PH N M Đ UẦ Ở Ầ
1. Lý do ch n đ tài ọ ề
Thành ph n kinh t t b n nhà n c là m t n i dung c a kinh t chính trầ ế ư ả ướ ộ ộ ủ ế ị
Mác-Lênin. Nh ng tr c đây chúng ta ch m i nghiên c u nó trong khuôn kh giáoư ướ ỉ ớ ứ ổ
trình nh m trang b lý lu n kinh t chính tr cho ng i đ c. Đ n nay, tr c yêuằ ị ậ ế ị ườ ọ ế ướ
c u c a công cu c đ i m i n c ta, thành ph n kinh t t b n nhà n c đ cầ ủ ộ ổ ớ ở ướ ầ ế ư ả ướ ượ
coi là m t v n đ th c ti n, m t n i dung thi t th c trong quá trình phát tri n kinhộ ấ ề ự ễ ộ ộ ế ứ ể
t , m t v n đ chi n l c trong lãnh đ o qu n lý. ế ộ ấ ề ế ượ ạ ả
Trong th c t đã có không ít công trình nghiên c u v kinh t t b n nhàứ ế ứ ề ế ư ả
n c, nh ng nhìn chung ch y u m i gi i h n trong vi c ch ng minh “tính t tướ ư ủ ế ớ ớ ạ ệ ứ ấ
y u s d ng kinh t t b n nhà n c”, coi kinh t t b n nhà n c là hình th cế ử ụ ế ế ả ướ ế ư ả ướ ứ
quá đ lên ch nghiã xã h i. V l i, khi nói v kinh t t b n nhà n c m t s tácộ ủ ộ ả ạ ề ế ư ả ướ ộ ố
gi th ng ch phân tích v kinh t , còn khi nói v đ nh h ng xã h i ch nghĩaả ườ ỉ ề ế ề ị ướ ộ ủ
ch nói v chính tr , s tách r i kinh t v i chính tr , t c là ch a th y h t m i quanỉ ề ị ự ờ ế ớ ị ứ ư ấ ế ố
h bi n ch ng gi a thành ph n kinh t t b n nhà n c v i đ nh h ng. chínhệ ệ ứ ữ ầ ế ư ả ướ ớ ị ướ
tr , cũng có ý nghĩa là ch a gi i quy t đ c rõ v n đ lý lu n chính sách. ị ư ả ế ượ ấ ề ậ
Do đó, nh Đ ng ta đã t ng nh n m nh, vi c nghiên c u lý lu n và th cư ả ừ ấ ạ ệ ứ ậ ự
ti n c a n c ta c n ph i g n bó h n, ph i khái quát t th c ti n nh ng v n đễ ủ ướ ầ ả ắ ơ ả ừ ự ễ ữ ấ ề
lý lu n kinh t t b n nhà n c trong đi u ki n Vi t Nam quá đ lên ch nghĩa xãậ ế ư ả ướ ề ệ ệ ộ ủ
h i, đ xu t nh ng chính sách phát tri n thành ph n kinh t t b n nhà n c trongộ ề ấ ữ ể ầ ế ư ả ướ
giai đo n hi n nay, đ ng th i ki n ngh nh ng gi i pháp ch y u nh m th c hi nạ ệ ồ ờ ế ị ữ ả ủ ế ằ ự ệ
các chính sách y. Đ c bi t, ph i coi tr ng t ng k t kinh nghi m đi n hình tiênấ ặ ệ ả ọ ổ ế ệ ể
ti n, tham kh o có ch n l c kinh nghi m n c ngoài đ b o đ m kinh t phátế ả ọ ọ ệ ướ ể ả ả ế
tri n m nh, hi u qu và b n v ng.ể ạ ệ ả ề ữ
2. Ph ng pháp nghiên c u đ tài ươ ứ ề
Nghiên c u kinh t t b n nhà n c d a trên lý lu n c a Mac-Lêninứ ế ư ả ướ ự ậ ủ
và s v n d ng Vi t Nam.ự ậ ụ ở ệ
Vào đ u th k XX, Lênnin dùng ph m trù “ch nghĩa t b n nhà n c” đầ ế ỷ ạ ủ ư ả ướ ể
ch m t khái ni m m i ph n ánh m t hi n t ng kinh t m i. Hi n t ng nàyỉ ộ ệ ớ ả ộ ệ ượ ế ớ ệ ượ
ngày nay đ c dùng v i ph m trù “kinh t t b n nhà n c” n c ta.ượ ớ ạ ế ư ả ướ ở ướ
