Bài giảng về Tin học ứng dụng - Ths. Trần Quốc Vinh

Chia sẻ: Bùi Sở Tự | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:85

Thêm vào BST

Báo xấu

174
lượt xem 62
download

Bài giảng về Tin học ứng dụng - Ths. Trần Quốc Vinh

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bản đồ là một bản vẽ biểu thị khái quát, thu nhỏ bề mặt trái đất hay bề mặt của thiên thể khác trên mặt phẳng theo một quy luật toán học. Mỗi bản đồ được xây dựng theo một quy luật toán học nhất định, biểu thị ở tỷ lệ, phép chiếu, bố cục... của bản đồ Nội dung của bản đồ được thể hiện phụ thuộc vào mục đích, đặc điểm vị trí, tỷ lệ bản đồ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng về Tin học ứng dụng - Ths. Trần Quốc Vinh

Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 1 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP I HÀ NỘI KHOA ĐẤT VÀ MÔI TRƯỜNG ============== THS. TRẦN QUỐC VINH BÀI GIẢNG MÔN HỌC TIN HỌC ỨNG DỤNG (Dùng cho sinh viên khoa Tài nguyên và Môi trường) HÀ NỘI 2008
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 2 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh CHƯƠNG I: XÂY DỰNG CƠ SỞ DỮ LIỆU BẢN ĐỒ 1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN 1.1.1. Khái niệm bản đồ Bản đồ là một bản vẽ biểu thị khái quát, thu nhỏ bề mặt trái đất hay b ề m ặt c ủa thiên th ể khác trên mặt phẳng theo một quy luật toán học. Mỗi bản đồ được xây dựng theo một quy luật toán học nhất định, biểu thị ở t ỷ lệ, phép chiếu, b ố cục... của bản đồ Nội dung của bản đồ được thể hiện phụ thuộc vào mục đích, đặc điểm vị trí, tỷ lệ bản đồ. Bản đồ được phân thành nhiều cách phân loại khác nhau như phân lo ại theo đ ối t ượng th ể hi ện (bản đồ địa lý và bản đồ thiên văn), phân loại theo n ội dung( b ản đ ồ đ ịa lý nói chung và b ản đ ồ chuyên đề), phân loại theo tỷ lệ, phân loại theo mục đích sử dụng, theo lãnh thổ... 1.1.2. Bản đồ địa chính cơ sở Bản đồ địa chính cơ sở là bản đồ gốc được đo vẽ bằng các phương pháp đo v ẽ tr ực tiếp ở th ực địa, đo vẽ bằng phương pháp sử dụng ảnh chụp từ máy bay k ết h ợp v ới đo v ẽ b ổ sung ở th ực đ ịa hay được thành lập trên cơ sở biên tập, biên vẽ từ bản đồ địa hình cùng t ỷ lệ. Bản đ ồ đ ịa chính c ơ s ở đ ược đo vẽ kín ranh giới hành chính và kín khung, mảnh bản đồ. Bản đồ địa chính cơ sở là tài liệu cơ bản để biên tập, biên vẽ và đo vẽ b ổ sung thành l ập b ản đ ồ địa chính theo đơn vị hành chính cơ sở xã, phường, thị trấn để thể hiện hiện trạng v ị trí, diện tích, hình th ể và loại đất của các ô thửa có tính ổn định lâu dài. 1.1.3. Bản đồ địa chính Bản đồ địa chính là bản đồ được đo vẽ trực tiếp hoặc biên tập, biên vẽ từ bản đồ địa chính cơ s ở theo từng đơn vị hành chính xã, phường, thị trấn (gọi chung là cấp xã). B ản đ ồ đ ịa chính đ ược đo v ẽ b ổ sung để đo vẽ trọn vẹn các thửa đất, xác định các loại đất theo chỉ tiêu th ống kê của t ừng ch ủ s ử d ụng đ ất trong mỗi mảnh bản đồ và được hoàn chỉnh phù hợp với số liệu trong hồ sơ địa chính. Bản đồ địa chính là loại bản đồ tỷ lệ lớn và tỷ lệ trung bình, được thành l ập theo đ ơn v ị hành chính xã, phường, thị trấn. Để quản lý được đất đai, chúng ta ph ải có đ ược b ản đ ồ đ ịa chính, h ồ s ơ đ ịa chính, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Toàn bộ các t ư liệu này ph ải ph ản ánh th ửa đ ất v ới đ ầy đ ủ 4 yếu tố: - Yếu tố tự nhiên thửa đất như vị trí, hình dạng, kích thước, chất lượng đất... - Yếu tố xã hội của thửa đất như chủ sử dụng đất, chế độ sử dụng đất, quá trình bi ến đ ộng đ ất đai... - Yếu tố kinh tế thửa đất như giá đất, thuế đất, lợi nhuận do kinh tế mang lại, giá trị các công trình trên đất... - Yếu tố pháp lý thửa đất như các văn bản giấy tờ xác định quyền sử dụng, xác nhận quy h ọach... Một số yếu tố trên được ghi nhận trong hồ sơ địa chính , m ột số yếu t ố khác đ ược th ể hi ện trên bản đồ địa chính. Bản đồ địa chính là công cụ để quản lý đất đai, trên đó ghi nhận các yếu t ố t ự nhiên c ủa
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 3 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh thửa đất và quan hệ với các yếu tố địa lý khác trong khu v ực. Ngoài ra nh ằm m ục đích liên h ệ v ới h ồ s ơ địa chính người ta còn thể hiện tên chủ sử dụng đất, loại đất và một số yếu t ố quy họach s ử dụng đ ất. Trước đây, người ta thành lập bản đồ địa chính cho từng khu vực nhỏ theo tọa đ ộ địa ph ương. Lúc này trên hệ thống bản đồ địa chính từng khu vực đã thể hiện được m ối quan h ệ đ ất đai v ề m ặt t ự nhiên ở cấp độ địa phương, việc quản lý đất đai bằng bản đồ bắt đầu được thực hiện. Thời gian gần đây k ỹ thu ật đo đạc đã giải quyết được việc lập bản đồ địa chính theo hệ thống tọa độ thống nhất trên toàn qu ốc. Lo ại bản đồ địa chính này thể hiện được mối quan hệ đất đai trên t ầm vĩ mô của cả n ước, t ừ đó có th ể đ ưa ra được những quy họach sử dụng đất hợp lý, hoạch định các chính sách đất đai, điều ch ỉnh pháp lu ật đ ất đai đáp ứng cho phát triển đất nước. Hiện nay hệ thống bản đồ địa chính nước ta được đo đạc theo hệ thống t ọa đ ộ Qu ốc gia th ống nhất. Nội dung bản đồ địa chính bao gồm: - Điểm khống chế toạ độ, độ cao - Địa giới hành chính các cấp - Ranh giới thửa đất - Loại đất - Công trình xây dựng trên đất - Ranh giới sử dụng đất - Hệ thống giao thông - Hệ thống thuỷ văn - Các điểm địa vật quan trọng - Mốc giới quy hoạch - Dáng đất Tỷ lệ bản đồ địa chính được quy định như sau: - Khu vực đất nông nghiệp: tỷ lệ đo vẽ cơ bản là 1:2000 - 1:5000. Đối v ới khu vực mi ền núi, núi cao có ruộng bậc thang hoặc đất nông nghiệp xen kẽ trong khu vực đ ất đô thị, trong khu v ực đ ất ở có th ể chọn tỷ lệ đo vẽ bản đồ là 1:1000 hoặc 1:500. - Khu vực đất ở: + Các thành phố lớn, đông dân có các thửa đất nh ỏ, h ẹp, xây d ựng ch ưa có quy ho ạch rõ rệt, chọn tỷ lệ cơ bản là 1/500. Các thành phố, thị xã khác, thị trấn lớn xây d ựng theo quy ho ạch, các khu dân cư có ý nghĩa kinh tế, văn hoá quan trọng của khu vực chọn t ỷ lệ cơ bản là 1:1000. + Các khu dân cư nông thôn, khu dân cư của các thị trấn n ằm t ập trung ho ặc r ải rác trong khu vực đất nông nghiệp, lâm nghiệp chọn tỷ lệ đo vẽ lớn hơn m ột ho ặc hai b ậc so v ới t ỷ l ệ đo v ẽ đ ất nông nghiệp cùng khu vực hoặc chọn tỷ lệ đo vẽ cùng tỷ lệ đo vẽ đất nông nghiệp. - Khu vực đất lâm nghiệp đã quy hoạch, khu vực cây trồng có ý nghĩa công nghi ệp ch ọn t ỷ l ệ đo vẽ cơ bản là 1:10.000 hoặc 1:5000. - Khu vực đất chưa sử dụng: Đối với vùng đồi, núi, khu duyên hải có diện tích đ ất ch ưa s ử d ụng lớn chọn tỷ lệ đo vẽ cơ bản là 1:10.000 hoặc 1:25.000. Thông thường ở các khu vực này, đối v ới đ ất ch ưa
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 4 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh sử dụng nên sử dụng bản đồ địa hình tỷ lệ 1:10.000 hoặc 1:25000 đã có làm nền để đo khoanh bao ho ặc đo khoanh bao ở tỷ lệ 1:10.000 hoặc 1:25000. - Đất chuyên dùng: Thường nằm xen kẽ trong các loại đất nêu trên nên s ẽ đ ược đo v ẽ và bi ểu th ị trên bản đồ địa chính cùng tỷ lệ đo vẽ của khu vực. 1.1.4. Bản đồ địa hình Bản đồ địa hình là bản đồ biểu thị chi tiết và chính xác, phản ánh một cách đầy đủ đ ến m ức có thể căn cứ vào đó mà hình dung ra sự lồi lõm của địa hình và các địa vật ở thực địa. Các bản đồ địa hình chính là các bản đồ địa lý có t ỷ lệ ≤ 100.000 (thường dùng các tỷ lệ: 1:2000, 1:5000, 1:10.000, 1:25.000, 1:50.000 và 1:100.000), là tài liệu cơ bản để thành lập các loại b ản đ ồ khác. Nội dung cơ bản của bản đồ địa hình là: thuỷ hệ; các điểm dân cư; các đ ối t ượng công nông nghiệp và văn hoá; mạng lưới đường giao thông; dáng đất (đường bình độ và đ ộ cao bình đ ộ); các đ ường ranh giới; các vật định hướng; độ cao... 1.1.5. Bản đồ hiện trạng sử dụng đất Bản đồ hiện trạng sử dụng đất là bản đồ thể hiện sự phân bố các loại đất tại một thời điểm xác định; nội dung bản đồ hiện trạng sử dụng đất phải đảm bảo phản ánh trung th ực hi ện tr ạng s ử d ụng các loại đất theo mục đích sử dụng và các loại đất theo theo thực trạng bề m ặt t ại thời điểm thành lập. Đơn vị thành lập bản đồ Tỷ l ệ b ản đ ồ Quy mô diện tích tự nhiên (ha) 1: 1000 Dưới 150 Cấp xã, khu công nghệ cao, 1: 2000 Trên 150 đến 300 khu kinh tế 1: 5000 Trên 300 đến 2.000 1: 10 000 Trên 2.000 1: 5.000 Dưới 2000 Cấp huyện 1: 10.000 Trên 2000 đến 10.000 1: 25.000 Trên 10.000 1: 25.000 Dưới 130.000 1: 50.000 Trên 130.000 đến 500.000 Cấp tỉnh 1: 100.000 Trên 500.000 Vùng lãnh thổ 1: 250.000 Cả nước 1: 1.000.000
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 5 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh Bản đồ hiện trạng sử dụng đất thường được xây dựng cho từng cấp hành chính xã, huyện, t ỉnh và cả nước. Đầu tiên phải xây dựng bản đồ hiện trạng sử dụng đất cấp cơ sở xã, phường sau đó sẽ dùng b ản đồ các xã để tổng hợp thành bản đồ cấp huyện, tỉnh. Tỷ lệ bản đồ hiện trạng sử dụng đất được quy định như trên. 1.2. HỆ QUY CHIẾU VÀ HỆ TOẠ ĐỘ QUỐC GIA Hệ quy chiếu và Hệ toạ độ Quốc gia là cơ sở toán học mà mỗi quốc gia nhất thi ết phải có đ ể th ể hiện chính xác và thống nhất các dữ liệu đo đạc – bản đồ phục vụ quản lý biên gi ới Qu ốc gia trên đ ất li ền và trên biển, quản lý Nhà nước về địa giới hành chính lãnh thổ, điều tra c ơ b ản và qu ản lý tài nguyên và môi trường, theo dõi hiện trạng và quy hoạch phát tri ển kinh tế - xã h ội, đ ảm b ảo an ninh – qu ốc phòng, ...Hệ quy chiếu và Hệ toạ độ Quốc gia còn đóng vai trò quan tr ọng trong nghiên c ứu khoa h ọc v ề trái đất trên phạm vi cả nước cũng như khu vực và toàn c ầu, d ự báo bi ến đ ộng môi tr ường sinh thái và phòng chống thiên tai. Hệ quy chiếu và hệ toạ độ Quốc gia còn c ần thi ết cho vi ệc t ạo l ập các d ữ li ệu đ ịa lý phục vụ đào tạo, nâng cao dân trí và các hoạt động dân sự của cộng đồng. Để biểu diễn bề mặt của trái đất vốn rất lồi lõm và phức tạp, người ta sử dụng b ề m ặt Geoid là bề mặt trung bình, yên tĩnh của mặt nước trong các biển và đại dương. Tuy nhiên bề mặt Geoid vẫn không phải là bề mặt tròn xoay, vì thế khó hình thức hóa toán học. Các nhà toán h ọc đã tìm ra hình b ầu d ục tròn xoay có tâm trùng với tâm trái đất, thể tích bằng th ể tích trái đ ất. Hình b ầu d ục tròn xoay này g ọi là m ặt bầu dục quy chiếu hay Elipsoid, được xác định theo phương pháp t ổng bình ph ương nh ỏ nh ất (Tổng bình phương chênh cao so với mặt Geoid là nhỏ nhất).
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 6 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh Hình : Bề mặt Elipsoid Tuy nhiên tùy thuộc vào từng Quốc gia để chọn bề m ặt Elipsoid và phương pháp đ ịnh v ị Elipsoid phù hợp.
