Báo cáo nông nghiệp: " ĐáNH GIá KHả NĂNG KếT HợP CủA MộT Số DòNG Bố Mẹ PHụC Vụ CHọN LúA LAI HAI DòNG TạI THáI NGUYÊN"

Tạp chí Khoa học và Phát triển 2010: Tập 8, số 6: 907 - 915 TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI

§¸NH GI¸ KH¶ N¡NG KÕT HîP CñA MéT Sè DßNG Bè MÑ PHôC Vô CHäN LóA LAI HAI DßNG T¹I TH¸I NGUY£N

Combining Ability of TGMS and R Lines Evaluated in Thai Nguyen for Developing Two - Line Hybrid Rice

Phạm Văn Ngọc1, Vũ Văn Liết2 1Khoa Nông học, Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên 2Viện Lúa, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội Địa chỉ email liên hệ tác giả: ngocnonglam@gmail.com

TÓM TẮT

Để chọn tạo lúa lai thích ứng với điều kiện sinh thái một số tỉnh vùng núi Đông Bắc, nghiên cứu đánh giá khả năng kết hợp (KNKH) chung của 4 dòng bất dục TGMS: TG10, Peiai 64S, TG5,TG27 và 5 dòng bố: R931, T15, TN 13, RC5, R171 đã được tiến hành. Các dòng bố mẹ được gieo cấy và lai theo cặp trong vụ mùa 2006, con lai được đánh giá ở vụ xuân 2007. Thí nghiệm đánh giá KNKH bố trí khối ngẫu nhiên hoàn, ba lần lặp lại, bón phân, theo dõi các chỉ tiêu theo tiêu chuẩn ngành TCN 558-2002 về Quy phạm khảo nghiệm VCU và hệ thống tiêu chuẩn đánh giá cây lúa của IRRI (2002). Kết quả cho thấy dòng TG10 và hai dòng phục hồi R391 và RC5 có đặc điểm nông sinh học phù hợp tạo giống lúa lai, đồng thời có khả năng kết hợp riêng cao. Dòng mẹ TG10 có giá trị KNKH riêng tính trạng số hạt/bông cao nhất (8,62), dòng bố R391 có giá trị KNKH riêng cao nhất (5,99). Hai tổ hợp lai có giá trị ưu thế lai chuẩn dương cao nhất là Pei ải 64S/R931 (31,16%) và TG10/R391 (28,12%) đồng thời có giá trị ưu thế lai trung bình và ưu thế lai thực cao. Nên sử dụng dòng mẹ TG10 để chọn tạo giống lúa ưu thế lai thích ứng với vùng núi Đông Bắc.

Từ khóa: Dòng TGMS, dòng bố R, hai dòng, khả năng kết hợp, lúa lai.

SUMMARY

The general combining ability of TGMS lines and R lines is evaluated in order to develop two-line hybrid rice varieties that adapt to Northeast Mountainous areas of Viet Nam. The four indica thermo sensitive genic male sterile (TGMS) lines as female parents are TG10, Peiai 64S, TG5, TG27 and 5 restorers lines as male parents are R931, T15, TN 13, RC5, R171. The female and male lines were used to produce 20 F1 hybrids by diallel cross to evaluate the combining ability and standard heterosis of yield and agronomic traits. The female and male lines were evaluated and paired crossed during summer season 2006. The 30 entries (9 parents, 20 crosses and Viet Lai 20 as check) were grown in a randomized complete block design with three replications at Thai Nguyen University. TG10 and Peiai64S were the best general combiner among sterile lines. The two R lines, R391 and RC5 have best general combining ability and acceptable agronomic traits. The higher GCA parents exhibited stronger standard heterosis in hybrids are Peiai 64S/R931 (31.16%) and TG10/R391 (28.12%). The TG10 line needs further research to develop two-lines hybrid rice varieties adaptable to Northeast Mountainous areas of Viet Nam.

Key words : Combining ability, hybrid rice, R line, TGMS line, two-line.

1. §ÆT VÊN §Ò

ph¸t triÓn më réng nhanh chãng ®¹t kho¶ng 600.000 ha. Tuy nhiªn, gièng lóa lai vμ s¶n xuÊt h¹t lai trong n−íc míi chØ ®¸p øng kho¶ng 25% diÖn tÝch. ChÝnh v× thÕ nghiªn cøu chän t¹o gièng lóa lai míi thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c nhau lμ mét ®ßi hái cÊp thiÕt cña s¶n xuÊt lóa lai hiÖn nay.