Trong th c ti n xây d ng ch nghĩa xã h i các n c tr c đây và n cự ễ ự ủ ộ ở ướ ướ ở ướ
ta hi n nay, khái ni m “ch nghĩa t b n nhà n c” đ c hi u r t khác nhau. Tìnhệ ệ ủ ư ả ướ ượ ể ấ
tr ng hi u r t khác nhau này cũng đã xu t hi n ngay t th i Lênin th c hi n chínhạ ể ấ ấ ệ ừ ờ ự ệ
sách kinh t m i (NEP) chính vì v y, Lênin đã gi i thích nhi u l n khái ni m này,ế ớ ậ ả ề ầ ệ
1
nh m th ng nh t nh n th c trong đ ng và nhà n c v khái ni m ch nghiã tằ ố ấ ậ ứ ả ướ ề ệ ủ ư
b n nhà n c trong xây d ng ch nghiã xã h i.ả ướ ự ủ ộ
- Xét v m t quan h s n xu t: “Ch nghĩa t b n nhà n c không ph i làề ặ ệ ả ấ ủ ư ả ướ ả
ti n mà là quan h xã h i”. Đó là quan h kinh t gi a nhà n c v i t nhân và tề ệ ộ ệ ế ữ ướ ớ ư ư
b n t nhân.ả ư
“Ch nghĩa t b n nhà n c là cái gì có tính ch t t p trung, đ c tính toán,ủ ư ả ướ ấ ậ ượ
đ c ki m soát và đ c xã h i hoá”. ượ ể ượ ộ
Đó là “s ki m kê và ki m soát c a toàn dân đ i v i s n xu t và phân ph iự ể ể ủ ố ớ ả ấ ố
s n ph m”.ả ẩ
V b n ch t t b n nhà n c trong xây d ng ch nghĩa xã h i: “khôngề ả ấ ư ả ướ ự ủ ộ
ph i là ch nghĩa t b n nhà n c đ u tranh v i ch nghĩa xã h i, mà là giai c pả ủ ư ả ướ ấ ớ ủ ộ ấ
ti u t s n c ng v i ch nghĩa t b n t nhân cùng nhau đ u tranh ch ng l i cể ư ả ộ ớ ủ ư ả ư ấ ố ạ ả
ch nghĩa t b n nhà n c l n ch nghĩa xã h i”. Sai l m kéo dài c a “nh ngủ ư ả ướ ẫ ủ ộ ầ ủ ữ
ng i c ng s n cánh t ” là cho r ng, ch nghiã t b n nhà n c đ u tranh ch ngườ ộ ả ả ằ ủ ư ả ướ ấ ố
ch nghĩa xã h i.ủ ộ
- Xét v m t trình đ l c l ng s n xu t: ch nghĩa t b n nhà n c thu cề ặ ộ ự ượ ả ấ ủ ư ả ướ ộ
v n n “đ i s n xu t”, “n n s n xu t tiên ti n”, “n n s n xu t c khí hoá”. Lêninề ề ạ ả ấ ề ả ấ ế ề ả ấ ơ
đã so sánh ch nghĩa t b n nhà n c v i s n xu t nh nh sau: “n n đ i s nủ ư ả ướ ớ ả ấ ỏ ư ề ạ ả
xu t đ i l p v i n n s n xu t l c h u, n n s n xu t c khí hoá đ i l p v i n nấ ố ậ ớ ề ả ấ ạ ậ ề ả ấ ơ ố ậ ớ ề
s n xu t th công”.ả ấ ủ
- Xét v vai trò c a ch nghĩa t b n nhà n c trong th i kỳ quá đ cũngề ủ ủ ư ả ướ ờ ộ
làm rõ thêm khái ni m trên: ệ
M t là, ch nghĩa t b n nhà n c là nhân t quan tr ng liên k t ngay tộ ủ ư ả ướ ố ọ ế ừ
đ u gi a công nghi p v i nông nghi p - c s xu t phát và lâu dài c a phát tri nầ ữ ệ ớ ệ ơ ở ấ ủ ể
kinh t th tr ng. Theo Lênin, ch nghĩa t b n nhà n c là s liên k t n n s nế ị ườ ủ ư ả ướ ự ế ề ả
xu t nh l i “vì s phát tri n đó có th đ y nhanh s phát tri n ngay t c kh c c aấ ỏ ạ ự ể ể ẩ ự ể ứ ắ ủ
n n nông nghi p nông dân”. S “liên k t v i n n kinh t nông dân, tho mãnề ệ ự ế ớ ề ế ả
