ế ề ủ ễ ề ả ẩ Đ bài: Bình gi ng tác ph m Chi c thuy n ngoài xa c a Nguy n Minh Châu
Bài làm
ề ớ ế ề ệ ệ ễ ặ ạ ộ ậ Chi c thuy n ngoài xa thu c d ng truy n lu n đ v i vi c Nguy n Minh Châu đã đ t ra
ệ ữ ề ố ờ ố ọ ấ v n đ m i quan h gi a văn h c và đ i s ng.
ể ề ế ả ủ ệ ế ệ ế ộ ộ ể Thông qua câu chuy n k v chuy n đi c a m t ngh sĩ nhi p nh đ n m t vùng bi n
ộ ố ụ ả ề ể ệ ệ ề ấ ậ ớ ố ờ ớ mi n Trung đ ch p nh ngh thu t, v i m t c t truy n nhi u tình hu ng b t ng v i
ự ủ ề ậ ế ậ ạ ườ ệ ệ ố h th ng nhân v t đa d ng, nhà văn đ c p đ n tính trung th c c a ng i ngh sĩ, nêu lên
ẽ ữ ự ư ữ ệ ệ ề ấ ặ ọ ố ứ ạ ủ m i quan h ch t ch gi a văn h c và hi n th c cũng nh nh ng v n đ ph c t p c a
ộ ố ể ả ậ ố ị ườ cu c s ng, k c bi k ch s ph n con ng i.
ướ ế ầ ứ ủ ệ ễ ả ặ ắ Tr c h t c n đ t truy n ng n này trong c m h ng sáng tác chung c a Nguy n Minh
ữ ạ ứ ề ả ậ ả ầ Châu giai đo n đ u nh ng năm 80 ở ế ỷ ướ th k tr ứ c, đó là c m h ng lu n đ . C m h ng
ề ể ệ ở ộ ứ ậ ạ ườ ế ố lu n đ th hi n ệ m t lo t truy n B c tranh, Ng i đàn bà trên chuy n tàu t c hành,
ươ ế ở ị ằ ẹ ố ớ H ng và Phai, B n quê, Khách quê ra, M con ch H ng, S ng mãi v i cây xanh,
ộ ầ ề ở ứ ế ề ậ ả ấ ố M nh đ t tình yêu, M t l n đ i ch ng, Chi c thuy n ngoài xa... có tính lu n đ ch ỗ
ứ ệ ạ ậ ố ớ ỗ ổ ủ ư ề ờ nhà văn đã cho "đ i ch ng" v i các quan ni m l c h u, l i th i, c h , x a cũ... v con
ườ ả ề ệ ễ ề ậ ờ ộ ng ờ i, v cu c đ i và c v ngh thu t. Ngay chính Nguy n Minh Châu, lúc sinh th i
ự ằ ệ ấ ậ ầ ộ ư cũng có l n tâm s r ng chính mình cũng ch a thích "m t vài truy n tính ch t lu n đ v ề ề
ứ ể ộ ể ệ ế ề ề ở ộ ạ đ o đ c đ l ra quá rõ"(1). Chi c thuy n ngoài xa cũng th hi n đi u này m t vài câu
ụ ẳ ế ệ ẹ ạ ầ ầ văn, ví d : "Ch ng bi ứ ả t ai đó l n đ u đã phát hi n ra b n thân cái đ p chính là đ o đ c?
ố ố ưở ủ ự ừ ấ Trong giây phút b i r i, tôi t ng chính mình v a khám phá th y cái chân lý c a s toàn
ủ ệ ắ ầ ấ ả ồ ộ ỉ ế thi n, khám phá th y cái kho nh kh c trong ph n c a tâm h n". Nó ch là m t vài v t
ể ộ ụ ủ ả ả ưở ớ ủ ề ủ ợ g n đ l ế ra m c đích thuy t giáo c a tác gi , không nh h ng t i ch đ chính c a tác
ộ ố ề ề ữ ệ ệ ậ ả ẩ ậ ứ ph m là lu n đ v quan ni m gi a chân lý ngh thu t và cu c s ng. Chính c m h ng
ộ ầ ứ ề ế ề ệ ậ ố ố ả lu n đ này đã chi ph i Chi c thuy n ngoài xa và M t l n đ i ch ng: nhà ngh sĩ ph i
ữ ỹ ưở ấ ủ ẹ ẽ ể ậ ả ừ nhìn k , nhìn sâu vào nh ng gì t ng là đ p đ , hài hoà đ nh n ra b n ch t c a nó, t đó
ắ ơ ộ ờ ệ ơ ớ ườ mà có trách nhi m cao h n, sâu s c h n v i cu c đ i và con ng i.