Chän t¹o gièng lóa lai hai dßng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ë ViÖt Nam ®· thu ®−îc nh÷ng thμnh c«ng ®¸ng khÝch lÖ, gãp phÇn ph¸t triÓn vμ më réng diÖn tÝch s¶n xuÊt lóa lai ë ViÖt Nam. DiÖn tÝch s¶n xuÊt lóa lai n¨m 1991 kho¶ng 100 ha ®Õn n¨m 2007 ®·

907

Đánh giá khả năng kết hợp của một số dòng bố mẹ phục vụ chọn lúa lai hai dòng tại Thái Nguyên

trç trïng khíp víi dßng mÑ. Mçi cÆp bè mÑ gieo trång 180-200 c¸ thÓ, khi lóa trç lÊy 6-10 c©y dßng mÑ ®em trång vμo dßng bè trç trïng khíp vμ ®−îc c¸ch ly b»ng nilon, tiÕn hμnh thô phÊn bæ sung trong suèt thêi gian hoa në. ThÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp ®−îc bè trÝ kiÓu khèi ngÉu nhiªn hoμn toμn (RCBD), diÖn tÝch « thÝ nghiÖm 5 m2, nh¾c l¹i ba lÇn. Thêi vô gieo m¹ tõ ngμy 28 th¸ng 1 n¨m 2007, cÊy trªn ®Êt c¸t b¹c mμu t¹i Th¸i Nguyªn.

Ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu vμ ®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu theo dâi theo TCN 558-2002 cña Bé N«ng nghiÖp & PTNT vÒ Quy ph¹m kh¶o nghiÖm VCU vμ hÖ thèng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ c©y lóa cña IRRI (2002).

Mét trong nh÷ng b−íc quan träng trong qu¸ tr×nh chän t¹o gièng lóa −u thÕ lai lμ b−íc ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña c¸c dßng bè mÑ. Theo Virmani vμ cs. (2003), ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña c¸c dßng bè mÑ lμ cùc kú h÷u Ých trong ch−¬ng tr×nh t¹o gièng −u thÕ lai, ®Æc biÖt khi cã nhiÒu dßng bè mÑ, qua ®¸nh gi¸ ®Ó chän dßng bè mÑ cã kh¶ n¨ng t¹o −u thÕ lai. Ph−¬ng ph¸p lai tester cña Kemothorne (1957) ®−îc sö dông phæ biÕn nhÊt cho môc ®Ých nμy (Virmani vμ cs., 2003). ë ViÖt Nam, nh÷ng nghiªn cøu cña NguyÔn ThÞ Tr©m & cs. (2006); TrÇn V¨n Quang & cs. (2005); Vò V¨n LiÕt & cs. (2009), v.v... ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp trong chän t¹o gièng lóa lai ®· ®−a ra ®−îc nhiÒu gièng lóa lai míi.

Ph©n tÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm trªn ch−¬ng tr×nh IRRISTAT 4.0 vμ Office Excel 2003. Ph©n tÝch kh¶ n¨ng kÕt hîp cña mét sè tÝnh tr¹ng sè l−îng theo ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch kh¶ n¨ng kÕt hîp lóa lai cña IRRI (2003).

3. KÕt qu¶ vμ th¶o luËn

3.1. §Æc ®iÓm n«ng sinh häc, n¨ng suÊt c¸c dßng bè mÑ vμ tæ hîp lai (THL)

Th¸i Nguyªn lμ mét tØnh thuéc vïng nói phÝa B¾c n−íc ta ®−îc Bé N«ng nghiÖp & PTNT ®¸nh gi¸ cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn lóa. Nghiªn cøu nμy ®· tiÕn hμnh chän läc mét sè dßng mÑ TGMS vμ dßng bè R ®Ó sö dông chän t¹o lóa lai hai dßng. Nghiªn cøu ®· ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña c¸c dßng bè mÑ míi chän läc trong ®iÒu kiÖn sinh th¸i tØnh Th¸i Nguyªn lμm c¬ së ph¸t triÓn gièng lóa lai hÖ hai dßng thÝch øng trong ®iÒu kiÖn mét sè tØnh miÒn nói §«ng B¾c.

2. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU

2.1. VËt liÖu

Dßng mÑ bÊt dôc ®ùc di truyÒn nh©n mÉn c¶m víi nhiÖt ®é (TGMS) nhËp néi tõ Trung Quèc: Pei¶i 64S, TG5, TG10 vμ TG27. Dßng bè ®−îc chän t¹o trong n−íc: R931, T15, TN13 vμ RC5. C¸c tæ hîp lai lμ 20 tæ hîp lai ®−îc lai t¹o tõ c¸c dßng bè mÑ trªn vμ gièng ®èi chøng ViÖt lai 20.

2.2. Thêi gian vμ ®Þa ®iÓm

ThÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hμnh t¹i tØnh Th¸i Nguyªn trong 2 thêi vô: vô mïa 2006 ®¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc c¸c dßng bè mÑ vμ lai t¹o; vô xu©n 2007 ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp c¸c dßng bè mÑ vμ tæ hîp lai.

