏvíithÓ träng(r=0,9) h¬nlµvíituæi(r=0,76). ë®éngvËtcãvó, phÇnlínthµnhthôctÝnhdôckhicon c¸ihËubÞchØ®¹t 30- 70% thÓträngso víitr ëngthµnh(chuétc¸i: 30-40%; bß c¸i40-50%; cõuc¸i60-70%).

tÝnhdôctøclµkhichóngcãkh¶n¨nggi¶iphãnggiaotö (tinhtrïng, trøng) (®Æc®iÓmthønhÊt) vµbiÓulétoµnbéhÖ qñacñatËptÝnhsinhdôc(giaophèivµxuÊttinh, ®éngdôc vµchÞu®ùc) (®Æc®iÓmthøhai).

c¬chÕthÇnkinhnéitiÕt

@, Giai®o¹n míisinh v CãsùbiÕn®æibªntrongvÒchuyÓnho¸: ëcon c¸i: FRF

(Follicle Releasing Factor) ëvïng d íi®åi®iÒukhiÓntuyÕn yªntiÕtmét l îngnháFSH (Follicle Stimulating Hormone)

v ë con ®ùc: tríckhithµnhthôccãsùt¨ngtiÕtc¸candrogen

thîngthËnnh ngkÌmtheosùthay®æivÒchÕtiÕtc¸csteroid thîngthËn. Tr íckhithµnhthôctÝnhdôc, sùphãngthÝchc¸c gonadotropin t¬ng®èiliªntôc(nh ngcòngcãthêikút¹m ngõng)

v Qua ®iÒuhoµng îcvßngng¾n d ¬ngtÝnh: FSH kÝchthÝch

vïng díi®åit¨ngtiÕtFRF.

@, Giai®o¹n tiÒnthµnhthôc: + §ÇutiÒnthµnhthôc: CãbiÕn®æibªntronghÖnéitiÕtvµc¸cyÕutè

øcchÕ ëvïng d íi®åi

íi®åib¾t ®Çuho¹t ®éng

v CÊutróctiÕpnhËnestrogen ëvïng d v Haivßng®iÒuhoµng îcsong songho¹t ®éng, nh ngvßngdµi©m tÝnhcñaestrogen chiÕm u thÕh¬nvßngng îcng¾n d ¬ngtÝnh cñaFSH. Thêikúnµy t ¬ng ngvíithêikú “Êuth¬ ” ë®éngvËt. + Gi÷atiÒnthµnhthôc: Vßngfeed back ©m tÝnhcñaestrogen kh«ng

cßnchiÕm u thÕn÷a

v Do ®ãc¸cgonadotropin ® îctiÕtranhiÒu, më®Çugiai®o¹n tÝch

cùcchothµnhthôctÝnhdôc.

v Giai®o¹n nµyh×nhthµnhvßngfeed back d

¬ngtÝnhcñaestrogen

v Tõ®ãchi phèituyÕnyªntiÕtFSH vµLH v FSHvµLH t¸c®éng®ÕntuyÕnsinhdôc®Ós¶nxuÊtgiao

@, Giai®o¹n cuèitiÒnthµnhthôc: v Dovßngfeed back d ¬ngtÝnhcñaestrogen h×nhthµnh nªnhµm l îngestrogen ®ñkÝchthÝchtrungkhusinhdôc ëvïng d íi®åi®Ógi¶iphãngFRF vµLRF (Lutein Releasing Factor) theochukú

v B¾t®Çu®¹t ® îcchÝnmuåicñathµnhthôctÝnhdôc

tövµhormone cña tuyÕnsinhdôc

v Con ®ùccãtinhtrïngchÝnmuåivµcãkh¶n¨ngxuÊttinh v Con c¸icãnangtrøngchÝnvµrôngtrøng v §Æctr ngcu¶giai®o¹n nµylµxuÊthiÖnsãngLH g©yrông

trøng

@, Giai®o¹n thµnhthôchoµnchØnh:

MétsèyÕutè¶nh h ëng®Õnthµnhthôc

tÝnhdôc

îc¨n 100% so víitiªuchuÈnn¨ng l îng

îcnu«itõs¬ îngkhÈuphÇn®éngdôc

a thµnhthôcnÕuth êng

+ Gièng: -Bßvµng®Þaph ¬ngthµnhthôcsím(10-12 th¸ngtuæi) h¬nbß Zebu (18-24 th¸ngtuæi) -Gµchotrøngthµnhthôcsímh¬ngµchothÞt: GµAi CËp®Îlóc17 tuÇntuæi, gµRoss 208: ®Îlóc21 tuÇntuæi + ChÕ®édinh d ìng: giasóc ® îcnu«i d ìngtètthµnhthôcsím h¬ngiasócnu«i d ìngkÐm -Bßc¸ihËubÞHolstein ® khÈuphÇn: ®éngdôclÇn®Çulóc11 th¸ngtuæi, nÕu ® sinhchØb»ng62% so víitiªuchuÈnnang l lÇn®Çulóc20 th¸ngtuæi. + ThêitiÕt: giasócnhiÖt®íithµnhthôcsímh¬ngiasóc«n ®íi + TiÕpxócgi÷a®ùcvµc¸i: giasócc¸ich xuyªntiÕpxócvíi®ùctr

ëngthµnhcòngsímthµnhthôctÝnhdôc

+ GiíitÝnh: con c¸ith êngsímh¬ncon ®ùc -Tr©u®ùc: 20-30 th¸ngtuæi; Tr©uc¸i: 18-24 th¸ng -Ngùa®ùc: 18-20 th¸ngtuæi; Ngùac¸i: 12-18 th¸ngtuæi -Lîn®ùcngo¹i: 8-9 th¸ngtuæi; Lînc¸ingo¹i: 7-8 th¸ng tuæi -Lîn®ùcnéi: 1-2 th¸ngtuæi; Lînc¸inéi: 3-5 th¸ngtuæi

1.2 ThµnhthôcvÒthÓvãc

v Lµtuæicon vËtph¸ttriÓnvÒngo¹i h×nhvµthÓvãc®¹t tíi

v VÝdô: LoµigiasócThµnhthôcvÒtÝnh

møc®éhoµnchØnh, x ¬ng®·cètho¸hoµntoµn, tÇmvãc æn®inh.

ThµnhthôcvÒthÓvãc

LînDE Lînc¸inéi Lîn®ùcnéi 6 -8 th¸ngtuæi 3 -5 th¸ngtuæi 1 -2 th¸ngtuæi 1 n¨m 6 -8 th¸ngtuæi 6 -8 th¸ngtuæi

$ 1, Sinhlýsinhdôc®ùc

I, DÞchhoµn v HaidÞchhoµncña®éngvËtcãvóph¶idichuyÓnxuèngbaodÞch

hoµn(b×ud¸i) vµogi÷athêikúthai.

v Hormone gonadotropinvµandrogen ®iÒukhiÓnqu¸tr×nhsa

xuèngcñadÞchhoµn.

v NÕudÞchhoµnvÉnn»m ëxoangbônggäilµÈndÞchhoµn(Èn1

vËy, kh«ng®¸p øng®uîc

bªnhoÆc2 bªn). Trong®iÒukiÖnnh nhiÖt®é®ÆcthïcñadÞchhoµn, mÆcdïchøcn¨ngnéitiÕtcñadÞch hoµnkh«ngsuygi¶mnh ngcãthÓbÞv«sinh.

íidÞch

îcnèivíièngdÉntrong

+ BiÓum«sinhtinhtrïngchøaèngsinhtinh, cãhailo¹i tÕbµo c¬b¶n: tÕbµomÇm®angph¸ttriÓnvµnh÷ngtÕbµoSertoli + èngsinhtinhcã ® êngkÝnh100-200 Micro met, nÕunèitoµn béèngsinhtinhsÏdµi5 km. + TrongmçithuúdÞchhoµnchøamétsèèngsinhtinh, nh÷ng èngnµy®ævµo12-15 èngtinhth¼ng nhá, råidÉnvµo d hoµn. + Sau®ãchóng®ævµohÖthèngèngnháxat©m(13-20 èng) trong®ÇudÞchhoµnphô, tõ®©y ® dÞchhoµnphôch¹y ngo»nnghÌotõ®Çu®Õn®u«idÞchhoµn

phô, råicuèicïng®ævµoèngdÉntinhrangoµi

CÊut¹o dÞchhoµn

II. Tinhtrïng

Tinhtrïngphãng®¹i

III, Sinhtr ëngvµph¸tdôccñatÕbµotinh

trïng

v Giai®o¹n sinhs¶n: tõméttÕbµotinhnguyªnnãsinhs¶nb»ng

îngtÕbµo. ¥giai®o¹n nµy

c¸chnh©n®«i. Môc®Ýchlµt¨ngsè l sè lîngNST kh«ngthay®æi.

v Giai®o¹n línlªn(sinhtr ëng): tÕbµotinhnguyªnt¨ng c êng íctÕbµoto ra. §Õncuèigiai

qu¸tr×nh®ångho¸, lµmchokÝchth ®o¹n sinhtr ëngtÕbµoph«i ® îcgäilµtinhbµocÊpI (cytI) v Giai®o¹n thµnhthôc: ®©y lµlÇnph©nchiagi¶mnhiÔm, tõméttÕ bµo lìngbéi(2n NST) t¹o ra2 tÕbµo®¬n béi(n NST) ) (CytI). Víi2 lo¹i mangnhiÔms¾c thÓgiíitÝnhkh¸cnhau: NST X vµNST Y … 15

íccu¶tiÒntinhtrïngt¹o thµnhAcrosom.

îc®ÈyvÒphÝaphô

v Giai®o¹n ph¸tdôc: + ë phôdÞchhoµn, tinhtrïngnon tiÕptôcph¸tdôcvµthµnh

* Giai®o¹n hoµnchØnhcÊut¹o: tinhtrïngph¸ttriÓn®u«i, phÝa ngoµitinhtrïng ® îcbaobäcbëilípmµnglipoprotein cãchøcn¨ng b¶ovÖvµdinh d ìngchotinhtrïng. + Nh©ntÕbµothunhál¹i vµbiÕnthµnh®Çutinhtrïng, phÇnlíntÕ bµochÊtdånvÒmétphÝat¹o thµnhcæ, th©n. MétsèthÓGolgitËp trung ë®ÇumótphÝatr + C¸ctythÓchuyÓntíivïngcæth©n, phÇnlínc¸ctÕbµochÊtbiÕn ®i chØcßnl¹i métlípmángbaoquanhmiÒntythÓvµ®u«i. + Qu¸tr×nhbiÕnth¸ix¶yratrªntÕbµodinh d ìngSectolitrong lßngèngsinhtinh, trongkho¶ngthêigian14-15 ngµy. Sau®ãchóng trëthµnht/trïngnon vµr¬ivµoèngs/tinh, ® d/hoµn.

thôc. + Trongqu¸tr×nhdichuyÓntõ®Çu®ÕncuèidÞchhoµnphô, êngkh¸dµikho¶ng tinhtrïngph¶idichuyÓnvíi®o¹n ® trªn100 m n»muènkhócquanhco. + Trongqu¸tr×nhnµycãnhiÒutinhtrïngnon bÞph©nhuû.

èngsinhtinh

TÕ bµo Leydig& maom¹ch

Tinhtrïng

Xoang

Mµng®¸y

KÎgi÷ac¸c èng sinhtinh

TÕ bµo Sertoli

IV. C¸cc¬quansinhdôcphô

1, BaodÞchhoµn v BaodÞchhoµnlµc¸itóit¹i vïngbÑn, trong®ãchøadÞchhoµn. KÝchth ícbaodÞchhoµncãliªnquanchÆtchÏsùs¶nsinhtèi®a tinhtrïnghµngngµy. BaodÞchhoµncãchuvi thÊpthÓhiÖnsùs¶n sinhtinhtrïngthÊp. Nªnx¸c®Þnhnh÷ngtiªuchuÈntèithiÓucã thÓchÊpnhËn®èivíichuvi baodÞchhoµnchoc¸cløatuæicña bß. VÝ dô32 cm lµchuvi tèithiÓuchobßdùc2 n¨mtuæi.

v §iªïhoµnhiÖt®écñadÞchhoµn:

2, DÞchhoµnphô

v DÞchhoµnphôcãcÊut¹o h×nhèngdµiuènl¹i quanhco, gÊpkhóc

nhiÒulÇn.

v DÞchhoµnphôcãc¸cèngdÉntinhchuilªnxoangbôngqua èng

bÑn®Õnbãng®¸i, råi®ævµoèngniÖu®¹o

– Sinh dôc

v Thêigiantinhtrïng l ul¹i dÞchhoµnphôcñabßlµ9 -13 ngµy. v NÕukh«ngcãph¶nx¹giaophèi, tinhtrïngcãthÓsèng ëdÞch

hoµnphô1 vµith¸ng, sau®ãtinhtrïngchÕtvµbÞph©ngi¶i, c¸c s¶nphÈmph©ngi¶i ® îcc¬quansinhdôchÊpthu.

H×nhth¸idÞchhoµnphô

v VËnchuyÓntinhtrïng: thêigiandichuyÓncñatinhtrïng

* Chøcn¨ngcñadÞchhoµnphô

v T¨ng®é®Ëm®Æccñatinhtrïng: Khivµo®ÕndÞchhoµn

qua dÞchhoµnphôëbßkÐodµi9-13 ngµy.