ượ ế ở ữ ướ ủ ệ Truy n đ c vi t xong trong tháng 8 năm 1983, nghĩa là nh ng năm tr c c a công
ộ ổ ớ ừ ế ỷ ữ ủ ầ ướ cu c đ i m i (tính t năm 1986). Đ u nh ng năm 80 c a th k XX n ơ c ta lâm vào c n
ủ ế ặ ự ế ế ớ ữ ả ỏ ơ ả kh ng ho ng kinh t ề n ng n . Th c t đòi h i chúng ta ph i có nh ng c ch m i thích
ế ơ ể ấ ỗ ể ả ổ ố ả ờ ấ ế ợ h p đ thay th c ch quan liêu bao c p đã l i th i, k c ph i thay đ i l i bao c p v ề
ữ ư ệ ệ ế ề ấ ọ ớ ư ưở t t ng. Nhìn ở ươ ph ng di n văn h c ta m i th y nh ng truy n nh Chi c thuy n ngoài
ộ ổ ộ ự ọ ừ ề ủ ễ ệ ớ xa c a Nguy n Minh Châu là m t s báo hi u công cu c đ i m i trong văn h c, t đ tài,
ế ậ ế ượ nhân v t cho đ n cách vi ế t ... Chính vì th mà nhà văn đ ấ c đánh giá r t cao, "là ng ườ i
ấ ậ ậ ấ ớ ị ưở ứ ầ ả c m nh n ra s m nh t, sâu xa nh t, t n máu th t tâm t ng mình cái yêu c u b c bách
ở ạ ọ ộ ổ ủ ộ ọ ớ ộ ố s ng còn c a cu c tr d n , mà ngày nay chúng ta g i là công cu c đ i m i" (2), "là m t
ệ ượ ả ặ ố ả ữ ế ề ọ ớ hi n t ng văn h c m i" (3)... Ph i đ t Chi c thuy n ngoài xa vào b i c nh nh ng năm
ướ ủ ệ ấ ớ ớ ớ ổ ổ ị tr c đ i m i chúng ta m i th y rõ v trí tiên phong c a nhà văn trong vi c đ i m i văn
ọ ướ h c n c nhà.
ể ạ ư ặ ượ ế ệ ọ ố Do đ c tr ng th lo i là dung l ắ ng ng n, chi ti t cô đ ng, hàm súc, c t truy n th ườ ng
ế ể ướ ễ ạ ộ ờ ớ ệ ượ ắ di n ra trong m t th i gian, không gian h n ch đ h ng t ạ ộ i kh c ho m t hi n t ng,
ờ ố ệ ả ấ ộ ả ệ phát hi n ra m t nét b n ch t trong đ i s ng, nên các tác gi ắ ấ truy n ng n r t chú ý t ớ i
ệ ế ệ ả ạ ẩ ạ ố ộ ắ vi c sáng t o tình hu ng. Ti n hành phân tích gi ng d y m t tác ph m truy n ng n
ướ ộ ấ chúng ta cũng r t nên quan tâm t ớ ế ố i y u t này. Xét d ố ế i góc đ lý thuy t thì tình hu ng
ộ ộ ể ệ ệ ị ậ ố ộ ị đóng vai trò b c l các m i quan h , đ a v xã h i và tính cách nhân v t, th hi n ch đ ủ ề
ế ề ẩ ộ ố ị ạ tác ph m. Chi c thuy n ngoài xa đã sáng t o ra m t tình hu ng ngh ch lý, oái oăm, tr ớ
ệ ề ậ ộ ệ ậ trêu. Vì là m t truy n mang tính lu n đ , mang tính t ư ưở t ng, nhân v t trong truy n cũng
ậ ả ọ là nhân v t t ậ ư ưở t ệ ng, không ph i là nhân v t tính cách nên tr ng tâm phân tích truy n
ắ ơ ươ ệ ố ở ố ng n này nên đi sâu h n vào ph ờ ng di n tình hu ng. B i nh tình hu ng này mà tính t ư
ớ ượ ủ ẩ ưở t ng c a tác ph m m i đ ể ệ c th hi n rõ.
ể ạ ế ố Có th t m x p vào các nhóm tình hu ng sau:
ữ ờ ố ả ộ ậ ế ả ệ ể ệ ộ ị ậ M t là, ngh ch lý gi a đ i s ng và ngh thu t. C m t t p th ngh sĩ nhi p nh trong
ụ ờ ượ ứ ả ụ ượ "dăm tháng" tr i đã ch p đ ẹ c "hàng trăm b c nh đ p, ch p công phu ...", đ c ông
ưở ườ ắ ạ ự ế ẹ ẹ ắ Tr ng phòng "là ng i sâu s c, l i cũng l m sáng ki n" đánh giá là "đ p thì đ p th c ...
ạ ứ ả ữ ữ ệ ế ậ ồ ấ và nh t là l i có h n n a. Đúng là nh ng b c nh ngh thu t". Th mà, cũng chính vì
ưở ạ ườ ủ ể ẫ ọ Tr ng phòng thông minh này l i "không th ch n đ cho m i hai tháng, v n đang còn
ộ ờ ế ườ ố ắ ỗ ự ệ thi u m t t ". Thì ra ng i ngh sĩ dù có c g ng bao nhiêu, n l c bao nhiêu, đ u t ầ ư
ư ứ ề ế ệ ể ề ỏ ờ nhi u th i gian, b ra nhi u tâm huy t và trí tu bao nhiêu cũng ch a th đáp ng đ ượ c
ộ ố ỏ ủ ườ ệ ỏ đòi h i c a cu c s ng. Ng i ngh sĩ không bao gi ờ ượ đ ụ ả c th a mãn, ph i luôn coi m c
ệ ậ ở ướ ể ệ ệ ể ấ ấ đích ngh thu t luôn phía tr ậ c đ ph n đ u. Đây có th coi là thông đi p ngh thu t
ứ ấ ủ th nh t c a nhà văn.