2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

C¸c dßng bè mÑ ®−îc tiÕn hμnh lai tester theo m« h×nh cña Kemothorne (1957). C¸c dßng bè mÑ ®−îc gieo thμnh tõng cÆp, dßng bè cña mçi cÆp lai ®−îc gieo lμm ba ®ît vμ bè trÝ

KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ mét sè tÝnh tr¹ng n«ng sinh häc cña bè mÑ vμ THL vÒ thêi gian sinh tr−ëng, chiÒu cao c©y, sè l¸, sè nh¸nh vμ chiÒu dμi l¸ ®ßng ®Ó nhËn biÕt nh÷ng biÓu hiÖn kiÓu h×nh cña bè mÑ vμ THL. Thêi gian sinh tr−ëng tõ gieo ®Õn trç c¸c dßng bÊt dôc giao tõ 84 ®Õn 89 ngμy, dßng phôc håi tõ 105 ®Õn 112 ngμy, t−¬ng tù c¸c dßng phôc håi triÓn väng cña NguyÔn V¨n Hoan vμ cs. (2006). Thêi gian sinh tr−ëng cña c¸c THL dμi h¬n c¸c dßng mÑ, nh−ng ng¾n h¬n c¸c dßng bè tõ 5 - 7 ngμy. Nh×n chung, c¸c THL cã thêi gian sinh tr−ëng trong vô xu©n tõ 130 ®Õn 138 ngμy, t−¬ng tù nh− c¸c THL lai triÓn väng vμ ®· phæ biÕn ra s¶n xuÊt cña NguyÔn ThÞ Tr©m vμ cs. (2006). C¸c THL thuéc nhãm ng¾n ngμy phï hîp cho canh t¸c ë vïng nói §«ng B¾c bé. ChiÒu cao c©y, sè l¸ th©n chÝnh, kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh ®Òu t−¬ng ®−¬ng gièng ®èi chøng vμ thuéc lo¹i h×nh th©m canh. HÇu hÕt c¸c THL ®Òu cã kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh kháe tõ 9 - 10,26 nh¸nh vμ cã chiÒu dμi l¸ ®ßng dμi h¬n ®èi chøng, trong ®ã cã 5 THL chiÒu dμi l¸ ®ßng cã kÝch th−íc trªn 30 cm (B¶ng 1).

908

Phạm Văn Ngọc, Vũ Văn Liết

B¶ng 1. Mét sè ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña c¸c dßng bè mÑ vμ tæ hîp lai vô xu©n 2007

Số nhánh Số lá Bố mẹ và THL Thứ tự

Cã 3 tæ hîp lai cã n¨ng suÊt cao h¬n ®èi chøng ë ®é tin cËy 95% ®ã lμ: tæ hîp TG10/R931 ®¹t 9,08 tÊn/ha, TG10/RC5 ®¹t 8,94 tÊn/ha vμ Pei ¶i 64S/R931 ®¹t 9,30 tÊn/ha. Trong c¸c yÕu tè t¹o thμnh n¨ng suÊt, dßng mÑ TG10 cã tû lÖ h¹t ch¾c thÊp nhÊt (28,3%) so víi c¸c dßng bÊt ®ùc, nh−ng cã sè h¹t/b«ng (114,6) cao h¬n c¸c dßng bÊt dôc ë møc ®é tin cËy 95%. Khèi l−îng 1000 h¹t cña Pei ¶i 64S (18,50 g) thÊp nhÊt, dßng TG10 vμ TG5 cã khèi l−îng h¹t t−¬ng ®−¬ng nhau (B¶ng 2).

Dßng mÑ Pei ¶i 64S cã c¸c yÕu tè t¹o thμnh n¨ng suÊt vμ n¨ng suÊt ë møc cao vμ kh¸ c©n b»ng gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng nμy, ®Æc biÖt tû lÖ h¹t ch¾c cao h¬n dßng TG10. Hai dßng bè R931 vμ RC5 cã c¸c chØ tiªu: sè b«ng/khãm, sè h¹t/b«ng vμ sè h¹t ch¾c/b«ng cao h¬n c¸c dßng bè cßn l¹i. KÕt qu¶ nμy gióp cho dßng R931 vμ RC5 cã nhiÒu phÊn ®Ó cung cÊp cho dßng mÑ trong s¶n xuÊt h¹t lai.

lai cã n¨ng suÊt cao h¬n gièng ®èi chøng ë møc ®é tin cËy 95%, cßn l¹i 17 tæ hîp lai cã n¨ng suÊt t−¬ng ®−¬ng víi gièng ViÖt lai 20. C¸c tæ hîp lai cã n¨ng suÊt h¬n ViÖt lai 20 lμ: Pei ¶i 64s/R931, TG10/R931 vμ TG10/RC5, trong ®ã tæ hîp lai Pei ¶i 64S/R931 cã n¨ng suÊt cao nhÊt 9,30 tÊn/ha, cao h¬n ®èi chøng ViÖt lai 20 lμ 2,21 tÊn/ha. Ph©n tÝch t−¬ng quan mét tÝnh tr¹ng liªn quan n¨ng suÊt cña 20 tæ hîp lai, kÕt qu¶ cho thÊy n¨ng suÊt cã t−¬ng quan chÆt víi chØ tiªu sè h¹t/b«ng (r=0,83) ë møc tin cËy 99% vμ t−¬ng quan trung b×nh víi c¸c tÝnh tr¹ng tû lÖ h¹t ch¾c (r=0,62); giÐ cÊp 1 (r=0,51) vμ giÐ cÊp 2 (r=0,53). So s¸nh gi¸ trÞ hÖ sè t−¬ng quan lý thuyÕt (r b¶ng) 0,56, ta thÊy r tÝnh > r b¶ng, nh− vËy n¨ng suÊt c¸c tæ hîp lóa lai hai dßng cã t−¬ng quan chÆt víi tÝnh tr¹ng sè h¹t/b«ng ë ®é tin cËy 99%. Do vËy muèn THL cã n¨ng suÊt cao, nªn chän dßng bè mÑ cã KNKH cao vÒ tÝnh tr¹ng sè h¹t/b«ng (B¶ng 3).