¬ng®èilâang(ëbßkho¶ng1 tû

v Lµn¬ichøatinhtrïng: DHP cñabß®ùctr

phônång®étinhtrïng t /ml). TrongdÞchhoµnphônång®étinhtrïngt¨nglªn kho¶ng4 tû/ml. ëngthµnhcã

o C.

îng, thêigian

+ DÞchhoµnphôtiÕtramétsèchÊtøcchÕho¹t ®éngcñatinhtrïng nh axitlactic, t¹o ram«itr êngaxityÕu(pH=6,5) k×mh·msùvËn ®éngcñatinhtrïng. + T¹o ram«itr êngyÕmkhÝthiÕuoxy, nhiÒuCO 2 + TrongdÞchtiÕtdÞchhoµnphôchøanhiÒuK 278 mg%, ÝtNa 115 mg%, mµK lµchÊtøcchÕho¹t ®éngcñatinhtrïng. + NhiÖt®étrongdÞchhoµnphôthÊph¬nnhiÖt®éth©nnhiÖt3 - 4 Do ®ãtinhtrïngÝtho¹t ®éng, gi¶mtiªuhaon¨ng l sèngl©uh¬n. + DÞchhoµnphôcãkh¶n¨nghÊpthômétsèJon kimlo¹i nÆng, ®Ó chèngsùtrunghoµ®iÖntÝchcñatinhtrïnglµmchotinhtrïngkh«ng dÝnhvµonhau

thÓchøa ® îc50-74 tûtinhtrïng. §u«idÞchhoµnphôlµ n¬ichÝnhdùtr÷tinhtrïng(chiÕm75% tængtinhtrïng trongDHP

3, C¸ctuyÕnsinhdôcphô

v TuyÕnniÖu®¹o: + Thêng ®îctiÕtra®Çutiªn, cãt¸cdôngröas¹ch ® dÉntinhcñagiasóc®ÓchuÈnbÞchotinhtrïng®i qua.

v TuyÕnKupp¬: + DÞchtiÕtcãhniÒuNa+ 1100 mg%; ÝtK+ 500 mg%. Na+ l¹i kÝchthÝchsùvËn®éngcñatinhtrïng. Ngoµiranãcßn tiÕtradÞchkeo. DÞchkeocãt¸cdôngbÞtkÝncætöcung cñacon c¸i, ®Óchèngsùx©mnhËpcñaVi khuÈnvµod¹ con vµkh«ngchotinhdÞchch¶yng

êng

îcrangoµi.

vÞtrÝc¸ctuyÕnsinhdôcphô

TuyÕn tinh nang

TuyÕn tiÒn liÖt

TuyÕn cñhµnh (Cowper)

* TuyÕntiÒnliÖt

v DÞchtiÕtcãnhiÒuaxitXitriccãt¸cdôngho¹t ho¸tinh

v Ngoa×ratrongdÞchtiÕtcãmen fibrinolizinvµ

trïng, cãnhiÒuaxitamindinh d ìngchotinhtrïng.

v TuyÕntiÒnliÖtcßntiÕtrakÝchtèprostagladinvµ

Aminopeptidazacãt¸cdôngchèngsù®«ngvãncu¶tinh trïng.

Vazogladin, cãt¸cdôngkÝchthÝchsùco bãpc¬tr¬n trong ®êngsinhdôccñacon c¸i®Óhçtrî®Èytinhtrïng dichuyÓnvµotöcungvµèngdÉntrøng

* NangtuyÕn

v DÞchtiÕtchiÕm60% tæng l îngtinhdÞch, chøanhiÒu

v InozitvµEcgotioneincãt¸cdôngduytr×¸p suÊtthÈm

níc®Óphalo·ngtinhdÞch.

v CãnhiÒu ® êngglucose vµfructoz®ÓcungcÊpn¨ng

thÊucñatinhdÞch.

v NgoµiracßncãaxitXitric, gama globulin (chèngvi

lîngchotinhtrïng.

êngsinhdôcc¸i).

khuÈnbªnngoµix©mnhËpvµo ® TrongdÞchtinhnangcßncãc¶®Ömphosphatvµ carbonate ®Óduytr×n¨nglùc®Ömchotinhtrïng

V, TinhdÞch

1, LîngvµthµnhphÇncñatinhdÞch C tinhtrïng GiasócV tinhdÞch (ml)

Bß Ngùa Cõu Lîn 4 -5 50 -100 1 - 2 200 -400 (triÖu(tû)/ml) 500tr – 1 tû 100-200 triÖu 2,5 – 3,3 tû 200 – 300 triÖu

Ho¹t lùccñatinhtrïng: lµtûlÖ% tinhtrïng cãkh¶n¨ngvËn®éngtiÕnth¼ng

v SètinhtrïngtiÕnth¼ng

§iÓm 1 ® 0,9 ® 0,7 ® 100% 90% 70% < 70% XÕplo¹i tètnhÊt tèt Trungb×nh KÐm

tinhtrïngkúh×nh

v KiÓuthôtinh v ChÕdésödôngkhaith¸c: khaith¸chîplýth× l

2, C¸cyÕutè¶nh h ëng®Õn l îngtinh dÞchvµmËt®étinhtrïng

v NÕukhaith¸cvíi c êng®écao, kho¶ngc¸chgi÷a2 lÇn lÊytinhng¾n th× l îngtinhdÞchgi¶mrârÖtvµnång®é tinhtrïngcònggi¶m. Nh ngqu¸l©umíiphãngtinhth× lîngtinhdÞchnhiÒu, tûlÖkúh×nht¨ng, ho¹t lùctinh trïnggi¶m, nªnchÊt l îngtinhdÞchgi¶mrârÖt. v ChÕ®édinh d ìngcòng¶nh h ëngrârÖt®ÕnchÊt l

îngtinh dÞchvµchÊt l îngtinhtrïng®Òutèt.

îng tinhdÞch

* C¸cyÕutè¶nh h ëng®Õns¶nsinhtinhtrïng

+ Inhibin: khièngsinhtinhs¶nsinhqu¸nhiÒutinhtrïng, tÕ bµosertolibµitiÕtinhibin, cãt¸cdôngøcchÕbµitiÕtFSH (c¬chÕ®iÒuhoµng îcgi¶msinhtinhtrïng)

+ GnRH: vïng díi®åitiÕtra®iÒutiÕtFSH vµLH (T/yªn) + GH: rÊtcÇnchoqu¸tr×nhchuyÓnho¸vµthóc®Èyqu¸ tr×nhph©nchiatinhnguyªnbµo

+ FSH: v KÝchthÝchph¸ttriÓnèngsinhtinh v KÝchthÝchtÕbµoSertolibµitiÕtdÞchcãchøanhiÒuchÊt dinh dìnggiópchotinhtrïngthµnhthôc

+ LH: kÝchthÝchtÕbµoLeydigëkho¶ngkÏcñatinhhoµn ëngthµnhcu¶tinh bµitiÕttestosteron. Nãgiópchi sùtr trïng + TestosteronkÝchthÝchh×nhthµnhtinhnguyªnbµovµkÝch thÝchsùph©nchiagi¶mnhiÔmthµnhtiÒntinhtrïng + Estrogen: do chuyÓnho¸tõtestosteront¹i tÕbµosertoli díit¸c®éngcñaFSH rÊtcÇnchot¹o tinhtrïng

¶nh hëngcñahormon®Õnsinhdôc®ùc

êngtrungtÝnh

êngaxit. Trong

êngpH tinh

v §épH: tinhtrïngho¹t ®éngm¹nh ëm«itr hoÆch¬ikiÒm, gi¶mho¹t ®éngëm«itr m«itr êngaxitm¹nh chóngsÏbÞchÕt. B×nhth dÞch= 6,8-7,2

v Kh¸ngthÓ: TinhtrïngcãthÓbÞtiªudiÖtbëikh¸ngthÓcã

trongm¸uvµdÞchthÓ

v Métsègiasócc¸icãkh¸ngthÓcè®ÞnhtinhtrïngnªnrÊt

dÔthôthai. Métsèkh¸cl¹i cãkh¸ngthÓtiªudiÖttinhtrïng nªnrÊtkhãthôthai.

v Rîu, ma tuýlµmgi¶mkh¶n¨ngs¶nsinhtinhtrïng. v TiaX, phãngx¹hoÆcvirus quaibÞlµmtænth

¬ngtÕbµo

dßngtinh, do ®ã¶nh h ëng®Õnsùsinhtinhtrïng. v C¨ngth¼ng kÐodµicòngcãthÓlµmgi¶ms¶nsinhtrïng

v ë nhiÖtthuËnlîichotinhtrïngph¸ttriÓnlµ35-

êi

36oC. NhiÖt®éthÊptinhtrïnggi¶mchuyÓnho¸, gi¶mho¹t ®éng, v×vËy®Ób¶oqu¶ntinhtrïngng ta lugi÷a ënhiÖt®éthÊp(-196

oC)

+ TrênghîpdÞchhoµnël¹i æbông, èngsinhtinhsÏ tho¸iho¸vµbÞv«sinh. NhiÖt®ét¨ngc¶ntrësùph¸t triÓncñatinhtrïng, lµmtho¸iho¸hÇuhÕtc¸ctÕbµo èngsinhtinh

+ Ngêit¾m n ícnãng43-45oC 30 ’ mçingµy, ng êi îngtinhtrïng

mangsÞpc¸chnhiÖtsÏlµmgi¶msè l

+ Métsèng êil¸ixet¶i, ghÕxec¹nh ghÕto¶nhiÖt, ng êi ¬in¾ng mïahÌcònggi¶msè ®i xemotomµyªnxeph lîngtinhtrïng + Ngêilao®éngtrongcabin nãng, trongm«itr êngsãng … thêngv« siªucaotÇn, bøcx¹nhiÖt, bøcx¹®iÖntõ sinhdo tinhtrïngqu¸ÝthoÆckh«ngcã

3, §Æc®iÓmvËn®éngcñatinhtrïng v TÝnh®éclËpvËn®éngcñatinhtrïng. Tinhtrïngcãkh¶n¨ngtù

vËn®éngtheométph ¬ngth¼ng vÒphÝatr íc, 9 lÇnvÉy®u«i /phót, tèc®évËn®éng: 4 mm/ phót v Tinhtrïngcã®ÆctÝnhvËnchuyÓnng

îcchiÒudßngch¶ycña

niªmdÞch

v Sùco bãpcña ® êngsinhdôcc¸i v Ngoµira d íit¸cdôngcñaProstagladincñatuyÕntiÒnliÖttheo tinhdÞch, kÝchthÝchsùco bãpcëtr¬ncñatöcung, èngdÉntrøng hçtrî®ÈytinhtrïnglªngÆptrøng.

v §ÆctÝnhtiÕpxóc: §èivíimétvËtl¹(bôi, r¸c, bätkhÝ), tinhtrïng

cã®ÆctÝnhbaov©yxungquanhvËtl¹Êy

$2, Sinhlýsinhdôcc¸i

C¬quansinhdôcc¸i

trùctrµng

B.trøng

trùctrµng

cæt/c

©m ®¹o

töcung

©m ®¹o

töcung

B.trøng

©m ®¹o

B.trøng

èngdÉn èngdÉn èngdÉn trøng trøng trøng

I. buångtrøng

1, Sùh×nhthµnhtrøng

dinh dìng, t¨ngkÝchth ícvµkhèi l îng, h×nh thµnhno·nbµocÊp1 (2n NST).

