BÀI 2BÀI 2
Ấ Ấ
Ế Ố Ế Ố Ộ Ộ Ứ Ứ Ẻ Ẻ Ế Ế
C U TRÚC XÃ H I Ộ C U TRÚC XÃ H I Ộ CÁC Y U T XÃ H I QUY T Đ NH S C KHO Ị CÁC Y U T XÃ H I QUY T Đ NH S C KHO Ị (Social Structure and Determinants of (Social Structure and Determinants of Health) Health)
TrTr
công c ng công c ng
ế ế
ộ ộ
Lê H i Hà, MA ả Lê H i Hà, MA ả Đ i h c Y t ngườngườ Đ i h c Y t ạ ọ ạ ọ lhh@hsph.edu.vn lhh@hsph.edu.vn
ụ
ụM c tiêu M c tiêu
1. Trình bày đ cượ khái ni m c u trúc xã h i và ấ ệ ộ
các y u t ế ố ủ c a c u trúc xã h i. ộ ấ
2. Trình bày đ cượ mô hình y u t ế ố xã h i nh ộ ả
h ưở ng đ n s c kh e. ứ ế ỏ
3. Phân tích đ xã cượ tác đ ngộ c a các y u t ế ố ủ
h i ộ đ nế m t s ch đ s c kh e. ủ ề ứ ộ ố ỏ
N i dung bài h c N i dung bài h c
ộ ộ
ọ ọ
1. C u trúc xã h i (CTXH) và các thành
ộ
ấ
ph n c a CTXH ủ
ầ
2. Các y u t
ế ố
xã h i nh h ộ ả
ưở
ng đ n s c ế
ứ
kh eỏ
3. Bài t p Th o lu n nhóm (KT1)
ả
ậ
ậ
Tài li u h c t p Tài li u h c t p
ọ ậ ọ ậ
ệ ệ
1. Slides bài gi ngả
2. Bài “C u trúc xã h i và tình tr ng s c kh e” trong Giáo
ứ
ấ
ạ
ộ
ỏ
trình Xã h i h c S c kh e, Tr
ng ĐHYTCC
ộ ọ
ứ
ỏ
ườ
3. Tài li u “Các y u t
ế ố
ệ
xã h i nh h ộ ả
ngưở đ nế s c kho ”. Tài ứ
ẻ
li u gi ng d y cho ệ
ả
ạ
đ iố t
ngượ sau đ iạ h c, Tr
ọ
ngườ
ĐHYTCC
4. Các tài li u đ c thêm khác do giáo viên đăng t
i trên
ệ
ọ
ả
m ng Elearning c a HSPH
ủ
ạ
C u trúc xã h i là gì?
ộ
ấ
Ki n ế trúc?
c v à ọ h i ộ X ã h c ? ? ? ọ N h â n h
Khái ni m: C u trúc xã h i ộ ấ Khái ni m: C u trúc xã h i ộ ấ
ệ ệ
Ti p c n v CTXH d a trên ý t
ự
ề
ế
ậ
ưở
ng cho r ng xã h i ộ ằ
đ
ượ
c phân chia thành các thành ph n khác nhau v i ớ
ầ
nh ng ch c năng khác nhau.
ữ
ứ
C u trúc xã h i (CTXH) là s s p x p c a các thành
ự ắ
ủ
ế
ấ
ộ
ng tác c a chúng (Fischer H).
ph n xã h i và s t ộ
ự ươ
ầ
ủ
CTXH là t ng th nh ng b ph n, nh ng thành t
t o
ữ
ữ
ể
ậ
ộ
ổ
ố ạ
nên m t xã h i nh t đ nh. CTXH có quan h m t thi
t
ệ ậ
ấ ị
ộ
ộ
ế
v i ớ quan h xã h i
ộ (Vũ Khiêu).
