LỜI MỞ ĐẦU
Nền kinh tế thị trường có ảnh hưởng lớn đến sự tốn tại và phát triển của từng
quốc gia từng dân tộc. Vấn đề nhà nước và thị trường là mối quan tâm hàng đầu của
nhiều nhà nghiên cứu kinh tế trong nhiều thập kỉ qua, do đó việc tìm tòi mô hình
quản lý kinh tế thích hợp và có hiệu quả hơn là vấn đề mà nhà nước ta và nhiều
nước trên thế giới quan tâm.
Xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một yếu tố
tất yếu cơ bản của quá trình đổi mới quản lý kinh tế ở nước ta. Trong những năm
qua, nhờ có đường lối đổi mới đúng đắn của Đảng và nhà nước, nước ta đã thoát
khỏi những khủng hoảng, đạt được tốc độ tăng trưởng nhanh, đời sống nhân dân
được cải thiện đáng kể, chính trị xã hội ổn định, an ninh quốc phòng được giữ vững,
từ một nền kinh tế quan liêu bao cấp đã từng bước chuyển sang nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa dựa trên quy luật giá trị và tín hiệu cung cầu
của thị trường.
Như vậy, việc quan tâm đễn xây dựng nền kinh tế thị trường dịnh hướng xã
hội chủ nghĩa là một điều sức cần thiết. Em muốn sử dụng những kiến thức đã học
làm bài tiểu luận này để phân tích vấn đề đã nêu trên. Em rất mong thầy xem xét,
chỉ bảo để em có những nhận thức rõ ràng hơn, đúng đắn hơn, mai sau khi ra trường
em có thể góp một phần nhỏ cho công cuộc xây dựng nền kinh tế nứơc ta.
1
NỘI DUNG
I. Cơ sở lý luận:
1. Sự cần thiết khách quan phát triển kinh tế thị trường:
a. Sự cần thiết khách quan:
Bước vào thời kì quá độ, nền kinh tế do chế độ xã hội cũ để lại có nhiều
thành phần kinh tế xã hội cũ mà quá trình cải taọ lại kéo dài trong suốt thời kì quá
độ mà trong quá trình xây dựng phát triển xã hội mới xuất hiện nhiều thành phần
kinh tế của xã hội mới. Bước vào thời kì quá độ điểm xuất phát về lực lượng sản
xuất, về năng suất lao động là thấp và không đều nhau vì vậy phải có nhiều hình
thức của quan hệ sản xuất cho phù hợp với tính chất và trình độ khác nhau của lực
lượng sản xuất.
Kinh tế hàng hoá là một kiểu tổ chức kinh tế xã hội mà trong đó sản phẩm
sản xuất ra để trao đổi, để bán trên thị trường. Do đó kinh tế hàng hoá phát triển đến
trình độ cao đó là kinh tế thị trường. Trong kinh tế thị trường toàn bộ yếu tố đầu
vào, đầu ra đều thông qua thị trường vì vậy giữa hàng hoá và kinh tế không đồng
nhất, chúng khác nhau về trình độ phát triển và cơ bản có cùng nguồn gốc, bản chất.
Cơ sở khách quan đó là:
- Do phân công lao động xã hội : phân công lao động xã hội là cơ sở chung
của sản xuất hàng hoá và nó không mất đi mà ngày càng phát triển cả về
chiều rộng lẫn chiều sâu. Sự chuyên môn hoá và hợp tác hoá ngày càng phát
triển giữa các ngành, các vùng, các thành phần kinh tế với nhau. Nhiều
ngành nghề ra đời và phát triển, những ngành nghề cổ truyền được khôi phục
và ngày càng phát triển. Phân công lao động ngày càng được thể hiện sự phát
triển ở tính phong phú, đa dạng và chất lượng ngày càng cao của sản phẩm
hàng hoá đưa ra trao đổi trên thị trường.