+ Giai®o¹n h×nhthµnhtrøngnhêc¬chÕgi¶mph©n. vLÇn1: no·nbµocÊp1 ph©nchiachorano·nbµo

cÊp2 (2n NST) cãkhèi l înglínv×chøatoµnbé no·nhoµngvµ1 tÕbµotho¸iho¸gäilµcÇucùc 1

v LÇn2: no·nbµocÊp2 ph©nchiagi¶mnhiÔmchora1 tÕ bµotrøngmangn NST vµ1 tÕbµotho¸iho¸gäilµcÇu cùc2. Trøngcãkhèi l înglínv×®·nhËntoµnbéno·n hoµngtõno·nbµocÊp1. Sau®ãtrøngchÝn

v Trongbuångtrøng, nã ® îcbaoquanh1 líptÕbµoh×nh h¹t t¹o thµnhbaonâan. TÕ bµoh¹t tiÕtradÞch, cãkÝchtè Estrogen. Dichnµylµmchobaono·nc¨nglªngäilµ namgGraaf, kÝchth íc ëbß1,4 cm; lîn0,8 -1,2 cm; ngùa0,4 cm; cõu0,5 cm

+ Giai®o¹n sinhtr ëng: nguyªnbµotÝchluüchÊt

S¬®åh×nhthµnhtrøng

2n no·n bµo s¬cÊp(cÊp1)

LÇn 1

CùccÇu1

2n

no·n bµo thøcÊp(cÊpII)

2n

LÇn 2

n

TB trøng

* Phanangtrøng: tõnangnguyªnthuû

v Nangs¬cÊpcã1 líptÕbµoh×nhkhèi v NangthøcÊp(cã2 líptÕbµoh×nhh¹t, do ®ã ®

êngkÝnhtõ0,03

lªn0,06 mm

v NangbËc3: h×nhthµnhxoang, xuÊthiÖnvïngtrongsuètbao

quanhno·n

v NangGraaf: nangbËc3 thµnhthôc(chøa®ÇydÞchthÓ, nh«lªnbÒ mÆtbuångtrøng). DÞchthÓnangGraafgiµuestrogen. TÕ bµová vµtÕbµoh¹t ®Òuthamgiavµoqu¸tr×nhs¶nsinhestrogen. v Giai®o¹n tiÒnbµino·n: kÝchth ícnangtrøngt¨ngnhanh. v Nangqu¸®é: ® îcbaobäcb»ngnh÷ngtÕbµodÑt

Sùph¸ttriÓncñac¸cnangtrøng

* §éngth¸ivÒsùt¨ngtr ëngcñanangtrøng

v Nh÷ngnangnguyªnthuû, nangqu¸®évµnangs¬cÊpt¹o thµnh tËphîpnangdùtr÷(tr¹ng th¸ikh«ngho¹t ®éng) chiÕmtíi95% tængsènangcñabuångtrøng.

v Qua c¸cloµi, cãsùkh¸cnhauvÒsè l

îngc¸cnangtrøngdùtr÷vµ

chónggi¶mdÇnkhit¨ngtuæi. VÝ dô ëbß: Thai bªc¸i110 ngµy – tuæicã2.700.000 no·nnguyªnthuû; lócmíisinh: 70.000 100.000; 3 th¸ngtuæi: 75.000; 3 n¨mtuæi20.000; 9 n¨mtuæi 2.500.

v Tuysè l îngnangdùtr÷ban ®ÇunhiÒu, nh

ngsùtho¸iho¸còng

nhanh, nªncµnglíntuæisènangtrøngcãhiÖuqu¶cµngÝt

Ph©nlo¹i trøngtrongnu«icÊy

CÊut¹o cñanangtrøng

2, SùchÝnvµrôngtrøng

v Díit¸cdôngcñaFSH, tÕbµoh¹t tiÕtranhiÒudÞchvµ

v BßmçichukúcãthÓrông1 -5 trøng v Lîn, chã, thámçichukúcãthÓrông20 -30 trøng v NgêimçichukúcãthÓrông1 -2 trøng

Estrogen lµmchobaono·nc¨nglªn. KÕthîpvíiLH cã t¸cdôngho¹t ho¸enzimph©ngi¶iprotein, lµmph©ngi¶i v¸chbaono·n, do ®ãv¸chbaono·nvìra, trøngchÝnr¬i kháimÆtbuångtrønggäilµsùrôngtrøng

NangtrøngchÝn

CÊut¹o tÕbµotrøng

TB h¹t (tiÕtoestrogen)

(do c¸c TB vµnhp.x¹ liªnkÕt= Hyaluronic)

Mµngphãngx¹

Mµngtrongsuèt

Mµngno·n hoµng

No·n hoµng

Nh©n(n)

¶nhchôptrøngchÝn

Trønglo¹i A (n. líptÕbµoCumulus b/quanh)

Trønglo¹i B (TB líptÕbµoCumulus b/ quanh)

Trønglo¹i C (Ýtor KoTB Cumulus)

SùrôngtrøngëgiacÇm

3, Sùh×nhthµnhthÓvµng

v Saukhitrøngrôngt¹o ramétxoang, tõngµy1 -4 trong xoangchøam¸ugäilµthÓhuyÕt, tõngµythø5 trë®i gäi lµthÓvµng

v ThÓvµnglµmétthÓr¾n, mµuvµng. v NãtiÕtraprogesteroncãt¸cdôngøcchÕsùco bãpcñac¬

v ProgesteronøcchÕtuyÕnyªntiÕtFSH vµLH, nªnlµm chorasócngõng®éngdôcvµngõngth¶itrøng. ëbßthÓ vµngthµnhthôccã ® êngkÝnh20-25 mm

tr¬n (cid:224) an thai.

v NÕutrøng ® îcthôtinhth×thÓvµngtånt¹i gÇnhÕtthêigiancã

chöa.

α theom¸u®Õn

v NÕutrøngkh«ng ® îcthôtinhth×thÓvµngtånt¹i 3 -15 ngµysau ®ãteo®i. C¬chÕtiªuhuûthÓvµnglµdo vµongµythø14 (ëhÇu hÕtc¸cgiasóc), th×töcungtiÕtrahormonPGF 2 buångtrønglµmco m¹ch m¸unu«ithÓvµng, thÓvµngr¬ivµot×nh tr¹ng kh«ng ®îccungcÊpchÊtdinh d ìngtrongvßng24 giêsÏ bÞtiªuhuû.

v Còngcãtr ênghîpkh«ngcãchöamµthÓvµngvÉntånt¹i gäilµ

thÓvµng l uviÔn. NÕuPGF 2 α kh«ng ®îctiÕtrab×nhth êng (gi¶södo viªmtöcung), thÓvµngsÏkh«ngbÞtho¸iho¸.

v Nãg©yhiÖn t îngchöagi¶

* Sãngnangtrøng

v ë ngêivµchuét: buångtrøngchØcãmÆtnh÷ngnangtrøngcã

kh¶n¨ngbµino·nchØvµogiai®o¹n tiÒnrôngtrøng

v ë bß, tr©u, cõuvµngùa: quÇnthÓnangtrøngcãkh¶n¨ngx¶yra

ëngvµtho¸iho¸cñanangtrøng,

métlo¹t kÕtiÕpcu¶sùt¨ngtr ®îcgäilµ “sãng”

v ë bß, thêi lîngmétsãngkÐodµi6-10 ngµyvµcã2-3 sãngtrong

mçichukú.

+§ît1: ngµy3-9 cñachukú +§ît2: ngµy10-17 cñachukú +§ît3: ngµy18-20 cñachukú v Mçi®îtchØcã1-2 nangtréi(nangkhèngchÕ) (12-15 mm) nh÷ng

nangcßnl¹i bÞk×mh·m

Sãngnangtrøng ëbß

v Do thÓvµngtånt¹i nªnnangkhèngchÕvµnangkÕcËnbÞ

v ChØ®Õn®îtcuèicïng, khithÓvµngkh«ngcßn, nang

tho¸iho¸.

v Nh÷ngsãngnµycòngx¶yravµothêikútiÒnthµnhthôc, thêikúkh«ng®éngdôctheomïa, saukhi®Îvµ®Çukúcã chöa.

v Nh÷ngnangtrøngt¨ngtrö¬ngtrongnh÷ngsãngnµy®Òu gièngnhauvÒh×nhth¸ivµkh¶n¨ngtiÕpnhËn®èivíiLH ënangtrøngcãkh¶n¨ngbµino·ncñaphanang.

v DÞchthÓcu¶nangtrøng: + DÞchthÓcñanangtrøngb¾t nguånchñyÕutõdÞchthÓ t¬ngbµo, thÊmqua v¸ch®¸y cñanangvµtÝchtôl¹i trongxoang.

khèngchÕmíiph¸ttriÓn®ÕnchÝnvµrông, nangkhèng chÕph¸ttriÓnnhanhsaungµy18 cu¶chukú.

+ DÞchnangcãchøanhiÒunh÷ngcÊuthµnh®ÆcbiÖtnh

v Trongnh÷ngnangcãxoanglín, dÞchnangcãchøanhiÒu

c¸csteroid vµnh÷ngglycoprotein ®ù¬ctænghîptõv¸ch nang. Tronggiai®o¹n t¨ngtr ëngcu¶nang, cãsùc©n b»nggi÷ahuyÕtthanhvµdÞchnang

v Cßn ëbuångtrøngcãnhiÒukÐn,cãnhiÒuAndrosteron. v Nh÷ngnangtrøngph¸ttriÓn(sèng) tÝchtôvµchÕtiÕtc¸c hormonsteroid (chñyÕulµEstradiol, progesteron) vµ protein cãho¹t tÝnhøcchÕchÌnÐpFSH

Estradioltronggiai®o¹n phanangvµProgesteronkhis¾p rôngtrøng.

v DÞchnangcãvaitrßchÝnhtrongc¸ctr¹ng th¸isinhlý,

v Còngnh cãvaitrß®èivíisùphãngthÝchtrøngrakhái

ho¸sinhvµchuyÓnho¸choqu¸tr×nhthµnhthôccñanh©n vµbµo t ¬ngcñano·nbµo,

êngtètcho

) nang®·r¸chvµ®èivíisùthôtinh(t¹o m«itr tinhtrïng®ÓkiÖntoµnn¨nglùcthôtinhvµgiai®o¹n ph¸t triÓn®Çutiªncñaph«i

4, èngdÉntrøng

v C¸cèngdÉntrøng(vßiFallop) lµmét®«i ènguènkhóc b¾t ®µu tõchçgÇnbuångtrøngvµkÐodµi®Õn®Ønhsõng töcung.

v CãthÓchiaèngdÉntrøngtheo4 phÇnchøcn¨ng: tua

v §o¹n eoèngdÉntrønglµ

riÒm, miÖngh×nhphÔu h íngvÒphÝaxoangbông; phång èngvµ®o¹n eo. TuariÒmvµphÔucãt¸cdônghøngtrøng saukhirông. PhångèngcãchiÒudµib»ng1/2 èngdÉn trøng. Phångènglµn¬ix¶yraqu¸tr×nhthôtinh.

v Niªmm¹c trongèngdÉntrøngcã3 d¹ng l«ngnhung:

“æchøa ” (cßngäilµrµoch¾n) îcchänläcvµ ®èivíitinhtrïng. T¹i ®©y tinhtrïng ® phãngthÝchtõng®ît®ÕnvÞtrÝthôtinh

v Møc®écö®éngcñal«ngnhungchÞut¸c®éngcñac¸c

bËc1, bËc2, bËc3

v L«ngnhungcö®éngtheo h

hormone buångtrøng(cö®éngtèi®a khirôngtrøng). íngvÒd¹con, kÕthîpvíisù

co rótcu¶èngdÉntrøng, c¶haiho¹t ®éngnµyrÊtcÇn thiÕtt¹o ®iÒukiÖnchotrøngtrongèngdÉntrøngxoay trßnmétc¸chæn®Þnh, giópchoqu¸tr×nhthôtinhvµng¨n ngõasùlµmtætrongèngdÉntrøng.

L«ngnhungtrongèngdÉn trøngvµtöcung

v NÕu ®êngsinhdôccñagiasócc¸ibÞviªm, th

ênglµm

v Trongniªmm¹c èngdÉntrøngcßncãt¸ctÕbµolµm

chomÊtc¸ctÕbµol«ngnhung, g©ytÝchtôdÞchèngvµrØ dÞchviªm, do ®ãg©ytôdÝnhnh÷ngnÕpgÊptrongèng, dÉntíichøngviªmèngdÉntrøng

v DÞchtiÕtcñalßngèngdÉntrøngcãchøcn¨ng: t¨ng

nhiÖmvôchÕtiÕt.

v DÞchcñaèngd·ntrøng ®

cêngn¨nglùcthôtinhvµkh¶n¨ngho¹t ®éngcñatinh trïng. îc®iÒuhoµbëic¸chormone steroid

vÞtrÝèngdÉntrøng

5, Töcung

v Töcunggåmcãhaisõng, th©nvµcætöcung, kÐodµitõ ®o¹n nèitöcung-èngd·ntrøngcho®Õncætöcung. v DÞchthÓnéim¹c töcunggåmchñyÕulµc¸cprotein

v ThÓtÝchvµtûlÖc¸cdÞchnµybiÕn®éngtheochukú®éng

huyÕtthanhvµmétphÇnnhánh÷ngprotein ®Æcthïcñatö cung.

v Nh÷ngdÞchtiÕtcñatöcungcòngkiÓmso¸tqu¸tr×nhsinh

dôc.

v Sùco rótcñatöcungkÕthîpvíinhÞpco rótcñaèngdÉn trøngvµbuångtrønggãpphÇnvµoqu¸tr×nhthôtinh. v Trongchukú®éngdôc, tÇnsèco rótcñad¹con lµtèi®a

. trëngvµlµmtæcñaph«i

v C¸chormone buångtrønggi÷vaitrß®¸ngkÓ®iÒuhoµ trao®æichÊtcñatöcung. Estrogen kÝchthÝchsùt¨ng trëngcñatöcung.

v KhitÕbµotrøngdichuyÓnqua ®o¹n nèitöcung-èngdÉn trøng, qu¸tr×nhtrao®æichÊttrongnéim¹c töcungcòng cãnh÷ngbiÕn®æinhanhchãng

v TöcungcãnhiÒuchøcn¨ng + VËnchuyÓntinhtrïngtõvÞtrÝxuÊttinh®ÕnvÞtrÝthôtinhtrong

èngdÉn

+ Lµ æchøathøhai®èivíitinhtrïng. T¹i ®©y tinhtrïng ®

îc “kiÖn

toµnn¨ng l îngthôtinh ” , cãnh÷ngbiÕn®æivÒmµngvµ acrosom, vÒkh¶n¨ngvËn®éng, trao®æichÊt …

+ §iÒuhoµchøcn¨ngcñathÓvµng + N¬ikhëinguånchoqu¸tr×nhlµmtæ, mangthaivµ®Î. + Tríckhiph«ib¸mvµotöcung, chÊtdinh d

ìngnu«iph«ilÊytõ

ìngvµchÊtth¶i 75

no·nhoµngcñaph«ihay tõs÷atöcung(do niªmm¹c töcungtiÕt ra). Saukhiph«ib¸mvµotöcung, chÊtdinh d ®îctrao®æigi÷amÑvµph«iqua nhauthai.

