1
HÀNG HÓANG CNG
Trong phần trên, chúng ta đã thy th trường tht bi như thế nào trong vic
cung ng các ng hóa hoc dch v to ra ngoi ng. Rt nhiu hàng hóa dch
v do Chính ph cung cấp, như quốc png, s to ra ngoai ng tích cc, mi khi
được cung cp trên th trường. Trong phn này, chúng ta tiếp tc n k hơn v
nhng hàng hóa to ra ngoi ng tích cực đó, kinh tế hc công cng gi đó
hàng hóa công cng (HHCC).
1. Khái nim và thuộc tính cơ bản ca HHCC
1.1. Khái nim chung v HHCC.
Nhng hàng hóa dch v được sn xut cung cp trong hi th
được chia m hai loi chính hàng hóa công cng (HHCC) hàng hóa cá nhân
(HHCN). Hàng hóa công cng loi hàng hóa không tính cnh tranh trong
tiêu dùng, vic một nhân này đang ng th lợi ích do hàng hóa đó to ra
không ngăn cn những người khác cùng đồng thời ng th li ích ca nó. Nói
cách khác, vi một lượng HHCC nhất định được cung cp, th cho phép nhiu
người cùng s dng mt lúc mà vic s dng của ngưi y không làm gim khi
lượng tiêu dùng của người khác. Chng hạn, các chương trình truyn thanh
truyn hình kng tính cnh trong trong tiêu dùng. Chúng có th được rt nhiu
người cùng theo i mt lúc. Việc thêm ai đó m hoc tất đài hoặc vô tuyến
không nh hưởng đến mức độ tiêu dùng của người khác. Tương t như vậy, an ninh
quc gia do quc phòng mang li cũng không tính cnh tranh. Khi n s ca
mt quốc gia tăng lên thì kng thế mà mức đ an ninh mà mỗi người dân được
hưởng nh quc phòng b gim xung.
Đặc đim này ca HHCC cho phép pn bit vi nhng loi hàng hóa
khác tính cnh tranh trong tiêu dùng, hay n gi là hàng hóa nhân. Bánh
mt d v HHCN. Vi một lượng bánh nhất định được sn xut ti mt thi
điểm, nếu s người mun tiêu dùng nh tăng lên thì lượng nh mì n li
dành cho những người khác s phi gim xung. Do tính chất này, trong đa số các
2
trường hp, giá c th trường tr thành mt công c hu hiệu để đảm bo pn b
các ng hóa tính cnh tranh trong tiêu dùng đến tay nhng người có nhu cu
tiêu dùng chúng cao nht.
Việc định giá đi vi nhng hàng hóa không tính cnh tranh trong tiêu
dùng điều nghĩa vì suy cho cùng, vic có thêm mt nhân tiêu dùng nhng
hàng hóa y không nh hưởng đến vic tiêu dùng ca những người khác. i
cách khác, chi phí biên để phc v thêm một người s dng HHCC là bng 0.
Trong nhiều trường hp, vic c gắng định giá cho tng đơn vị tiêu dùng
HHCC cũng là không th được. Thuộc tính y được gi tính không loi tr
trong tu dùng ca HHCC: HHCC không tính loi tr trong tiêu dùng nghĩa
không th loi tr hoc rt tn m nếu mun loi tr nhng nhân t chi
không chu tr tin cho vic tiêu dùng ca mình. Chng hn, không ai th ngăn
cn nhng người kng ch tr thuế để duy trì b máy quc phòng khi việc hưởng
th s an ninh do quc phòng mang li. Thm c tng h vào tù thì h vn
được hưởng nhng li ích quc phòng. Tương tự, khi các chương trình truyn
thanh đã pt ng tbt k ai phương tiện thu thanh đu th thưởng thc
các chương trình này, cho dù h không tr một đồng nào cho đài phát thanh.
Thuc tính y cũng không xut hin đối vi các HHCN. Nếu như th trường
th d dàng đnh giá cho tng chiếc bánh mì, tng cân go hay tng mét vi t
li không th định giá cho từng đơn vị tiêu dùng quc png hay chương trình
phát thanh. Đây chính một trong nhng nguyên nhân khu vực nhân không
th cung cp được HHCC thông qua th trưng.
1.2. Phân loi hàng hóa công cng.
Trên đây đã gii thiu hai thuộc tính bản ca HHCC không tính
cnh tranh và kng có tính loi tr trong tiêu dùng. Hàng hóa công cng nào mang
đầy đ hai thuc tính nêu trên là hàng hóa công cng thun túy. Một lượng HHCC
nhất đnh, một khi đã được cung cp cho mt cá nhân tlp tc th được
tiêu dùng bi tt c các nhân khác trong cng đồng. Thuc v loi này gm
3
quc phòng, chương trình phát thanh hay đền hi đăng vv. Ngược li, hàng hóa
nhân thun túy li là nhng th hàng hóa mà sau khi đã để người sn xut nhn
li đầy đ chi phội sn xut ca mình, thì ch to ra lợi ích cho người nào
đã mua kng cho bt k ai khác. Nói ch khác, HHCN thun túy va
tính cnh tranh trong tiêu dùng, va d ng loi tr tt c nhng ai không sn sàng
thanh toán theo mc giá th trường.
Hàng hóa công cng thun túy và không thun túy
Trong thc tế, rt ít HHCC tha n mt cách cht ch c hai thuc tính
nói trên, tc rt ít nhng loại HHCC được coi là thun túy. Đa số các HHCC
được cung cp ch có mt trong hai thuc tính nói tn có nhng mức độ khác
nhau. Những HHCC đó được gi là HHCC không thun túy. Tùy theo mc độ to
ra ngoi ng trong sn xut hoc tiêu dùng hàng hóa, tùy theo kh năng th
thiết lập được một chế để mua n quyn s dng nhng hàng hóa này
HHCC kng thun túy th được chia m hai loi: HHCC th tc nghn
HHCC có th loi tr bng giá.