Trong c¸c tæ hîp lai nghiªn cøu cã 3 tæ hîp

909

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 TG10 Peiai TG27 TG5 R931 T15 TN13 RC5 R171 TG10/R931 TG10/T15 TG10/TN13 TG10/RC5 TG10/R171 Pei ải 64S/R931 Pei ải 64S/T15 Pei ải 64S/RC5 Pei ải 64S/TN13 Pei ải 64SR171 TG27/R931 TG27/T15 TG27/TN13 TG27/RC5 TG27/R171 TG5/R931 TG5/T15 TG5/RC5 TG5/TN13 TG5/R171 Việt Lai 20 Thời gian sinh trưởng (ngày) 115 112 115 117 140 142 135 136 135 130 135 135 136 136 135 135 132 135 135 136 132 135 135 135 138 135 137 136 135 128 Thời gian gieo-trỗ (ngày) 88 84 88 89 110 112 105 106 105 100 105 105 106 106 105 105 102 105 105 106 102 105 105 105 108 105 107 106 105 98 Chiều cao cây (cm) 105,5 94,4 95,4 105,9 118,5 119,3 133,4 103,3 112,4 106,7 113,8 120,3 114,1 116,9 120,3 115,3 113,3 122,2 105,7 113,7 114,4 110,8 115,2 110,4 114,3 114,9 118,7 121,0 115,7 117,9 9,5 9,2 10,8 7,7 7,7 7,2 7,4 6,9 7,2 8,0 7,7 8,9 7,6 9,0 9,1 8,8 8,0 9,3 8,5 10,3 9,9 8,5 9,2 8,4 9,7 9,0 8,1 7,6 8,3 7,8 Chiều dài lá đòng (cm) 26,9 25,3 29,4 30,9 28,4 29,7 32,3 32,9 30,6 30,5 32,1 29,0 32,3 30,7 26,5 25,5 26,3 26,2 30,8 28,7 25,5 26,7 32,3 29,5 31,4 32,8 30,7 30,6 29,6 19,2 13,6 13,7 13,8 13,9 15,3 15,4 14,7 15,8 15,1 14,9 15,0 14,3 15,0 14,1 14,5 14,4 14,2 15,3 15,2 15,1 14,2 14,8 14,9 14,0 14,8 14,9 15,0 14,6 14,7 14,6

Đánh giá khả năng kết hợp của một số dòng bố mẹ phục vụ chọn lúa lai hai dòng tại Thái Nguyên

B¶ng 2. N¨ng suÊt vμ yÕu tè cÊu thμnh n¨ng suÊt cña dßng bè mÑ vμ con lai vô xu©n 2007

TT Bố mẹ và THL Số bông/khóm Số hạt/bông Tỷ lệ hạt chắc (%) Khối lượng 1000 hạt (g) Năng suất (t/ha)

