Bài giảng Viêm phúc mạc - ThS. BS. Hồ Đặng Đăng Khoa

Viêm phúc mạc là tình trạng viêm của lá phúc mạc do mủ hoặc dịch, có thể diễn tiến cấp tính hoặc mạn tính, khu trú hoặc lan toả. Đây là một cấp cứu ngoại khoa nghiêm trọng, đặc biệt khi cấp tính, thường là biến chứng nặng với tỷ lệ tử vong cao, đòi hỏi chẩn đoán và xử trí kịp thời, đúng đắn.

Tài liệu này được biên soạn dành cho sinh viên y khoa, bác sĩ nội trú, bác sĩ mới ra trường và các cán bộ y tế đang công tác trong lĩnh vực ngoại khoa hoặc cấp cứu, nhằm cung cấp kiến thức toàn diện về chẩn đoán và điều trị viêm phúc mạc.

Tài liệu này cung cấp kiến thức tổng quan về viêm phúc mạc, bắt đầu bằng việc trình bày giải phẫu và sinh lý phức tạp của phúc mạc. Phúc mạc bao gồm lá thành và lá tạng, với các chức năng cơ học quan trọng như cố định tạng, bảo vệ (tạo hàng rào chống nhiễm khuẩn, thực bào) và trao đổi chất (hấp thu, bài xuất dịch). Đặc biệt, phúc mạc thành có khả năng cảm thụ đau rất nhạy bén, là cơ sở cho các triệu chứng lâm sàng.Phân loại viêm phúc mạc được trình bày chi tiết dựa trên nguyên nhân (nguyên phát không rõ nguồn, thứ phát do bệnh lý đường tiêu hóa, gan mật, phụ khoa, chấn thương hoặc biến chứng phẫu thuật), diễn tiến (cấp tính, mãn tính), mức độ lan tràn (toàn thể, khu trú) và tác nhân gây bệnh (vi khuẩn hoặc hóa học do dịch cơ thể/dị vật).Phần triệu chứng lâm sàng mô tả các dấu hiệu cơ năng như đau bụng dữ dội, nôn ói và bí trung đại tiện. Về thực thể, bệnh nhân thường có bụng chướng, co cứng thành bụng và cảm ứng phúc mạc. Các biểu hiện toàn thân phản ánh tình trạng nhiễm trùng nặng như sốt cao, mạch nhanh, dấu hiệu nhiễm độc ở giai đoạn muộn.Chẩn đoán cận lâm sàng được đề cập bao gồm các xét nghiệm máu (bạch cầu tăng, rối loạn điện giải) và chẩn đoán hình ảnh như X-quang (liềm hơi dưới hoành), siêu âm (phát hiện dịch, giãn ruột, xác định nguyên nhân) và MSCT (cho hình ảnh chi tiết về khí tự do, áp xe và tổn thương gây bệnh). Việc chẩn đoán xác định cần kết hợp chặt chẽ giữa lâm sàng và cận lâm sàng, đồng thời lưu ý các trường hợp khó chẩn đoán như trẻ em, người già, hoặc bệnh nhân có các yếu tố làm thay đổi biểu hiện lâm sàng. Chẩn đoán nguyên nhân cũng là yếu tố then chốt để đưa ra hướng điều trị phù hợp.Cuối cùng, tài liệu tập trung vào nguyên tắc và phương pháp điều trị. Nguyên tắc điều trị nhấn mạnh sự phối hợp giữa nội khoa (hồi sức tích cực, kháng sinh) và ngoại khoa (loại bỏ nguyên nhân gây viêm, làm sạch ổ bụng, dẫn lưu). Hồi sức trước mổ cần được thực hiện khẩn trương và hiệu quả. Các kỹ thuật ngoại khoa bao gồm vô cảm, lựa chọn đường mổ, xử lý triệt để ổ nhiễm trùng (khâu lỗ thủng, cắt nối ruột, dẫn lưu áp xe) và làm sạch khoang bụng. Chăm sóc sau mổ bao gồm hồi sức toàn thân, chăm sóc vết mổ và ống dẫn lưu, khuyến khích vận động sớm để phòng ngừa biến chứng. Tài liệu cũng cảnh báo về các biến chứng cần theo dõi sau phẫu thuật.