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 7 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh Bảng : Một số Elipsoid thông dụng Chiều dài của các Năm công bố Tên elipsoid trục 1/f Những nơi sử dụng Trục a Trục b 1984 WGS-84 6378 137 6356 752 298.2572 GPS 1980 GRS-80 6378 136 6356 752 298.257 IUGS 1940 Krasovsky 6378 245 6356 863 298.3 Nga, Việt nam 1924 International 6378 388 6356 912 297 Châu âu Trung Quốc, Nam Phi 1880 Clarke 1880 6378 249 6356 515 293.46 Châu Phi, Trung Đông 1866 Clarke 1860 6878 206 6356 584 294.98 USA, Canada, Philippin,Việt Nam 1841 Bessel 6877 397 6356 079 299.15 Nhật Bản, Triều Tiên, Indonesia 1830 Everest 6377 304 6356 103 300.80 India, Myanmar, Malaysia,Việt Nam 1.2.1. Quá trình xây dựng hệ quy chiếu và hệ toạ độ Quốc gia Khi Pháp đặt chân đến Đông Dương đã quyết định sử dụng Hệ quy chiếu cho toàn Đông D ương với Elipsoid Clarke, điểm gốc đặt tại tháp cột cờ Hà Nội, lưới chiếu toạ đ ộ ph ẳng Bonne và xây d ựng h ệ toạ độ bao gồm hàng nghìn điểm phủ trùm toàn Đông Dương. Năm 1956 khi M ỹ t ới Mi ền Nam n ước ta cũng đã quyết định sử dụng hệ quy chiếu của Mỹ cho khu vực Nam Á v ới Elipsoid Everest, đi ểm g ốc to ạ độ tại Ấn Độ, lưới chiếu toạ độ phẳng UTM. Hệ toạ độ đã được thiết lập cho Miền Nam n ước ta n ối v ới các điểm toạ độ của Campuchia, Tháilan, Ấn Độ. Từ sau giải phóng Miền Nam cho t ới nay chúng ta v ẫn còn sử dụng nhiều tư liệu đo đạc - bản đồ của Mỹ trong hệ quy chiếu và hệ toạ độ này. Năm 1959 Chính Phủ đã thành lập Cục Đo đạc và Bản đồ Nhà n ước và giao nhiệm v ụ xây d ựng lưới toạ độ Quốc gia, thành lập các loại bản đồ phục vụ các mục đích xây dựng và b ảo v ệ đ ất n ước. V ới sự giúp đỡ của các chuyên gia Trung Quốc, từ năm 1959 đến năm 1966, trên lãnh th ổ mi ền B ắc n ước ta (đến vĩ tuyến 17) đã được phủ kín lưới các điểm toạ độ Nhà nước hạng I,II. Hệ Quy chiếu được lựa chọn là hệ thống chung cho các n ước xã h ội ch ủ nghĩa v ới Elipsoid Krasovski (bán trục lớn a=6378.425 m và độ dẹt f=1/298.3), điểm g ốc t ại đài thiên văn Pulkovo (t ại Liên Xô cũ), lưới chiếu toạ độ phẳng Gauss-Kruger. Hệ toạ độ được truyền t ới Việt Nam thông qua l ưới to ạ độ Quốc gia Trung Quốc. Năm 1972, Chính phủ đã quyết định công bố Hệ quy chiếu và h ệ to ạ đ ộ Qu ốc gia nói trên gọi là hệ Hà Nội 72 (HN72) để sử dụng thống nhất cho cả nước. Sau ngày giải phóng miền Nam thống nhất cả nước, cục đo đạc và bản đồ Nhà n ước tiếp t ục phát triển lưới toạ độ Nhà Nước vào các tỉnh phía Nam. Với sự giúp đỡ t ừng phần của các chuyên gia Liên Xô cũ, đến hết năm 1993 lưới toạ độ Nhà Nước đã được phủ kín gần toàn bộ lãnh thổ. Năm 1990 Cục Đo đạc và Bản đồ Nhà Nước đã quyết định sử dụng công nghệ định vị toàn cầu GPS để hoàn chỉnh ph ần l ưới to ạ độ còn thiếu trên các địa bàn khó khăn như Tây Nguyên, Sông Bé (cũ), Minh H ải (cũ), và ph ủ l ưới to ạ đ ộ trên toàn vùng biển cho đến các đảo thuộc quần đảo Trường Sa. Do quá trình xây dựng lưới toạ độ thực hiện trong một thời gian dài, phải đáp ứng kịp thời toạ độ và bản đồ cho nhu cầu sử dụng thực t ế nên
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 8 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh toàn mạng lưới bị chia cắt thành nhiều khu vực riêng biệt, hình thức xây d ựng l ưới r ất đa d ạng bao g ồm cả công nghệ truyền thống và công nghệ hiện đại nhất, toàn hệ thống chưa được xử lý thống nhất. Cho đến nay có thể khẳng định Hệ toạ độ Quốc gia HN - 72 hiện t ại không đáp ứng đ ược các nhu cầu kỹ thuật mà thực tế đang đòi hỏi vì các lý do sau đây: - Hệ Quy chiếu Quốc gia HN - 72 thực chất là hệ quy chiếu chung cho các n ước xã h ội ch ủ nghĩa trước đây thiếu phù hợp với lãnh thổ Việt Nam, có độ lệch giữa mô hình v ật lý và mô hình toán h ọc c ủa trái đất quá lớn, từ đó tạo biến dạng lớn làm suy giảm độ chính xác của lưới toạ độ và bản đ ồ. - Hiện nay các nước thuộc phe xã hội chủ nghĩa cũ cũng đã thay đ ổi H ệ Quy chi ếu Qu ốc gia c ủa nước mình, không sử dụng Hệ Quy chiếu chung trước đây, vì vậy Hệ Quy chi ếu Qu ốc gia Hà N ội - 72 cũng không tạo được bất kỳ một liên kết khu vực nào, gây khó khăn đáng k ể trong việc liên k ết t ư li ệu v ới quốc tế nhằm giải quyết các vấn đề hoạch định biên giới, dẫn đường hàng không, hàng hải... - Hệ Quy chiếu Quốc gia Hà Nội - 72 hoàn toàn không tạo điều kiện thuận lợi đ ể phát tri ển công nghệ định vị hiện đại gọi là hệ thống định vị toàn cầu GPS (Global Position System) mà hi ện nay đã đ ược phổ biến trên toàn thế giới và ở Việt Nam, sử dụng Hệ Quy chiếu Quốc gia Hà Nội - 72 gây h ậu qu ả suy giảm độ chính xác định vị và tạo một quy trình công nghệ quá phức tạp khi xử lý toán học các trị đo GPS. - Hệ toạ độ Quốc gia của nước ta hiện nay bị chia cắt thành nhiều khu vực nh ỏ, thi ếu tính th ống nhất trên địa bàn cả nước, có độ chính xác tổng thể không đủ đáp ứng đ ược yêu c ầu đòi h ỏi c ủa th ực t ế quản lý hành chính, điều hành kinh tế và đảm bảo an ninh Quốc phòng. 1.2.2. Các yêu cầu của một hệ Quy chiếu Quốc gia Việc lựa chọn một Hệ Quy chiếu Quốc gia phù hợp và xử lý toán học nâng cao tính th ống nhất và độ chính xác Hệ Toạ độ Quốc gia là một nhiệm vụ bức xúc cần thực hiện. Hệ Quy chi ếu Qu ốc gia c ần được lựa chọn theo những tiêu chuẩn sau: - Phù hợp nhất với lãnh thổ Việt Nam để các tư liệu đo đạc - bản đồ có độ biến dạng nhỏ nh ất. - Tạo điều kiện áp dụng và phát triển các công nghệ định vị hi ện đ ại có đ ộ chính xác cao (công nghệ định vị GPS hiện là phương tiện phổ biến và chủ yếu để xây dựng lưới toạ độ tại Việt Nam) - Hệ Qui chiếu phải phù hợp với tập quán sử dụng ở nước ta và có tính phổ dụng trên thế giới. - Khi cần thiết có khả năng liên kết chính xác với các t ư liệu b ản đ ồ khu v ực và toàn c ầu nh ằm giải quyết những vấn đề chung. + Đảm bảo tính bí mật tuyệt đối về Hệ toạ độ Quốc gia. + Chi phí tối thiểu cho việc chuyển đổi hệ Qui chiếu và hệ toạ độ Quốc gia. Hệ toạ độ Quốc gia cần được xử lý toán học để đảm bảo các yêu cầu sau: - Thống nhất trên địa bàn toàn quốc. - Độ chính xác cao nhất trên cơ sở tập hợp trị đo hiện t ại là ch ủ yếu, khi c ần thi ết có th ể đo b ổ sung không đáng kể. - Tạo điều kiện sử dụng những phương pháp xử lý toán học hiện đ ại theo nhiều ph ương án đ ể cho kết quả tin cậy tuyệt đối.