TG10 1 9,6 114,6 28,3 22,30 2,27*

Peiai 64S 2 9,2 99,3 39,0 18,50 2,12*

TG27 3 10,8 95,8 51,3 21,40 3,74*

TG5 4 7,7 106,8 55,0 22,34 3,27*

R931 5 7,7 156,7 97,2 21,60 6,16ns

T15 6 7,2 144,7 90,1 23,43 7,30ns

TN13 7 7,4 144,0 93,4 20,56 6,77ns

RC5 8 7,9 153,1 91,8 29,79 6,46ns

R171 9 7,2 136,9 70,9 22,76 5,33*

TG10/R931 10 8,8 136,5 88,1 24,78 9,08*

TG10/T15 11 7,7 135,9 89,8 27,26 8,48ns

TG10/TN13 12 9,0 134,4 89,3 24,00 8,58ns

TG10/RC5 13 7,6 135,9 87,7 29,61 8,94*

TG10/R171 14 9,0 116,3 88,4 26,71 8,22ns

Pei ải 64S/R931 15 9,1 143,2 87,5 24,45 9,30*

Pei ải 64S/T15 16 8,8 121,0 87,6 22,57 6,99ns

Pei ải 64S/RC5 17 8,1 128,4 88,4 24,08 7,35ns

Pei ải 64S/TN13 18 9,3 123,8 86,0 18,20 5,99ns

Pei ải 64SR171 19 8,5 111,7 85,3 23,72 6,37ns

TG27/R931 20 10,3 127,1 88,3 21,68 8,30ns

TG27/T15 21 9,9 114,3 86,5 23,34 7,62ns

TG27/TN13 22 8,5 116,3 89,2 23,10 6,81ns

TG27/RC5 23 9,2 110,0 86,8 22,49 6,60ns

TG27/R171 24 8,4 109,7 86,1 23,59 6,21ns

TG5/R931 25 9,7 109,8 85,3 20,67 6,23ns

TG5/T15 26 9,0 113,9 87,6 23,52 7,03ns

TG5/RC5 27 8,1 129,7 86,8 26,53 8,01ns

TG5/TN13 28 7,6 135,6 88,6 26,20 7,97ns

TG5/R171 29 8,4 109,6 86,7 25,47 6,75ns

Việt Lai 20 30 7,8 126,6 87,6 24,47 7,09

CV% 11,9 7,5 3,5 10,5 9,40

910

1,64 10,49 4,68 4,04 1,57 LSD 0,05

Phạm Văn Ngọc, Vũ Văn Liết

B¶ng 3. Mèi t−¬ng quan mét sè tÝnh tr¹ng sè l−îng vμ n¨ng suÊt c¸c tæ hîp lai

Tính trạng Năng suất Số hạt/bông Dài bông Số gié cấp 1 Số gié cấp Cao cây Số bông/cây Tỷ lệ chắc

Năng suất 1,00

Số hạt/bông 0,83 1,00

Tỷ lệ chắc 0,62 1,00 0,58

Dài bông 0,14 0,12 1,00 0,04

Số gié cấp 1 0,51 0,21 0,03 0,58 1,00

Số gié cấp 2 0,53 0,41 0,17 0,82 0,18 1,00

Cao cây 0,32 0,31 0,35 0,43 -0,06 0,66 1,00

Số bông/cây -0,15 -0,33 -0,30 -0,37 -0,47 -0,23 0,07 1,00

3.2. BiÓu hiÖn s©u bÖnh h¹i cña c¸c dßng bè mÑ vμ THL

§¸nh gi¸ møc ®é biÓu hiÖn s©u bÖnh h¹i c¸c dßng bè mÑ vμ con lai trong vô xu©n 2007 cho thÊy c¸c dßng bè mÑ vμ THL ®Òu ë møc bÞ h¹i nhÑ tõ ®iÓm 1 ®Õn ®iÓm 3 theo thang ®iÓm cña IRRI (2002) (B¶ng 4). §Æc biÖt rÇy n©u, kÕt qu¶ theo dâi trªn ®ång ruéng c¸c dßng bè mÑ vμ tæ hîp lai biÓu hiÖn nhÑ (®iÓm 1).

3.3. Kh¶ n¨ng kÕt hîp chung vμ riªng cña c¸c dßng bè mÑ vμ THL

KÕt qu¶ nghiªn cøu kh¶ n¨ng kÕt hîp cã gi¸ trÞ cho lùa chän dßng bè mÑ vμ tæ hîp lai ®Õ chän t¹o gièng lóa lai vμ ®Æc biÖt sö dông khai th¸c c¸c dßng mÑ. Bëi v× trong chän t¹o gièng lóa lai, viÖc t¹o dßng mÑ bÊt dôc khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi viÖc chän t¹o dßng bè. Trong 4 dßng mÑ ®−îc ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕt hîp chung, chóng t«i ®Ò xuÊt sö dông dßng mÑ TG10 ®Ó lai thö víi c¸c dßng bè kh¸c n÷a ®Ó t×m kiÕm tæ hîp lóa lai hai dßng míi. Dßng TG10 cã gi¸ trÞ kh¶ n¨ng kÕt hîp chung d−¬ng vμ møc cao vÒ tÝnh tr¹ng sè h¹t trªn b«ng (8,62), khèi l−îng 1000 h¹t (2,39) vμ n¨ng suÊt (1,24) phï hîp ®−a vμo chän gièng lóa −u thÕ lai. KÕt luËn nμy phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña TrÇn V¨n Quang vμ cs. (2005).

§èi víi c¸c dßng bè, −íc l−îng kh¶ n¨ng kÕt hîp chung sè h¹t/b«ng cho thÊy: dßng R931 cã gi¸ trÞ cao nhÊt (5,99) ë ®é tin cËy 95%, ng−îc l¹i dßng R171 cã gi¸ trÞ kÕt hîp chung ©m nhá nhÊt (-11,34) víi ®é tin cËy 95%. C¸c dßng bè cßn l¹i: T15, TN13, RC5 gi¸ trÞ −íc l−îng kh¶ n¨ng tæ hîp chung sai kh¸c kh«ng cã ý nghÜa ë ®é tin cËy 95%.

