TIỂU LUẬN:
BẢO Đ
ẢM CÔNG BẰNG XÃ HỘI VÌ
SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG
Trong bài viết này, tác giả đã phân tích quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam
coi công bằng xã hội là mục tiêu và động lực của sự phát triển xã hội. Để có được
công bằng xã hội trong điều kiện kinh tế thị trường, cần phải xác định và thực
hiện đúng nguyên tắc phân phối phù hợp như Đại hội X của Đảng Cộng sản Việt
Nam đã đề ra. Để phát huy vai trò động lực của công bằng xã hội, theo tác giả,
cần khắc phục những thiếu sót trong việc thực hiện công bằng xã hội hiện đang
còn tồn tại. Công tác lý luận cần hướng vào việc nghiên cứu và giải quyết nhiệm
vụ đó.
Mở đầu
Sự phát triển của một quốc gia không chỉ thể hiện ở sự phát triển về kinh tế, mà
còn thể hiện ở sự phát triển về xã hội. Sự phát triển về kinh tế và sự phát triển về
mặt xã hội có liên quan mật thiết với nhau. Công bằng xã hội là một nội dung
quan trọng trong sự phát triển về mặt xã hội. Trong một xã hội có tình trạng bất
công bằng, người bị đối xử bất công sẽ không thể phát huy hết tính tích cực của
mình; hơn nữa, họ luôn đấu tranh đòi công bằng, cuộc đấu tranh này không tránh
khỏi gây bất ổn định xã hội. Vì vậy, nếu quốc gia nào chỉ chú trọng phát triển về
kinh tế mà không chú trọng bảo đảm công bằng xã hội, thì sự phát triển về kinh tế
của quốc gia đó sẽ không bền vững.
1. Quan điểm coi công bằng xã hội là mục tiêu và động lực của sự phát triển
xã hội ở Việt Nam
Công bằng xã hội luôn được Đảng Cộng sản và Nhà nước Việt Nam coi vừa là
mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển. Trong thời kỳ phong kiến và thuộc
địa, tình trạng bất công bằng rất nghiêm trọng. Nhờ giương cao ngọn cờ công
bằng mà Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận được sự ủng hộ của đông đảo quần
chúng nhân dân trong cuộc đấu tranh xoá bỏ chế độ phong kiến và thuộc địa, xây
dựng chế độ xã hội chủ nghĩa. Sau khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành
công, Nhà nước Việt Nam đã thực hiện ngay hàng loạt chính sách nhằm xoá bỏ
tình trạng bất công do xã hội trước để lại, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần
cho nhân dân. Giống như các nước xã hội chủ nghĩa khác trước đây, trước thời kỳ
đổi mới, Việt Nam cũng chủ trương quốc hữu hoá và tập thể hoá các tư liệu sản
xuất chủ yếu với hy vọng vừa có tăng trưởng kinh tế, vừa có công bằng xã hội.
Vào những năm đầu của thời kỳ này, thành tựu trong việc xoá bỏ bất công bằng xã
hội là rất to lớn. Đặc biệt, nhờ chính sách cải cách ruộng đất nên ước mơ “người
cày có ruộng” của hàng triệu nông dân đã trở thành hiện thực. Tuy nhiên, sau một
thời gian không lâu, sản xuất lại trở nên trì trệ, do đó đời sống nhân dân thấp kém
và đất nước lâm vào cuộc khủng hoảng kinh tế - xã hội. Nguyên nhân của tình
hình sản xuất trở nên trì trệ là gì? Chắc chắn nó có nguyên nhân ở chỗ người lao
động không hoàn toàn phấn khởi để phát huy hết tính tích cực của mình. Nhưng vì
sao người lao động lại không hoàn toàn phấn khởi để phát huy hết tính tích cực
của mình? Đó là vì lợi ích chính đáng của họ chưa được đảm bảo, hay nói cách
khác, vì vẫn còn sự bất công bằng xã hội. Sự bất công của chế độ thực dân và
phong kiến được xoá bỏ thì bất công mới lại nảy sinh, đó là sự phân phối bình
quân, cào bằng.
Từ năm 1986, nhờ thực hiện chủ trương phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều
thành phần vận hành theo cơ chế thị trường, Việt Nam đã thoát ra khỏi cuộc
khủng hoảng kinh tế - xã hội và có được sự phát triển vượt bậc về nhiều mặt: kinh
tế phát triển với tốc độ cao, xã hội ổn định, đời sống nhân dân ngày càng được cải
thiện hơn. Sở dĩ chủ trương phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận
hành theo cơ chế thị trường đem lại sự phát triển vượt bậc như vậy là vì chủ
trương đó đã góp phần khắc phục sự bất công của chính sách phân phối bình quân,
cào bằng.
Xoá bỏ sự bất công của chính sách phân phối bình quân, cào bằng đương nhiên sẽ
làm cho khoảng cách giàu nghèo tăng hơn. Do đồng nhất sự bình đẳng với sự
công bằng, một số người cho rằng sự gia tăng khoảng cách giàu nghèo là biểu
hiện của tình trạng bất công gia tăng. Cũng theo quan niệm của họ, hai mục tiêu
công bằng xã hội và tăng trưởng kinh tế không thể đồng thời đạt được; muốn có
tăng trưởng kinh tế thì phải chấp nhận sự bất công bằng xã hội và trong điều
kiện hiện nay, cần phải ưu tiên cho sự tăng trưởng kinh tế(1).