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 9 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh 1.2.3. Hệ Quy chiếu và hệ toạ độ quốc gia VN-2000 Từ năm 1992 đến nay, Cục Đo đạc bản đồ Nhà n ước nay là Bộ tài nguyên và Môi trường đã ti ến hành công trình xây dựng Hệ Qui chiếu và Hệ toạ độ Quốc gia m ới theo những tiêu chí nói trên, bao g ồm những nội dung chính sau đây: - Đánh giá lại toàn bộ Hệ qui chiếu và Hệ toạ độ quốc gia Hà Nội - 72 đang sử dụng. - Xây dựng lưới toạ độ cấp ‘0’ cạnh dài, độ chính xác cao b ằng công ngh ệ đ ịnh v ị toàn c ầu GPS để bổ sung, thống nhất và nâng cao độ chính xác của lưới toạ đ ộ đã xây d ựng; xác đ ịnh to ạ đ ộ đi ểm g ốc toạ độ quốc gia. - Tính toán chỉnh lý toán học toàn bộ hệ thống toạ độ quốc gia phủ trùm cả n ước. - Nghiên cứu đề xuất Hệ Qui chiếu và Hệ Toạ độ Quốc gia phù hợp. - Nghiên cứu đề xuất giải quyết vấn đề tính chuyển toạ độ và hệ thống b ản đ ồ đã xu ất b ản sau khi công bố Hệ qui chiếu và hệ Toạ độ Quốc gia mới. Công trình do các nhà khoa học và chuyên gia hàng đầu của ngành đo đ ạc - b ản đ ồ th ực hi ện, đ ến nay đã đạt được những mục tiêu đề ra. Công trình đã đ ưa ra m ột s ố ph ương án l ựa ch ọn H ệ qui chi ếu Quốc gia và xử lý toán học Hệ toạ độ Quốc gia để phân tích và so sánh. K ết lu ận c ủa công trình nghiên cứu này là: Hệ Qui chiếu Quốc gia hợp lý bao gồm các yếu tố: + Elipsoid qui chiếu: WGS- 84 toàn cầu. + Điểm gốc Toạ độ Quốc gia: điểm đặt trong khuôn viên Viện Nghiên C ứu Đ ịa chính, đ ường Hoàng Quốc Việt, Hà Nội. + Lưới chiếu toạ độ phẳng: Lưới chiếu UTM quốc tế. + Hệ thống bản đồ cơ bản: chia múi và phân mảnh theo hệ thống UTM quốc t ế, danh pháp t ờ b ản đồ theo hệ thống hiện hành có chú thích danh pháp quốc tế. Hệ toạ độ Quốc gia được xác định thông qua việc xử lý toán học chặt chẽ kết hợp các s ố liệu trắc địa, thiên văn, trọng lực, vệ tinh bằng 3 chương trình tính toán khác nhau: m ột c ủa n ước ngoài và hai chương trình trong nước. Cách lựa chọn Hệ Quy chiếu và Hệ Toạ độ Quốc gia như vậy đảm bảo đầy đủ các tiêu chí đã đ ặt ra ở trên. Ngày 12/7/2000, thủ tướng Chính phủ ký quyết định sử dụng Hệ Qui chiếu và Hệ Toạ độ Quốc gia VN- 2000. Hệ quy chiếu và hệ toạ độ Quốc gia VN2000 có các yếu t ố chính sau đây: - Elipsoid quy chiếu: WGS-84 toàn cầu được định vị phù hợp với lãnh thổ Việt Nam, có kích thước như sau: + Bán trục lớn a=6378137,000 m + Độ dẹt α=298,257223563 - Điểm gốc toạ độ quốc gia: Điểm N00 đặt trong khuôn viên Viện Nghiên c ứu đ ịa chính, đ ường Hoàng Quốc Việt, Hà Nội - Lưới chiếu toạ độ phẳng: Lưới chiếu UTM quốc tế
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 10 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh - Chia múi và phân mảnh hệ thống bản đồ cơ bản: Theo hệ thống UTM quốc tế, danh pháp t ờ b ản đồ theo hệ thống hiện hành có chú thích danh pháp Quốc tế. 1.3. HỆ THỐNG ĐỊNH VỊ TOÀN CẦU 1.3.1. Giới thiệu Từ những năm 1960, cơ quan Hàng không và Vũ trụ (NASA) cùng v ới quân đ ội Hoa Kỳ đã ti ến hành chương trình nghiên cứu, phát triển hệ thống dẫn đường và định vị chính xác b ằng v ệ tinh nhân t ạo. Hệ thống định vị dẫn đường bằng vệ tinh thế hệ đầu tiên là h ệ th ống TRANSIT. H ệ th ống này có 6 v ệ tinh, bay cao 1075 km trên các quỹ đạo hầu như tròn, cách đ ều nhau và có góc nghiêng so v ới m ặt ph ẳng xích đạo trái đất xấp xỉ 90 0. TRANSIT được sử dụng trong thương mại vào năm 1967, một thời gian sau đó nó bắt đầu được sử dụng trong trắc địa. Việc thiết lập m ạng lưới điểm định vị kh ống ch ế toàn c ầu là những ứng dụng sớm nhất và có ý nghĩa nhất của hệ TRANSIT. Định vị toàn cầu bằng hệ TRANSIT cần thời gian quan trắc rất lâu, đ ộ chính xác đ ịnh v ị v ới m ột lần vệ tinh bay qua cỡ 20-30 m. Đây chính là nhược điểm lớn nhất của TRANSIT trong vi ệc đáp ứng nhu cầu định vị nhanh với độ chính xác cao. Tiếp sau thành công của TRANSIT, năm 1989, hệ thống định v ị vệ tinh th ế hệ th ứ hai đ ược đ ưa vào hoạt động có tên là ‘Hệ thống định vị toàn cầu: NAVSTAR - GPS’ gọi t ắt là GPS. Hệ th ống GPS thiết lập một mạng lưới 24 vệ tinh bay trong 6 quỹ đạo tròn trong không gian bao quanh trái đ ất v ới chu kỳ 12 giờ, độ cao 20.200 km. Với cách bố trí này thì trong suốt 24 giờ t ại b ất kỳ m ột đi ểm nào trên trái đ ất cũng sẽ quan sát được ít nhất 4 vệ tinh. Độ chính xác định vị bằng GPS đ ược nâng cao, và kh ắc ph ục đ ược nhược điểm về thời gian quan trắc so với hệ TRANSIT. Mặc dù thiết k ế ban đ ầu của GPS nhằm ph ục v ụ cho mục đích quân sự, nhưng ngày nay đã được ứng dụng rộng rãi trong các ho ạt đ ộng kinh t ế, xã h ội và trắc địa, bản đồ. Sự phát triển của hệ thống GPS và công nghệ thông tin đã đ ổi m ới công ngh ệ cho nhi ều lĩnh vực, đặc biệt là trong đo đạc, bản đồ cũng như quản lý tài nguyên chuy ển sang m ột giai đo ạn m ới hiện đại hơn, chính xác hơn và có quy mô rộng hơn. Hệ thống định vị toàn cầu mới ra đời nhưng đã nhanh chóng trở thành m ột công c ụ quan tr ọng trong các lĩnh vực nghiên cứu ở khắp mọi quốc gia và trong m ọi quy mô nh ờ các tính ưu vi ệt c ủa nó. Trước hết nhìn một cách tổng quan, trong điều kiện hiện nay m ọi qu ốc gia và t ổ ch ức nghiên c ứu khoa học đã có thể trang bị cho mình loại k ỹ thuật này, cả phần cứng và ph ần m ềm. Th ứ hai là vi ệc s ử d ụng máy GPS rất đơn giản và tiện lợi, không đòi hỏi một quá trình đào t ạo đáng k ể nào khi ến cho nó d ễ dàng phổ biến và phát triển. Thứ ba là GPS đo được cả ngày lẫn đêm, trong m ọi đi ều ki ện th ời ti ết. M ột ưu điểm nổi bật của GPS nữa là không cần tầm nhìn thông của các điểm đo, do đó không m ất th ời gian và công sức để phát cây, thông hướng, tránh chặt phá rừng, bảo vệ tài nguyên, môi trường. Ở nước ta, trong những năm đầu của thập kỷ 90 ngành đo đ ạc và b ản đ ồ đã nghiên c ứu và ứng dụng thành công hệ thống định vị toàn cầu. Ngày nay thiết bị thu tín hi ệu GPS đ ược phát tri ển ngày càng hoàn thiện cả về phần cứng và phần mềm, cùng với sự phát triển kỹ thuật xử lý tín hi ệu GPS đã đem l ại kết quả định vị chính xác với độ tin cậy cao và phạm vi ứng dụng ngày càng m ở rộng.