KÕt qu¶ ph©n tÝch kh¶ n¨ng kÕt hîp cña c¸c dßng bè mÑ vÒ mét sè tÝnh tr¹ng: sè h¹t/b«ng, khèi l−îng 1000 h¹t vμ n¨ng suÊt thu ®−îc tr×nh bμy t¹i b¶ng 3. Dßng TG10 cã gi¸ trÞ kh¶ n¨ng kÕt hîp chung lín h¬n c¸c dßng bÊt dôc cßn l¹i ë tÊt c¶ c¸c tÝnh tr¹ng nghiªn cøu, riªng tÝnh tr¹ng sè h¹t/b«ng cã gi¸ trÞ kÕt hîp chung cao nhÊt (0,62) ë ®é tin cËy 95%. Dßng Pei ¶i 64S cã gi¸ trÞ kh¶ n¨ng kÕt hîp d−¬ng vÒ sè h¹t/b«ng, cßn c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c th× ©m. Dßng TG27 cã gi¸ trÞ ©m c¶ ba tÝnh tr¹ng ®¸nh gi¸, thÊp nhÊt ë tÝnh tr¹ng sè h¹t/b«ng cã gi¸ trÞ lμ -7,67. Dßng mÑ TG5 chØ cã tÝnh tr¹ng khèi l−îng 1000 h¹t cã gi¸ trÞ d−¬ng ë møc thÊp, c¸c tÝnh tr¹ng cßn l¹i cã gi¸ trÞ kh¶ n¨ng kÕt hîp chung ©m.

Gi¸ trÞ −íc l−îng kh¶ n¨ng kÕt hîp chung, riªng cña c¸c dßng bè mÑ lóa lai vμ sai kh¸c nhá nhÊt cã ý nghÜa vÒ sè h¹t/b«ng, khèi l−îng h¹t vμ n¨ng suÊt ®· ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së sè liÖu vô xu©n 2007 (B¶ng 5).

911

Đánh giá khả năng kết hợp của một số dòng bố mẹ phục vụ chọn lúa lai hai dòng tại Thái Nguyên

B¶ng 4. Møc ®é nhiÔm biÓu hiÖn s©u bÖnh cña c¸c dßng bè mÑ vμ THL vô xu©n 2007 (®iÓm)

TT Bố mẹ và THL Bệnh đạo ôn Bệnh khô vằn Sâu đục thân Sâu cuốn lá Rầy nâu

1 TG10 1 1 1 1 1

2 Peiai 64S 1 3 1 1 1

3 TG27 1 3 1 1 1

4 TG5 1 1 1 1 1

5 R931 1 1 1 1 1

6 T15 1 1 1 1 1

7 TN13 3 3 1 1 1

8 RC5 3 3 1 1 1

9 R171 3 3 1 1 1

10 TG10/R931 1 1 1 1 1

11 TG10/T15 1 3 1 1 1

12 TG10/TN13 1 3 1 1 1

13 TG10/RC5 1 1 1 1 1

14 TG10/R171 1 3 1 1 1

15 Pei ải 64S/R931 1 3 1 1 1

16 Pei ải 64S/T15 1 1 1 1 1

17 Pei ải 64S/RC5 1 3 3 3 1

18 Pei ải 64S/TN13 1 1 1 1 1

19 Pei ải 64SR171 1 1 1 1 1

20 TG27/R931 3 1 1 1 1

21 TG27/T15 3 1 1 1 1

22 TG27/TN13 1 1 1 3 1

23 TG27/RC5 1 1 1 1 1

24 TG27/R171 3 1 1 1 1

25 TG5/R931 3 1 3 1 1

26 TG5/T15 3 1 1 1 1

27 TG5/RC5 3 1 1 1 1

28 TG5/TN13 1 3 1 1 1

29 TG5/R171 3 3 1 1 1

912

30 V.Lai 20 1 3 1 1 1

Phạm Văn Ngọc, Vũ Văn Liết

B¶ng 5. Kh¶ n¨ng kÕt hîp dßng bè mÑ vÒ mét sè tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt vμ yÕu tè cÊu thμnh n¨ng suÊt

TT Vật liệu Số hạt/bông Khối lượng 1000 hạt Năng suất

Dòng mẹ

8,62* 2,39* 1,24 * 1 TG10

2,48ns 2 Peiai 64S -1,48 * -0,23 ns

-7,67* -1,25 * -0,32 ns 3 TG27

-3,43 ns 0,34 * -0,70* 4 TG5

4,77 0,19 0,50 LSD0,05

Dòng bố

5,99* -1,19* 0,80 1 R931

-1,89 ns 2 T15 0,09 ns -0,48 ns

4,05 ns 0,34* 0,26 ns 3 TN13

3,19 ns 0,04 ns -0,05 ns 4 RC5

-11,34* 0,72* -0,54 ns 5 R171

5,33 0,22 0,56 LSD0,05

B¶ng 6. Kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng cña c¸c tæ hîp lai

Vật liệu T15 TN13 RC5 R171 R931

TG5 -1,37 5,98 -1,42 0,90 -4,09

Peiai 64S 11,62* -2,74 -1,27 -4,98 -2,63

TG27 5,65 0,72 -3,25 -8,67 5,54

LSD05 = 10,66

Gi¸ trÞ −íc l−îng kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng vÒ tÝnh tr¹ng sè h¹t/b«ng cña c¸c tæ hîp lai (B¶ng 6) ®· cho thÊy tæ hîp Pei ¶i 64S/R931 (11,62) vμ tæ hîp TG10/RC5 (12,74) cã gi¸ trÞ cao nhÊt ë ®é tin cËy 95%, cßn tæ hîp TG10/R931 cã gi¸ trÞ thÊp nhÊt (-15,90).