ẹ ủ ữ ả ơ ộ ữ ế ạ ị Hai là, ngh ch lý gi a c nh đ p c a thiên nhiên th m ng tr tình và di ho chi n tranh.
ờ ể ấ ộ ơ ố ượ ệ Cái b bi n y cách Hà N i h n sáu trăm cây s , đ ế ả c Phùng nhà ngh sĩ nhi p nh
ơ ộ ề ậ ẳ ặ ằ ắ ươ ậ nhìn b ng con m t "nhà ngh ", nó "th t là th m ng", "th t là ph ng l ng và t i mát
ị ủ ư ư ế ạ ữ ọ ế nh da th t c a mùa thu ...", th nh ng l i có "nh ng bãi xe tăng do b n thi ụ t giáp ng y
ườ ả ạ ồ ờ ầ ứ ạ v t l i trên đ ng rút ch y h i "tháng ba b y nhăm" (bây gi ườ sau g n m i năm, đã b ị
ặ ỉ ừ ế ấ ơ ướ h i n c g m mòn và làm cho sét g )...". Theo tôi t chi ti t này ít nh t cũng mang ba
ứ ệ ắ ậ ấ ở ườ ệ ờ ụ d ng ý ngh thu t sau. Th nh t, nó nh c nh ng ừ i ngh sĩ đ ng bao gi quên cái
ủ ờ ố ệ ậ ỉ ở ả ẹ ị ở ả ngh ch lý c a đ i s ng. Ngh thu t không ch ơ ộ c nh đ p th m ng mà còn ệ c cái hi n
ự ầ ộ ự ể ạ ứ ư ỏ ỡ ệ ọ th c s n sùi gai góc kia. Th hai, đ b n đ c kh i ng ngàng nó nh là m t s báo hi u
ể ệ ở ủ ề ạ ọ ữ ẳ ố ị ư ầ đ a d n b n đ c vào ch đ chính th hi n nh ng tình hu ng ngh ch lý căng th ng d ữ
ờ ọ ạ ữ ể ệ ộ ọ ễ ộ ơ d i h n. Đây có th coi là m t bi n pháp tâm lý m i g i b n đ c theo dõi nh ng di n
ờ ủ ố ả ủ ứ ế ế ệ ắ ạ ọ bi n ti p sau c a câu chuy n. Th ba, nó nh c khéo b n đ c b i c nh ra đ i c a câu
ư ệ ế ộ ờ ộ ế ườ ầ ỏ chuy n là ch a xa m t th i chi n tranh (chú ý m t chi ti t nh "sau g n m i năm"). Mà
ế ờ ề ươ ạ ả ở chi n tranh bao gi ớ ự ấ cũng đi li n v i s m t mát, đau th ng nên di ho , c ph ươ ng
ệ ậ ấ ươ ồ ạ ệ ẫ ữ ề ẳ di n v t ch t và ph ầ ng di n tinh th n v n còn t n t ậ i dai d ng. Do v y, nh ng đi u gì
ượ ề ậ ở ủ ệ ầ ạ ấ x u, phi nhân tính đ c đ c p ph n sau c a câu chuy n cũng không có gì l . Cái mà
ề ẹ ớ ầ ữ ế ạ ầ ỗ chúng ta c n là làm sao xóa b t d n di ho chi n tranh, làm li n s o nh ng n i đau mà
ể ạ ế ầ ượ ộ ẩ ơ chi n tranh đ l i. Đây cũng là m t n ý c n đ c khai thác sâu h n.