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 11 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh Hình : Các vệ tinh GPS trong vũ trụ 1.3.2. Nguyên tắc cơ bản của công nghệ GPS Hệ thống định vị toàn cầu (GPS) là một hệ thống định vị không gian cơ sở phủ trùm sóng trên toàn cầu, có thể xác định vận tốc, thời gian và vị trí theo cả 3 chiều trên 24 gi ờ đ ồng h ồ. GPS s ử d ụng v ệ tinh trong không gian để xác định mọi vị trí trên trái đất. Hệ thống GPS bao gồm 3 bộ phận chính: Bộ phận sử dụng, bộ phận kiểm soát, b ộ ph ận không gian. - Bộ phận sử dụng: bao gồm người sử dụng và thiết bị thu GPS. Thiết bị thu GPS là thiết bị thu sóng đặc biệt, được thiết kế để nhận tín hiệu sóng chuyển từ vệ tinh xuống, xác định và tính toán v ị trí các đối tượng trong không gian. Thiết bị thu GPS có thể là 1 máy thu riêng bi ệt ho ạt đ ộng đ ộc l ập (đ ịnh v ị tuyệt đối), có thể một nhóm máy thu hoạt động đồng thời (định v ị t ơng đối) hoặc hoạt động theo chế độ một máy thu đóng vai trò máy chủ phát tín hiệu vô tuyến hi ệu ch ỉnh cho các máy thu khác ( tr ường hợp định vị vi phân). Kích cỡ, hình dáng và giá của thiết bị thu này phụ thuộc vào ch ức năng và m ục tiêu s ử dụng GPS. - Bộ phận không gian (Space Segment): gồm 24 vệ tinh GPS và 3 vệ tinh dự trữ). Mỗi vệ tinh có trang bị tên lửa đẩy và có thời hạn sử dụng khoảng 7,5 năm có thể chuyển thông tin về thời gian và vị trí tới người sử dụng. - Bộ phận điều khiển: bao gồm thiết bị mặt đất có thể theo dõi và điều khiển đ ược vệ tinh. Nhiệm vụ của bộ phận điều khiển là điều khiển toàn bộ hoạt động và các ch ức năng c ủa v ệ tinh trên c ơ sở theo dõi chuyển động quỹ đạo của vệ tinh
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 12 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh Hình : Các bộ phận cấu thành Hệ thống định vị toàn cầu GPS Bộ phận điều khiển tính toán hiệu chỉnh khoảng cách đến vệ tinh, đ ồng h ồ trên v ệ tinh, các s ố liệu khí tượng… và cung cấp cho ngời sử dụng thông qua các sóng tải. Việc chính xác hoá thông tin (hoặc gây nhiễu) được tiến hành 3 lần trong một ngày. Muốn thu nhận thông tin có độ chính xác cao, cần phải liên hệ với nhà cung cấp (NASA) Nguyên tắc cơ bản của GPS là “phép đo đạc tam giác’ từ vệ tinh. Để áp dụng “phép đo đạc tam giác’ này, bộ phận thu sẽ đo khoảng cách từ máy thu đến vệ tinh. Máy thu GPS có một đồng hồ bên trong, đồng bộ với đồng hồ trên vệ tinh. Khi vệ tinh gửi tín hiệu, thời gian đó được ghi lại trên GPS. Máy thu GPS sẽ so sánh thời gian trên vệ tinh với thời gian trên đồng hồ của nó, tính ra sự khác nhau v ề th ời gian. Dùng sự khác nhau này cùng với tốc độ của ánh sáng đ ể tính ra kho ảng cách t ừ máy thu đ ến v ệ tinh (S=VxT), V=300000km/s. Với 1 vệ tinh GPS ta xác định được một mặt cầu cách máy thu một khoảng S. Với 2 vệ tinh GPS ta xác định được vòng tròn (Giao nhau của 2 mặt cầu là m ột vòng tròn). Dùng t ất c ả các thông tin c ủa 3 v ệ tinh chúng ta sẽ xác định được 2 điểm thoả mãn, giao của 3 mặt cầu là 2 điểm). Như vậy với t ối thiểu 4 vệ tinh, ta sẽ biết được chính xác vị trí điểm (Giao điểm của 4 m ặt cầu là 1 điểm). Ngoài ra, v ệ tinh th ứ t ư còn có nhiệm vụ hiệu chỉnh sai số. Càng thu được tín hiệu nhiều vệ tinh thì độ chính xác định vị càng cao. 1.3.3. Các loại máy thu GPS - Loại dẫn đường Sử dụng chủ yếu để dẫn đư- ờng, điều tra nguồn tài nguyên thiên
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 13 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh nhiên, lập bản đồ tỷ lệ nhỏ. Loại này tương đối rẻ tiền, dễ sử d ụng. Độ chính xác th ấp (t ừ 10-15m) và hạn chế thông tin lưu trữ. GPS V, GPS 12 XL, GPS 12 đ ộ chính xác 10-15 m. - Loại để làm bản đồ Chủ yếu dùng cho việc xây dựng bản đồ và thu thập dữ liệu GIS với độ chính xác cao. Loại này đắt tiền hơn, ho ạt đ ộng ph ức t ạp h ơn và nhiều chức năng hơn, có thể lưu trữ nhiều thông tin hơn. Độ chính xác đ ịnh vị điểm từ 3 - 5 m. Có khả năng lưu trữ và download dữ liệu tốt. GPS ProMark X, độ chính xác 2-3m. - Loại dùng để khảo sát Được sử dụng cho các nhà khảo sát đất, khảo sát mỏ, lập bản đồ tỷ lệ lớn, các công việc ph ục vụ công cộng... Loại này có độ chính xác cao, đắt tiền. GPS ProMark 2 GPS Garmin 17 N, chính xác 2-3m 1.3.4. Thành lập bản đồ địa chính bằng công nghệ GPS Nếu khu vực đo vẽ bản đồ địa chính cơ sở đủ điều kiện áp dụng công nghệ đ ịnh vị toàn c ầu GPS thì có thể áp dụng công nghệ GPS động để thành lập BĐĐC. Có hai phương pháp sử dụng công nghệ đo GPS động đó là phương pháp đo phân sai GPS (DGPS: Differential GPS) và phương pháp GPS động thời gian thực RTK (Real Time Kinematic). - Phương pháp phân sai GPS (DGPS) dựa trên cơ sở m ột trạm đ ặt máy thu tĩnh (t ại đi ểm đ ịa chính cơ sở) và một số trạm máy thu động (đặt liên tiếp t ại các điểm đo chi tiết). S ố li ệu t ại tr ạm tĩnh và tr ạm động được xử lý chung để cải chính phân sai cho gia số toạ độ giữa trạm tĩnh và tr ạm đ ộng. Tuỳ theo th ể loại thiết bị và khoảng cách giữa trạm tĩnh và trạm động, phương pháp DGPS có th ể đ ạt đ ộ chính xác t ừ dm tới m. - Phương pháp GPS RTK cũng dựa trên cơ sở 1 trạm đặt máy thu tĩnh (t ại điểm đ ịa chính c ơ s ở) và một số trạm thu động (đặt liên tiếp tại các điểm đo chi tiết). S ố li ệu t ại tr ạm tĩnh đ ược g ửi t ức th ời t ới trạm động bằng thiết bị thu phát sóng vô tuyến (Radio link) để x ử lý tính toán to ạ đ ộ tr ạm đ ộng theo to ạ độ trạm tĩnh. Tuỳ theo thể loại thiết bị GPS, phương pháp đo GPS RTK có th ể đ ạt đ ộ chính xác t ừ 1 cm đến 5 cm.