HHCC có th tc nghn nhng hàng hóa khi thêm nhiều người
cùng s dng chúng thì có th gây ra s ùn tc hay tc nghn khiến li ích ca
những người tiêu dùng trước đó bị gim sút.
Chi pbiên đ phc v cho những người tiêu dùng ng thêm sau một gii
hn nhất đnh này không n bng 0 na bắt đầu tăng dần, như được th hin
trong hình 2.10. Điểm gii hạn đó được gọi điểm tc nghn. Trong hình 2.10,
điểm N* là điểm tc nghn.
MC
P
Chi phí biên
trên
một người s dng
S người s dng
O
Điểm tc nghn
N
*
4
Hình 2.10: Hàng a công cng có th tc nghn
d, hãy xét những con đường dn vào trung m thành ph trong gi cao
điểm. i chung chúng không tính loi tr, nếu mun dùng các trm thu phí
để hn chế bt s người đi vào trung m từ tt c c ng đường thì rt tn m.
Nhưng rõ ng, chúng có tính cnh tranh ng có tm nhiu người đi vào các
tuyến đường đó ng làm tốc đ lưu thông giảm, ng nguy cơ tai nạn, ng mức
tiêu hao nhiên liu và mức độ ô nhim…vv. Tt c nhng điều đó đều m gim li
ích ca những người đang tham gia giao thông.
Hàng hóa công cng có th loi tr bng giá, hay gi tt HHCC th loi
tr, nhng th hàng hóa li ích do chúng to ra th đnh giá. Việc đi li
qua cu th loi tr bng giá, bng cách đặt các trm thu p hai đầu cu. Các
câu lc b nhân thường ch cung cp c dch v như n quần vt, b bơi cho
mt nhóm nh các hi viên. Th hi viên ca các u lc b này th được trao
đổi trên th trường. Bng cách tham gia u lc b và tr hi phí, c hi viên cùng
chia nhau gánh chu chi phí duy tcác dch v trang thiết b ca câu lc b mà
h đang cùng sử dng. Mc pvà s hi viên ti đa s được quyết đnh bi các hi
viên hin ti để tránh kh năng tắc nghn.
Mt s chú ý v khái nim HHCC
T khái nim v HHCC nêu tn, có mt s khía cnh quan trng cn chú ý:
HHCC được mọi người tiêu dùng vi khi lượng như nhau, nhưng không
nht thiết h phải đánh giá sự tiêu dùng đó với nhng giá tr ngang nhau.
HHCC thun túy là mt dng đặc bit ca ngoi ng tích cc.
Danh gii pn định mt ng hóa HHCC không phi là tuyệt đối;
có th thay đổi tùy theo điều kin th trường và tình trngng ngh.
Rt nhiu th không được coi hàng hóa theo nghĩa tng thường vn
có th mang li các thuc tính HHCC.
HHCC không nht thiếp phi do khu vc công cng sn xut HHCN
không nht thiết phi do khu vực tư nhân sản xut.
5
2. Cung cp hàng hóa công cng
2.1. Cung cp hàng hóa công cng thun túy
a./ Cân bng v HHCC thun túy
Mt câu hi trng m v HHCC nên cung cp HHCC mc đ nào cho
có hiu qu. Mun như vậy, trước hết cn xây dng các đường cu và cung v hàng
hóa đó, ri sau đó sẽ xác định điểm n bng. Đường cu tng hp v HHCC được
xây dng cũng bằng cách tng hp t c đường cu nhân v hàng hóa đó. Vì
thế, chúng ta s xut phát t việc xem xét các đường cu cá nhân v HHCC.
Xác định đường cu cá nhân v HHCC: Xét mt cá nhân có tng ngân ch
I được s dụng để tiêu dùng hai loi ng hóa là thc phm (X) pháo hoa (G).
Trong hai ng hóa này, X HHCN cá nhân đó có thể mua ti mc giá th
trường. n G HHCC nhân s tiêu dùng chung vi những người khác.
Tuy nhiên, c nhân không mua HHCC, mà h s góp tin chung vi nhau để
lượng HHCC đó có th được cung cp. Mc thuếmi nhân phi tr thêm cho
mỗi đơn vị HHCC ng thêm được gi giá thuế ca tng cá nhân. Trong phn
này, chúng ta gi định rng Chính ph có th bt buc các nhân phi tr c giá
thuế khác nhau, đúng bằng li ích biên mà h nhận được t HHCC.
Gi định giá thuế các nhân phi tr là t1, tc vi mi cuc bn pháo hoa
được thc hin, nhân đó phải đóng góp một lượng bng t1. Nếu giá thc phm
bng p mc tiêu dùng cho thc phm ca nhân là X thì đường ngân sách ca
anh ta có dng: I = pX + t1G
nhân s la chọn pơng án kết hp gia tiêu dùng thc phm pháo
hoa ti đa hóa lợi ích tiêu dùng ca anh ta ti điểm E1 tiếp điểm giữa đường ngân
sách đường ng quan (i) trong hình 2.11a. Tại đó, cá nhân cu G1 cuc bt
pháo hoa được trình din. Gng t G1 xuống đồ th hình 2.11b ta xác định được
điểm E1 trên đường cu cá nhân v pháo hoa, cho biết ti giá thuế t1, nhân có cu
G1 v pháo hoa.