ữ ả ơ ộ ữ ẹ ẹ ồ ị Ba là, ngh ch lý gi a c nh thiên nhiên đ p th m ng h u tình và cái đ p vô h n. Chúng ta
ướ ẹ ệ ộ ả ướ ể ỏ ạ t m quy c "đ p" là m t khái ni m mang tính ướ ệ c l cao đ kh i ph i v ng vào hàng
ườ ấ ớ ệ ố ở ư ờ ủ rào c a đ ng biên khái ni m này, và th ng nh t v i nhau, ngoài đ i cũng nh trong
ươ ẫ ồ ạ ứ ẹ ẹ ầ ấ ồ văn ch ng v n t n t ấ ồ i cái đ p có h n và cái đ p vô h n. L n th nh t Phùng không l y
ả ườ ề ẩ ộ ố ướ ề ả ẩ ầ "c nh ng ế i ta đ y m t chi c thuy n xu ng n c" vì "c nh đ y thuy n đ y không khí
ậ ộ ạ ầ ơ ỗ vui nh n... th t hùng tráng" này l ứ i có gì "h i thô l ". L n th hai Phùng cũng không th ể
ướ ộ ả ế ậ ạ ề ấ ả l y c nh "thuy n đánh cá thu l i vào lúc nh p nho ng sáng" vì đó là "m t c nh ch t" có
ề ườ ứ ấ ả ằ ầ quá nhi u ng i đã khai thác. L n th ba Phùng cũng không l y c nh "Đ ng đông đã
ộ ử ứ ồ ữ ế ặ ắ ờ ỏ tr ng sáng. Trên m t n a vòm tr i sao đã l n h t. Nh ng đám mây hình v sò c h ng lên
ứ ứ ể ế ặ ờ ấ ầ d n, trong khi đó, m t bi n tuy đã sáng rõ, đ n cái m c đ ng trong b cũng nhìn th y
ườ ặ ấ ụ ư ế ấ ừ t ng đ ả ng g p n p lăn tăn trên m t t m thép dát màu xám đ c". Nh ng cũng chính c nh
ẻ ạ ồ ồ ộ ủ ố ế ấ ạ ố này "sao mà t ế nh t, ti ng sóng ể d i vào gi c ng su t đêm ch y tr n đi đâu h t, bi n
ư ộ ứ ắ ổ ồ ạ ả ế ầ im thít và không màu s c, nh m t con s a kh ng l d t vào bãi". Ph i đ n l n th t ứ ư
ế ị ể ế ề ấ ớ ộ ố Phùng m i quy t đ nh b m máy đ thu vào ng kính "...vài ba chi c mũi thuy n và m t
ữ ấ ướ ọ ữ ầ ắ ướ ẽ ỗ ủ ả c nh đan chéo c a nh ng t m l i đ ng đ y nh ng gi ọ ướ t n c, m i m t l ộ i s là m t
ạ ả ấ ư ả ố n t nh c trong b n hoà t u ánh sáng và bóng t ố ượ i, t ng tr ng cho khung c nh bình minh
ự ỡ ế ẽ ệ ứ ả ả ộ ầ ắ là m t kho ng sáng r c r đ n m c chói m t, trong kho ng sáng đó s hi n lên trong t m
ữ ậ ườ ủ ộ ườ nhìn th t xa nh ng đ ng nét c a thân hình m t ng ả i đàn bà đang cúi lom khom, s i
ề ậ ướ ấ ướ ặ ướ ư cánh tay th t dài v phía tr c kéo t m l ỏ i lên kh i m t n c, và phía sau l ng ng ườ i
ộ ứ ẻ ứ ư ủ ự ề ẳ ầ ộ đàn bà, hình m t ng ph và m t đ a tr đ ng th ng trên đ u mũi thuy n, dùng l c toàn
ế ọ ẩ ổ ướ ẳ ờ thân làm đòn b y nâng b ng hai chi c g ng l i chĩa th ng lên tr i".
ộ ả ẹ ẻ ắ ươ ồ Đúng là m t c nh đ p có h n, kho kho n, trong sáng, t i vui!
ộ ả ố ắ ề ả ắ ạ ậ Đó là m t c nh th t hài hoà v hình nh, màu s c. Nhà ho sĩ đã hoà ph i s c màu có c ả
ố ả ậ ữ ễ ả ạ ả ọ ánh sáng và bóng t i, c c n c nh và vi n c nh "văn trong h u h a" trong văn có ho và
ắ ướ ẽ ộ ố ạ ữ ạ ả ạ ỗ có c "văn trung h u nh c" trong văn có nh c (m i m t l i s là m t n t nh c), có c ả
ả ườ ả ủ ả ộ ả c nh thiên nhiên và c nh con ng ủ i lao đ ng, có c nh khách quan và có c ch quan c a
ủ ể ắ ch th (chói m t).
ể ượ ả ố ầ ư ậ ế ị ệ ậ ả ả Đ có đ c c nh này Phùng ph i qua b n l n quy t đ nh. Ngh thu t là nh v y, ph i là
ế ộ ự ờ ợ ộ ớ ỏ ự s công phu, tìm tòi bi ẫ t ch đ i, đòi h i m t s kiên nh n cao đ . Và cũng tr trêu thay,
ỉ ế ệ ậ ượ ả ờ ữ ngh thu t không ch th là có đ c mà còn ph i là "gi i cho" n a. Chính Phùng đã tâm
ặ ầ ự ắ ủ ệ ề ế ẫ ớ ni m đi u này: "... n u không có thêm s s p đ t đ y tài tình c a ng u nhiên thì v i tài ba
ỉ ượ ữ ồ ế đ n bao nhiêu, anh cũng ch ... thu đ ấ ả c nh ng t m nh vô h n".