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 14 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh Việc áp dụng công nghệ đo GPS động để đo vẽ bản đồ địa chính cơ s ở ch ỉ đòi h ỏi các đi ểm đ ịa chính cơ sở để đặt các trạm tĩnh, không cần phát triển tăng dày các đi ểm đ ịa chính c ấp 1 và các c ấp th ấp hơn. 1.4. CƠ SỞ DỮ LIỆU BẢN ĐỒ SỐ 1.4.1. Khái niệm bản đồ số Trước đây, bản đồ thường được vẽ bằng tay trên giấy, các thông tin được thể hiện nhờ các đ ường nét, màu sắc, hệ thống ký hiệu và các ghi chú. Hình : Bản đồ mô hình lập thể Ngày nay, cùng với sự phát triển của các ngành điện tử, tin h ọc, s ự phát tri ển c ủa ph ần c ứng l ẫn phần mềm máy tính, các thiết bị đo đạc, ghi tự động, các lo ại máy in, máy v ẽ có ch ất l ượng cao không ngừng được hoàn thiện. Công nghệ thông tin thực sự đã thâm nhập vào m ọi lĩnh vực đ ời s ống xã h ội, đ ặc biệt là trong lĩnh vực quản lý nguồn tài nguyên thiên nhiên đ ất đai. S ự ra đ ời c ủa h ệ th ống thông tin đ ịa lý (GIS) và hệ thống thông tin đất đai (LIS) đã tạo m ột bước ngoặt chuyển từ ph ương th ức qu ản lý th ủ công trước đây sang một phương thức mới, quản lý, xử lý dữ liệu trên máy tính. Bản đồ là một thành phần quan trọng, là một trong hai dạng d ữ liệu cơ b ản c ủa m ột h ệ th ống thông tin địa lý. Các đối tượng địa lý được thể hiện trên bản đồ dựa trên mô hình toán h ọc trong không gian 2 chiều hoặc 3 chiều. Bản đồ số có thể được hiểu như là một tập hợp có tổ chức các dữ liệu bản đồ đ ược lưu trữ, xử lý, hiển thị, thể hiện hình ảnh bản đồ trên máy tính. Bản đồ số được lưu trữ b ằng các File d ữ li ệu l ưu trong bộ nhớ máy tính, có thể thể hiện hình ảnh bản đồ giống như bản đồ truyền thống trên màn hình máy tính, có thể thông qua các thiết bị máy in, máy vẽ để in ra giấy như bản đồ thông th ường.
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 15 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh Hình : Máy in bản đồ khổ A0 (HP DesignJet 750C Plus của hãng Hewlett Packard) - Kích thước: 1370 x 675 x 1200 mm (Dài x rộng x cao) - Trọng lượng: 60 kg - Độ phân giải in: + In Đen - trắng: 600 - 1440 DPI; + In Màu: từ 300 - 1440 DPI với 256 màu. - Khổ giấy từ A4 đến A0 (giấy cuộn hoặc giấy rời). 1.4.2. Các loại dữ liệu và mô hình cơ bản của bản đồ số - Cơ sở dữ liệu bản đồ được hình thành từ bốn dạng dữ liệu cơ bản: dạng điểm, d ạng đ ường, dạng vùng và dạng chú giải, chú thích + Số liệu dạng điểm (point, cell, symbol): là dạng số liệu đơn giản nhất. Chúng là nh ững đối tượng vô hướng chỉ có vị trí trong không gian, không có chiều dài. + Số liệu dạng đường (Line, Arc, polyline): Đường (bao gồm cả các cung) là các đ ối t ượng hai chiều, chúng không những có vị trí trong không gian mà còn có cả độ dài. + Số liệu dạng vùng (Polygon, Area): Vùng là các đối t ượng hai chiều, chúng không nh ững có vị trí, độ dài trong không gian mà còn có cả độ rộng (Nói cách khác, chúng có diện tích). + Số liệu dạng chú thích, mô tả (Annotation, Text) - Các loại dữ liệu trên được lưu trữ trong hai mô hình dữ liệu không gian cơ b ản là mô hình vector và mô hình raster. + Mô hình Vector: Trong mô hình Vector vị trí của các điểm, đường, đa giác đều được xác đ ịnh chính xác. Vị trí của mỗi đối tượng được định nghĩa bởi một cặp t ọa độ (X,Y) ho ặc là m ột chu ỗi các c ặp tọa độ. Một điểm được xác định bằng một cặp tọa độ. Một đường thực chất là t ập hợp của các điểm được xác định bằng chuỗi các cặp tọa độ. Một vùng thực chất là t ập hợp của các đ ường và khép kín do đó được xác định bằng chuỗi các cặp tọa độ nhưng cặp tọa độ đầu và cuối là trùng nhau. + Mô hình Raster: Mô hình Raster là phương pháp đơn giản nhất để lưu trữ các s ố li ệu không gian. Trong dạng mô hình này, các số liệu không gian đ ược t ổ ch ức thành các Pixel. M ỗi m ột đi ểm đ ược mô tả bằng một Pixel. Mỗi đường được mô tả bởi chuỗi các pixel. C ấu trúc Raster ít phù h ợp cho vi ệc biểu diễn các đường vì thường làm xuất hiện sự gấp khúc cho các đ ường. Một đa giác đ ược bi ểu di ễn bằng một nhóm các pixel.
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 16 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh Mô hình Raster Mô hình Vector Hình : Mô hình vector và mô hình raster 1.4.3. Đặc điểm bản đồ số Bản đồ số có một số các đặc điểm sau: - Mỗi bản đồ số có một cơ sở toán học bản đồ nhất định như hệ quy chiếu, hệ to ạ đ ộ... Các đ ối tượng bản đồ được thể hiện thống nhất trong cơ sở toán học này. - Nội dung, mức độ chi tiết thông tin, độ chính xác của bản đồ s ố đáp ứng đ ược hoàn toàn các yêu cầu như bản đồ trên giấy thông thường, nhưng hình thức đẹp hơn. Bản đồ s ố không có t ỷ l ệ nh ư b ản đ ồ thông thường. Kích thước, diện tích các đối tượng trên bản đồ s ố đúng b ằng kích thước các đ ối t ượng ngoài thực địa. - Khi thành lập bản đồ số, các công đoạn thu thập dữ liệu, xử lý d ữ liệu đòi h ỏi k ỹ thu ật và tay nghề cao, tuân theo các quy định chặt chẽ về phân lớp đối t ượng, cấu trúc d ữ liệu, t ổ ch ức d ữ li ệu.... N ếu thành lập bản đồ địa chính số thì giữ nguyên được độ chính xác của số liệu đo đạc, không ch ịu ảnh hưởng của sai số đồ hoạ. - Nghiên cứu đánh giá địa hình vừa khái quát, vừa tỉ mỉ - Hạn chế lưu trữ bản đồ bằng giấy. Vì vậy chất lượng bản đồ không bị ảnh hưởng bởi ch ất liệu lưu trữ. Nếu nhân bản nhiều thì giá thành bản đồ số rẻ hơn. - Chỉnh lý, tái bản dễ dàng, nhanh chóng, tiết kiệm. - Bản đồ số có tính linh hoạt hơn hẳn bản đồ giấy thông thường, có thể d ễ dàng th ực hi ện các công việc như: + Các phép đo tính khoảng cách, diện tích, chu vi... + Xây dựng các bản đồ theo yêu cầu người sử dụng. + Phân tích, xử lý thông tin để tạo ra các bản đồ chuyên đề rất khó thực hiện bằng tay như: bản đồ 3 chiều, nội suy đường bình độ thành lập bản đồ độ dốc, chồng ghép bản đồ... + In bản đồ ra nhiều tỷ lệ khác nhau theo yêu cầu. + Tìm kiếm thông tin, xem thông tin theo yêu cầu. + Ứng dụng công nghệ đa phương tiện, liên kết dữ liệu thông qua hệ thống m ạng cục b ộ, diện rộng, toàn cầu. + Ứng dụng công nghệ mô phỏng.