(theo híngtõtöcung®ÕnèngdÉntrøng). TrongphathÓ vµng, tÇnsèco bãpgi¶mrârÖt.

v Estrogen lµmt¨ngtr ¬nglùcc¬töcung(khisêkh¸mc¶mthÊy

c¨ng, cßnprogestin lµmgi¶mtr ¬nglùcc¬töcung(khisêkh¸m thÊymÒm).

v Métprostagladin ® îctænghîpvµphãngthÝchtõtöcung, ®ãlµ PG F 2α, cãt¸cdôngquantränglµmtho¸iho¸thÓvµngëgaisóc (bß, cõu, lînngùa), nhê®ãbuångtrøngho¹t ®éngtheochukú.

v Trongtöcungcñabßc¸icãnh÷ngu nhaumÑ(gièngnh÷ngc¸i

nótn»mtrªnnéim¹c d¹con).

v L«ngnhungmµng®Öm ëmµngngoµiph«ix©mnhËpvµoc¸cu

nhaume.

v SùliªnkÕtnµy(l«ngnhungmµng®Öm-unhaumÑ) t¹o nªnnóm

nhau. Cã70-150 nómnhauvµocuèithêikúthai

C¸clo¹i töcung

Cætöcung

v Cætöcungth êng®ãngchÆt, trõkhichÞu®ùcmíigi·nra

v Khimangthai, cætöcungcãthÓt¨nglªn8

v Estrogen cñab/trøngt¸c®éng®Õnc¸ctÕbµobiÓum« cñatöcung®ÓchÕtiÕtniªmdÞch, cã®ÆctÝnhkh¸ng khuÈn®Ób¶ovÖchotöcung, cßnprogesterone th×øcchÕ tiÕtniªmdÞch

êng ®ÓchotinhtrïngdichuyÓnvµotrongtöcung(còngnh th¶i nícnhênra©m hé), (hoÆclóc®Î, khibÞbÖnh ® sinhdôccætöcungmíimëréng). – 10 lÇnvÒ khèi lîng.

VÞ trÝcætöcung

v NiªmdÞchcñacætöcunggåmnh÷ng®¹i ph©ntömucin(nguån gèctõbiÓum«) mµthµnhphÇnchñyÕulµglycoprotein (cãchøa 25% c¸caxitamin, 75% carbohydrat). v NiªmdÞchnµycãnh÷ng®ÆctÝnh: cãd¹ng d

¬ngxØ, ®µn håi,

nhít, keodÝnh. D¹ng d ¬ngxØkh«ngx¶yrakhiphiÕtkÝnhniªm dÞchtronggiai®o¹n cãh/l îngprogesterone caohay khicãchöa.

v Díi¶nh h ëngcñaEstrogen, c¸c®¹i ph©ntöcñaglycoprotein

cñaniªmdÞch ® îc®Þnh h íng, do ®ãkho¶ngc¸chgi ·chóng®o ®îc2-5 Micro met, chophÐptinhtrïngdichuyÓntheonh÷ng khehënµyvµotrongr·nhtöcung.

v TrongphathÓvµng, kho¶ngc¸chcu¶quÇnthÓ l

íic¸cph©ntö

hÑpl¹i

v Chøcn¨ngcñacætöcung: + T¹o dÔdµngchotinhtrïngdichuyÓnqua niªmdÞchcætö

cung®i vµoxoangtöcung; + LµæchøathønhÊt®èivíitinhtrïng. T¹i ®©y, niªmdÞch cætöcungtÈybátinhthanh;

+ Chänläctinhtrïngsèng, nhê®ãh¹n chÕv¹n chuyÓntinh trïngchÕtvµtinhtrïngkÐmphÈmchÊt(khuyÕtkhiÕm) vaßbªntrong

v ë loµinhail¹i, t¹i cætöcungtinhtrïngsèng ®

v Do ®ã®èivíitr©ubß, dªng

v Cætöcungkhicãchöa: + Trongthêikúmangthai, niªmdÞchcætökh«ngcßnh×nh d¬ngxØn÷a, ®Æcl¹i thµnhc¸inótkeobÞtkÝncætöcung, b¶ovÖtöcung, kh«ngchotinhtrïngvµvi khuÈnx©m nhËpvµoxoangtöcung.

îcl©uh¬n so víic¸cbéphËnkh¸ccña ® êngsinhdôc. êitab¬mtinhdÞchvµocætö cung

+ NÕulµmtôtnótkeonµy, sÏg©ys¶ythai.

6. ©m ®¹o

v ¢m ®¹o cãh×nhèng, thµnhmángvµrÊt®µn håi. v Cãsùkh¸cnhaugi÷ac¸cloµivÒsùbiÕn®æicña©m ®¹o trongchukú®éngdôc. Sùkh¸cnhaunµyph¶n¸nhmøc ®étiÕtkh¸cnhauvÒestrogen, progesterone vµc¸c gonadotropinhormon.

v Co rót©m ®¹o gi÷vaitrß®¸p øngt©mlýsinhdôcvµvíi

v Sùco rót©m ®¹o, töcungvµèngdÉntrøng ®

v §¸p øngmiÔndÞchcña©m ®¹o: ¢m ®¹o lµméttrongnh÷ngvÞtrÝ

– kh¸ngthÓcu¶tinhtrïng, v×

chÝnhchoph¶nøngkh¸ngnguyªn ©m ®¹o tiÕpxócvíikh¸ngnguyªncñatinhtrïngnhiÒuh¬nso víi töcungvµèngdÉntrøng.

v ViÖcs¶nxuÊtkh¸ngthÓcôcbéchèngtinhtrïngcãthÓx¶yra

trong©m ®¹o.

v DÞchthÓcña©m ®¹o: dÞchthÓnµytr

íchÕtlµdÞchthÓthÊmqua

îctiÕtratõnh÷ng

v¸ch©m ®¹o hçnhîpvíichÊttiÕtcña©m hé ® tuyÕnnhênvµtuyÕnmåh«i.

v DÞchnµy ® îctrénlÉnvíidÞchcætöcung, c¸cdÞchnéim¹c tö

cung, cñaèngdÉntrøngvµnh÷ngtÕbµobiÓum«©m ®¹o bong ra

sùdichuyÓncñatinhtrïng. îcthóc®Èy íc b»ngdÞchtiÕtvµo©m ®¹o trongqu¸tr×nhkÝchthÝchtr vµtrongkhigiaophèi

v DÞchnµyth êngcãmïi®Æctr ngtrong ® êngniÖu-sinhdôc,

nhngkhi®éngdôccao®éth×mïinµygi¶mdo tiÕtnhiÒuniªm dÞchphalo·nghoÆc®Èyrangoµi. Do ®ãcãthÓøngdông®Óph¸t hiÖn®éngdôc ëbßhay lîn(dïngchãph¸thiÖnmïi).

v Chøcn¨ngcña©m ®¹o: + Lµc¬quangiaocÊu(®èivíi§V giaophèitöcung), n¬itÝchtô tinhdÞch(tronggiaophèitrùctiÕp, tinhdÞch®ängl¹i t¹i vßm tríccña©m ®¹o, c¹nh miÖngngoµicætöcung).

+ Vßmnµy ® îcxemnh métc¸i “tóimï" n»mxungquanhphÇn

a cãkinhnghiÖmkhi ® a sóngb¾n tinh

saucñacæt/cungnh«vµo©m ®¹o. ëbßtóimïnµyg©ytrëng¹i choc¸cdÉntinhviªnch vµomiÖngcætöcung

v SaukhixuÊttinh, tinhthanhkh«ng ®

+ NÕpnh¨n©m ®¹o vµhÖc¬©m ®¹o gi·nrakhigiaocÊuvµ lóc®Î

v MétsèthµnhphÇnho¸häccñatinhthanhsaukhi ®

îcvËnchuyÓnvµo îcth¶irangoµihay hÊpphô trongtöcung, mµphÇnlín ® qua v¸ch©m ®¹o. îc

hÊpphôvµo©m ®¹o, ®·cã®¸p øngvËtlý®Õnmétsèbé phËncña ® êngsinhdôcc¸i

v Nhê t¬ngt¸cphøct¹p cu¶niªmdÞchcætöcung, vµtinh thanht¹o nªnméthÖthèng®Ömb¶ovÖchotinhtrïng, h¹n chÕt¸ch¹i cñapH bÊtlîi. KhicãbÖnh, ®·lµmtinh thanhthiÕun¨nglùc®Öm, cãthÓnhanhchãnglµmcho tinhtrïngbÊt®éng

v ¢m ®¹o cßnlµ ® êngbµitiÕtc¸cchÊttiÕtcñacætöcung, néim¹c töcungvµèngdÉntrøng. Nh÷ngchøcn¨ngnµy ®îchoµnthµnhqua nhiÒu®ÆctÝnhvËtlýhäc, gäilµco rót, gi·nnë, cuénxo¾n, bµitiÕtvµhÊpphô

+ pH cñachÊttiÕttrong©m ®¹o kh«ngthÝchhîpchotinh trïng(th êngpH toan).

v TrøngsaukhirôngsÏr¬ivµoloakÌn(vßiFallop) sau®ã®i

7, SùdichuyÓn, thêigiansèngcñatrøng

vµoèngdÉntrøng.

v TrøngdichuyÓn®Õn1/3 èngdÉntrønglµn¬ithôtinh. NÕu

îcbaobäc1 líp

trøng®i s©uh¬nn÷ath×bªnngoµitrøngsÏ ® albumin ng¨nc¶nsùthutinhcñatinhtrïng.

v §èivíimétsè®éngvËtloakÌnkh«ngph¸ttriÓn, trøngcã

vËygäilµ

kh¶n¨ngr¬ivµoxoangbông, hoÆcdichuyÓnsang èngtrøng ®èidiÖn, lócnµynhêtiªmmaobiÓum«cñaloakÌnrung ®éng ®ÓhóttrøngvµoèngdÉntrøng. SùdichuyÓnnh dichuyÓnngoµi.

v SùdichuyÓncñatrøngtrongvßng1 -3 ngµy. Thêigiantrøng cãkh¶n¨ngthôtinhng¾n saurông: bß20 giê, ngùa10 giê, lîn8 -12 giê

II, ChukútÝnh

1, Giai®o¹n tr íc®éngdôc v Lµgiai®o¹n tõkhitho¸iho¸thÓvµngcñachukútr íc

v Díit¸cdôngcñaFSH, c¸cno·nbaotrªnbuångtrøng

®Õnkhi®éngdôc(vµokho¶ngtõngµy16-18 cñachukú ®éngdôc. Lócnµyprogesterongi¶mdÇndo t¸c®éngcña PGF 2α, cßnFSH t¨ngdÇn.

b¾t ®Çuph¸ttriÓnvµnæilªntrªnbÒmÆtbuångtrøng, c¸c tÕbµoh¹t b¾t ®ÇutiÕtEstrogen. NãkÝchthÝchg©yt¨ng sinh ëv¸chèngdÉntrøngvµsõngtöcung, m¹ch qu¶n t¨ng. Töcung, ©m ®¹o, ©m héb¾t ®ÇuxunghuyÕt. C¸c tuyÕnsinhdôcphôb¾t ®ÇutiÕtdÞchnhµy.

S biÕn®æicñahormone trongchukú

BiÕn®énghµm l îngHM trongchukú

§éngdôc

Progesteron

Rôngtrøng

Estradiol

Ngµy cñachukú

2, Giai®o¹n ®éngdôc

v HngphÊn: con vËtrÊth¨ng, långlén, kÐmhÆcbá¨n, ph¸

chuång, kh«ngchocon ®ùcnh¶ylªnm×nh

v Mª(chÞu®ùc): con vËtmª, l×, nÕuch¹m tayvµocon vËtsÏ®øng yªn, chocon ®ùchoÆccon c¸ikh¸cnh¶ylªnm×nh. §©y lµgiai ®o¹n phèigièngtèt. ThêigianchÞu®ùccñabßc¸irÊtbiÕn®éng (tuútheotõngc¸thÓ), th ênglµ10-18 giê. Trong®iÒukiÖnkhÝ hËunãng, thêigianchÞu®ùcng¾n (10-12 giê), khÝhËul¹nh: chÞu ®ùc16-18 giê. Rôngtrøngx¶yralóc10-12 giêsaukhikÕtthóc chÞu®ùc.

v HÕtchÞu®ùc: kh«ngchocon ®ùcvµc¸ccon kh¸cnh¶ylªnm×nh v LîngEstrogen tiÕtra®¹t møccaonhÊt: 112 Micro gam%, trong khi®ãb×nhth ênglµ64 Micro gam, do ®ãg©y h ngphÊntoµn th©n

Rôngtrøng

Sau®éngdôc

§éngdôc

Yªn tÜnh

TiÒn®éngdôc

v Dùavµomµus¾c ©m hé: do m¸ut¨ng c êngnªnlóc®Çucãmµu

®á(nhãtchÝn) cuèithêikúmµusËmh¬n(mµumËnchÝn), khi chuyÓnmµulµlócphèigièngtèt.

v Dùavµo®équ¸nhcñaniªmdÞch. Lóc®Çulo·ng, sau®Æc, khi

dÝnhkÐothµnhsîinh nhùachuèilµlóctrøngrông

v §émëcñacætöcung: khicætöcungmë1,5 -2 cm lµlóctrøng

rông

v Dïng«m kÕ®o ®iÖntrë©m ®¹o. B×nhth

êng®iÖntrë©m ®¹o cao

(600 -1000 «m). Khi®éngdôctiÕtnhiÒunhiÒuniªmdÞch, nªn ®ÞªntrëtôtthÊp(200 -300 «m) lµlóctrøngrông.

v §o th©n nhiÖt: thêi ®iÓm trøng rông nhiÖt ®é cao h¬n 1 oC

* KinhnghiÖmph¸thiÖnthêi®iÓmtrøng rông(lîn, bß)

3, Giai®o¹n sau®éngdôc

v Giai®o¹n nµyb¾t ®ÇutõkhikÕtthóc®éngdôcvµkÐodµi

v ThÓvµng ® îch×nhthµnh, tiÕtprogesteron, øcchÕtrung khusinhdôcëvïng d íi®åidÉn®ÕnøcchÕtuyÕnyªn, lµmgi¶mtiÕtEstrogen, lµmøcchÕhÖthÇnkinh, con vËt trÇmtÜnh.

v §èivíihÖthèngsinhdôcnãøcchÕco bãpcëtr¬nnªncã t¸cdôngan thai. NÕukh«ngcãchöa, thÓvµngteodÇn

trongvßng3-4 ngµy,

4, Giai®o¹n yªntÜnh

v Lµgiai®o¹n dµinhÊt, b¾t ®Çutõngµythø5 ®Õnngµy16-18 (giai ®o¹n thÓvµngcãho¹t ®éngchøcn¨ng®Çy®ñ). ëbß, vµoqu¶ng ngµythø5 cñachukú, b¾t ®Çuph¸thiÖnprogesteron ëtrongm¸u vµtrongs÷a. Theo nhiÒut¸cgi¶hµm l îngban ®Çukho¶ng3 ng/ml. Sau®ãhµm l îngprogestont¨ngdÇncho®Õnngµythø9- 10 vµ®¹t ®Ønhcaotrong5-6 ngµy.

v NÕutrøng ® îcthôtinh, progesteron ® îcduytr×ëmøccao. Sù α nªnthÓ

chÊpnhËnph«ithai ëc¬thÓmÑk×mh·mtiÕtPGF 2 vµngduytr×

v NÕukh«ng ® îcthôthai, thÓvµngtho¸iho¸, hµm l

îng

íc®éngdôc

progesterongi¶mthÊpvµgiai®o¹n nµykÕtthócvµongµy16 hoÆc 17 khithÓvµngtho¸iho¸®Ób¾t ®Çuvµogiai®o¹n tr cñachukútiÕptheo.

III, ®iÒutiÕth/®chukútÝnh

1, Vaitrßvïng d íi®åi

- Trungt©m TK, cÇunèiTK -néitiÕt, cãc/n néitiÕt - TiÕtc¸c H. quanträng®iÒukhiÓnh/®c¸c tuyÕnnéitiÕt ®ÆcbiÖtlµtuyÕnyªn -H. vïng d íi®åigåm2 nhãm:

NhãmøcchÕ

Nhãmgi¶i phãng

IF: inhibiting Factor øcchÕh/®c¸c tuyÕn

RF: Releasing Factor t¨ng cêngh/®c¸c tuyÕn

§iÒuhoµbµitiÕthocmoncñavïngd/®åi v [H] rÊtthÊp, nÕuthay®æi (cid:224) bÖnh (u, nhîcn¨ng) (cid:224)c¬

chÕ®iÒuhoµ ( TK-TD, feed-back)

›ﬁ sÏø/ctiÒnyªn

- Feed-back: khi[H] tuyÕnyªntrongm¸u

tiÕtH. t/øvµø/ctiÕtRF (Feed-back ©m tÝnh)

- Feed-back+ lµsù t¨ng H. tuyÕn®Ýchg©ykÝchthÝchtiÒn

yªnvµhypothalamus, kh«ngøcchÕ.

VD: tiªmoestrogenchochuéttøct¨ngH. sinhdôctuyÕnyªn

(cid:224)rôngtrøng: chøngtá®·g©yt¨ngtiÕtLH tiÒnyªn.

Ngo¹i c¶nh (to, a/s, ®éÈm …)

KÝchthÝchtõ bªn trong

Hypothalamus

RF +

IF-

n ¾ g n g n ß v k c a b - d e e F

thuú tríc

a gi÷ ú u th thuú

i µ d g n ß v k c a b - d e e F

(MiÒnváTT, SD, Gi¸p tr¹ng, Gan)

TuyÕn®Ých

Hocmon

100

C¬quan®Ých

øngdôngcña GnRH(GonadotropinRH)

v SödôngchÕphÈmcãGnRH(GonadotropinReleasing

Hormon)

v §Ó®iÒutiÕttuyÕnyªntiÕtFSH vµLH v C¸cchÕphÈmmangc¸cbiÖt d + Receptal + Fentagyl + Ovalyse

îc:

101

CãthÓtiªmb¾p, tiªmtÜnhm¹ch, tiªm díida

øngdôngcña GnRH (tiÕp)

v §èivíibßbuångtrøngkÐmph¸ttriÓnvµu nang

O 7 8 9 ngµy

102

phèi GnRH (100 mcrog/con)

2. VaitrßcñatuyÕnyªn KÝchdôctè (GSH: Gonado Stimulin Hormone)

FSH: Folliculo Stimulin H. (kÝchno·n tè)

LH: Luteino Stimulin H. (kÝchhoµngthÓtè)

§Òulµglycoprotein

C¸i: KT chÝn& rôngtrøng (cid:224)

thÓvµng (cid:224) tiÕt progesteron

C¸i: KT baono·n ph¸t triÓn ﬁ tiÕtoestrogen ﬁ t/dông lªn ®êngsinhdôc

§ùc: KT s¶n xuÊttestosteron cñatÕbµo kÏ(Leydig)

§ùc:KT èngdÉntinh, sinhtinh ph¸t triÓn ﬁ KTt¹o tinh

103

PIH (dopamine)

díi

®åi

íi®åi), oestrogen, stress, c¸c chÊtKT

v KiÓm so¸t: PRH vµ -Ngoµi ra, chÞu¶/h TRH (d (thuècphiÖn, nicotin& métsèthuècan thÇn)

T¨ngc¶m gi¸c TK

104

øngdôngcñaFSH vµLH v HuyÕtthanhngùachöa: PMSG (cãnhiÒuFSH), HM nhau

v §iÒutrÞchËmsinh, kÝchthÝch®éngdôc (cid:224) rôngnhiÒu

thaing êi(HCG – cã) (cid:224) tiªmTM, d íida

v MétsèchÕphÈmkh¸c: + Folligon + Stimufol + Chorulon

trøng

105

chøaFSH vµLH tiªmb¾p

øngdôngcñaFSH vµLH (tiÕp)

v TrênghîpbßchËmsinh, buångtrøngkÐmph¸ttriÓn: + HTNC liÒu: 12-15 §VC/kg thÓträng + Rótng¾n k/c2 løa®Î: liÒ10 §VC/kg thÓträng v TrÞnhQuangPhong(1996), dïngHTNC liÒu12-15

§VC/kg thÓträngkÕtqu¶nh sau:

106

+ Bßc¸iHµ Ên: tûlÖ®éngdôc75,67%, cãthai60,71% + Bßc¸iLai Sind: tûlÖ®éngdôc85,56%, cãthai66,2%

3. VaitrßcñaH. buångtrøng(estrogen)

Oestrogen: TB h¹t biÓum«buångtrøng

OH

Oestradiol

O

OH

Oestrone

OH

Oestriol

OH

107

T¸cdông + §ÆctÝnhs/d s¬cÊp : KT c¬quans/d ♀ ph¸ttriÓn: èngdÉntrøng, tö

cung, tuyÕnvó(èngdÉn, gianchÊt (cid:224)›kÝchth íc)

+KT x ¬ng ›, ®ÆcbiÖt x ¬ngchËu ﬁ chuÈnbÞsinhcon

+ › t/hprotein nh ngthÊph¬nso víiH. s/d

♂, › m¹ch m¸u d íi

daﬁ Êmh¬n, ®øttaych¶ym¸unhiÒu

+ TÝch níc, muèikho¸ng ﬁ dac¨ng, ®Çy®Æn

+ Quy®Þnh®ÆctÝnhSD thøcÊp(mµo, l«ng, tiÕngkªu …)

+ › ®énh¶yc¶mcñac¬tr¬ntöcungvíioxytoxinkhi®Î

+ T¨ngh/thuca, cètho¸ x ¬ng. M·nkinh —Lo·ng x¬ng

108

T¸cdông(tiÕp)

theochukúdo t/dcñaGSH tiÒnyªn

v T¨ngtænghîplipit, lípmì d íidadµy v G©y hngphÊnvân·o, xuÊthiÖn®éngdôc v KT hÖthèngtuyÕnvóph¸ttriÓn v KT tuyÕnyªntiÕtLH vµprolactin v §iÒuhoµbµitiÕt:

109

øngdôngcñaestrogen

Hexestron estradiolbenzoat

v C¸cchÕphÈmcãestrogen: + Stilboestron + Dietylstylbestron + Estradiolvalerat v C¸cchÕphÈmnµycãthÓcÊy d v KÝchthÝchsinhtr ëngcñagiasóc

110

íida, tiªmb¾p

4. VaitrßcñathÓvµng

Progesteron: (streroid21 C) v Trøngrông ﬁ thÓvµng ﬁ progesteron - Chöa ﬁ tånt¹i gÇnhÕtthêigianchöa - NÕukh«ng ﬁ 1 thêigian ﬁ teo (bß:16-18 ngµy) ﬁ chöagi¶?

* T¸cdông

v KT c¬quans/d ♀ ›, ®ÆcbiÖtmÆttrongèngdÉn

› tiÓumao(t¹o

(néim¹c t¨ngsinh, ›tiÕtdinh d ìng)

sãng)ﬁ chuÈnbÞ®ãnthai

v KT tuyÕnvóph¸ttriÓn: baotuyÕn

111

T¸cdông(tiÕp)

v §ÆctÝnhs/dthøcÊp: b¶nn¨nglµmmÑ, ®i ®øngcÈnthËn

v ¦/c co bãpc¬tr¬nt/cung, ®

v XóctÝªnsùlµmtæcñahîptö v KT sùh×nhthµnhnhauthai, duytr×sùPT cñathai v U/c tiÕtFSH & LH cñat/yªn (cid:224) cãchöakh«ng®éngdôc êicon c¸chnhau1,5-2,0 v T¹i saonhiÒugia®×nhc¸cng

êngs/d ♀ nãichung ﬁ an thai(ø/coxytoxin). CãthainÕuthiÕu ﬁ sÈythai

112

tuæi? Khihäkh«ngthùchiÖnc¸cbiÖnph¸ptr¸nhthai

øngdôngcñaprogesteron

v Prostagladin(PGF2 α) ®îctiÕtratõnhauthai, váth

v T¸cdônglµmtiªuhuûthÓvµngtrongvßng24 h, ng/nh©n

îng thËn, sõngtöcung

v Khiprogesterontrongm¸ut¨nglªn (cid:224) øcchÕenzym

lµmco m¹ch m¸u®Õnnu«ithÓvµng

113

adenylcyclaza, øcchÕqu¸tr×nht¹o AMP vßng (cid:224) ngõng tænghîpprogesteron.

øngdôngcñaprogesteron(tiÕp)

v N/c trªnbß: thêigian®éngdôchµm l

îngprogesteronlµ

v Ngµy20-24: ®¹t 2 microgam/100 ml m¸u v Tõngµy25 trë®i: ®¹t 6-8 microgam/100 ml m¸u v KhiKocãchöachØ®¹t 0,5 microgam/100 ml m¸u

114

0,16 microg/100 ml m¸u. Khirôngtrøngvµsaurông trønghµm l îngprogesterontôtrÊtthÊp. Tõngµyt4 sau ®éngdôc®¹t 0,28, ®Õnngµy12-14 ®¹t tèi®a 0,45 micr g/100 ml. §Õnngµy18 hÕt.

øngdôngcñaprogesteron(tiÕp)

v KhithÓvµngtån l u, hµm lîngproesteronrÊtcao (cid:224) øc

chÕtiÕtFSH vµLH, nangtrøngKo, KochÝn, Korông v D2 pr. kÐm (cid:224) nhîcn¨ngb/ trøng: proge<0,5 mcrg % v U nangbuångtrøng: progesteronthÊp, estrogen cao, gia

v CãthÓchÈn®o¸ncãthaith«ngqua ®Þnh l progesterontrongm¸uhoÆctrongs÷a.