ạ ả ữ ủ ẹ ả ố ị ườ ệ ỉ B n là, ngh ch lý gi a "cái đ p tuy t đ nh c a ngo i c nh" và c nh con ng ấ i lam lũ, v t
ả ế ầ ớ ượ ứ ổ ộ ả ắ ờ ả v , kh đau. Ph i đ n l n th năm Phùng m i đ c "m t c nh "đ t" tr i cho": "... Mũi
ầ ươ ề ộ ư ữ ắ ơ ồ thuy n in m t nét m h loè nhoè vào b u s ng mù tr ng nh s a có pha đôi chút màu
ặ ờ ế ồ ườ ớ ẫ ẻ ồ ồ h ng h ng do ánh m t tr i chi u vào. Vài bóng ng ắ i l n l n tr con ng i im phăng ph c
ư ượ ế ướ ờ ấ ả ặ ả nh t ng trên chi c mui khum khum, đang h ấ ng m t vào b . T t c khung c nh y
ắ ướ ướ ằ ữ ệ ọ ướ ữ nhìn qua nh ng cái m t l ấ i và t m l ế i n m gi a hai chi c g ng vó hi n ra d ộ i m t
ệ ả ộ ơ ộ ế ề hình thù y h t cánh m t con d i, toàn b khung c nh t ừ ườ đ ng nét đ n ánh sáng đ u hài
ộ ẻ ẹ ự ơ ứ ẹ ế ả ướ hòa và đ p, m t v đ p th c đ n gi n và toàn bích khi n đ ng tr ố ở c nó tôi tr nên b i
ư ắ ố r i, trong trái tim nh có cái gì bóp th t vào?".
ộ ự ộ ự ề ộ ự ẽ ể ắ ạ ạ ả ạ ộ ả Ph i có m t bút l c m nh m , m t s am hi u sâu s c v h i ho , m t s nh y c m
ướ ể ế ổ ẹ ạ ả ệ ỉ ẹ tr ớ c cái đ p m i có th vi t n i đo n văn miêu t "cái đ p tuy t đ nh", "toàn bích" này.
ộ ứ ự ả ậ ầ Câu đ u là ướ ệ c l ữ , là c m nh n chung "m t b c tranh m c tàu ...". Các câu sau là nh ng
ụ ể ớ ầ ươ ề ả ườ ả hình nh c th v i mũi thuy n trôi trong b u s ng mù, vài bóng ng i c ng ườ ớ i l n
ắ ướ ữ ẻ ồ ướ ề ả ầ ươ ả ậ ẫ l n tr con, r i nh ng cái m t l ấ i và t m l i ... C nh th t huy n o (b u s ng mù
ư ữ ắ ế ặ ờ ừ ế ồ ồ tr ng nh s a), tinh khôi, tinh khi t (màu h ng h ng do ánh m t tr i chi u vào), v a tĩnh
ừ ố ắ ộ ướ ặ ừ ạ t i (im phăng ph c), v a s ng đ ng (h ờ ng m t vào b ). Các tính t ồ láy loè nhoè, h ng
ắ ườ ư ự ư ư ề ả ộ ồ h ng, phăng ph c, khum khum tăng c ng thêm đ huy n o, nh h nh th c. Các so
ế ắ ư ữ ư ượ ắ ệ ơ sánh tinh t tr ng nh s a, im phăng ph c nh t ậ ộ ng, y h t cánh m t con d i làm đ m
ủ ứ ấ ạ ườ ư ừ ấ ự ướ ẹ thêm ch t t o hình c a b c tranh. D ng nh ngôn t b t l c tr ạ c cái đ p, nhà ho sĩ
ả ư ộ ưở ứ ủ bu c lòng ph i đ a "cái tôi" ch quan tham gia vào "quá trình th ứ ng th c": "...đ ng
ướ ố ố ư ứ ắ ở tr c nó tôi tr nên b i r i, trong trái tim nh có cái gì bóp th t vào?" Làm cho b c tranh
ạ ố ắ kia nhu m thêm "s c màu" tâm tr ng.
ấ ạ ư ẹ ả ấ ớ ồ ị Nh ng oái oăm thay, ngh ch lý và tr trêu thay, c nh đ p nh t, có h n nh t l ẩ ả i là c nh n
ề ệ ạ ứ ấ ấ ữ ch a nh ng đi u t h i nh t, xót xa nh t!
ư ủ ủ ế ậ ộ ế ả ờ Đó là ti ng quát c a gã ng ph : "Đ ng đ y tao gi t c mày đi bây gi ".
ộ ủ ữ ể ộ ớ ớ ườ Đó là "m t thân hình quen thu c c a đàn bà vùng bi n, cao l n v i nh ng đ ng nét thô
ụ ỗ ặ ứ ệ ắ ặ ỏ ộ ướ ắ ệ k ch. M r m t. Khuôn m t m t m i sau m t đêm th c tr ng kéo l i, tái ng t và
ườ ư ủ ồ d ng nh đang bu n ng ...".
ư ổ ộ ữ ạ ắ Đó là m t gã đàn ông "mái tóc nh t qu ... chân đi ch bát... hàng lông mày cháy n ng r ủ
ẻ ộ ữ ố ắ ầ xu ng hai con m t đ y v đ c d ..."