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 17 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh 1.4.4. Tổ chức dữ liệu bản đồ Các đối tượng của bản đồ số được tổ chức phân thành các lớp thông tin (layer, level,...). Phân l ớp thông tin là sự phân loại logic các đối tượng của bản đồ số dựa trên các tính ch ất, thu ộc tính c ủa các đ ối tượng bản đồ. Các đối tượng bản đồ được phân loại trong cùng một lớp là các đối t ượng có chung m ột s ố tính chất nào đó. Các tính chất này là các tính ch ất có tính đ ặc tr ưng cho các đ ối t ượng. Vi ệc phân l ớp thông tin ảnh hưởng trực tiếp đến nhận biết các loại đối tượng trong bản đồ số. Mỗi bản đồ có tối đa 64 lớp khác nhau được đánh số từ 0 đến 63 hoặc được đặt tên riêng. Các l ớp trong bản đồ có cùng một hệ toạ độ, cùng tỷ lệ, cùng hệ số thu phóng. Lớp là m ột thành ph ần của b ản vẽ, có thể bật (on) hoặc tắt (off) trên màn hình. Khi tất cả các lớp được bật, ta có m ột b ản đ ồ hoàn ch ỉnh. Trong một lớp thông tin, các đối tượng chỉ thuộc vào một loại đối tượng hình h ọc duy nhất: đi ểm (point, cell, symbol), đường (arc,line,polyline), vùng (polygon,region), ho ặc chú gi ải, chú thích (annotation, text). Các đối tượng trong bản đồ có các thuộc tính: vị trí (location); l ớp (level, layer); màu s ắc (color); ki ểu đường nét (line style); lực nét (line weight). 1.4.5. Xuất nhập dữ liệu bản đồ số Khả năng xuất nhập dữ liệu bản đồ số phụ thuộc vào format dữ liệu (khôn d ạng d ữ li ệu c ủa file bản đồ). Forrmat dữ liệu là yếu tố đặc biệt quan trọng trong việc trao đ ổi thông tin gi ữa các ng ười dùng khác nhau trong cùng hệ thống và giữa các hệ thống với nhau. Format dữ liệu dùng để trao đổi, phân phối thông tin cần phải thoả mãn các yêu cầu sau: - Format phải có khả năng biểu diễn đầy đủ các loại đối tượng. - Format đã được công bố công khai (có tính mở). Thông thường, dữ liệu bản đồ của các phần mềm khác nhau giao diện v ới nhau thông qua m ột format trung gian. Hiện nay ở nước ta sử dụng các chuẩn format thông dụng sau: - Chuẩn format dữ liệu của Viện Nghiên cứu các hệ thống về môi trường Mỹ (Environmental Systems Research Institute ESRI USA). ESRI là hãng xây d ựng ph ần m ềm ARC/INFO, ARCVIEW và là một trong những hãng dẫn đầu về công nghệ GIS. - Chuẩn format dữ liệu của hãng Integraph. Integraph là m ột trong những hãng d ần d ầu th ế gi ới v ề các phần mềm ảnh số và công nghệ GIS. Chuẩn của Integraph là Standard Interchange Format SIF. Format này được phát triển để trao đổi dữ liệu giữa Intergaph và các hệ thống khác. Ngoài chu ẩn SIF, format DGN cũng trở thành một trong những chuẩn phổ biến để trao đối dữ liệu hiện nay. - Chuẩn format dữ liệu của hãng AutoDesk Mỹ. AutoDesk là hãng xây d ựng ph ần m ềm AutoCAD rất phổ dụng hiện nay. Format dữ liệu DXF của AutoDesk luôn là format trao đ ổi c ủa ph ần l ớn các h ệ thống GIS hiện nay trên thế giới. - Chuẩn format dữ liệu của hãng MAPINFO, USA. Format Mapinfo Interchange Format c ủa MAPINFO là file ASCII, mô tả các đối tượng dưới theo mô hình SPAGHETTI, cho phép l ưu d ữ li ệu đ ồ hoạ (trong file MIF) và dữ liệu thuộc tính (MID). 1.5. CÁC PHƯƠNG PHÁP THÀNH LẬP BẢN ĐỒ SỐ Các nguồn dữ liệu để thành lập bản đồ số bao gồm:
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 18 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh - Số liệu đo đạc mặt đất (bằng các loại máy toàn đạc, toàn đạc điện tử, GPS ...). Kết qu ả của quá trình đo đạc được ghi trong sổ đo hoặc lưu trữ trong các b ộ nh ớ (trong ho ặc ngoài) c ủa máy. S ố li ệu đo đạc thường là các cặp toạ độ (X,Y,Z) của các điểm đo hoặc các giá trị đo góc, kho ảng cách t ừ tr ạm máy đến điểm đo và độ cao điểm đo. - Các loại bản đồ trên giấy, diamat, phim ảnh ... có sẵn (bản đồ có sẵn). Để thành lập, quản lý bản đồ số, dữ liệu từ các loại bản đồ có sẵn là một nguồn dữ liệu quan trọng và r ẻ ti ền nh ất, chúng ta s ử dụng phương pháp số hóa bản đồ để chuyển bản đồ vào máy tính. Tuy nhiên, để đ ảm b ảo đ ộ chính xác cho bản đồ số, các loại bản đồ nói trên phải đảm bảo m ột s ố yêu cầu như: b ản đ ồ ph ải rõ ràng, không nhàu nát, không can vẽ hoặc photocopy lại nhiều lần... Với các lo ại b ản đ ồ yêu c ầu đ ộ chính xác cao nh ư bản đồ địa chính, bản đồ địa hình thì có các quy định riêng (sẽ đề cập đến sau). - Ảnh hàng không và ảnh vệ tinh. Hiện nay phương pháp sử dụng ảnh hàng không, vệ tinh đang được nghiên cứu, sử dụng trong công tác thành lập bản đồ và phân tích không gian. S ố li ệu t ừ ảnh hàng không, vệ tinh phản ánh trung thực bề mặt của khu vực bay chụp t ại thời điểm ch ụp ảnh. Tuy nhiên, t ỷ l ệ của bản đồ thành lập phải phù hợp với tỷ lệ chụp ảnh và độ phân giải ảnh. Phương pháp này r ất có hi ệu quả đối với việc thành lập bản đồ tỷ lệ vừa và nhỏ. Căn cứ vào nguồn số liệu thu thập được, ta có các phương pháp thành lập bản đ ồ s ố nh ư sau: 1.5.1. Thành lập bản đồ số từ số liệu đo đạc - Số liệu đo đạc được lưu trữ trong bộ nhớ của máy . Các số liệu này được truyền vào máy tính thông qua các phần m ềm chuyên d ụng (ph ần m ềm SDR, FAMIS, ITR...). Sau đó, nhờ các chức năng của của phần mềm, các đi ểm đo đ ược hi ển th ị lên màn hình máy tính. Căn cứ vào sơ đồ nối, chúng ta có thể thành lập được b ản đ ồ b ằng ph ương pháp n ối b ằng tay hoặc nối tự động. - Số liệu đo đạc được ghi sổ theo phương pháp truyền thống. Đầu tiên, số liệu đo đạc được nhập vào máy tính bằng tay dưới dạng các file số liệu lưu trữ điểm đo. Cấu trúc file dữ liệu lưu trữ điểm đo phụ thuộc vào phần m ềm sử dụng. Sau đó, phương pháp thành lập bản đồ hoàn toàn tương tự như phương pháp trên. - Số liệu từ GPS. Để nhận loại dữ liệu này chúng ta sử dụng các phần mềm chuyên dụng nh ập d ữ liệu t ừ GPS, các phần mềm này có thể là Mapinfo, Mapsource... Dữ liệu từ GPS sau khi truyền vào máy tính th ường là các cặp toạ độ. Sử dụng các phần mềm chuyên dụng lập bản đồ hoặc các ph ần m ềm GIS đ ể thành l ập b ản đồ số như: Famis, Mapinfo, Arcview... 1.5.2. Số hóa bản đồ Đối với nguồn dữ liệu bản đồ có sẵn, dùng phương pháp số hoá bản đ ồ để xây d ựng c ơ s ở d ữ liệu bản đồ. Trước khi số hoá bản đồ thì phải có một sự chuyển đổi giữa t ọa đ ộ của các đ ối t ượng trên bản đồ với tọa độ của máy tính. Sự chuyển đổi này được thực hiện thông qua h ệ th ống các đi ểm ki ểm soát. Thông thường chúng ta thường dùng 5 điểm kiểm soát, 4 điểm ở 4 góc khung trong t ờ b ản đ ồ, đi ểm