nh ng nhu c u kinh t c p bách c a h , xây d ng kh i liên minh kinh t v ngữ ầ ế ấ ủ ọ ự ố ế ữ
ch c, tr c h t nâng cao các l c l ng s n xu t, khôi v c công nghi p l n”.ắ ướ ế ự ượ ả ấ ự ệ ớ
Hai là, ch nghĩa t b n nhà n c là hình th c kinh t không th thi u choủ ư ả ướ ứ ế ể ế
kinh t t nhân, kinh t t b n chuy n hoá, phát tri n thu n l i theo con đ ng xãế ư ế ư ả ể ể ậ ợ ườ
h i ch nghĩa. H th ng hoá cách gi i thích c a Lênin v ch nghĩa t b n nhàộ ủ ệ ố ả ủ ề ủ ư ả
n c, đ ng th i có liên h đ n th c ti n hi n nay, có th tóm t t khái ni m kinhướ ồ ờ ệ ế ự ễ ệ ể ắ ệ
t t b n nhà n c mà n c ta đang dùng nh sau:ế ư ả ướ ướ ư
2
Kinh t t b n nhà n c là hình th c liên k t kinh t t b n t nhân, kinhế ư ả ướ ứ ế ế ư ả ư
t t nhân v i nhà n c xã h i ch nghĩa. Đó là hình th c kinh t hi n đ i đ phátế ư ớ ướ ộ ủ ứ ế ệ ạ ể
tri n n n kinh t nhi u thành ph n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩaể ề ế ề ầ ế ị ườ ị ướ ộ ủ
là hình th c kinh t h p n i l c v i ngo i l c trong th c hi n chính sách m c aứ ế ợ ộ ự ớ ạ ự ự ệ ở ử
và h i nh p.ộ ậ
3.M c đích nghiên c u đ tàiụ ứ ề
Đ tài: ềTh c tr ng và gi i pháp phát tri n kinh t t b n nhà n c ự ạ ả ể ế ư ả ướ ở
n c ta hi n nayướ ệ
Sau m i m y năm chuy n đ i c c u kinh t , hi n nay công cu c đ i m iườ ấ ể ổ ơ ấ ế ệ ộ ổ ớ
kinh t n c ta đang chuy n sang m t giai đo n m i - giai đo n hình thành cế ở ướ ể ộ ạ ớ ạ ơ
c u và th ch kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa. S phát tri n c aấ ể ế ế ị ườ ị ướ ộ ủ ự ể ủ
th c ti n cho th y: b i c nh qu c t và đi u ki n trong n c c a giai đo n m iự ễ ấ ố ả ố ế ề ệ ướ ủ ạ ớ
s ngày càng khác nhi u so v i giai đo n đã qua. Nh ng v n đ kinh t - xã h iẽ ề ớ ạ ữ ấ ề ế ộ
đ t ra m c đ cao h n khó h n và ph c t p h n, đòi h i t duy lý lu n và năngặ ở ứ ộ ơ ơ ứ ạ ơ ỏ ư ậ
l c t ch c th c ti n chuy n lên trình đ m i.ự ổ ứ ự ế ể ộ ớ
M t trong nh ng v n đ lý lu n và th c ti n quan tr ng là s d ng c c uộ ữ ấ ề ậ ự ễ ọ ử ụ ơ ấ
nhi u thành ph n kinh t , trong đó có thành ph n kinh t t b n t nhân trong vàề ầ ế ầ ế ư ả ư
ngoài n c, thành ph n kinh t t b n nhà n c vào phát tri n n n kinh t thướ ầ ế ư ả ướ ể ề ế ị
tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa.ườ ị ướ ộ ủ
Trong ch ng này ch phân tích nh ng v n đ lý lu n c a kinh t t b nươ ỉ ữ ấ ề ậ ủ ế ư ả
nhà n c làm c s cho phân tích v chính sách và gi i pháp các ch ng sau.ướ ơ ở ề ả ở ươ
4.K t c u c a đ tài ế ấ ủ ề
Ngoài ph n m đ u và k t lu n, đ tài đ c nghiên c u b ng 3 ch ng:ầ ở ầ ế ậ ề ượ ứ ằ ươ