ệ
Quan h xã h i? ệ Quan h xã h i? ệ
ộ ộ
Hình thành ừ t
nh ng t ữ ương tác
xã h iộ
Mang tính m c ụ
đích, không ng u ẫ
nhiên
i L p ặ đi l p l ặ ạ
Khái ni m c u trúc xã h i ộ ấ Khái ni m c u trúc xã h i ộ ấ
ệ ệ
Như v y, c u trúc xã h i bao g m: ậ ấ ộ ồ
Các thành ph n xã h i c ầ ộ ơ b n c a h th ng xã ủ ệ ả ố
h i;ộ
Ví d : Gia đình, tôn giáo, lu t pháp,
ụ
ậ
y tế… là nh ng ữ
thành ph n c b n c a xã h i. ộ ơ ả
ủ
ầ
M i m t thành ph n đ ng th i l
i là m t h th ng
ờ ạ
ầ
ỗ
ộ
ồ
ệ
ộ
ố
CTXH nh v i nh ng thành ph n nh t đ nh.
ấ ị
ỏ ớ
ữ
ầ
M i liên h gi a các thành ph n xã h i ệ ữ ộ đó. ầ ố
C u trúc xã h i ộ C u trúc xã h i ộ
ấ ấ
ụ ộ
CTXH là m t công c phân tích, giúp chúng ta i ng i thích đ c cách th c con ng ứ hi u/gi ể ườ ứ ượ ả
x /hành đ ng trong đ i s ng xã h i nh th nào. ờ ố ử ư ế ộ ộ
T i sao hút thu c lá có h i cho s c kh e mà v n có m t ộ
ứ
ạ
ẫ
ạ
ỏ
ố
ng
i hút thu c lá?
t l ỉ ệ
ườ
ố
T i sao nh ng ng
i tham gia giao thông b ng xe g n
ữ
ạ
ườ
ắ
ằ
máy không đ i mũ b o hi m?
ể
ả
ộ
Ví d : ụ
Các thành ph n cầ Các thành ph n cầ
b n c a CTXH ơơ b n c a CTXH
ả ủ ả ủ
Phân t ng xã h i (Social Stratification) ầ ộ
V th xã h i (Social Status) ị ế ộ
Vai trò xã h i (Social Roles) ộ
Nhóm xã h i (Social Groups) ộ
Thi t ch xã h i (Social Institution) ế ế ộ
Phân t ng xã h i ộ Phân t ng xã h i ộ
ầ ầ
Phân t ng: phân l p thành các t ng khác nhau.
ầ
ầ
ớ
Các nhà XHH coi các phân l p này là các giai c p xã
ấ
ớ
h i. ộ
Giai c p: nh ng ng
ữ
ấ
ườ
i có cùng v trí trong m t t ng xã h i ộ
ộ ầ
ị
nh t đ nh. ấ ị
Phân bi
t giai c p và đ ng c p?
ệ
ấ
ẳ
ấ
Các nhà XHH còn s d ng khái ni m phân t ng xã h i ộ
ử ụ
ệ
ầ
đ ch m t h th ng mà xã h i x p h ng các cá nhân.
ỉ ộ ệ ố
ộ ế
ể
ạ
14/4/1912
T ng l p quí t c ộ ớ ầ
T ng l p lao đ ng th công ủ ớ ộ ầ
Phân t ng xã h i ộ Phân t ng xã h i ộ
ầ ầ
• Là m t trong nh ng n i hàm quan tr ng nh t c a ủ ữ ấ ộ ộ ọ
CTXH, ch s phân b không công b ng v các giá tr ị ỉ ự ề ằ ố
ộ . gi a các thành viên xã h i ữ
• Giá tr bao g m 3 lo i: tài s n, quy n l c, và danh d . ự ề ự ạ ả ồ ị
• M i xã h i đ u có s ộ ề ọ ự b t bình đ ng ấ ẳ trong phân ph i ố
i có nhi u ng i có ít, v i m c đ khác giá tr , ng ị ườ ề ườ ứ ộ ớ
nhau (Rodney Stark).
Phân t ng xã h i ộ Phân t ng xã h i ộ
ầ ầ
Phân t ng xã h i t n t
ộ ồ ạ
ầ
i qua các th h . ế ệ
Phân t ng XH mang tính ph bi n nh ng
ư
ế
ầ
ổ
ở
m c đ ộ
ứ
khác nhau.
Trong xã h i giai c p, các cá nhân/nhóm xã h i có th ể
ấ
ộ
ộ
thay đ i v trí c a mình trong xã h i.