Khác với quan niệm trên đây, Đảng Cộng sản Việt Nam cho rằng, để đạt được
mục tiêu tăng trưởng kinh tế không nhất thiết phải hy sinh mục tiêu công bằng xã
hội. Công bằng xã hội không phải là nhân tố kìm hãm sự tăng trưởng kinh tế; trái
lại, nó là động lực thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế. Bởi vì, nếu có công bằng xã
hội thì lợi ích chính đáng của mỗi người được bảo đảm, mỗi người được hưởng
tương xứng với cống hiến của mình; điều đó sẽ kích thích mọi người ra sức cống
hiến cho xã hội một cách tự nguyện nhất, từ đó kinh tế sẽ tăng trưởng nhanh.
Trong điều kiện kinh tế thị trường, chúng ta không những có thể mà còn cần phải
thực hiện công bằng xã hội. Về điều này, Văn kiện Đại hội X của Đảng viết:
“Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính sách
phát triển: tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hoá, y tế, giáo dục… giải
quyết tốt các vấn đề xã hội vì mục tiêu phát triển con người”(2). Quan điểm này
phù hợp với quan điểm của Hồ Chí Minh cho rằng, “Không sợ thiếu, chỉ sợ không
công bằng; không sợ nghèo, chỉ sợ lòng dân không yên”(3).
Trong điều kiện kinh tế thị trường, công bằng xã hội có thể và cần được bảo đảm.
Khi thừa nhận như vậy thì cần chú ý hai điểm sau đây. Thứ nhất, công bằng xã hội
không đồng nhất với bình đẳng xã hội, công bằng không phải là cào bằng; do đó,
không phải càng thu hẹp khoảng cách giàu nghèo là càng công bằng, cũng không
phải càng gia tăng khoảng cách giàu nghèo là càng gia tăng sự bất công bằng. Sự
đồng nhất công bằng xã hội với bình đẳng xã hội đã từng là cơ sở lý luận của chủ
nghĩa bình quân, đồng thời là cơ sở lý luận của quan niệm sai lầm cho rằng không
thể đồng thời đạt được hai mục tiêu công bằng xã hội và tăng trưởng kinh tế. Thứ
hai, để có được công bằng xã hội trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường thì
cần phải xác định và thực hiện đúng nguyên tắc phân phối phù hợp. Về nguyên tắc
phân phối phù hợp này, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng
Cộng sản Việt Nam đã khẳng định: "Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa thực hiện phân phối chủ yếu theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, đồng
thời phân phối theo mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác vào sản xuất, kinh
doanh và thông qua phúc lợi xã hội"(4). Tiếp tục tinh thần đó, Văn kiện Đại hội
đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định: “Thực
hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính sách phát
triển: tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hoá, y tế, giáo dục…, giải quyết
tốt các vấn đề xã hội vì mục tiêu phát triển con người. Thực hiện chế độ phân phối
chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế, đồng thời theo mức đóng góp vốn
cùng các nguồn lực khác và thông qua phúc lợi xã hội”(5).
Quan điểm trên thể hiện sự thay đổi quan trọng trong nhận thức của Đảng Cộng
sản Việt Nam so với thời kỳ trước đổi mới về nguyên tắc phân phối bảo đảm công
bằng xã hội. Vì sao? Trong thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội trước đổi mới, Việt
Nam cũng như các nước xã hội chủ nghĩa khác quan niệm rằng, nguyên tắc phân
phối bảo đảm công bằng xã hội là nguyên tắc phân phối theo lao động (làm nhiều
hưởng nhiều, làm ít hưởng ít, không làm không hưởng). Nguyên tắc phân phối
theo lao động đòi hỏi giá trị của tổng sản phẩm xã hội được chia thành hai phần:
phần thứ nhất được dành để tái sản xuất, để giải quyết các vấn đề xã hội chung, để
đóng góp vào quỹ phúc lợi xã hội và từ đó, phân phối thông qua phúc lợi xã hội;
phần thứ hai sẽ được phân phối cho các cá nhân theo mức cống hiến bằng sức lao
động của họ cho xã hội (bao gồm cả cống hiến bằng sức lao động chân tay và
cống hiến bằng sức lao động trí óc, cống hiến của người lao động quản lý và
người lao động không tham gia quản lý, cống hiến trực tiếp và cống hiến gián tiếp
cho quá trình sản xuất của xã hội, cống hiến của tất cả những người làm việc trong
mọi lĩnh vực không thể thiếu của xã hội). Nguyên tắc phân phối theo lao động
không dành phần nào để phân phối theo nguồn vốn.
Từ khi chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa,
Đảng Cộng sản và Nhà nước Việt Nam thực hiện nguyên tắc phân phối “theo kết
quả lao động và hiệu quả kinh tế, đồng thời phân phối theo mức đóng góp vốn và
các nguồn lực khác vào sản xuất, kinh doanh và thông qua phúc lợi xã hội”. Với
việc thực hiện nguyên tắc phân phối đó, Việt Nam đã xoá bỏ đáng kể sự bất công
do phân phối bình quân. Việc xoá bỏ sự bất công này là một nguyên nhân đưa đến
những thành công ngoạn mục của Việt Nam về kinh tế và xã hội, được cộng đồng
thế giới thừa nhận. Kinh tế Việt Nam tăng trưởng liên tục với tốc độ cao. Bên
