BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỸ THUẬT CÔNG NGHIỆP
BÀI TIỂU LUẬN
Môn học: Cơ sở văn hoá của MTTT Việt Nam
Ý NIỆM VỀ TÌNH MẪU TỬ VÀ QUAN NIỆM
SUNG TÚC TRONG VĂN HOÁ VIỆT QUA
BỨC TRANH DÂN GIAN ĐÔNG HỒ
"ĐÀN LỢN ÂM DƯƠNG"
Giảng viên hướng dẫn: PGS.TS. ĐẶNG MAI ANH
Học viên: BÙI THỊ THANH HUYỀN ( 28/11/1980 )
Lớp: Thạc sĩ K25.2
Hà Nội, tháng 12 năm 2025
LỜI CẢM ƠN
Kính gửi giảng viên: PGS.TS Đặng Mai Anh,
Em xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới Cô vì những kiến thức,
kinh nghiệm và tâm huyết mà Cô đã tận tình truyền đạt trong suốt thời gian học tập môn
học vừa qua.
Trong mỗi buổi giảng, Cô không chỉ mang đến cho chúng em những tri thức quý
báu, hệ thống và cập nhật, mà còn truyền cảm hứng, khơi dậy niềm say mê nghiên cứu cũng
như tinh thần nghiêm túc trong học thuật. Phong cách giảng dạy tận tâm, gần gũi và luôn
khuyến khích tư duy độc lập của Cô đã giúp em trưởng thành hơn rất nhiều trong cách tiếp
cận vấn đề, mở rộng tầm nhìn và tự tin hơn trong hướng nghiên cứu của mình.
Em thật sự trân trọng những góp ý chi tiết, những định hướng khoa học và cả sự
động viên của Cô dành cho em trong quá trình học. Đây sẽ là hành trang vô cùng quý giá
để em tiếp tục học tập, nghiên cứu và hoàn thiện bản thân trong chặng đường tiếp theo.
Một lần nữa, em xin gửi tới Cô lời cảm ơn chân thành và kính chúc Cô luôn mạnh
khỏe, hạnh phúc và thành công trong sự nghiệp giảng dạy và nghiên cứu.
Học viên:
Bùi Thị Thanh Huyền B
MỤC LỤC
I. MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1
2. Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 1
II. NỘI DUNG ......................................................................................................... 2
CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CÁC KHÁI NIỆM CHÍNH ....................... 2
1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 2
1.2. Khái quát tranh dân gian Đông Hồ ............................................................ 2
1.3. Giới thiệu tác phẩm “Đàn lợn âm dương” ................................................. 3
CHƯƠNG II. Ý NIỆM VỀ TÌNH MẪU TỬ VÀ SUNG TÚC TRONG TÁC
PHẨM “ĐÀN LỢN ÂM DƯƠNG” ................................................................................. 5
2.1. Biểu hiện của tình mẫu tử và tính sung túc ............................................... 5
2.2. Quan niệm của người xưa .......................................................................... 6
2.3. Tính tiếp nhận đương đại của tác phẩm ..................................................... 6
2.4. Hiệu quả nghệ thuật ................................................................................... 7
2.5. Hiệu quả văn hóa ....................................................................................... 7
III. KẾT LUẬN ....................................................................................................... 9
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 10
1
I. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong kho tàng mỹ thuật dân gian Việt Nam, tranh Đông Hồ là dòng tranh tiêu biểu
ghi lại cách người Việt cảm nhận thế giới qua hệ thống biểu tượng giàu tính triết lý. Bên
cạnh các đề tài quen thuộc như Lợn đàn, Gà mẹ gà con, Chăn trâu thổi sáo…, bức “Đàn lợn
âm dương” nổi bật bởi cách thể hiện khái niệm âm, dương, tình mẫu tử, sự sung túc và triết
lý phồn thực của cư dân nông nghiệp. Đây không chỉ là một hình ảnh mang tính trang trí,
mà còn là biểu tượng ý niệm về sự sinh sôi, bền vững, hài hòa và mong ước thịnh vượng
của người Việt.
Trong bối cảnh hiện đại, giá trị dân gian đang đối diện với sự thay đổi của nhận thức
thẩm mỹ và nhịp sống đô thị. Vì vậy, việc nghiên cứu tác phẩm “Đàn lợn âm dương” không
chỉ giúp khẳng định giá trị văn hoá, nghệ thuật của dòng tranh Đông Hồ, mà còn góp phần
lý giải cách người Việt xưa, nay nhìn nhận mẫu tính, sung túc và sự hài hòa vũ trụ.
Nghiên cứu đề tài này là cần thiết, bởi nó làm rõ sự giao thoa giữa nghệ thuật – văn
hóa, triết học, đồng thời thể hiện sức sống của giá trị dân gian trong đời sống đương đại.
2. Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu
Mục tiêu của nghiên cứu này là làm sáng tỏ các ý niệm trung tâm được thể hiện trong
tác phẩm tranh dân gian Đông Hồ Đàn lợn âm dương, bao gồm tình mẫu tử, quan niệm về
sự sung túc và tư tưởng âm dương trong văn hóa Việt Nam. Thông qua việc phân tích cấu
trúc hình tượng, bố cục, màu sắc và các quy ước thị giác của dòng tranh Đông Hồ, nghiên
cứu hướng đến việc lý giải cách hình tượng đàn lợn trở thành biểu trưng cho đời sống vật
chất sung mãn, sự sinh sôi và tinh thần gia đình trong xã hội Việt Nam truyền thống. Bên
cạnh đó, nghiên cứu cũng hướng đến khảo sát ý nghĩa văn hóa của tác phẩm trong mối liên
hệ với tín ngưỡng dân gian, quan niệm về phúc lộc và cách người Việt nhìn nhận vai trò
của con giống trong đời sống tinh thần.
Phạm vi nghiên cứu tập trung vào việc đọc hiểu hệ thống biểu tượng và các lớp ý
nghĩa văn hóa nghệ thuật của tác phẩm, đặc biệt là mối quan hệ giữa hình tượng mẹ con
trong đàn lợn và các giá trị về tình cảm gia đình, sinh nở, bảo trợ và mong ước thịnh vượng.
Nghiên cứu đồng thời xem xét cách tác phẩm được tiếp nhận trong bối cảnh đương đại, bao
gồm sự diễn giải của người xem hiện nay, vị trí của tranh Đông Hồ trong đời sống văn hóa
và khả năng tái hiện hình tượng đàn lợn trong các sản phẩm mỹ thuật ứng dụng. Trong
phạm vi này, nghiên cứu không tập trung phân tích sâu về kỹ thuật in tranh, quy trình khắc
ván hay vật liệu mà chủ yếu tiếp cận tác phẩm từ góc độ ngữ nghĩa, ý niệm và biểu tượng.
2
II. NỘI DUNG
CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CÁC KHÁI NIỆM CHÍNH
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Khái niệm “Ý niệm”
Theo Từ điển Tiếng Việt, ý niệm là “hình ảnh chung phản ánh những đặc điểm cơ
bản của sự vật trong ý thức” (Hoàng Phê, 2010).
Trong triết học Mác, Lênin, ý niệm được xem là “kết quả của quá trình nhận thức,
mang khả năng tác động trở lại đời sống xã hội”.
Durkheim cũng nhấn mạnh rằng ý niệm là “một hành vi tinh thần biểu thị một sự vật
xác định” cho thấy tính chất vừa trừu tượng vừa gắn với đối tượng cụ thể.
Như vậy, trong nghệ thuật, ý niệm không chỉ là nội dung mà tác phẩm muốn diễn
đạt, mà còn là quá trình chuyển hoá cảm xúc biểu tượng thành nhận thức trong người xem.
1.1.2. Khái niệm “Tình mẫu tử”
Tình mẫu tử trong văn hóa Việt không chỉ là sự chăm sóc con cái mà còn là hình
ảnh thiêng liêng của Mẹ, cội nguồn, bao dung và che chở. Từ đạo Mẫu, tín ngưỡng thờ Mẹ,
đến những hình tượng gà mẹ, lợn mẹ trong tranh dân gian, tất cả đều nhấn mạnh vai trò của
người Mẹ như gốc rễ của sự sống.
1.1.3. Khái niệm “Sung túc”
“Sung túc” trong văn hóa Việt gắn với phồn thực, với niềm tin rằng sự đầy đặn, tròn
trịa, nhiều con nhiều cháu là dấu hiệu của hạnh phúc và thịnh vượng. Vì vậy, hình ảnh đàn
lợn được vẽ mũm mĩm, khỏe mạnh, hòa quyện âm – dương nhằm nhấn mạnh ước vọng no
đủ – hưng thịnh – sinh sôi bất tận. (1)
1.2. Khái quát tranh dân gian Đông Hồ
1.2.1. Đặc điểm tạo hình
Các đặc điểm tạo hình của tranh Đông Hồ thể hiện rõ trong hệ thống đường nét, hình
khối, màu sắc và bố cục. Trước hết, đường nét được xử lí khỏe khoắn và dứt khoát, tạo nên
nhịp điệu thị giác rõ ràng và khả năng nhấn mạnh những chi tiết quan trọng của hình tượng.
Hình khối trong tranh có xu hướng cô đọng, giản lược và được tổ chức hướng đến việc biểu
đạt tính biểu tượng hơn là miêu tả hiện thực, qua đó làm nổi bật những giá trị ý niệm của
từng mô típ. Bảng màu của tranh được xây dựng từ các chất liệu tự nhiên như trắng sò,
vàng hoa hòe, đỏ sỏi và đen than, tạo nên sắc thái mộc mạc nhưng giàu tính biểu cảm, đồng
thời phản ánh kĩ thuật chế tác truyền thống của cư dân vùng Kinh Bắc. Bố cục tranh mang
tính ước lệ, được tổ chức theo tinh thần trang trí, trong đó tỉ lệ và vị trí của các yếu tố tạo