KÕt qu¶ −íc l−îng nμy còng thÊy phï hîp víi kÕt qu¶ n¨ng suÊt c¸c tæ hîp lai lμ tæ hîp Peiai64S/R931 vμ TG10/RC5 cã n¨ng suÊt cao nhÊt trong c¸c tæ hîp lai (B¶ng 2).

thÕ lai chuÈn vÒ n¨ng suÊt d−¬ng møc tõ 3,62% ®Õn 31,16% (B¶ng 7). Hai THL cã gi¸ trÞ −u thÕ lai thùc vÒ n¨ng suÊt d−¬ng cao lμ Pei ¶i 64S/R931 (31,16%) vμ nhÊt TG10/R391 (28,12%). C¶ hai THL nμy ®Òu cã Hmp vμ Hb vμ Hs ®èi víi tÝnh tr¹ng sè h¹t/b«ng vμ khèi l−îng 1000 h¹t vμ n¨ng suÊt ë møc cao. Nh÷ng dßng bè mÑ cã kh¶ n¨ng kÕt hîp cao còng cho gi¸ trÞ −u thÕ lai chuÈn cao, ®iÒu nμy phï hîp víi nghiªn cøu cña Kotb Abd EL-Hamid vμ cs. (2001).

Trong 20 THL cã 12 tæ hîp cã gi¸ trÞ −u

913

TG10 -15,90* -3,96 5,94 12,74* 1,18

Đánh giá khả năng kết hợp của một số dòng bố mẹ phục vụ chọn lúa lai hai dòng tại Thái Nguyên

B¶ng 7. Gi¸ trÞ −u thÕ lai vÒ n¨ng suÊt vμ yÕu tè t¹o thμnh n¨ng suÊt cña c¸c THL vô xu©n 2007

4. KÕt luËn vμ ®Ò nghÞ

Thêi gian sinh tr−ëng tõ gieo ®Õn trç ë vô xu©n c¸c dßng mÑ TGMS (84 - 89 ngμy) ng¾n h¬n c¸c dßng bè (105 - 112 ngμy) tõ 20 - 27 ngμy. Thêi gian sinh tr−ëng c¸c THL vô mïa dμi h¬n c¸c dßng mÑ nh−ng ng¾n h¬n c¸c dßng bè tõ 5 - 7 ngμy. Møc ®é biÓu hiÖn s©u bÖnh h¹i trªn dßng bÊt dôc ®ùc ngoμi ®ång ruéng biÓu hiÖn møc ®é thÊp.

cao ë c¸c tÝnh tr¹ng sè h¹t/b«ng, khèi l−îng 1000 h¹t vμ n¨ng suÊt so víi c¸c dßng mÑ Pei ¶i 64S, TG5 vμ TG27, cao nhÊt chØ tiªu sè h¹t/b«ng cã gi¸ trÞ kh¶ n¨ng kÕt hîp chung lμ 0,62. Trong c¸c dßng bè th× dßng R391 kh¶ n¨ng kÕt hîp chung tÝnh tr¹ng sè h¹t/b«ng cao nhÊt (5,99) ë ®é tin cËy 95%. Cã hai tæ hîp lai cã kh¶ n¨ng kÕt hîp riªng tÝnh tr¹ng sè h¹t/b«ng cao nhÊt ë ®é tin cËy 95 ®ã lμ Pei ¶i 64S/R931 (11,62) vμ TG10/RC5 (12,74).

Nghiªn cøu mèi t−¬ng quan gi÷a n¨ng suÊt víi tÝnh tr¹ng sè h¹t/b«ng, tû lÖ ch¾c, dμi b«ng, sè giÐ cÊp 1, sè giÐ cÊp 2, cao c©y vμ sè b«ng/c©y cña c¸c tæ hîp lai hai dßng th× n¨ng suÊt tæ hîp lai cã t−¬ng quan chÆt chØ tiªu sè h¹t/b«ng (r=0,83), t−¬ng quan trung b×nh chØ tiªu sè giÐ cÊp 1 (r=0,51) vμ giÐ cÊp 2 (r=0,53) ë ®é tin cËy 95%.

§¸nh gi¸ −u thÕ lai trung b×nh, −u thÕ lai thùc vμ −u thÕ lai chuÈn cho thÊy cã hai THL cã gi¸ trÞ −u thÕ lai thùc vÒ n¨ng suÊt cao nhÊt lμ Pei ¶i 64S/R931 (31,16%) vμ TG10/R391 (28,12%). Nh÷ng THL cã gi¸ trÞ −u thÕ lai d−¬ng cao víi c¶ Hm, Hb vμ Hs vÒ sè h¹t/b«ng, khèi l−îng 1000 h¹t còng cho gi¸ trÞ −u thÕ lai cao vÒ n¨ng suÊt.