ổ ị
ủ
ộ
Chuy n lên m t v trí cao h n g i là Di đ ng lên,
ộ ị
ể
ơ
ọ
ộ
Chuy n xu ng m t v trí th p h n g i là di đ ng
ể
ấ
ơ
ộ
ố
ọ
ộ
ị
xu ng.ố
Phân t ng xã h i nh h Phân t ng xã h i nh h
ộ ả ộ ả
ầ ầ
ưở ưở
ng đ n s ế ự ng đ n s ế ự
phân b v s c kh e gi a các nhóm xã ỏ phân b v s c kh e gi a các nhóm xã ỏ
ố ề ứ ố ề ứ
ữ ữ
h i khác nhau nh th nào? h i khác nhau nh th nào?
ư ế ư ế
ộ ộ
1st Class
3rd Class
“Children and Women first”
http://www.anesi.com/titanic.htm
http://www.anesi.com/titanic.htm
ị ế ị ế
V th xã h i ộ V th xã h i ộ (Social (Social status) status)
V th xã h i ộ V th xã h i ộ
ị ế ị ế
• Là v trí ho c x p h ng c a m t cá nhân hay ị ủ ặ ộ
ạ nhóm trong m t c u trúc phân t ng nh t đ nh. ế ộ ấ ấ ị ầ
• Khái ni m v th ch t ị
ị ệ nhân chi m gi ế t c các v trí mà m t cá ỉ ấ ả ế trong m t m c th i gian nh t đ nh. ờ ộ ộ ấ ị ố ữ
ệ
ỗ ị ế ợ ề ụ ỗ ị ế ẽ ề ạ ể
• M i v th có các nhi m v , quy n h n và mong đ i khác nhau => M i v th s đi u khi n cá nhân có các hành vi khác nhau.
• V th có th thay đ i theo th i gian. ị ế ể ổ ờ
V th xã h i ộ V th xã h i ộ
ị ế ị ế
Có hai lo i v th xã h i: ộ
ạ ị ế
V th s n có hay v th t
nhiên
ị ế ẵ
ị ế ự
: nh ng v th có ngay t ị ế
ữ
ừ
khi cá nhân sinh ra, đ
ng t
gia đình, dòng
ượ
c th a h ừ
ưở
ừ
h . (Ví d : Dân t c, tôn giáo, màu da, gi
i… )
ụ
ọ
ộ
ớ
V th đ t đ
c
ế ạ
ị
ượ : nh ng v th do n l c cá nhân đ t
ỗ ự
ữ
ế
ạ
ị
đ
ượ
c. (VD: ch c v giám ứ
ụ
đ cố b nh vi n)
ệ
ệ
Trong th c t
, h u h t các v th đ u là s k t h p c a
ự ế ầ
ự ế ợ
ị ế ề
ủ
ế
các thành t u và nh ng cái có s n. V th t
nhiên có
ị ế ự
ữ
ự
ẵ
th nh h
ng đ n v th đ t đ
c.
ể ả
ưở
ị ế ạ ượ
ế
V th xã h i ộ V th xã h i ộ
ị ế ị ế
V th chính: ị ế
M t s v th có t m quan tr ng h n các v th ị ế ộ ố ị ế ơ ọ ầ
khác.
V th chính là v th có t m quan tr ng đ c ọ ế ế ầ ặ ị ị
bi t th ng nh hu ng đ n cu c s ng c a cá ệ ườ ủ ở ố ộ ế ả
nhân.
Ngh nghi p th
Cho ví d v v th chính? ụ ề ị ế
ng đ
c coi là v th chính
ề
ệ
ườ
ượ
ị ế
B nh nhân m c b nh mãn tính có ph i là v th ế
ệ
ệ
ả
ắ
ị
chính không?