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 19 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh thứ 5 ở giữa dùng để kiểm tra sai số. Đối với mỗi điểm kiểm soát này ta phải xác đ ịnh đ ược chính xác t ọa độ của nó, và nhập vào máy thông qua bàn phím. Bằng cách so sánh các t ọa đ ộ này, ch ương trình máy tính sẽ tính toán được tọa độ thực cho tất cả các đối tượng trên bản đồ và nh ư v ậy cho phép chúng ta l ưu tr ữ các tọa độ thực cuả chúng. Khi số hoá bản đồ, tại vị trí của các đường cắt nhau chúng ta ph ải t ạo cho nó một điểm nút để tránh các lỗi xảy ra trong quá trình số hoá. - Số hoá bản đồ bằng bàn số hoá Digitizer (Tablet digitizer) Bàn số hoá bản đồ Digitizer Chuột của bản s ố hoá Digitizer Hình : Bàn số hóa Digitizer Số hoá bản đồ bằng bàn số hoá Digitizer là một phương pháp để nh ập b ản đ ồ vào máy tính.T ờ bản đồ cần số hoá được đặt áp sát vào bề mặt của bàn Digitizer, và con chu ột dùng đ ể can (s ố hoá) các đ ối tượng trên bản đồ. Trong bàn số thường dùng một lưới các dây m ịn g ắn ch ặt vào trong bàn. Dây th ẳng đứng ghi tọa độ X và dây nằm ngang sẽ ghi tọa độ Y của bàn số. Một bàn số thường có m ột hình ch ữ nh ật ở giữa gọi là vùng hoạt động và phần nằm ngoài ranh giới hình ch ữ nhật g ọi là vùng li ệt và các t ọa đ ộ không được ghi ở vùng này. Góc thấp nhất bên trái của vùng hoạt động có t ọa đ ộ X=0 và Y=0. Vì v ậy b ản đồ cần phải được đặt trong vùng hoạt động của bàn số. Con chuột của bàn số thường có 4 nút hoặc 16 nút dùng để điều khiển chương trình của bàn số hoá. Khi m ột nút của con chu ột (th ường là nút góc cao trái) được ấn thì một dấu hiệu điện từ được truyền đến vị trí của chữ thập và cảm ứng xu ống bàn s ố. V ị trí này được cố định bằng một cặp dây thẳng đứng và dây nằm ngang. Nh ư v ậy m ột c ặp t ọa đ ộ ở trong bàn số được ghi nhận và gửi đến máy tính. Việc dùng bàn số hoá yêu cầu người số hoá phải có kỹ năng số hoá cao, để có thể tránh các l ỗi khi số hoá, đem lại độ chính xác cho bản đồ. Hiện nay, phương pháp này thường ít đ ược s ử d ụng vì các lý do: độ chính xác của bản đồ không cao, không hiệu quả về mặt thời gian, s ẽ khó khăn khi s ố hoá các b ản đ ồ phức tạp. Bản đồ sau khi số hoá sẽ là một bản đồ ở dạng Vector. - Số hoá trên màn hình (Headup digitizing) Dùng máy quét Scanner để quét bản đồ, phim ảnh với độ phân giải thích h ợp (th ường t ừ 300 - 500 DPI). Sản phẩm là một ảnh bản đồ dạng raster. Sử dụng các ph ần m ềm chuyên d ụng s ố hoá các đ ối tượng hình ảnh bản đồ trên màn hình máy tính.
Bài giảng môn học Tin học ứng dụng 20 ThS. Tr ần Qu ốc Vinh Phương pháp này được sử dụng rộng rãi vì nó có các ưu điểm sau: T ận d ụng đ ược các ch ức năng đồ hoạ sẵn có của phần mềm như phóng to, thu nhỏ và một số chức năng hỗ trợ cho quá trình s ố hoá khác; Độ chính xác bản đồ cao hơn và tiết kiệm đáng kể thời gian s ố hoá. Đi ển hình c ủa các ph ần m ềm s ố hoá bán tự động bản đồ là hệ thống phần mềm Mapping Office của tập đoàn Intergraph. Hình : Máy quét bản đồ Scanner khổ A3 và khổ A0. Hiện nay trên thị trường Việt Nam xuất hiện một số phần m ềm tự động Vector hoá. Tuy nhiên hiện nay do giá thành còn tương đối cao và sản phẩm Vector hoá ch ất l ượng ch ưa cao, ph ụ thu ộc nhi ều vào chất lượng bản đồ gốc nên các phần mềm này chưa được sử dụng rộng rãi. Vì th ế ph ương pháp ch ủ yếu để số hoá bản đồ vẫn là phương pháp số hoá bán tự động. 1.5.3. Thành lập bản đồ từ ảnh viễn thám 1.5.3.1. Khái niệm viễn thám Viễn thám (Remote sensing) là kỹ thuật quan sát và ghi nhận đối tượng mà trên th ực t ế không c ần phải tiếp xúc tới đối tượng. Dữ liệu viễn thám là loại dữ liệu có thể thu được về một diện rộng hàng trăm ngàn kilômét vuông trong một khoảng thời gian ngắn bằng các thiết b ị k ỹ thu ật ghi nh ận các b ức x ạ hay phản xạ ở các vùng phổ khác nhau của đối tượng tạo ra các thông tin mà k ết qu ả là hình ảnh chính đ ối tượng đó. Các tư liệu viễn thám có ưu việt là nhanh, k ịp thời, t ầm bao quát rộng. C ốt lõi c ủa t ư li ệu vi ễn thám chính là giá trị phổ phản xạ của các đối tượng trên bề mặt trái đất ở t ừng khoảng bước sóng. Viễn thám là một khoa học và công nghệ mà nhờ nó các tính ch ất c ủa v ật th ể quan sát đ ược xác định, đo đạc hoặc phân tích mà không cần tiếp xúc trực tiếp với chúng. Thuật ngữ viễn thám được sử dụng đầu tiên ở Mỹ vào những năm 1960 bao hàm cả các lĩnh v ực như đo ảnh, giải đoán ảnh, địa chất ảnh. Các tính chất của vật thể có thể được xác định thông qua các năng lượng bức xạ hoặc phản xạ từ vật thể. Viễn thám là một công nghệ nhằm xác định và nhận biết đ ối t ượng hoặc các điều kiện môi trư- ờng thông qua những đặc trưng riêng về phản xạ và bức xạ. Công nghệ viễn thám đặc biệt hiệu quả đối với những đối t ượng mà kh ả năng tiếp c ận nghiên cứu trực tiếp ngoài thực địa khó khăn như đi lại trong rừng, hay những khu vực núi cao trùng đi ệp. Ph ương pháp viễn thám có ưu việt hơn hẳn những phương pháp cổ điển khác khi nghiên c ứu di ễn bi ến m ột v ấn

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD