Project Appraisal
CAÙC TROÏNG SOÁ PHAÂN PHOÁI VAØ CAÙC NHU CAÀU THIEÁT YEÁU
Caû hai ñöôïc söû duïng ñeå ñöa caùc xem xeùt veà maët coâng baèng
xaõ hoâïi vaøo thaåm ñònh döï aùn. Xeùt veà moät khiaù caïnh, chuùng laø
caùc bieán taáu xuaát phaùt töø ñònh ñeà thöù ba cuûa Harberger.
Trong phöông phaùp caùc troïng soá phaân phoái: Nhöõng lôïi ích ñang tôùi vôùi ngöôøi
trong caùc nhoùm coù thu nhaäp thaáp caàn ñöôïc ñaùnh giaù cao hôn baèng
caùch gaùn moät troïng soá lôùn hôn 1 cho phaàn lôïi ích naøy. Töông töï, neáu
döï aùn ñöôïc taøi trôï qua vieäc ñaùnh thueá taùc ñoäng chuû yeáu leân
ngöôøi coù thu nhaäp cao, thì nhöõng chi phí naøy caàn ñöôïc gaùn moät troïng
soá nhoû hôn 1. Gaùn chính xaùc nhöõng troïng soá laø bao nhieâu cho nhöõng
chi phí vaø lôïi ích naøy phuï thuoäc vaøo phaùn xeùt cuûa nhaø phaân tích,
baèng ñieàu naøy ngöôøi ta ñöa tính chuû quan vaøo trong phaân tích.
Ñeå ñôn giaûn hoaù caùc vaán ñeà, thay vì lo laéng veà caùc chuûng loaïi
giaàu vaø ngheøo khaùc nhau vaø gaùn nguyeân moät daõy caùc troïng soá
cho lôïi ích vaø chi phí, treân thöïc teá ngöôøi ta gaùn moät khoaûn phuï phí
döông (khoaûn phaït aâm) cho caùc lôïi ích (toån thaát hoaëc laø maát maùt)
tôùi vôùi nhöõng ngöôøi ôû döôùi möùc ngheøo khoù. Möùc ngheøo khoù ñöôïc
xaùc ñònh döïa treân moät soá tieâu chuaån ñoäc laäp vôùi döï aùn. Ñoàng
thôøi, tæ leä cuûa phuï phí (chaúng haïn 5% hoaëc 12% hoaëc 20%) laø moät
vaán ñeà thuoäc veà phaùn xeùt chuû quan. Ñoàng thôøi, troïng soá veà phía
chi phí thöôøng bò boû qua.
Do ñoù, ñeå ñöa vaøo caùc xem xeùt veà maët phaân phoái, NPV kinh
teá seõ ñöôïc caûi bieán nhö sau ñaây:
NPVee (vôùi taùc ñoäng phaân phoái) = NPVee + PVEg *phuï phí phaân phoái
(chaúng haïn 15%) - PVEb *phaït phaân phoái (chaúng haïn 10%)
Trong ñoù, PVEg laø moät ngoaïi taùc tích cöïc (toát) tôùi vôùi nhöõng
ngöôøi ôû döôùi möùc ngheøo khoù vaø PVEb laø moät ngoaïi taùc tieâu cöïc
(xaáu), neáu coù, tôùi vôùi nhöõng ngöôøi ôû döôùi möùc ngheøo khoù.
Ñieàu naøy coù nghóa laø neáu moät döï aùn cung caáp caùc lôïi ích cho
ngöôøi döôùi möùc ngheøo khoù, thì moät phuï phí döông seõ ñöôïc gaùn cho
phaàn lôïi ích tôùi vôùi hoï. Töông töï moät khoaûn phaït aâm treân toån thaát
cuûa ngöôøi döôùi möùc ngheøo khoù ñöôïc ñöa vaøo neáu döï aùn taùc ñoäng
baát lôïi tôùi nhoùm naøy theo caùch naøo ñoù. Do ñoù phöông phaùp caùc troïng soá
phaân phoái quan taâm tôùi caùc lôïi ích hay maát maùt tröïc tieáp tôùi vôùi ngöôøi döôùi möùc
ngheøo khoù.