- Nền kinh tế nước ta tồn tại nhiều hình thức sở hữu về tư liệu sản xuất như :
sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân, sở hữu hỗn hợp, sự tồn tại
2
đó là do tồn tại nhiều chủ thể kinh tế độc lập mà chủ thể kinh tế độc lập có
lợi ích kinh tế riêng và từ đó họ có thể thực hiện được quan hệ kinh tế giữa
họ bằng quan hệ hàng hoá tiền tệ.
- Thành phần kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể tuy cùng dựa trên chế độ
công hữu nhưng giữa chúng có sự khác biệt, có quyền tự chủ trong sản xuất
kinh doanh, có lợi ích riêng, có sự khác biệt về trình độ kĩ thuật công nghệ,
trình độ tổ chức quản lý nên chi phí sản xuất và hiệu quả kinh tế cũng khác
nhau.
- Quan hệ hàng hoá tiền tệ còn cần thiết trong quan hệ kinh tế đối ngoại và đặc
biệt trong phân công lao động quốc tế đang phát triển. Mỗi một nước là một
quốc gia riêng biệt , là chủ sở hữu đối với hàng hoá đưa ra trao đổi trên thị
trường thế giới. Trao đổi theo nguyên tắc ngang giá. Quan hệ kinh tế hiện
nay trên thế giới là quan hệ thị trường do vậy muốn hội nhập vào nền kinh tế
thế giới cũng phải phát triển theo mô hình kinh tế thị trường.
Kinh tế thị trường là sự phát triển kế tiếp và biến đổi về chất so với nền kinh
tế tự nhên trên cơ sở phân công lao động xã hội đã phát triển. Kinh tế hàng hoá là
nền kinh tế hoạt độn theo quy luật sản xuất và trao đổi hàng hoá, sản xuâtsanr phẩm
cho người khác tiêu dùng thông qua trao đổi mua bán, trao đổi hàng tiền. Nếu sản
xuất để tự tiêu dùng thì không phải là nền kinh tế thị trường, mà là nền kinh tế tự
nhiên tự cấp tự túc. Ngay cả khi sản xuất cho người khác tiêu dùng như phân phối
sản phẩm dưới dạng hiện vật (hàng đổi hàng) cũng không gọi là kinh tế thị trường.
Vậy, kinh tế thị trường hình thành dựa trên sự phát triển của phân công lao
động xã hội, của trao đổi giữa những người sản xuất với nhau. Đó là kiểu tổ chức
kinh tế xã hội, trong đó quan hệ trao đổi giữa những người với người được thực
hiện thông qua quan hệ trao đổi hàng hoá giá trị.
Kinh tế thị trường là nền kinh tế vận động theo những quy luật giá trị giữ vai
trò chi phối và được biểu hiện bằng quan hệ cung cấp trên thị trường. Các vấn đề tổ
chức sản xuất hàng hoá được giải quyết bằng quan hệ cung ứng hàng hoá, dịch vụ
và nhu cầu tiêu dùng trên thị trường. Các quan hệ hàng hoá phát triển mở rộng, bao
3
quát trên nhiều lĩnh vực, có ý nghĩa phổ biến đối với người sản xuất và tiêu dùng.
Các hoạt động sản xuất, dịch vụ … được quyết định từ thị trường về giá, sản lượng,
chất lượng vì động cơ lợi nhuận hóa tối đa.
b. Tác dụng của sự phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam
• Việt Nam phát triển theo kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa là tất yếu.