Vai trò xã h i (Social role) ộ Vai trò xã h i (Social role) ộ
Vai trò xã h iộ Vai trò xã h iộ
Vai trò là hành vi ng
i ta mong đ i đ
c th c hi n
ườ
ợ ượ
ự
ệ
ng ng v i m i v th xã h i xác đ nh.
t ươ
ỗ ị ế
ứ
ộ
ớ
ị
S th c hi n vai trò ph i d a trên s t
ng tác v i các
ự ự
ả ự
ự ươ
ệ
ớ
cá nhân khác và s tr giúp c a nhóm xã h i mà cá nhân
ự ợ
ủ
ộ
tham gia.
i th c hi n vai trò thày thu c ch a b nh
Ví d : M t ng ụ
ộ
ườ
ự
ữ
ố
ệ
ệ
ch khi anh ta tham gia vào m t ho t đ ng y t
nào đó
ạ ộ
ộ
ỉ
ế
(v th : bác sĩ)
và khi có ng
ế
ị
ườ ế
i đ n ch a b nh ữ
ệ
(v th ế
ị
bác sĩ xác đ nhị
trong m i tố ương quan v i v th b nh
ế ệ
ớ ị
nhân).
Vai trò c a sinh viên?
ủ
vai trò Xung đ tộđ tộ vai trò Xung
Là s không tu ng thích gi a các vai trò c a ữ ủ ự ơ
hai hay nhi u v th xã h i khác nhau. ị ế ộ ề
Ví d ?ụ
i đàn ông:
M t ng ộ
ườ
V th : C nh sát giao thông => vai trò: gi
gìn tr t
ị ế
ả
ữ
ậ
an toàn giao thông (h
t ự
ướ
ng d n, giám sát, x ử
ẫ
ph t)ạ
i cha => xung đ t vai trò khi con trai vi
V th : Ng ị ế
ườ
ộ
ph m lu t ATGT ậ
ạ
Nhóm xã h iộ Nhóm xã h iộ
Nhóm xã h iộ Nhóm xã h iộ
• Nhóm là m t t p h p t
hai ng
i tr lên, có m i quan
ộ ậ
ợ ừ
ườ ở
ố
h xã h i và chia s chung m t/nhi u m i quan tâm.
ẻ
ề
ệ
ộ
ộ
ố
(Ví d : gia đình, nhóm b n bè, câu l c b , nhóm b nh
ụ
ệ
ạ
ạ
ộ
nhân...)
• Phân bi
t nhóm và đám đông:
ệ
Đám đông là t p h p ng
i ng u nhiên, không có
ậ
ợ
ườ
ẫ
quan h xã h i. ệ
ộ
Nhóm xã h i: Thi
ộ
ế ậ
t l p m i quan h xã h i d a trên ệ
ộ ự
ố
i ích, chia
m t phân công v v th , vai trò, nhu c u l ề ị ế
ầ ợ
ộ
s nh t đ nh. ấ ị ẽ
Đ c trặĐ c trặ
ng c a nhóm xã h i ộ ưưng c a nhóm xã h i ộ
ủ ủ
• Chu n m c nhóm : giá tr , khuôn m u hành vi mà ự ẩ ẫ ị
các thành viên chia s trong m t nhóm. ẻ ộ
: n y sinh do khác quan đi m/chu n • Áp l c nhóm ự ể ả ẩ
m c c a các thành viên trong quá trình th c hi n ự ự ủ ệ
m t vai trò nh t . ấ đ nhị ộ
• Ví d ?ụ
ế ế
t ch xã h i Thi ộ ế t ch xã h i Thi ế ộ (Social Institution) (Social Institution)
Thi Thi
ế ế
t ch xã h i ộ t ch xã h i ộ
ế ế
• Là t p h p b n v ng các giá tr , chu n m c ữ ề ậ ợ ự quy ẩ ị
đ nh hành vi c a cá nhân/nhóm xã h i, đ ủ ộ ị ượ c th a ừ
nh n r ng rãi, có khi đ c th ch hóa (có quy n ậ ộ ượ ề ể ế
l c bu c ph i theo) nh m đ m b o m t nhu c u ự ằ ả ả ả ầ ộ ộ
đ c thù nào đó (tôn giáo, kinh t , xã h i...) ặ ế ộ
• Ví dụ: Qui đ nh b t bu c đ i mũ b o hi m đ i v i ố ớ ể ả ắ ộ ộ ị
ng i tham gia giao thông b ng xe g n máy ườ ằ ắ
Thi Thi
ế ế
t ch xã h i ộ t ch xã h i ộ
ế ế
Ch c năng c a thi t ch : ứ ủ ế ế
Đi u ch nh hành vi con ng i phù h p v i quy ề ỉ ườ ớ ợ
đ nh và chu n m c. ự ẩ ị
Ngăn ch n và ki m soát, giám sát nh ng hành vi ữ ể ặ
sai l ch v i chu n m c qua h th ng pháp lu t ự ệ ệ ẩ ậ ớ ố
ho c d lu n xã h i. ộ ư ậ ặ
Các đ c đi m c a thi ể Các đ c đi m c a thi ể
ủ ủ
ặ ặ
ế ế
t ch xã h i ộ t ch xã h i ộ
ế ế
Khá b n v ng; ề
ữ
Các thi
t ch có xu h
ng ph thu c nhau,
ế
ế
ướ
ụ
ộ
s đ v ho c kh ng ho ng thi ự ổ ỡ
ủ
ặ
ả
ế
t ch có ế
nh h
ả
ưở
ng l n đ n xã h i; ộ ế
ớ
Nh ng không ph i là b t bi n.
