TRƯ Ờ NG ĐẠ I HỌ C PHẠ M VĂN ĐỒ NG
KHOA SƯ PHẠ M TỰ NHIÊN
LÊ THỊ THÍNH
BÀI GIẢ NG
SINH THÁI HỌ C VÀ MÔI TRƯ Ờ NG
(Dùng cho bậ c Cao đẳ ng ngành Sư phạ m Sinh họ c)
Quả ng Ngãi, tháng 12 năm 2014
MỤ C LỤ C
Trang
PHẦ N A. LÝ THUYẾ T 1
CHƯ Ơ NG 1. ĐẠ I CƯ Ơ NG VỀ SINH THÁI HỌ C 1
1.1. Khái niệ m về Sinh thái họ c 1
1.2. Phư ơ ng pháp nghiên cứ u Sinh thái họ c 1
1.3. Nhữ ng nộ i dung chủ yế u củ a sinh thái họ c 1
1.4. Ý nghĩa, nhiệ m vụ củ a Sinh thái họ c 3
CHƯ Ơ NG 2.SINH THÁI HỌ C CÁ THỂ 5
2.1. Môi trư ờ ng và các nhân tố sinh thái 5
2.2. Mộ t số quy luậ t về tác độ ng củ a các nhân tố sinh thái lên đờ i số ng sinh vậ t 7
2.3. Tác độ ng củ a các nhân tố sinh thái lên đờ i số ng sinh vậ t và sự thích
nghi củ a sinh vậ t 10
2.4. Nhị p sinh họ c 20
CHƯ Ơ NG 3. QUẦ N THỂ SINH VẬ T 21
3.1. Khái niệ m quầ n thể sinh vậ t 21
3.2. Mố i quan hệ sinh thái giữ a các cá thể trong mộ t quầ n thể 21
3.3. Mố i quan hệ giữ a nhữ ng quầ n thể trong cùng mộ t loài 24
3.4. Nhữ ng đặ c trư ng cơ bả n củ a quầ n thể 24
CHƯ Ơ NG 4. QUẦ N XÃ SINH VẬ T 33
4.1. Khái niệ m về quầ n xã sinh vậ t 33
4.2. Phân loạ i quầ n xã 33
4.3. Các mố i quan hệ sinh thái giữ a các loài trong nộ i bộ quầ n xã 34
4.4. Nhữ ng tính chấ t cơ bả n củ a quầ n xã 36
4.5. Sự diễ n thế sinh thái 40
CHƯ Ơ NG 5. HỆ SINH THÁI 43
5.1. Khái niệ m hệ sinh thái 43
5.2. Sự chuyể n hóa vậ t chấ t trong hệ sinh thái 44
5.3. Sự chuyể n hóa năng lư ợ ng trong hệ sinh thái và năng suấ t sinh họ c 50
5.4. Nhữ ng nhậ n xét rút ra trong nghiên cứ u hệ sinh thái 54
5.5. Sinh thái họ c và việ c quả n lí nguồ n lợ i thiên nhiên 54
CHƯ Ơ NG 6. SINH QUYỂ N VÀ NHỮ NG HỆ SINH THÁI CHÍNH 56
6.1. Khái niệ m sinh quyể n, sinh thái quyể n 56
6.2. Các hệ sinh thái 57
CHƯ Ơ NG 7. BẢ O VỆ VÀ PHÁT TRIỂ N BỀ N VỮ NG TÀI NGUYÊN
THIÊN NHIÊN VÀ MÔI TRƯ Ờ NG 63
7.1. Tài nguyên đấ t 66
7.2. Tài nguyên rừ ng 66
7.3. Tài nguyên nư ớ c 68
7.4. Tài nguyên khoáng sả n 70
7.5. Tài nguyên năng lư ợ ng 72
7.6. Tài nguyên biể n 75
7.7. Tài nguyên đa dạ ng sinh họ c 79
7.8. Đấ u tranh chố ng các sinh vậ t gây hạ i 82
CHƯ Ơ NG 8. TÁC ĐỘ NG CỦ A CON NGƯ Ờ I ĐỐ I VỚ I MÔI TRƯ Ờ NG 84
8.1. Lị ch sử tác độ ng củ a con ngư ờ i đố i vớ i môi trư ờ ng 84
8.2. Sự tăng trư ở ng dân số 85
8.3. Hoạ t độ ng củ a con ngư ờ i gây ô nhiễ m môi trư ờ ng 86
8.4. Hoạ t độ ng củ a con ngư ờ i phá hủ y môi trư ờ ng tự nhiên 92
CHƯ Ơ NG 9. GIÁO DỤ C BẢ O VỆ MÔI TRƯ Ờ NG 94
9.1. Thự c trạ ng môi trư ờ ng, nguyên nhân và nhữ ng quan điể m chỉ
đạ o công tác bả o vệ môi trư ờ ng ở Việ t Nam 94