115

sóc®éngdôcliªnmiªn, fèikh«ngcãchöa, trªnbuång trøngcãnh÷ngnangtrøng, bäc n ícnæicém îng

§Þnh lîngprogesterontrongm¸u, trong s÷a

v øngdôngküthuËtmiÔndÞchphãngx¹RIA = Radio

v Theo Chung AnhDòng(2001), trongchukúb×nhth + Hµm lîngprogesteronthÊpnhÊtvµongµy®éngdôc(<1 ng/ml m¸u), sau®ãt¨ngdÇntõngµythø3 cñachukú + Hµm lîngprogesteron®¹t ®Ønhcaotõngµy9-18 (>3

ImmunoAssay ®Ó®Þnh l îngprogesteron êng:

116

ng/ml) + Tõngµythø19 gi¶mnhanh, thÊpnhÊtvµongµy20-21 cña chukú(<1 ng/ml m¸u)

§Þnh lîngprogesteronchÈn®o¸ncãthai

v Theo PhanV¨nKiÓm, NguyÔnQuúnhHoa(2001) v NgµyO (p/gièng):{progesteron} = 0,22 ng/ml h/t ¬ng v Vµongµythø7:{progesteron} = 1,69 ng/ml h/t ¬ng v §Õnngµythø14: {progesteron} = 2,49 ng/ml h/t ¬ng v §Õnngµythø21: {progesteron} = 2,78 ng/ml h/t ¬ng v Hµm lîngprogesteronë4 thêi®iÓmkh¸cnhau, giópta hiÓu ®îch/®cñabuångtrøngsauf/gièng, ®ÆcbiÖtsù h×nhthµnhthÓvµng (cid:224) cãthÓkÕtluËncon vËtcãthaiKo

117

§Þnh lîngprogesteronchÈn®o¸ncãthai

v Theo Silva, Costa (2001), ®Þnh l înghµm l îng progesteroncãthÓkh¶ng®Þnhsùcãthaicñabßsau21 ngµyphèigièng:

v NgµyO: {progesteron} = 1,0 ng/ml h/t ¬ng v Ngµythø7: {progesteron} > 1,0 ng/ml h/t ¬ng v Ngµythø21: {progesteron} > 2,0 ng/ml h/t ¬ng v Theo NguyÔnNh Thanh(1996), kh¶ng®Þnhbßkh«ngcã thaikhi{progesteron} < 1 ng/ml h/t ¬ngsau21 ngµyf/g

118

øngdôngcñaprogesteron(tiÕp)

v C¸cchÕphÈmcãho¹t tÝnhprogesteroncãt¸cdôngøcchÕ

119

rôngtrøng, øcchÕsinhs¶n: + Medroxyacetatprogesteron + Melengestrolacetatprogesteron + 6-metyl 17 acetoxyprogesteron v DïngchÕphÈmProstagladin®Óph¸thÓvµng: + Reprodin + Dinolytic + Pancelian + Estrumate

IV. Sùthôtinh

120

VÞ trÝthôtinh

121

4.1 C¬chÕthôtinh

1, Giai®äanph¸mµngphãngx¹ v Sùthôtinhx¶yra1/3 èngdÉntrøng. v KhitrøngdichuyÓnvµoèngdÉntrøng, nãtiÕtramétchÊtkÝch

thÝchFerilizinlµmchotinhtrïngho¹t ®éngm¹nh vµtiÕntíibao v©ytrøng.

v ThÓ®ØnhcñatinhtrïngtiÕtramen Hyaluronidaza, ph©ngi¶iaxit hyaluroniclµchÊtkeog¾n c¸ctÕbµomµngphãngx¹, lµmcho chóngrêira®Ólétrøngrangoµi.

v Men hyaluronidazakh«ngmangtÝnh®Æctr

ngtheoloµi, v×thÕ®Ó

êitahçnhîptinhdÞchcña

îngthÝchhîp®ÓdÉntinhchocon

tiÕtkiÖmtinhdÞchcñagièngquýng hailoµikh¸cnhauvíiliÒu l c¸i. Sùhçnhîpnµynh»mbæsung enzimcÇnthiÕt®Óph¸mµng phãngx¹

122

TinhtrïngtiÕpcËntrøng

123

Qu¸tr×nhthôtinh

124

2, Giai®o¹n tinhtrïng®i vµotÕbµotrøng

v §ÇutinhtrïngtiÕtramen Zonalizin, cãt¸cdônggièng

v Men nµy®Æctr ngcholoµi. V×vËychØcãnh÷ngtinh

men tripsin®Óph©ngi¶imµngtrongsuèt.

125

trïngcïngloµimíiph¸thuyt¸cdông. Tinhtrïng®i qua khehëgi÷amµngtrongsuètvµmµngno·nhoµng, cã kho¶ngvµichôctinhtrïngtiÕpcËnvíimµngno·nhoµng.

v §ÇutinhtrïngtiÕtramen Neurominidaza®Óph¸mµngno·n

hoµngt¹o racöasæ, sau®ãchØcã1 tinhtrïngcãsøcsèngcaovµo tiÕpxócvíinh©ncñatrøng. Ngaysau®ãh×nhthµnhmµngng¨n kh«ngchotinhtrïngkh¸cvµon÷a.

v Saukhitinhtrïngth©mnhËpvµotrongno·nsÏlµmkhöcùcvµ

®Èyc¸ctinhtrïngkh¸cra

v Bµo t¬ngcñano·n, bµo t ¬ngcñatinhtrïngsÏhoµlÉnvíibµo

t¬ngcñatrøng.

v Mçinh©ncñatrøngvµtinhtrïngchØmangn NST, hainh©nnµy

126

sÏkÕthîpvíinhau®Ót¹o thµnh2n NST. Ngaysau®ãmµngnh©n cñatiÒnnh©nc¸ivµtiÒnnh©n®ùcsÏmÊt®i, c¸cnhiÔms¾c thÓ xo¾n l¹i, ng¾n vµdµylªn.

3, Giai®o¹n ph¸mµngno·nhoµng

C¸cGiai®o¹n thôtinh

127

128

Sùh×nhthµnhhîptö

Ph«i2 tÕbµo

129

Ph«i4 tÕbµo

130

Ph«i4 tÕbµo

131

Ph«id©u

132

Thu ph«itrongcÊytruyÒnhîptö

133

TrøngthôtinhdichuyÓnvµobuångtöcung

v Sauthôtinhtrøngph¶imÊt3-4 ngµy®Ó®i nètphÇncßn

v Võa®i chóngvõaph©nchia, tíibuångtöcungchóng®·

l¹i cñavßitrøngtíibuångtöcung

v SùdichuyÓnnµynhêl«ngrung cñavßitrøngho¹t ®«ng

ph©nchia ® îckho¶ng100 tÕbµo(ph«ibµo)

v NÕuph«ibµodõngl¹i ëvßitrøngg©ychöangoµid¹con

134

v Hîptö ® îch×nhthµnhsÏdichuyÓnvÒsõngvµth©ntö

vµdÞchcñavßitrøng.

v Lînhîptölµmtæë2 sõngtöcung, bßhîptölµmtæ ë

cung®Ólµmtæ.

gècgi÷ath©nvµsõngtöcung. v Ngùahîptölµmtæ ëth©ntöcung. v Hîptöxuyªns©uvµolípniªmm¹c d¹con ®ÓlÊychÊt

135

dinh dìngvµph¸ttriÓnthµnhph«i. Vµh×nhthµnhnªn mèiquanhÖgi÷amÑvµcon th«ngqua tuÇnhoµnnhau thai. Sù “lµmtæ ” nµyhoµnthµnhtõ2 -5 tuÇnsaukhithô tinh

Qu¸tr×nhph¸ttriÓncñaph«i v Ngµy1: 1 tÕbµo(TB gèc, mÇm) (cid:224) 1/3 ®ÇuèngdÉntrøng v Ngµy1-2: ph©nchia2 tÕbµo v Ngµy2-3: ph©nchia4 tÕbµo v Ngµy3-5: ph«icã8 tÕbµo v Ngµy5-6: ph«id©u, 16-32 tÕbµo v Ngµy6-7: ph«id©uchÆt, 64 tÕbµo (cid:224) sõngd¹con v Ngµy6-8: ph«inangsím (cid:224) PT hµnhph«inang v > 9 ngµy: ph«inangtho¸tmµng (cid:224) d¹con

136

Ph«ilµmtævµph¸ttriÓn

v §Çutiªnlµsùph¸ttriÓntÕbµol¸nu«itrªnbÒmÆttuÝph«i

137

ìngcñadÞchtöcungkho¶ng2- chianhêc¸cchÊtdinh d 4 ngµyråimíi®Þnh h íngg¾n vµoniªmm¹c töcung ëvÞ trÝthÝchhîp®Ólµmtæ(vµongµythø7 saurôngtrøng) v Lócnµyniªmm¹c töcungcã®ñ®iÒukiÖnthuËnlîinhÊt choph«ilµmtæ

v TÕ bµol¸nu«icñaph«ivµtÕbµonéim¹c töcungt¨ng sinhnhanhchãngt¹o ranhauthaivµc¸cmµngthai

v ProgesterontiÕptôcbµitiÕtlµmchoTB néim¹c töcung

ìngb»ng biÓum«néim¹c töcungvµlÊychÊtdinh d thùcbµo®Ónu«iph«i

138

phångto, chøarÊtnhiÒuchÊtdinh d ìng

v C¸ctÕbµonµy ® îcgäilµtÕbaßrông(decidualcell) v Toµnbénéim¹c töcunggäilµmµngrông v Ph«ilÊychÊtdinh d ìngtõmµngrôngcho®ÕntuÇnlÔ thø6-8, mÆcdïnhauthai®·h×nhthµnhvµph¸ttriÓnhÖ m¹ch m¸utõngµythø16 sauthôthai.

v Sau®ãnguåndinh d ìngnu«ibµothaimíichÝnhthøc ®îclÊytõm¸umÑqua nhauthaivµlµmchothaiph¸t triÓn®ÕnhoµnthiÖn

139

C¸cgiai®o¹n ph¸ttriÓncñaph«i

140

Sùph¸ttriÓncñaph«i

141

142

Ph©nlo¹i hîptö

143

4.2 Nhauthai-mèiquanhÖgi÷al«ng nhungmµng®Ömvíimµngthai

mèiquanhÖmÑcon

144

mèiquanhÖmÑcon

145

4.2.1 §Æc®iÓmcÊutróc, chøcn¨ng

v Nhauthai ® îch×nhthµnhtõmµngrôngcñamÑvµmµng®Ömcña

con

v Nhauthaiph¸ttriÓntængdiÖntÝchbÒmÆtc¸c t

nhauchØvµimÐt

vu«ng

v Kho¶ngc¸chm¸umÑvµcon qua mµngnhaulµ3,5 Micro mÐt v Chøcn¨ngcñanhau: vËnchuyÓnchÊtdinh d

ìngtõm¸umÑcho

thai, tiÕthormon, vËnchuyÓnchÊtth¶itõthaisang mÑ

v B×nhth êngtÕbµom¸ukh«ngqua ®

îcmµngnhau, métsè

kh¸ngnguyªn, kh¸ngthÓ, virus cãthÓqua ®oîcmµngnµy

146

4.2.2 MétsèchÊtdinh d ìngtõm¸u mÑsang

v SùchªnhlÖchkh«ngcao, nh

2 caoh¬nHbtr. Thµnh

¸p (m¸umÑ=50 mmHg; m¸uthai=30mm Hg) ng 02 ®îcvËnchuyÓntíi thairÊtcaodo:

147

+ Hbcñathaicãkh¶n¨ngnhËn O + Hµm lêngHbm¸uthaicaoh¬nm¸umÑ(50%)

148

+ Glucose khÕcht¸nqua mµngnhautheoc¬chÕvËtt¶i. Tuy vËynång®églucose m¸uthaivÉnthÊph¬nso víim¸u mÑ20-30% + AxitbÐothÊmtõm¸umÑqua mµngnhauchËmh¬n glucose + C¸cion K +; Na+; Cl-; thÓcetoncãthÓ ® îckhÕcht¸ntõ m¸umÑsang m¸ucon

v C¸cs¶nphÈmchuyÓnho¸: urree, axituric, creatinin … khÕcht¸nqua mµngnhauphôthuécvµochªnhlÖchnång ®évµkh¶n¨ngkhÕcht¸ncñatõngchÊt

4.2.3 c¸cchÊt®µo th¶itõthaisang mÑ

+ VD: ureK t¸nrÔdµng, creatininK t¸nkhãkh¨n, do vËy

149

nångurem¸uthaichØcaoh¬nm¸umÑchótÝt, con creatininm¸uthaikh¸caoh¬nm¸umÑ

v HCG (human chorionicgonadotropin) + HCG do tÕbµol¸nu«icñanhauthaibµitiÕtvµongµythø 8 saurôngtrøngvµt¨nglªn®¹t nång®étèi®a ëtuÇn10- 12, sau®ãgi¶mrÊtthÊp ëtuÇn16-20 (ëng

4.2.4 SùbµitiÕthormoncñanhauthai

êi)