ư
ế
ấ
ả
Ph Hà Trung: Tr Ph Hà Trung: Tr
c kia và hi n nay c kia và hi n nay
ố ố
ướ ướ
ệ ệ
Ví d : Thi ụ Ví d : Thi ụ
ế ế
t ch xã h i ộ t ch xã h i ộ
ế ế
Thi t ch kinh t ế ế ế: b o đ m quá trình s n xu t, phân ả ả ả ấ
ph i l ố ợ i ích và d ch v . ụ ị
Thi t ch pháp lu t ế ậ : b o đ m tr t t ả ậ ự ế ả , công b ng và ằ
ki m soát xã h i. ộ ể
Thi t ch chính tr ế ế ị: b o đ m vi c thi p l p và gi ế ậ ệ ả ả ữ
v ng quy n h n chính tr c a giai c p lãnh đ o. ữ ị ủ ề ấ ạ ạ
Thi t ch gia đình : đi u hòa hành vi tình c m, tình ế ế ề ả
d c và nuôi d y con cái. ụ ạ
Thi Thi
ế ế
t ch xã h i ộ t ch xã h i ộ
ế ế
Thi t ch giáo d c ế ụ : truy n th nh ng tri th c ứ ữ ụ ế ề
văn hóa khoa h c cho th h tr . ế ệ ẻ ọ
Thi ế t ch y t ế ế: chăm sóc s c kh e nhân dân… ứ ỏ
Ngoài ra có các thi t ch khác nh thi ế ư ế ế t ch ế
khoa h c, quân đ i, th thao, đ o đ c, d lu n ể ư ậ ứ ạ ộ ọ
xã h i…ộ
Th o lu n nhóm ậ Th o lu n nhóm ậ
ả ả
Quan h xã h i gi a bác sĩ và b nh nhân ữ ộ ệ ệ
đ c đi u ch nh thông qua các thi ượ ề ỉ ế t ch xã ế
h i nào? ộ
Quan h xã h i gi a bác sĩ và b nh nhân ộ ữ ệ ệ
đ c đi u ch nh thông qua các thi t ch xã h i nào? ượ ề ỉ ế ộ ế
Thi : H th ng các chính sách và qui ế t ch y t ế ế ệ ố
đ nh v y t ề ị ế
Thi t ch lu t pháp: Trách nhi m công dân/trách ế ế ậ ệ
nhi m bác sĩ… ệ
ng D lu n xã h i: Th hi n thông qua các ph ể ệ ư ậ ộ ươ
ti n truy n thông đ i chúng nh báo, đài, TV … ệ ư ề ạ
….
K t lu n
ế
ậ
CTXH g m 5 thành ph n c b n: phân t ng xã h i, v ị ơ ả ầ ầ ồ ộ
th xã h i, vai trò, nhóm xã h i và thi ế ộ ộ ế t ch xã h i. ộ ế
CTXH nh h ng đ n s c kh e. S phân b không ả ưở ứ ự ế ỏ ố
đ ng đ u v tình tr ng s c kh e khác nhau gi a các ữ ứ ề ề ạ ỏ ồ
nhóm xã h i có v th xã h i khác nhau (Ví d : ị ế ụ ộ ộ
Titanic)
Thi t ch xã h i ki m soát hành vi c a con ng i phù ế ộ ể ủ ế ườ
h p v i chu n m c mà CTXH qui đ nh. ự ẩ ớ ợ ị