Dßng mÑ TG10 cã kh¶ n¨ng kÕt hîp chung

914

Giá trị ưu thế lai ( %) TT Tổ hợp lai Số hạt/bông Khối lượng 1000 hạt Năng suất Hs Hmp Hbp Hmp Hbp Hs Hmp Hbp Hs 1,29 115,41 TG10/R931 13,08 7,68 7,79 12,92 11,14 1 47,44 28,12 TG10/T15 4,77 -6,11 7,30 19,23 16,36 11,41 2 77,19 16,17 19,65 TG10/TN13 3,91 -6,69 6,15 11,99 7,62 -1,92 3 89,81 26,78 21,03 TG10/RC5 24,79 18,52 7,31 13,68 -0,61 20,99 4 104,79 38,43 26,12 TG10/R171 -7,49 -15,02 -8,11 18,57 17,37 9,16 5 116,35 54,33 15,97 Pei ải 64S/R931 26,72 13,02 13,13 21,94 13,20 -0,09 6 124,64 50,94 31,16 Pei ải 64S/T15 -0,84 -16,38 -4,44 7,65 -3,67 -7,78 7 48,28 -4,35 -1,48 Pei ải 64S/RC5 5,52 -10,86 1,42 23,28 17,11 -1,60 8 65,33 8,54 3,62 Pei ải 64S/TN13 22,34 20,10 -2,19 -24,62 -38,90 -25,62 9 39,64 -7,28 -15,52 10 Pei ải 64SR171 -5,47 -18,44 -11,81 14,96 4,21 -3,08 71,07 19,55 -10,17 TG27/R931 14,27 0,30 0,40 0,86 0,40 -11,39 11 67,64 34,67 17,03 TG27/T15 -4,92 -21,00 -9,72 4,15 -0,36 -4,60 12 37,93 4,26 7,39 TG27/TN13 -3,01 -19,27 -8,16 10,10 7,94 -5,60 13 29,54 0,54 -4,02 TG27/RC5 10,63 6,68 -13,12 -12,15 -24,52 -8,11 14 29,48 2,20 -6,88 TG27/R171 -5,71 -19,88 -13,37 6,86 3,67 -3,58 15 36,96 16,53 -12,44 TG5/R931 -5,96 -24,11 -13,27 -5,92 -7,48 -15,54 16 32,08 1,08 -12,16 TG5/T15 -9,45 -20,95 -10,06 2,80 0,42 -3,86 17 32,93 -3,78 -0,90 TG5/RC5 3,41 21,43 2,45 23,69 18,77 8,43 18 59,60 18,35 12,98 TG5/TN13 29,23 -0,92 7,14 0,52 -12,05 7,07 19 63,82 23,36 12,40 TG5/R171 -10,10 -19,72 -13,47 12,97 11,93 4,10 20 57,05 26,71 -4,79

Phạm Văn Ngọc, Vũ Văn Liết

TμI LIÖU THAM KH¶O

Kh¶i Hoμn (2005). KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tæ hîp cña c¸c dßng bè mÑ míi chän t¹o trong lóa lai hai dßng, T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp Sè 1, 2005, tr.9-12.

Bé N«ng nghiÖp & PTNT (2002). Quy ph¹m kh¶o nghiÖm gi¸ trÞ canh t¸c vμ sö dông cña gièng lóa. 10 TCN 558-2002, Ban hμnh theo Q§ sè 143/2002/BNN-KHCN, ngμy 6 th¸ng 12 n¨m 2002.

Vò V¨n LiÕt, NguyÔn ThÞ Tr©m, TrÇn V¨n Quang, TrÇn ThÞ Minh Ngäc (2009). KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ mét sè tæ hîp lóa lai míi, T¹p chÝ Khoa häc vμ Ph¸t triÓn, 2009, tr 158-165. IRRI (2002). Standard Evaluation System for Rice, International Rice Research Institute.http://www.knowledgebank.irri.o rg/ses/SES.htm.

Ability

and

Kotb Abd EL-Hamid, Attia and Xue Qing, (2001). Zhong and A. O., Bastawisi Combining Standard Heterosis Analysis of Two-Line System Hybrid Rice. Pakistan Journal of Biological Sciences, pp. 346-350.

Bé N«ng nghiÖp & PTNT (2006). Lóa lai - Quy tr×nh kü thuËt nh©n dßng bè mÑ. 10 TCN 1008-2006. Ban hμnh theo Q§ sè 4100 Q§/BNN-KHCN, ngμy 29/12/ 2006. NguyÔn ThÞ Tr©m, Ph¹m ThÞ Ngäc YÕn, TrÇn V¨n Quang, NguyÔn V¨n M−êi, NguyÔn Träng Tó, Vò ThÞ BÝch Ngäc, Lª ThÞ Kh¶i Hoμn vμ cs. (2006). KÕt qu¶ chän t¹o gièng lóa lai hai dßng míi TH3-4. T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp, Sè 3, 2006, p. 1-5. NguyÔn V¨n Hoan, Vò Hång Qu¶ng (2006). T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp Sè 4 vμ 5, 2006, tr.33-39.

TrÇn V¨n Quang, NguyÔn ThÞ Tr©m, Lª ThÞ

S.S.Virmani, Z.X Sun, T.M.Mou, A.Jauhar Ali, C.X.Mao (2003). Two-line hybrid rice breeding manual, IRRI, Los Banos, Philippines, p.41.

915