150

+ HCG lµmétglycoprotein, KL 3900 dvoxy, CN gièngLH + Ng¨nc¶nsùtho¸iho¸cñathÓvµng + KT thÓvµngtiÕt1 l înglínprogesteronvµestrothaitrong 3 th¸ng®Çucãthai

v C¸chormonnµygiópnéim¹c töcungph¸ttriÓn, tÝchtô

êng) chÊtdinh d ìngt¹o ®iÒukiÖnchoph«ilµmtæ v KÝchthÝchthÓvµngph¸ttriÓn(gÊp®«i b×nhth v KÝchthÝchtÕbµoLeydigcñatinhhoµnthainhibµitiÕt

v HCG xuÊthiÖnsímtrongm¸uvµ n

151

v Estrogen: do tÕbµol¸nu«ibµitiÕtvµocuèikúmangthai v Nång®échÊtnµyrÊtcaocãthÓ®¹t 30 lÇnso víib×nhth. v HÇuhÕtestrogen cñanhauthailµestriol(cãho¹t tÝnh

testosteron, cÇnthiÕtchosùh×nhthµnh®ÆctÝnhnguyªn ph¸t®ùcaµdichuyÓntinhhoµnxuèngb×u íctiÓucñang êimÑ. §©y lµc¬së®ÓchÈn®o¸nsãmcãthaitheomiÔndÞch

v NguyªnliÖu®ÓtænghîplµchuyÓnho¸androgen cñavá

estrogen yÕu)

v T¸cdôngcñaestrogen nhauthailµ: + Lµmt¨ngkÝchth ícvµkhèi l îngtöcung + Ph¸ttriÓnbaotuyÕn, èngdÉnvµm«®ÖmcñatuyÕnvó

152

thîngthËnmÑvµthaithµnhestrogen

+ Ph¸ttriÓnc¬quansinhdôcbªnngoµi(©m ®¹o, ©m hé) + Gi·nd©ych»ngkhípchËu + T¨ngsinhc¸ctÕbµothai (cid:224) T¨ngsùph¸ttriÓncñathaivµsæthaidÔdµng v Progesteron + Do tÕbµol¸nu«ibµitiÕtragièngestrogen, møc®ébµi tiÕthormonnµyt¨nggÊp10 lÇnso víib×nhth êng

153

ìngthai

íclóc®Î

154

+ Gi¶mco bãptöcungkhicãchöa, ng¨nc¶ns¶ythai + Ph¸ttriÓnmµngrông®Ónu«ithaitrongthêigian®Çu +Ph¸ttriÓnnangvµthuútuyÕnvó +ThaythÕthÓvµngtrongthêikúchöacuèi®Ó d v HCS (human chorionicsomatomammotropin) + Do nhauthaibµitiÕtra, lµprotein cãKL=38000 dvo + §îcbµitiÕtëtuÇnlÔthø5 vµt¨ng®Õntr + Lµmgi¶mtÝnhnh¹y c¶mvíiInsulin, gi¶mtiªuthô u tiªnglucose chothai glucose ëc¬thÓmÑ®Ó

v Relaxin: do nhauthaibµitiÕt ëcuèithêikúmangthai + Lµmgi·nd©ych»ngkhípb¸n®éngh¸ng + LµmmÒmc¬cætöcung v Prostagladindo nhauthaitiÕtraëthêikúchöacuèicãt¸c dôngph¸thÓvµng, cïngvíioxytoxing©yrac¬chÕ®Î

155

+ KÝchthÝchgi¶iphãngaxitbÐoëm«mìdùtr÷cu¶mÑ®Ó cungcÊpn¨ng l îngthaythÕglucose (cid:224)CãthÓcoiHCS lµhormonchuyÓnho¸, cungcÊpdinh dìngchoc¶mÑvµthai

4.2.5 SùbµitiÕthormoncña1 sètuyÕnnéitiÕt

v TuyÕnyªn: trongthßikúthaito h¬nb×nhth bµitiÕtACTH, TSH, ®ÆcbiÖtlµprolactin

êng, nãt¨ng

156

+ Ngîcl¹i T.Yªngi¶mtiÕtFSH vµLH v Váth îngthËn: cortirolt¨ngbaoiftiÕtgiópchoqu¸tr×nh vËnchuyÓnaxitaminsang thai +T¨ngtiÕtaldosterolvµocuèithêikúthainh»mt¨ngt¸ihÊp thuNa+ ëèngthËn, gi÷ n ícvµt¨nghuyÕt¸p

v TuyÕngi¸p: to h¬nb×nhth êng, do sùkÝchhtichscña

v TuyÕncËngi¸p: PTH t¨ngbµitiÕt v NÕucon mÑthiÕucanxitrongchÕ®édinh d

TSH, HCG lµmt¨ngbµitiÕtT3 vµT4

157

ìng, th×PTH cµngtiÕtnhiÒu®ÓchuyÓnCa++ tõmÑsang con

C¸cbiÖnph¸ptr¸nhthai

v Dïngthuèc: t/pchñyÕulµprogesteron, 1 phÇnestrogen v VØgåm28 viªn: 21 viªncãt/dtr¸nhthai, 7 viªnKot/d v Tr¸nhgÇnnhauvµongµyphãngno·n, 3359373 (Ogino) v Dïngbaocaosuvíinam, mòchôpcæt/cvíin÷ v Dôngcôtöcung(vßngtr¸nhthai) v Th¾t hoÆcc¾t èngdÉntinh v Th¾t hoÆcc¾t èngdÉntrøng

158

V. Sinhlýchöa®Î

1, Sinhlýchöa

Tõkhithôtinh®Õnlóc®Îgäilµthêikúcãchöa Lîn: 114 ngµy(3 th¸ng, 3 tuÇn, 3 ngµy) Bß: 282 ngµy(9 th¸ng10 ngµy) Dª: 150 ngµy Tr©u: 310-320 ngµy(10 th¸ng r ìi) Cõu: 147 ngµy MÌo: 58 ngµy Ngùa: 336 ngµy(11 th¸ng) Thá: 30 ngµy vChã: 60 ngµy Chuétnh¾t tr¾ng: 23 ng Chuét®ång: 60 ngµy Ho·ng: 300 ngµy

v Voi: 610 ngµy

159

2, Sùph¸ttriÓncñaph«ithai

2.1 Sùph¸ttriÓncñaph«ithai v Qu¸tr×nhph¸ttriÓnbªntrongcñabµothaicãthÓchialµm3 thêi

kú:

v Thêikúthø1: thêikútrøng, thêikúnµyb¾t ®Çutõkhitrøng ®

îc

thôtinh®Õnkhih×nhthµnhnangph«i-tóiph«i. TB tõ6-10 ngµy saukhithôtinh.

v Thêikúthø2: thêikúph«ithai, lµthêikúh×nhthµnhnhauthai, h×nhthµnhc¸ctÕbµovµc¸ckhÝquancñac¬thÓ. ëgiasóclíntõ ngµy11 ®Õnngµy40.

160

v Thêikúthøba: thêikúbµothai, lµthêikúcuèigiai®o¹n ph«ithai cho®Õnkhisinh®Î. Giai®o¹n ph©nchiac¸ckÕtcÊucñatÕbµovµ ángthµnhnhanh c¬quan, lµthêikúbµothaiph¸ttriÓnvµtr

CÊut¹o cñaph«i

161

2.2 Sùph¸ttriÓncñabµothaiqua c¸cth¸ng

v Th¸ngthø2: Ph«ithai®·h×nhthµnhgièngh×nhd¸ngcon bß.

Bôngph«ithaito b¾t ®Çuh×nhthµnhvµph¸ttriÓnc¸ckhÝquan. Thai ®·®Çuvónhóra. Ngµythø40 thaidµi2 cm; 50 ngµythaidµi 4,5 cm, ®óng2 th¸ngdµi6,7 cm.

v Th¸ngthø3:Thai 9 tuÇndµi8 cm, 10 tuÇndµi9 cm, 11 tuÇndµi11 162

cm vµcuèith¸ngthø3 thaidµi11-14 cm.

cha cãl«ngrânh ng®·cãl«ngt¬. Thai dµi22-26 cm.

v Th¸ngthø5: ëmÐpbµothai®·cãl«ng. Thai c¸i®·cã®Çuvó, thai

v Th¸ngthø6: L«ngmÐpph¸ttriÓn. Thai c¸icã®Çuvó, thaidµi45-

60 cm

v Th¸ngthø7: Thai dµi60-75 cm v Th¸ngthø8: Toµnth©nl«ng®·ph¸ttriÓn. Thai dµi80-85 cm v Th¸ngthø9:Bµo thai®·cãr¨ng. Thai dµi80-100 cm

163

3, Sù®iÒutiÕtthÇnkinhthÓdÞch ë thêikúmangthai

v ThÇnkinh: B¾t ®Çutõlócthôthai, trongvân·oxuÊthiÖn vïng hngphÊntréi®ÓtiÕpnhËnnh÷ngbiÕn®æiho¸häc vµc¬häctõc¸c®iÓmthôc¶m ëtöcung, do ®ã®¶m b¶o ®îcc¸c®iÒukiÖncÇnthiÕtchosùph¸ttriÓncñaph«i thainh : niªmm¹c töcungph¸ttriÓn, m¹ch m¸u®Õn nhiÒu, t¨ngtiÕtdÞch.

v HngphÊnt¨ng c êngm¹nh nhÊt ëth¸ngthø2, lµmét

164

trongc¸cyÕutèlµmdÔs¶ythai ëthêi®iÓmnµy.

*ThÓdÞch

v Progesteroncãt¸cdông v HormontuyÕngi¸p: ¶nh h ëng®Õnsùph¸ttriÓncñabµothai, khi

ícbµo

cãchöatuyÕngi¸pt¨ng c êngho¹t ®éng®Ót¨ngkÝchth thai

v Prostagladindo nhauthaitiÕtra ëthêikúchöacuèicãt¸cdông

v Estrogen: ëcuèithêikúchöacuèinhauthaitiÕtranhiÒucãt¸c

dôngt¨ng®émÉnc¶mcñac¬tr¬ntöcungvíioxytoxin

165

Sùthay®æihormone

166

4, Nh÷ngthay®æicñac¬thÓmÑkhi

cãchöa

v Duytr×thÓvµngtiÕtprogesteron -an thai v H×nhthµnhnhauthai®¶m b¶osùtrao®æichÊtgi÷amÑvµcon v Töcungph¸ttriÓn, niªmm¹c dµylªn, m¸ucungcÊpnhiÒu, lµm khèi lîngt¨ng(ëlînKL 2,5 -6 kg, kh«ngkÓthai, lócb×nh thênglµ0,2 -0,5 kg)

v ©m ®¹o réngvµcöa©m ®¹o to, c¬quansinhdôcnëto h¬nbt v Trao®æichÊtt¨ngnhanh, ®ångho¸t¨ng, dÞho¸gi¶m v TuÇnhoµnt¨ngtÇnsètim®Ëp, l

u lîngm¸ut¨ng30-40%

167

168

+Khèi lîngm¸ut¨ng30%, tuû x ¬ngt¨ngsinhhångcÇu v H«hÊpt¨ng, chuyÓnsang ph ¬ngthøch«hÊpngùc + Møctiªuthôoxy t¨ngkho¶ng20% v §¹i tiÓutiÖnnhiÒulÇntrongngµy, do thaichÌnÐp v KÝchth ícbÇuvógÊp®«i so víib×nhth êng v Hµm lîngcan xi phètphotrongm¸ugi¶m. v NÕuthiÕuCa, P trongkúchöacuèi, c¬thÓmÑph¶ihuy îngCa, P trongm¸u, con ¬ng. NÕuthiÕutrÇmträngsÏdÉn ®éngtõ x ¬ng®Óduytr×hµm l mÑsÏbÞchøngxèp x ®Õnchøngb¹i liÖtchocon mÑ

Sùt¨ngträngvµchÕ®édinh d

ìng

v ë ngêi: vµonh÷ngth¸ngcuèikhèi l

îngcáthÓmÑcã

v Vµonh÷ngth¸ngcuèi, c¬thÓmÑkh«ngthÓcã®ñchÊt

thÓt¨ngh¬n12 kg (trong®ãthai3 kg, dÞchèivµnhau2 kg, töcung1 kg, vó1 kg, dÞchngoiajbµo3 kg, mì1-2 kg)

169

v C¸cchÊtdinh d ìng ënhauthaicòng ® îcsödôngvµo

dinh dìngnhËntõ ® êngtiªuho¸ v C¬thÓmÑph¶ichuyÓnc¸cchÊtdinh d ìngdo ®·tÝchluü ®îctrongc¸ckhodùtr÷tõnh÷ngth¸ng®Çucñakúthai

v C¸cchÊtdinh d ìngrÊtcÇnthiÕtlµ; protein, gluxit, lipit + §ÆcbiÖtlµcanxi, photphat, s¾t, c¸cvitamin D, K … + NÕukh«ngcungcÊp®ñc¸cchÊtdinh d

lócnµy

170

ìngth×c¬thÓmÑ sÏbÞgÇyyÕu, thaikÐmph¸ttriÓn

5, Sinhlý®Î

* §éngt¸c®Î: v Giai®o¹n chuÈnbÞ: cætöcungmë, töcungb¾t ®Çuco bãp, cuèi giai®o¹n nµyco bãpm¹nh h¬nlµmvìmµngèi, dÞchèitrµnra ngoµi

v Giai®o¹n ® a thaira: C¬töcungco bãpm·nhliÖt, thêigianco bãpnhiÒuh¬nthêigiannghØt¹o ranh÷ngc¬n®au d÷déi. KÕthîp víisùco bãpm¹nh cñatöcungcßncãsùthamgiacñac¬bôngvµ c¬hoµnht¹o ranh÷ngc¬nrÆn®Ó®¶y thairangoµi.

v Giai®o¹n ® a nhaurangoµi: saukhithai®·ra, töcungvÉntiÕp tôcco bãp®Ó®Èynhaurangoµi. ëgiai®o¹n nµythêigain co bãp ng¾n h¬nthêigiannghØ

171

* C¬chÕ®Î

v Cãquan®iÓmchor»ng®Îlµdo kÝchthÝchc¬häccñabµothai®èi víithµnhd¹con lµmchod¹con co bãp®Èythairangoµi. Thùc nghiÖmng êitab¬m n ícvµod¹con g©y®Î

v Theo quan®iÓmkh¸cchor»ng®Îlµdo mÑbÞtróng®éc. Do s¶n

co2, urª, axituric

îcn÷aph¶i®Èythaira®ÓgiaØ®éc.