9.2. Giáo dụ c bả o vệ và phát triể n bề n vữ ng môi trư ờ ng 95
9.3. Đị nh hư ớ ng cơ bả n, nhiệ m vụ và nộ i dung về giáo dụ c bả o vệ
môi trư ờ ng 97
9.4. Luậ t môi trư ờ ng 99
PHẦ N B. THỰ C HÀNH 101
Bài 1. SỰ THÍCH NGHI CỦ A SINH VẬ T ĐỐ I VỚ I CÁC ĐIỀ U
KIỆ N ÁNH SÁNG CỦ A MÔI TRƯ Ờ NG 101
Bài 2. XÁC ĐỊ NH NHIỆ T ĐỘ Ư A THÍCH CỦ A MỘ T SỐ LOÀI
ĐỘ NG VẬ T KHÔNG XƯ Ơ NG SỐ NG TRONG ĐIỀ U KIỆ N
PHÒNG THÍ NGHIỆ M 103
Bài 3. XÁC ĐỊ NH MỨ C ĐỘ Ư A THÍCH ĐỘ Ẩ M Ở ĐỘ NG VẬ T
TRONG ĐIỀ U KIỆ N PHÒNG THÍ NGHIỆ M 106
Bài 4. SO SÁNH HÌNH THÁI GIẢ I PHẪ U CÂY THỦ Y SINH
THÍCH NGHI VỚ I MÔI TRƯ Ờ NG SỐ NG Ở NƯ Ớ C 108
Bài 5. SỰ CẠ NH TRANH CÙNG LOÀI VÀ KHÁC LOÀI Ở
THỰ C VẬ T 110
Bài 6. ĐIỀ U TRA RÁC THẢ I SINH HOẠ T VÀ PHÂN TÍCH
THÀNH PHẦ N GÂY Ô NHIỄ M 112
TÀI LIỆ U THAM KHẢ O 114
LỜ I NÓI ĐẦ U
Bài giả ng Sinh thái họ c và Môi trư ờ ng đư ợ c biên soạ n để phụ c vụ giả ng dạ y
cho sinh viên bậ c cao đẳ ng ngành sư phạ m Sinh họ c. Nộ i dung bài giả ng nhằ m cung
cấ p cho sinh viên nhữ ng kiế n thứ c cơ bả n về Sinh thái họ c làm cơ sở khoa họ c cho
bả o vệ môi trư ờ ng.
Bài giả ng Sinh thái họ c và Môi trư ờ ng đư ợ c cấ u trúc thành 9 chư ơ ng vớ i các
nộ i dung chính:
Chư ơ ng 1: giớ i thiệ u chung về Sinh thái họ c; vai trò củ a Sinh thái họ c trong
sả n xuấ t và đờ i số ng.
Chư ơ ng 2, 3, 4: lầ n lư ợ t trình bày về Sinh thái họ c ở các cấ p độ cá thể , quầ n
thể , quầ n xã; các đặ c trư ng củ a chúng; mố i quan hệ tư ơ ng hỗ giữ a chúng và môi
trư ờ ng.
Chư ơ ng 5: trình bày sự chuyể n hóa vậ t chấ t và năng lư ợ ng trong hệ sinh thái;
trên cơ sở đó để xuấ t các giả i pháp khai thác và quả n lý tài nguyên thiên nhiên hiệ u
quả nhấ t.
Chư ơ ng 6: giớ i thiệ u mộ t số hệ sinh thái chính trong sinh quyể n
Chư ơ ng 7: trình bày thự c trạ ng tài nguyên thiên nhiên; các nguyên nhân làm
cạ n kiệ t nguồ n tài nguyên và các giả i pháp sử dụ ng hợ p lý tài nguyên thiên nhiên.
Chư ơ ng 8: phân tích tác độ ng củ a con ngư ờ i đố i vớ i môi trư ờ ng và hậ u quả
củ a sự tác độ ng đó; mộ t số vấ n đề môi trư ờ ng toàn cầ u; tầ m quan trọ ng củ a việ c bao
tồ n đa dạ ng sinh họ c.
Chư ơ ng 9: trình bày thự c trạ ng môi trư ờ ng nư ớ c ta; các đị nh hư ớ ng, nhiệ m vụ
và nộ i dung giáo dụ c bả o vệ môi trư ờ ng ở nư ớ c ta.
Bài giả ng kế thừ a nhữ ng kiế n thứ c sinh thái họ c và môi trư ờ ng đư ợ c công bố
trong nhữ ng tài liệ u tham khả o đáng tin cậ y.
Trong quá trình biên soạ n, chắ c chắ n bài giả ng không thể tránh khỏ i nhữ ng
thiế u sót, tác giả mong nhậ n đư ợ c các ý kiế n đóng góp để sử a chữ a và bổ sung.
Trân trọ ng cả m ơ n.
Tác giả