Trong phöông phaùp caùc nhu caàu thieát yeáu : Neáu döï aùn thoûa maõn moät soá
nhu caàu thieát yeáu cho nhöõng ngöôøi ngheøo trong xaõ hoâïi, thì moät phuï
phí nhu caàu thieát yeáu ñöôïc gaùn cho löôïng boå sung (hoaëc laø moät
phaàn cuûa noù) hieän giôø ñang ñöôïc tieâu duøng laø (Q0d – Q0) do keát quaû
cuûa döï aùn nhaèm tính tôùi ngoaïi taùc tôùi vôùi phaàn coøn laïi cuûa xaõ
hoâïi (haõy nhôù raèng phaàn löôïng khaùc laø Q0 - Q0s chæ laø thay theá cho
1
Project Appraisal
phaàn ñang ñöôïc saûn xuaát bôûi caùc nhaø saûn xuaát khaùc). Caùc lôïi ích tôùi
vôùi chính nhoùm höôûng lôïi ñaõ ñöôïc tính tôùi trong nhu caàu ñoái vôùi haøng hoaù vaø dòch vuï
ñang xeùt vaø khoâng coù troïng soá naøo ñöôïc gaùn cho chuùng caû. Khoâng coù troïng soá boå
sung naøo ñöôïc gaùn cho nhöõng lôïi ích vaø chi phí tö nhaân naøy. Ñoàng thôøi, phuï phí caùc nhu
caàu thieát yeáu chæ coù maët khi caùc nhu caàu thieát yeáu naøo ñoù ñöôïc thoûa maõn bôûi döï
aùn naøy chöù khoâng theå coù ñöôïc baèng caùch naøo khaùc. Ñaây laø söï khaùc bieät cô baûn
so vôùi phöông phaùp caùc troïng soá phaân phoái.
Do ñoù, ñeå ñöa vaøo caùc xem xeùt veà nhu caàu thieát yeáu, NPV seõ
ñöôïc caûi bieán nhö sau ñaây :
NPVee (vôùi nhu caàu thieát yeáu) = NPVee + (Q0d – Q0)*phuï phí nhu caàu thieát
yeáu (chaúng haïn 15%)
Ño löôøng phuï phí nhu caàu thieát yeáu naøy nhö theá naøo? Coù moät
caùch laø ñaùnh giaù löôïng lôïi ích naøo thoûa maõn caùc nhu caàu thieát yeáu
cuûa ngöôøi ngheøo vaø sau ñoù gaùn moät phuï phí chuû quan, phaûn aùnh
giaù trò maø xaõ hoâïi ñònh ra cho söï tieâu duøng haøng hoaù hay dòch vuï
naøy vì laø thöù caàn thieát. Ñeå laøm cho phaàn phuï phí naøy chính xaùc hôn,
coù theå thöïc hieän moät ñaùnh giaù veà “ñoä saün loøng chi traû” (ñieàu tra
hoaëc ñaùnh giaù tuyø tình hình), noù seõ cho bieát chính xaùc hôn raèng xaõ
hoâïi ñaùnh giaù nhöõng lôïi ích naøy laø bao nhieâu.
Moät caùch khaùc ñeå öôùc tính phuï phí nhu caàu thieát yeáu laø nhö
sau ñaây. Neáu toàn taïi moät caùch khaùc thay theá ñeå cung öùng chính
nhöõng nhu caàu thieát yeáu naøy cho chính nhoùm ñöôïc höôûng lôïi hoaëc
nhoùm muïc tieâu naøy, thì chi phí cuûa vieäc cung caáp haøng hoaù hay dòch
vuï naøy seõ laø moät thöôùc ño cho toång phuï phí nhu caàu thieát yeáu caàn
ñöôïc gaùn cho döï aùn. Döï aùn, baèng caùch phuïc vuï caùc nhu caàu thieát
yeáu, ñang tieát kieäm ñöôïc caùc nguoàn löïc maø chính ra ñaõ maát ñi ñeå
cung caáp chính nhöõng nhu caàu thieát yeáu naøy theo con ñöôøng thay theá
khaùc, vaø vì theá nhöõng tieát kieäm chi phí naøy laø moät thöôùc ño cho ñoä
saün loøng chi traû cuûa xaõ hoâïi ñoái vôùi caùc nhu caàu thieát yeáu naøy.
