Bảo quản sách và tài liệu viết trên chất liệu giấy trong quá
trình trưng bày
Mary Todd Glaser - Giám đốc về bảo tồn tư liệu chất liệu
gi
ấy. Trung tâm Bảo tồn tư liệu Đông Bắc
Trưng bày là hoạt động bổ ích và mang tính giáo dục. Việc
trưng bày các tác phẩm nghệ thuật, đồ tạo tác và đặc biệt là
những hiện vật quý hiếm, độc nhất vô nhị, hay những kiệt
tác là một phần quan trọng trong chức năng giáo dục của
nhiều tổ chức. Đây cũng là một cách hiệu quả nhằm thu hút
sự quan tâm và hỗ trợ từ phía công chúng. Trưng bày cũng l
à
hoạt động chủ yếu của hầu hết các bảo tàng cũng như các
thư viện và phòng lưu trữ tư liệu (mặc dù quy mô trưng bày
của chúng nhỏ hơn bảo tàng). Mặc dù việc trưng bày có thể
làm phức tạp thêm hoặc thậm chí gây khó khăn cho công tác
bảo quản, chúng ta có thể áp dụng nhiều cách thức để giảm
tối thiểu rủi ro/ hư hại.
Tất cả các hiện vật được trưng bày, ngay cả những hiện vật
có giá trị khiêm tốn nhất đều phải được xem xét trên các
quan điểm bảo tồn, bởi vì trên thực tế các vấn đề bảo tồn
thường hay bị bỏ qua để nhường chỗ cho các ưu tiên khác.
Khi xem xét từng hiện vật, nhất thiết phải có ý kiến của một
nhân viên hoặc một nhà tư vấn, người có kiến thức chuyên
môn sâu về các vấn đề bảo quản. Sự tham gia của người này
giúp tránh được những lỗi không đáng có và hạn chế tối đa
những thiệt hại có thể xảy ravới bộ sưu tập.
Đối với những hiện vật trưng bày là văn bản, cách tối ưu là
sao chụp bản gốc và trưng bày bản sao. Cách này được dùng
ngày càng phổ biến, nhất là đối với ảnh và tài liệu viết. Các
máy phô tô laze màu sẽ cho những bản sao hầu như giống
hệt, rất khó phân biệt so với nguyên bản. Các dịch vụ sao
chụp chất lượng cao xuất hiện ở khắp mọi nơi. Hơn nữa,
việc sao chụp cũng giúp cải thiện chất lượng hình ảnh tư li
ệu
do công nghệ scan kỹ thuật số có thể loại bỏ mọi vết ố và v
ết
bẩn.
Tất nhiên là cũng có những lúc ta có thể trưng bày tư liệu
gốc. Nhưng nó phải đư
ợc bảo quản để tránh ánh sáng, không
khí và không cho phép người xem chạm vào. Các khung,
h
ộp kín có nắp đậy, các thiết bị bảo vệ có ý nghĩa quan trọng
trong việc kiểm soát ánh sáng, nhiệt độ và độ ẩm trương đối
(RH) trong khu vực trưng bày. 5 quy tắc cơ bản cho việc
trưng bày các hiện vật ở dạng tài liệu viết trên giấy là:
1. Bất cứ khi nào có thể thì luôn sử dụng bản sao.
2. Không trưng bày những giấy tờ có giá trị một cách thư
ờng
xuyên.
3. Giữ ở mức ánh sáng càng thấp càng tốt.
4. Sử dụng các tấm màng lọc để giảm tối thiểu tối đa sự tiếp
xúc với tia cực tím.
5. Các hộp, khung bảo vệ phải kín và được làm bằng chất
liệu mà không gây hư hại gì cho các hiện vật bên trong
.
Ánh sáng:
Ánh sáng có thể gây những tác động nghiêm trọng đến các
hiện vật trưng bày. Giấy là một trong những loại vật liệu
nhạy cảm với ánh sáng nhất trong số các vật liệu dùng để
viết hoặc vẽ khác. Ánh sáng có thể làm ố đen giấy và làm
nhạt màu các thông tin bên trong. Những biến đổi do ánh
sáng gây ra không thể quan sát được bằng mắt thường do
chúng tấn công, làm suy yếu cấu trúc vật lý và làm biến đổi
màu giấy. nó cũng làm ảnh hưởng đến lớp nhũ tương (lớp
thuốc tráng) ảnh.