ư ế ế ậ ả ợ ậ Ch a h t, ti p theo là c nh hành hung đánh đ p, phi nhân tính rùng r n: "Lão đàn ông l p
ắ ổ ở ườ ắ ư ủ ế ộ ặ ỏ ứ t c tr nên hùng h , m t đ gay g t, lão rút trong ng i ra m t chi c th t l ng c a lính
ư ử ư ằ ằ ậ ẳ ẳ ơ ỵ ngu ngày x a... ch ng nói ch ng r ng lão trút c n gi n nh l a cháy b ng cách dùng
ậ ớ ấ ư ế ườ ở ồ ừ ừ ộ ắ ư chi c th t l ng qu t t i t p vào l ng ng i đàn bà, lão v a đánh v a th h ng h c, hai
ế hàm răng nghi n ken két..."
ệ ế ẹ ể ọ ố ườ ẹ Nghi t ngã thay! Khát v ng tìm đ n cái đ p đ mong mu n làm cho con ng i đ p lên là
ư ườ ả ỉ ự ế ệ ể ậ ấ r t đáng quý nh ng ng i ngh sĩ ph i t nh táo đ nh n ra cái th c t ủ ờ phũ phàng c a đ i
ờ ả ấ ả ọ ườ ướ ố s ng. Và đây cũng là l ỉ i c nh t nh cho t t c m i ng ỉ i: hãy t nh táo tr ấ ẹ c cái đ p. B t
ứ ạ ể ẩ ứ ữ ẹ ề ấ ượ ạ ạ ứ c cái đ p nào cũng r t có th n ch a nh ng đi u ph c t p đi ng ủ i h nh phúc c a c l
ườ ề ố ị con ng ế i. Cái tình hu ng ngh ch lý này trong Chi c thuy n ngoài xa đã xua tan màn khói
ủ ờ ệ ẹ ủ ự ể ẫ ạ ả ơ ườ lãng m n ph lên hình nh tuy t đ p kia đ làm tr ra cái s tàn nh n c a đ i th ng.
ườ ệ ẹ ả ạ ả ậ ấ ỉ Ng i ngh sĩ không ch nh n th y c nh đ p lãng m n bên ngoài kia mà còn ph i nhìn
ủ ọ ợ ủ ả ả ư ệ ấ ạ ọ th y c c nh hành h man r c a lão ng ph n . Đây là bài h c, là trách nhi m, cũng là
ủ ệ ậ ươ l ng tâm c a ngh thu t.
ử ụ ướ ấ ắ ậ ộ ị ố D i góc đ nhân v t chúng ta cũng th y nhà văn đã s d ng nguyên t c ngh ch lý, đ i
ậ ố ấ ẫ ộ ớ ườ ự ậ l p trong xây d ng nhân v t: cái t t cái x u l n l n, đan cài v i nhau. Ng ấ i đàn bà x u
ệ ấ ộ ậ ẻ ề ụ ẹ ẫ ậ ị xí thô k ch y có v b ngoài th t quá nh n nh c, cam ch u "ba ngày m t tr n nh , năm
ộ ậ ư ạ ặ ẫ ớ ồ ị ở ngày m t tr n n ng" nh ng v n không ch u "chia tay" v i gã ch ng vũ phu tàn b o. B i
ư ờ ộ ủ ườ ẹ ươ ộ ấ ấ ớ vì, nh l i giãi bày gan ru t c a ng i m đáng th ng ta m i th y bà có m t t m lòng
ờ ở ề ầ ả ườ hy sinh vô b "...đám đàn bà hàng chài thuy n chúng tôi c n ph i có ng i đàn ông đ ể
ộ ắ ể ấ ặ ố chèo ch ng khi phong ba, đ cùng làm ăn nuôi n ng đ ng m t s p con nhà nào cũng trên
ướ ụ ứ ở ả ố ể ố ứ ề d i ch c đ a... Đàn bà thuy n chúng tôi ph i s ng cho con ch không th s ng cho
ẳ ấ ở mình...". Còn gã đàn ông kia cũng không h n hoàn toàn x u. Vì đâu mà lão tr lên vũ phu
ư ậ ư ộ ờ ợ ụ ư ộ tàn đ c nh v y ? Khi x a, theo l ề i v lão thì đó " là m t anh con trai c c tính nh ng hi n
ắ ờ ẫ ậ ờ ợ ổ lành l m, không bao gi đánh đ p..." . V n theo l i v lão thì là do lão "kh quá" vì làm ăn
ể ả ờ ồ ố ợ ồ ộ nuôi con. R i đói, khi "ông tr i làm bi n đ ng su t hàng tháng, c nhà v ch ng con cái
ươ ồ ộ ố ướ ẫ ườ toàn ăn cây x ấ ng r ng lu c ch m mu i...". Tr ắ c sau thì h n v n là ng ộ i lao đ ng
ữ ạ ệ ơ ằ ộ ố ồ ướ ắ ủ ươ l ng thi n, h n n a l ế i là lao đ ng chính, ki m s ng b ng m hôi n c m t c a mình
ợ ể ả ỏ ườ ữ ứ ệ ể ấ ể đ nuôi m i m y mi ng ăn. Lão đánh v đ gi ố i t a nh ng b c b i. Ta hãy đ ý khi
ứ ỗ ấ ớ ợ ố ạ ề ủ ằ ọ đánh v lão cũng đau đ n "C m i nhát qu t xu ng lão l i nguy n r a b ng cái gi ng rên
ẻ ế ẻ ỉ ế ả ả ớ ổ ỉ r đau đ n". Lão cũng không ph i là k hi u chi n, không ph i là k ch thích gây g đánh
ườ ằ ớ ị ấ đ m ng ụ ẳ i khác, b ng c là ngay Phùng cũng kh ng đ nh "lão đánh tôi hoàn toàn vì m c
ự ệ ứ ẻ ể ằ ế ẽ ả ặ đích t v ". Còn th ng Phác đ a tr ham hi u bi t (c n k gi ộ i thích cho tôi nghe cu c
ơ ớ ủ ữ ừ ố ớ ộ ồ ố s ng c a nh ng gi ng chim trên r ng), s m lam lũ lao đ ng, h n nhiên ch i v i "tôi" nh ư
ườ ạ ấ ươ ấ ấ ữ ẹ ạ ộ m t ng i b n thân và r t th ẩ ẩ ng m ... Bên c nh nh ng ph m ch t y trong nó cũng n
ố ể ứ ứ ể ẹ ẵ ồ ộ ớ ầ ch a m t tính côn đ nguy hi m: s n sàng c m dao đâm b đ c u m . Nó s m đã có ý
ạ ự ể ạ ự ứ ả ằ ấ th c báo thù b ng cách l y b o l c đ ngăn c n b o l c.