Ch ng 1ươ : Lý lu n c a Mác - Lênin v thành ph n kinh t t b n nhàậ ủ ề ầ ế ư ả
n cướ
Ch ng 2ươ : V n d ng và phát tri n lý lu n kinh t t b n nhà n c trongậ ụ ể ậ ế ư ả ướ
đi u ki n n c ta.ề ệ ướ
Ch ng 3:ươ Nh ng gi i pháp th c hi n chính sách phát tri n kinh t t b nữ ả ự ệ ể ế ư ả
nhà n c Vi t Nam.ướ ở ệ
3
CH NG 1: LÝ LU N C A MÁC - LÊNINƯƠ Ậ Ủ
1. Kinh t t b n nhà n c:ế ư ả ướ
Vào đ u th k th 20 Lênin dùng ph m trù “ch nghĩa t b n nhà n c”ầ ế ỷ ứ ạ ủ ư ả ướ
đ ch m t khái ni m m i ph n nh m t hi n t ng kinh t m i. Hi n t ng nàyể ỉ ộ ệ ớ ả ả ộ ệ ượ ế ớ ệ ượ
ngày nay đ c dùng v i ph m trù “kinh t t b n nhà n c” n c ta.ượ ớ ạ ế ư ả ướ ở ướ
Trong th c ti n xây d ng ch nghĩa xã h i các n c tr c đây và n cự ễ ự ủ ộ ở ướ ướ ở ướ
ta hi n nay, khái ni m “ch nghĩa t b n nhà n c” đ c hi u r t khác nhau tìnhệ ệ ủ ư ả ướ ượ ể ấ
tr ng hi u r t khác nhau này cũng đã xu t hi n ngay t th i Lênin th c hi n chínhạ ể ấ ấ ệ ừ ờ ự ệ
sách kinh t m i (NEP). Chính vì v y, Lênin đã ph i gi i thích nhi u l n kháiế ớ ậ ả ả ề ầ
ni m này, nh m th ng nh t nh n th c trong Đ ng và Nhà n c v khái ni m chệ ằ ố ấ ậ ứ ả ướ ề ệ ủ
nghĩa t b n nhà n c trong xây d ng ch nghĩa xã h i.ư ả ướ ự ủ ộ
Lênin đã ti p c n khái ni m này nhi u góc đ .ế ậ ệ ề ộ
1.1. Xét v m t quan h s n xu t:ề ặ ệ ả ấ
“Ch nghĩa t b n nhà n c không ph i là ti n mà là quan h xã h i”. Đóủ ư ả ướ ả ề ệ ộ
là quan h kinh t gi a nhà n c v i t nhân và t b n t nhân.ệ ế ữ ướ ớ ư ư ả ư
“Ch nghĩa t b n nhà n c là cái gì có tính ch t t p trung, đ c tính toán,ủ ư ả ướ ấ ậ ượ
đ c ki m soát và đ c xã h i hoá”.ượ ể ượ ộ
Đó là “S ki m kê và ki m soát c a toàn dân đ i v i s n xu t và phân ph iự ể ể ủ ố ớ ả ấ ố
s n ph m”.ả ẩ
V b n ch t c a ch nghĩa t b n nhà n c trong xây d ng ch nghĩa xãề ả ấ ủ ủ ư ả ướ ự ủ
h i: “Không ph i là ch nghĩa t b n nhà n c đ u tranh v i ch nghĩa xã h i, màộ ả ủ ư ả ướ ấ ớ ủ ộ
là giai c p ti u t s n c ng v i ch nghĩa t b n nhà n c l n ch nghĩa xã h i”.ấ ể ư ả ộ ớ ủ ư ả ướ ẫ ủ ộ
1.2. Xét v m t trình đ l c l ng s n xu t:ề ặ ộ ự ượ ả ấ
Ch nghĩa t b n nhà n c thu c v n n “đ i s n xu t”, “n n s n xu tủ ư ả ướ ộ ề ề ạ ả ấ ề ả ấ
tiên ti n”, “n n s n xu t c khí hoá”. Lênin đã so sánh ch nghĩa t b n nhà n cế ề ả ấ ơ ủ ư ả ướ
v i s n xu t nh nh sau: “N n đ i s n xu t đ i l p v i n n ti u s n xu t, n nớ ả ấ ỏ ư ề ạ ả ấ ố ậ ớ ề ể ả ấ ề
s n xu t tiên ti n đ i l p v i n n s n xu t l c h u, n n s n xu t c khí hoá đ iả ấ ế ố ậ ớ ề ả ấ ạ ậ ề ả ấ ơ ố
l p v i n n s n xu t th công”.ậ ớ ề ả ấ ủ
4