Minh hoaï: Moät döï aùn ñöôøng giao thoâng noái lieàn moät laøng queâ vôùi
ñiaï ñieåm thò tröôøng vaø thò traán gaàn ñoù, nôi caùc cö daân ngheøo cuûa
laøng queâ coù theå baùn caùc saûn phaåm cuûa hoï vaø cuõng coù theå tieáp
caän vôùi dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe. Nhöng moät soá cö daân ngheøo
trong khu nhaø oå chuoät cuõng bò böùng ñi choã khaùc ñeå xaây döïng döï
aùn ñöôøng giao thoâng naøy.
Trong caû hai phöông phaùp caùc troïng soá phaân phoái vaø caùc nhu
caàu thieát yeáu, caùc lôïi ích tö nhaân cuûa caùc daân laøng ngheøo töø vieäc
tieáp caän ñòa ñieåm thò tröôøng cuõng nhö dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe
ñaõ ñöôïc ñöa vaøo nhu caàu duøng ñeå tính lôïi ích kinh teá cuûa döï aùn.
Caùc chi phí (maát maùt) tö nhaân cuûa caùc cö daân khu oå chuoät cuõng seõ
ñöôïc ñöa vaøo nhu caàu (hoaëc laø chi phí).
2
Project Appraisal
Trong phöông phaùp caùc troïng soá phaân phoái, phaàn lôïi ích cuûa döï
aùn tôùi vôùi ngöôøi döôùi möùc ngheøo khoù seõ ñöôïc gaùn moät phuï phí
döông, trong khi maát maùt tôùi vôùi nhöõng cö daân khu oå chuoät seõ ñöôïc
gaùn cho moät khoaûn phaït.
Trong phöông phaùp caùc nhu caàu thieát yeáu, neáu döï aùn ñöôøng
giao thoâng khoâng cung caáp söï tieáp caän vôùi dòch vuï chaêm soùc söùc
khoûe (moät nhu caàu thieát yeáu), thì phaân tích kinh teá seõ laø hoaøn
thieän maø khoâng phaûi lo veà taùc ñoäng phaân phoái cuûa döï aùn. Tuy
nhieân, trong tröôøng hôïp naøy, döï aùn ñöôøng giao thoâng thoûa maõn dòch
vuï chaêm soùc söùc khoûe cho ngöôøi ngheøo, vaø vì theá moät phuï phí nhu
caàu thieát yeáu caàn ñöôïc boå sung vaøo caùc lôïi ích kinh teá cuûa döï aùn.
Giaù trò cuûa lôïi ích boå sung naøy hay toång phuï phí laø gì? Coù theå
tìm ñöôïc noù baèng caùch öôùc tính ñoä saün loøng chi traû cuûa xaõ hoâïi
ñoái vôùi dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe cho nhöõng daân laøng ngheøo
naøy. Noùi caùch khaùc, neáu coù theå cung caáp cuøng dòch vuï chaêm soùc
söùc khoûe y nhö vaäy baèng caùch ñöa baùc só hay y taù tôùi laøng queâ 2
tuaàn moät laàn, thì chi phí cuûa dòch vuï thay theá naøy (tieàn coâng cho
baùc só hay y taù, chi phí vaän taûi v.v...) laø moät thöôùc ño cho phuï phí nhu
caàu thieát yeáu caàn ñöôïc boå sung vaøo lôïi ích kinh teá cuûa döï aùn
ñöôøng giao thoâng naøy.
Ví duï khaùc: Coù moät döï aùn nhaèm cung caáp caùc böõa aên giöõa ngaøy
cho hoïc sinh trong tröôøng tieåu hoïc, nhôø noù maø só soá coù maët cuûa
nhaø tröôøng taêng leân. Chuùng ta tính tôùi ngoaïi taùc nhu caàu thieát yeáu
cuûa só soá taêng leân naøy nhö theá naøo ?
3