ư ậ ế ề ậ ượ ấ Nh v y, nhân v t trong Chi c thuy n ngoài xa đ c c u trúc v i t ớ ấ ả ự ứ ạ ủ t c s ph c t p c a
ẻ ố ẳ ấ ẳ ủ ạ ừ ế nó, không h n x u cũng không h n là k t ồ t. Xét đ n cùng lão ch ng v a là th ph m gây
ả ớ ườ ợ ờ ạ ủ ạ ra c nh đau đ n cho ng ẻ ồ i v , cho con đ đ ng th i cũng l ộ ố i là n n nhân c a cu c s ng
ố ố ổ ườ ợ ủ ạ ừ ạ còn tăm t i kh n kh . Ng ừ i v cũng v a là n n nhân v a là th ph m, mà theo chính l ờ i
ụ ỗ ở ế ừ ề ẻ ề m thì là do "cái l i... là đám đàn bà ằ thuy n đ nhi u quá". Th ng Phác cũng th , v a là
ồ ạ ừ ủ ạ ủ ộ ồ ạ n n nhân c a thói côn đ l ớ i v a là th ph m kích đ ng thói côn đ và chính nó cũng s m
ữ ư ủ ề ậ ậ ồ ớ có tính côn đ . Nh ng nhân v t đó ch a mang chi u kích c a nhân v t tính cách v i
ữ ư ể ố ủ ề ứ nh ng quá trình phát tri n tâm lý nh ng nó đã làm t ể ệ t ch c năng th hi n ch đ tác
ph m.ẩ
ươ ệ ấ ủ ệ ể ắ ầ ậ ọ ộ M t ph ng di n r t thành công c a truy n ng n là cách ch n đi m nhìn tr n thu t. Nhà
ể ậ ầ ườ ể ệ ậ văn trao đi m nhìn tr n thu t cho Phùng, nhân v t ng i k chuy n là cách ch n t ọ ố ư i u.
ể ạ ể ự ự ứ ế ế ệ ế ố Phùng k l ế i k chuy n mình tr c ti p ch ng ki n, tr c ti p tham gia vào bi n c câu
ứ ệ ệ ạ ể ồ ườ ớ chuy n (nói chuy n v i Phác đ a con; đánh l i gã ch ng đ tránh đòn cho ng i đàn bà ;
ờ ầ ủ ườ ợ ể ệ ấ ậ nghe l i tr n tình, giãi bày c a ng ệ i v ) nên câu chuy n k ra r t th t, vì đó là chuy n
ủ ể ệ ủ c a ng ườ ể ể ạ i k , k l i chuy n c a mình. Cách k này chúng tôi đã khái quát thành khái
ệ ậ ị ườ ể ườ ể ệ ni m "k ch hóa nhân v t ng ệ i k chuy n " (4). Ng ậ i k chuy n đóng vai nhân v t
ế ủ ố ồ ể ạ ự ế ế ễ ệ ả ố nh y vào các bi n c , tham gia tr c ti p vào các di n bi n c a c t truy n, r i k l i cho
ạ ọ ướ ớ ự ậ ậ ệ ế ầ ơ ề ạ b n đ c nghe; đi u đó đã t o ra xu h ầ ng tr n thu t ti m ti n g n h n v i s th t ngoài
ứ ữ ườ ả ố ố ườ ừ ệ ầ ờ đ i. Th n a, Phùng là ng i tr i nghi m, giàu v n s ng (t ng có m i năm c m súng
ề ụ ả ặ ượ ề ề ơ ườ ờ đánh gi c, nay làm ngh ch p nh đ ế c đi nhi u n i, ti p xúc nhi u ng i) nên l i văn
ế ố ế ề ậ ầ ư ở ờ ế ườ ả ứ tr n thu t ch a nhi u y u t tri t lý, ví nh " đ i cái gì cũng th , con ng i b n tính
ứ ể ế ả ả ộ ơ ị ố ườ v n l i bi ng, đôi khi mình hãy c đ cho mình r i vào hoàn c nh b ép bu c ph i làm,
ạ ượ ả ộ ườ ư ư ệ không khéo l i làm đ c m t cái gì". Ph i là ng ề i nh Phùng, ngh nghi p nh Phùng
ấ ớ ọ ế ế ả ữ ệ ộ ơ ạ b n đ c m i tin và th m thía tri t lý này. H n n a Phùng là m t ngh sĩ nhi p nh nên