172

C¬chÕ®Î(tiÕp)

v Khi®ÕngÇnthêikú®Î, cortisoltrongbµothaivµnhau

thait¨ngcao:

v v DÊuhiÖucñasù®Î ®

173

Gi¶mtiÕtprogesterone T¨ngtænghîpEstrogen T¨ngtænghîpprostagladin îcgöi®i bëihypothalamus cña thai

Sùphèihîpgi÷ac¬thÓmÑvµthai

174

Vaitrßcñahormone vÒC¬chÕ®Î

175

$3. C¸cchØtiªu®¸nhgi¸k/nsinhs¶n

v I, §èivíicon ®ùc 1. LîngtinhdÞch(Vml) v LîngtinhdÞchlµsèml hçnhîptinhtrïngvµtinhthanh do tuyÕnsinhdôcphôtiÕtratrong1 lÇnlÊytinh(ml/lÇn). v Theo D¬ng§×nhLong (1996), V dÞchlµchØtiªuvÒsè lîngnh ngcãý nghÜaquanträngvÒmÆtsinhhäckü thuËtvµkinhtÕ.

v Theo §çV¨nThu (2001), chor»ngV dÞchlµchØtiªu

176

®¸nhgi¸chÊt l îngtinhtrïngtrongthôtinh

2. Ho¹t lùctiÕnth¼ng cñatinhtrïng(A%)

v Ho¹t lùctiÕnth¼ng cñatinhtrïngchØ% tinhtrïngcãkh¶n¨ng

vËn®éngtheo h íngtiÓnth¼ng

v Ho¹t lùctiÕnth¼ng cñatinhtrïngliªnquan®Õnkh¶n¨ngthôtinh v Ho¹t lùctiÕnth¼ng cñatinhtrïngcµngcaoth×chÊt l

îngtinh

dÞchcµngtèt.

ëng, ph¸tdôcvµchèngbÖnhtËtcña

v §çV¨nThu (2001) chøngminhr»ngsøcsèngcña®êisauphô thuécvµosøcsèngcñatinhtrïng. Ho¹t lùctiÕnth¼ng cñatinh trïngcaoth×kh¶n¨ngsinhtr ®êisautèt

177

3. Nång®étinhtrïng(tr(tû)/ml)

îngtinhtrïngtrong1 ml tinhdÞch. Nång®étinhtrïnglµ l v VËynång®étinhtrïnglµchØtiªuc¬së®ÓtÝnhliÒutinh

v Chemineau(1991), lÊytinhlµ1 ngµychonång®étinh

178

trïng(2,8 x 10 9) thÊph¬nso víikho¶ngc¸chtrªn2 ngµy (3,5 x 109)

4.Tæng sètinhtrïngtiÕnth¼ng trong1 lÇn lÊytinhV.A.C ( tû/lÇn)

v VAC trong1 lÇnlÊytinhlµchØtiªuquanträng®Ó®¸nh

v Theo Cortteel(1977) th×VAC trong1 lÇnlÊytinhthay ®æitheomïa, lÊytinh ëmïasinhs¶nth×V.A.C caoh¬n mïakh«ngsinhs¶n.

v C¸cgièngkh¸cnhau, c¸cc¸thÓkh¸cnhausÏchoV.A.C

îngtinhdÞchtèthay gi¸phÈmchÊt®ùcgièngvµchÊt l xÊu

179

kh¸cnhau

5. TûlÖtinhtrïngkúh×nh(K%)

v Lµ% tinhtrïngcãh×nhth¸ikh«ngb×nhth

v TûlÖK% ¶nh h ëng®Õnkh¶n¨ngthôtinhcñatinhtrïng, liªnquan®Õnkh¶n¨ngph¸vìmµngphãngx¹cñatÕbµo trøng, liªnquan®Õnsøcsèng, søcvËn®éngcñatinhtrïng v ChamtionvµGoffau(1987) chor»ngK% lµchØtiªu®¸nh gi¸chÊt l îngtinhdÞch, cãliªnquan®ÕntûlÖthôtinh.

v Ngayc¶víicon ®ùckhoÎm¹nh søcsinhs¶nb×nhth

180

êng th×trongtinhdÞchvÉncãtinhtrïngkúh×nh

6. §épH tinhdÞch

v pH liªnquan®Õnqu¸tr×nhT§C cñatinhtrïngth«ngqua hÖthèng

enzymcñachóng.

v §épH cñatinhdÞch¶nh h ëng®ÕnchÊt l îngcñat/tr v §épH tinhdÞch ëmçiloµilµkh¸cnhau, nÕupH qu¸kiÒmhay

qu¸toanth×tinhtrïngbÞkÝch®éngvµchÕtnhanhchãng

v TrongmttoantÝnhtinhtrïngho¹t ®éngyÕu, thêigiansèngkÐo

dµi, trongmtkiÒmtinhtrïngho¹t ®éngm¹nh vµbÞrótng¾n thêi giansèng.

v §çV¨nThu (2001), dùavµochØtiªusinhhäcvµpH tinhdÞchcã

thÓnghiªncøut¹o ram«itr

êngphalo·ng, ®«ngl¹nh tinhdÞch 181

7. Søc®Ò kh¸ngcñatinhtrïng

5 t/trsödôngtrong1 h ë37

oC,

V R = ------- V: lîngNaCL1% thùcdïng(ml) v v: lîngt/dÞch®·sd®ÓKTr(ml)

9 t/tr

182

: lµsèmg fructozamµ10 8. HÖsèh«hÊpcñatinhtrïng + Lµsèmicro lÝtoxy mµ10 + B×nhth ênglµ137,5 micro lÝtoxy 9. HÖsèph©ngi¶ifructoza f/gtrong1 h ë37 oC, btlµ2,17 mg

10. §Æc®iÓmlýho¸cñatinhdÞch

v ¸p lùcthÈmthÊucñatinhdÞch + ¸p lùcthÈmthÊu(posm) cñat/dÞchcãvaitrßquanträng víitinhtrïng. Mçiloµigiasóckh¸cnhauth×¸p lùcthÈm thÊucñat/dÞchkh¸cnhau. ¸p lùcthÈmthÊucaohay thÊp ®Òu¶nh h ëng®Õnsøcsèng, h×nhd¹ng tinhtrïng.

v N¨nglùc®ÖmcñatinhdÞchcõu ( + N¨nglùc®Öm ( b) cñatinhdÞchcãt¸cdôngduytr×pH cñatinhdÞch. N¨nglùc®ÖmcñatinhdÞchcãliªnquan mËtthiÕtvíic¸cthµnhphÇntrongtinhdÞch

183

§Æc®iÓmlýho¸cñatinhdÞch(tÝªp)

v §énhíttinhdÞch ( h) + §énhítt/dÞch¶nh h ëng®Õnkh¶n¨ngvËn®éngcñatinhtrïng.

Khi®énhítcaolµmchosøcc¨ngmÆtngoµit¸c®énglªntinh trïngvµt¨nglùcma s¸tc¶ntrëtinhtrïngho¹t ®éng.

v TûträngcñatinhdÞch(d) + Tûträngcñat/dÞchlµmétyÕutèquanträng, dùatrªnc¬së®Æc ®iÓmsinhhäct/dÞchvµmétsèchØtiªukh¸ccãthÓt¹o nªnm«i trêngphalo·ng, m«itr êng®«ngl¹nh thÝchhîp(NguyÔnXu©n Hoµn, 1991)

184

II, ChØtiªu®/gi¸k/ns/ s¶ncñacon c¸i

185

1. §Æc®iÓmsinhlýsinhdôc Tuæi®éngdôclÇn®Çu(ngµy) Chukú®éngdôc(ngµy) TuæiphèigiènglÇn®Çu(ngµy) Thêigianmangthai(ngµy) TûlÖthôthaikhiphèigiènglÇn®Çu(%) Tuæi®Îløa®Çu(ngµy)

2. N¨ngsuÊtsinhs¶ncñalînn¸i

v Sècon ®Îra/æ: lµtængsèlîncon ®Îra(tÝnhc¶sècon chÕtvµsè thaichÕt). ChØtiªunµynãilªnmøc®é®ÎnhiÒuhay Ýtcñalînn¸i. v Sècon ®Îracßnsèng/æ: lµsècon cßnsèngsaukhi®Îracon cuèi

v Sècon s¬sinhchÕt: sèlîncon chÕtth

êngchialµm3 lo¹i: thai

chÕt, thainon vµthaigç.

v Khèi lîngs¬sinh: lµchØtiªukinhtÕquanträng, nãilªntr×nh

®é, küthuËtch¨nnu«i, ®Æc®iÓmgièngvµkh¶n¨ngnu«ithaicña lînmÑ

186

N¨ngsuÊtsinhs¶ncñalînn¸i(tiÕp)

v Sècon vµkhèi l îngcon lóc21 ngµytuæi. LµchØtiªu®¸nhgi¸

chÕ®é

kh¶n¨ngtiÕts÷acñalînn¸i, kh¶n¨ngnu«icon còngnh ch¨msãc, nu«i d ìnglînn¸inu«icon.

v Sau21 ngµytuæith×kh¶n¨ngtiÕts÷acñalînn¸igi¶mdÇn, do ®ã ngêitath ênglÊykhèi l îng21 ngµytuæicñatoµn æ®Ó®¸nh gi¸kh¶n¨ngtiÕts÷acñalînn¸i.

v Thêigiancais÷a: ngµynay víitr×nh®éch¨nnu«itiªntiÕn®·rót

íc®©y

ng¾n thêigiancais÷arÊtnhiÒu. Thêigianc/s÷alîncon tr thênglµ8 tuÇntuæi, cßnhiÖnnay chØ ë28 hoÆc21 ngµytuæi, thËmchÝcßnng¾n h¬n (cid:224) giópchoviÖcn©ngcaon¨ngsuÊtsinh s¶ncñalînn¸ido lµmt¨ngsèløa®Îcñalînn¸i/n¨m

187

N¨ngsuÊtsinhs¶ncñalînn¸i(tiÕp) v Thêigiankh«ngs¶nxuÊthay thêigianphèigièngcãchöasaucai s÷a: chØtiªunµychothÊytûlÖhaohôtcñalînn¸inhiÒuhay Ýtvµ tr×nh®éktnu«i d ìnglînn¸inu«icon còngnh

lînn¸ichêphèi.

365 ngµy

v -Sèløa®Î/n¸i/n¨m= kho¶ngc¸chløa®Î

v Kho¶ngc¸chhailøa®Î: lµkho¶ngthêigiantÝnhtõløa®Înµy

®Õnløa®ÎtiÕptheo

188

v Sèlîncon cais÷a/n¸i/n¨m: lµchØtiªu®ÆcbiÖtquanträngtrong v CãthÓnãi®©y lµs¶nphÈmcuèicïngcñangµnhch¨nnu«ilîn n¸i. ChØtiªunµychobiÕtphÈmchÊtgièng, tr×nh®éküthuËt, ch¨msãc, nu«i d ìngcòngnh quytr×nhvÖsinhphßngdÞchcña nhµch¨nnu«i

VÝ dôvÒk/nsscñalînn¸iLandrace v §ÆngVòB×nh(1998) ®·chobiÕtvÒkh¶n¨ngcñalînLandrace

nu«it¹i XÝ nghiÖpGièngvËtnu«iMüV¨n - H ngYªnnh sau:

-Tuæi®Îløa®Çulµ409,3 ngµy -Sècon ®Îracßnsèng: 9,86 con/æ -Sècon ®Ónu«i: 9,23 con/æ -Sècon 21 ngµytuæi: 8,68 con/æ -Khèi l îngs¬sinhtoµnæ: 11,87 (kg) -Khèi l îngtrungb×nh21 ngµytuæi: 4,51 kg/con -Kho¶ngc¸chgi÷ahailøa®Î: 178,39 ngµy

189

VÝ dôvÒk/nsscñalînn¸i

v NguyÔnKh¾c TÝch(1997), chobiÕtYorkshire, Landrace: + Sècon s¬sinh/æcña: Landrace lµ9,7

± 0,34 con Yorkshire lµ9,37 ± 0,29 con + Khèi lîngs¬sinhtrungb×nh: Landrace lµ1,24 kg/con Yorkshire lµ1,22 kg/con

190

* Boenit(1987) chobiÕt: Sècon cßnsèng®Õnc/s÷a ën¸i Yorkshire lµ8,8 con, ëlînLandrace Ph¸plµ8,9 con, ë lînn¸iLandrace BØlµ7,8 con. + Tuæi®Îløa®ÇucñaYorkshire vµLandrace Ph¸plµ360 ngµytuæi, Landrace BØlµ385 ngµytuæi.