Trong thời kì qua độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xẫ hội, kinh tế hàng
hoá, kinh tế thị trường còn tồn tại là tất yếu. Về mặt kinh tế co thể coi đây là thời kì
của nenè kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Cơ chế thị trường
theo định hướng xã hội chủ nghĩa là cơ chế thị trường còn nhiều xu hướng tự phát
nhưng có sự điều tiết của nhà nước do Đảng cộng sản lãnh đạo theo hướng củng cố
và phát triển chế độ công hữu xã hội chủ nghĩa, kết hợp đúng đắn giữa kế hoạch và
thị trường, kết hợp kế hoạch phát triển kinh tế với kế hoạch xã hội theo định hưỡn
xã hội chủ nghĩa, giảm hẳn phần kế hoạch pháp lệnh và kế hoạch trực tiếp thay
bằng kế hoạch định hướng, trong đó không chỉ chú ý đến những cân đối tổng hợp
mà còn cả cân đối giá trị, nhằm giữ vững cân đối tổng thể, tạo môi trường thuận lợi
cho hoạt động của tất cả các thành phần kinh tế và kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ
đạo
Kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa có những yếu tố khách
quan yêu cầu và baỏ đảm cho sự thành công của nó. Đó là khu vực kinh tế xã hội
chủ nghĩa làm nền tảng đã hình thành. Nhà nước nắm giữ những ngành, những lĩnh
vực chủ chốt của nền kinh tế, chính quyền là của dân do dân và vì dân, dưới sự lãnh
đạo của Đảng cộng sản.
Kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa đã có tiền lệ lịch sử chứ
không phải là “hoàn toàn mới” hay “ chưa hề có” như một số tác giả đã quan niệm.
Tiền lệ đó chính là chính sách kinh tế mới(NEP) do Lênin đề xướng đã được vận
dụng vào thực tiễn ở Liên Xô trong những năm hai mươi. Nội dung cơ bản của
chính sách đó là chuyển từ nền kinh tế mệnh lệnh, chỉ huy sang nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa, biện pháp chủ yếu để đảm bảo thắng lợi của
4
định hướng xã hội chủ nghĩa và ngăn chặn định hướng tư bản chủ nghĩa là sử dụng
đúng đắn chủ nghĩa nhà nước dưới nền chuyên chính vô sản.
Qua những năm thực hiện đổi mới, vận dụng sáng tạo tư tưởng của Lênin
vào đặc điểm và điều kiện thực tiễn của Việt Nam, Dảng ta đã đề ra đường lối cách
mạng đúng đắn, đưa đất nước đi lên chủ nghiã xã hội. Tuy trong quá trình thực hiện
chúng ta đã không tránh khỏi một số khuyết điểm, lệch lạc, song về cơ bản chúng ta
đã vượt qua một giai đoạn thử thách gay go và không những đã đứng vững mà cón
vươn lên, đạt những thành tựu to lớn trên nhiều mặt.
Với những điều trình bày ở trên chúng ta co thể khẳng định rằng, chuyển
sang cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ
nghĩa là sự chuyển đổi hợp quy luật. Không thể coi đó là sự “từ bỏ lí tưởng” và
“ngả sang chủ nghĩa tư bản”
• Tác dụng của phát triển kinh tế thị trường ở nước ta:
Kinh tế thị trường phản ánh trình độ văn minh của xã hội và là thành tựu của
sự phát triển lực lưoựng sản xuất và quan hệ sản xuất ở trình độ cao.
Phát triển sản xuất hàng hoá kinh tế thị trường làm phá vỡ dần kinh tế tự
nhiên và chuyển thành kinh tế hàng hoá và thúc đẩy dự tạo thành xã hội hoá kinh tế
sản xuất.
Kinh tế hàng hoá tạo ra động lực thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, nâng
cao năng suất lao động xã hội vì kinh tế thị trường có động lực của sự phát triển đó
là lợi ích và cạnh tranh.
Kinh tế thị trường có tính năng động cao vì thế kinh tế hàng hoá kích thích
tính năng động sáng tạo của các chủ thể kinh tế, kích thích nâng cao chất lượng cải
tiến mẫu mã, tăng khối lượng hàng hoá và dịch vụ do đó thúc đẩy kinh tế thị trường
phát triển.
Thúc đẩy phân công lao động xã hội và chuyên môn hoá sản xuất vì thế mà
phát huy được tiềm năng lợi thế của từng vùng có tác dụng mở rộng quan hệ kinh tế
với nước ngoài.
5