ế ố ề ờ ể ờ ở ầ ấ ế t ả t y u ph i có y u t ệ ngh nghi p trong l ế i k . Th cho nên l i văn ấ đây tràn đ y ch t
ấ ữ ơ ễ ể ấ ọ ề ấ ậ th , ch t tr ệ ả tình và cũng đ m ch t h a, ch t đi n nh thì đó cũng là đi u d hi u. Và
ủ ệ ậ ờ ể ấ ấ ệ ắ ậ ớ các th pháp ngh thu t trong l ề i k cũng rõ cái d u n ngh nghi p g n v i nhân v t ví
ả ộ ư ủ ủ ư ờ ề ề ụ ộ d m t phép so sánh t m t ng ph . Ng ph thì bao gi ớ cũng đi li n v i cái thuy n và
ướ l ế i, th nên:
ư ư ề ế ấ ộ "T m l ng r ng và cong nh chi c thuy n"
ư ớ ướ ỗ ỏ ữ ạ ợ ạ "Nh ng món tóc vàng hoe có ch đ qu ch nh m l i to đã b t b t"
ế ắ ặ ắ ậ ợ ườ ẽ ề "C p m t th t đen g i cho tôi nghĩ đ n con m t ng ầ i ta v trên đ u mũi thuy n"
ủ ể ầ ứ ậ ấ ườ ể ệ ậ ồ Ch th tr n thu t là ngôi th nh t, ng ố ấ ớ i k chuy n đ ng nh t v i nhân v t đã th ng
ấ ả ủ ủ ừ ể ắ ả ị ậ ố nh t c hai đi m nhìn, c a nhân v t v n b chia c t vào t ng c nh, c a ng ườ ể ố i k v n
ộ ụ ự ệ ủ ờ ự ấ ạ ố ờ luôn xuyên su t các s ki n trên m t tr c th i gian đã t o nên s nh t quán c a l i văn
ụ ể ự ệ ừ ừ ế ậ ầ ấ ả ộ tr n thu t trong c u trúc văn b n, v a đi sâu, c th vào các s ki n v a quy chi u m t
ệ ố ứ ừ ệ ệ ệ ố ậ cách toàn di n, h th ng c t truy n. V y nên truy n c lôi kéo ta vào t ng chi ti ế ừ t v a
ế ụ ủ ệ ẽ ư ế ờ ọ ệ ẫ ườ ợ ấ h p d n m i g i ta dõi theo cái k t c c c a câu chuy n s nh th nào, li u ng i v có
ồ ố ữ ứ ử ệ ậ ồ ọ ỏ b lão ch ng kia không, li u tòa có x cho h ly hôn không, r i s ph n nh ng đ a con
ọ ẽ h s ra sao...
ố ớ ườ ọ ỉ ầ ệ ậ ọ Đ i v i nhà văn tài năng thì có khi ng i đ c ch c n đ c cái tên truy n là đã nh n chân ra
ượ ộ ầ ủ ứ ứ ề ố đ ả ệ c phong cách c a ông ta. Các tiêu đ truy n B c tranh, M t l n đ i ch ng, M nh
ố ừ ề ế ầ ẩ ộ ơ trăng cu i r ng, Chi c thuy n ngoài xa... đã góp ph n làm rõ h n n i dung tác ph m, rõ
ấ ấ ủ ễ Ở ế ề ệ ậ cái d u n c a nhà văn Nguy n Minh Châu. đây "chi c thuy n" ngh thu t đang trôi
ộ ố ệ ữ ệ ấ ậ ộ ờ ố trên "ngoài xa" cu c đ i đã nói lên r t hay m i quan h gi a ngh thu t và cu c s ng,
ộ ố ộ ố ậ ằ ệ ệ ể ườ ệ ngh thu t n m trong cu c s ng này, bi u hi n cu c s ng. Ng i ngh sĩ chèo lái con
ậ ừ ả ắ ậ ấ ừ ề ệ ể ề ệ ắ ắ ả thuy n ngh thu t y v a ph i hi u sâu s c con thuy n ngh thu t v a ph i n m b t rõ
ớ ư ủ ữ ể ệ ậ ạ ộ ồ ờ ộ ả nh ng lu ng l ch, đ nông sâu c a bi n c cu c đ i. Có v y m i đ a ngh thu t t ậ ớ i
ưở ẹ ủ ủ ạ ườ ờ chân tr i lý t ng c a h nh phúc và cái đ p c a con ng i.