Các loại ánh sáng đều có thể gây hại đối với giấy, cường độ
ánh sáng càng cao thì mức nguy hiểm tiềm tàng càng cao.
Nh
ững nguồn ánh sáng có nhiều tia cực tím (UV) thì đặc
biệt nguy hại bởi vì ảnh hư
luỹ, ngay cả những ánh sáng có cường độ thấp cũng làm hư
hại giấy nếu như thời gian tiếp xúc kéo dài. Bởi vậy, những
người làm công tác bảo quản cần lưu ý rằng các hiện vật có
giá trị không được thường xuyên trưng bày.
Ánh sáng tự nhiên (ánh sáng ban ngày) đặc biệt nguy hại:
Cần tránh việc tiếp xúc với ánh sáng tự nhiên do cường độ
và lượng UV trong ánh sáng tự nhiên rất cao. Nếu như
ở khu
vực trưng bày có cửa sổ thì chúng cần được che phủ bằng
các loại màn/ mành chắn vào ban ngày. Ngoài ra, các bộ
phận lọc tia cực tím cũng cần phải được lắp đặt để kiểm soát
sự tàn phá của nó.
Các tấm màng lọc UV hiện có ở dạng màng nhựa hoặc tấm
phủ. Các tấm màng thường có chất acetate (muối hoặc este
từ axit axêtic), dễ dàng dùng kéo để cắt và dán trực tiếp vào
các cửa sổ hay hộp chứa. Những tấm màng UV màu c
ũng có
tác dụng làm giảm mức độ ảnh hưởng của ánh sáng. Mặc dù
màng UV ít tốn kém hơn tấm chắn UV nhưng chúng lại
thiếu tính thẩm mỹ hơn và sau khi dùng khó tháo bỏ. Hiện
tại, ta vẫn chưa biết là các tấm màng UV có tác dụng trong
thời gian bao lâu mặc dù các thử nghiệm không chính thức
đã chỉ ra rằng chúng có tuổi thọ rất hạn chế. Cách duy nhất
để xác định xem tấm màng còn có tác dụng lọc tia UV hay
không là dùng thước đo UV (xem phần sau) để đo ánh sáng
truyền qua.
Các tấm lọc UV có thể được dùng ở cửa sổ, hộp hoặc khung
trưng bày. Chúng tồn tại dưới dạng kính hoặc các tấm chứa
axit acrylic. Từ vài thập kỷ nay, các cơ quan bảo tàng đã sử
dụng sản phẩm UF- 3 Plexiglas chứa acrylic do hãng Rohm
và Haas sản xuất. Gần đây, một số hãng khác đã b
ắt đầu giới
thiệu các tấm acrylic hoặc tấm kính lọc UV. Khi lựa chọn
các sản phẩm này cần kiểm tra xem công suất lọc UV của
chúng có lớn hơn 90% hay không, do một số tấm acrylic và
hầu hết các loại kính có ít hoặc hầu như không có khả năng
lọc tia UV. Thông thường, các loại kính không tráng không
có khả năng lọc UV mặc dầu những sản phẩm không tráng
khác vẫn có khả năng này.
Trước khi lắp đặt các tấm acrylic ở cửa sổ cần kiểm tra để
đảm bảo rằng các quy định cứu hoả không bị vi phạm. Các
tấm lọc này được sử dụng như một tấm chắn thứ hai ở cửa
sổ. Nó được lắp đặt ở bên trong tương tự như cửa chớp, và
có tác dụng chắn nhiệt cũng như lọc tia UV. Nếu như vấn đề
tài chính không cho phép lắp đặt theo kiểu này, thì ta có thể
dùng móc treo những tấm này ở phía bên trong cửa sổ. Kiểu
này chỉ hiệu quả khi tấm treo lớn hơn lớp cửa kính của cửa
sổ để đảm bảo rằng mọi ảnh hưởng từ bên ngoài vào đều
được sàng lọc.