1.3. Xét v vai trò ch nghĩa t b n nhà n c trong th i kỳ quá đ :ề ủ ư ả ướ ờ ộ
- Ch nghĩa t b n nhà n c là nhân t quan tr ng liên k t ngay t đ u giũủ ư ả ướ ố ọ ế ừ ầ
công nghi p v i nông nghi p - c s xu t phát và lâu dài c a phát tri n kinh t thệ ớ ệ ơ ở ấ ủ ể ế ị
tr ng. Theo Lênin, ch nghĩa t b n nhà n c là s liên h p n n s n xu t nhườ ủ ư ả ướ ự ợ ề ả ấ ỏ
l i “vì s phát tri n đó có th đ y nhanh s phát tri n ngay t c kh c c a n n nôngạ ự ể ể ẩ ự ể ứ ắ ủ ề
nghi p nông dân”. S “liên k t v i n n kinh t nông dân, tho mãn nh ng nhu c uệ ự ế ớ ề ế ả ữ ầ
kinh t c p bách c a h , xây d ng kh i liên minh kinh t v ng ch c, tr c h tế ấ ủ ọ ự ố ế ữ ắ ướ ế
nâng cao các l c l ng s n xu t, khôi ph c công nghi p l n”.ư ượ ả ấ ụ ệ ớ
- Ch nghĩa t b n nhà n c là hình th c kinh t không th thi u giúp choủ ư ả ướ ứ ế ể ế
kinh t t nhân, kinh t t b n chuy n hoá, phát tri n thu n l i theo con đ ng xãế ư ế ư ả ể ể ậ ợ ườ
h i ch nghĩa.ộ ủ
2. Lý lu n c a Lê nin v kinh t t b n nhà n c:ậ ủ ề ế ư ả ướ
Sau cách m ng Tháng M i và n i chi n k t thúc, v n đ lý lu n, chi nạ ườ ộ ế ế ấ ề ậ ế
l c l n nh t c a Đ ng C ng s n Liên Xô là con đ ng ti n lên ch nghĩa xã h iượ ớ ấ ủ ả ộ ả ườ ế ủ ộ
t m t n n kinh t phát tri n th p nh n c Nga, nên vi c tìm tòi gi i quy t v nừ ộ ề ế ể ấ ư ướ ệ ả ế ấ
đ r t không đ n gi n, b i vì:ề ấ ơ ả ở
- Ch nghĩa Mác ph n ánh quy lu t v n đ ng c a ch nghiã t b n t t y uủ ả ậ ậ ộ ủ ủ ư ả ấ ế
d n t i ch nghĩa xã h i, thông qua s ph đ nh bi n ch ng v kinh t chính tr .ẫ ớ ủ ộ ự ủ ị ệ ứ ề ế ị
Còn con đ ng t n n kinh t l c h u đi lên ch nghĩa xã h i, Mác m i nêu m tườ ừ ề ế ạ ậ ủ ộ ớ ộ
vài d báo. Di s n quý bau nh t c a Mác là đ l i ph ng pháp lu n cho ng iự ả ấ ủ ể ạ ươ ậ ườ
sau tìm tòi, sáng t o.ạ
- S phá s n c a đ ng l i quá đ tr c ti p lên ch nghĩa xã h i n cự ả ủ ườ ố ộ ự ế ủ ộ ở ướ
Nga vào năm 1920-1921. T t ng trung tâm c a đ ng l i này là tri t đ xoá bư ưở ủ ườ ố ệ ể ỏ
kinh t t b n t nhân và m i hình th c t h u khác, nhà n c hoá toàn b quáế ư ả ư ọ ứ ư ữ ướ ộ
trình s n xu t, phân ph i nh m xoá b t n g c tình tr ng ng i bóc l t ng i,ả ấ ố ằ ỏ ậ ố ạ ườ ộ ườ
m c dù l c l ng s n xu t còn r t th p kém. Đây là bi u hi n c th quan đi mặ ự ượ ả ấ ấ ấ ể ệ ụ ể ể
“ch nghĩa xã h i không t ng” trong đi u ki n Đ ng C ng s n c m quy n. Sủ ộ ưở ề ệ ả ộ ả ầ ề ự
phá s n nhanh chóng c a đ ng l i này vào đ u th p k 20 c a th k XX là th tả ủ ườ ố ầ ậ ỷ ủ ế ỷ ấ
b i đ u tiên c a đ ng l i “t ” khuynh trong phong trào c ng s n th k này.ạ ầ ủ ườ ố ả ộ ả ế ỷ
5