CÁC VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG MÔI TRƯỜNG

Chia sẻ: Nguyễn Lê Huy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

100
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

QUAN HỆ GIỮA MÔI TRƯỜNG VÀ PHÁT TRIỂN 1.1.1 Các khái niệm cơ bản Môi trường – - Định nghĩa về môi trường lần đầu tiên được thảo luận trong Hội nghị Liên Hợp Quốc về môi trường nhân văn (UNCHE) tại Stockholm, 6.1972. Một số đại biểu cho rằng “môi trường là không gian vật chất nơi con người sinh sống”. trưởng và phát triển của một cá thể hay một cộng đồng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: CÁC VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG MÔI TRƯỜNG

1 CAÙC VAÁN ÑEÀ CHUNG VEÀ ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG 1.1 QUAN HEÄ GIÖÕA MOÂI TRÖÔØNG VAØ PHAÙT TRIEÅN 1.1.1 Caùc khaùi nieäm cô baûn Moâi tröôøng – - Ñònh nghóa veà moâi tröôøng laàn ñaàu tieân ñöôïc thaûo luaän trong Hoäi nghò Lieân Hôïp Quoác veà moâi tröôøng nhaân vaên (UNCHE) taïi Stockholm, 6.1972. Moät soá ñaïi bieåu cho raèng “moâi tröôøng laø khoâng gian vaät chaát nôi con ngöôøi sinh soáng”. tröôûng vaø phaùt trieån cuûa moät caù theå hay moät coäng ñoàng. Nhö vaäy, moâi tröôøng bao goàm caùc yeáu toá khoâng soáng (abiotic: ñaát, nöôùc, khoâng khí, khí haäu, aâm thanh, muøi vò) caùc yeáu toá soáng (biotic: con ngöôøi, ñoäng thöïc vaät, sinh thaùi, vi truøng, sieâu vi truøng) taát caû caùc yeáu toá xaõ hoäi taïo thaønh “chaát löôïng soáng”. - Theo ñònh nghóa trong Luaät baûo veä moâi tröôøng cuûa Vieät Nam (1994) “moâi tröôøng bao goàm caùc yeáu toá töï nhieân vaø yeáu toá vaät chaát nhaân taïo quan heä maät thieát vôùi nhau, bao quanh con ngöôøi, coù aûnh höôûng tôùi ñôøi soáng, saûn xuaát, söï toàn taïi, phaùt trieån cuûa con ngöôøi vaø thieân nhieân”. Taøi nguyeân Taøi nguyeân laø nhöõng thaønh phaàn cuûa moâi tröôøng maø con ngöôøi coù theå tröïc tieáp söû duïng cho söï toàn taïi vaø phaùt trieån. Ñaát, nöôùc, khoâng khí, khoaùng saûn, röøng, sinh vaät treân caïn, sinh vaät döôùi nöôùc... laø caùc daïng taøi nguyeân thieân nhieân.
Phaùt trieån beàn vöõng “phaùt trieån beàn vöõng laø söï phaùt trieån laøm thoûa maõn caùc nhu caàu hieän taïi nhöng khoâng haïn cheá tieàm naêng ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu cuûa caùc theá heä trong töông lai”. Phaùt trieån beàn vöõng döïa theo hai quan ñieåm chính: – Söï nhaän thöùc veà nhu caàu, ñaëc bieät laø caùc nhu caàu thieát yeáu cuûa ngöôøi ngheøo ñeå ñöa ra caùc öu tieân phaùt trieån. – Söï hieän thöïc hoùa khaû naêng cuûa con ngöôøi ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu trong khi taøi nguyeân moâi tröôøng laø haïn cheá. 1.1.2.Maâu thuaãn giöõa phaùt trieån vôùi baûo veä moâi tröôøng Moái quan heä caân baèng giöõa phaùt trieån vaø moâi tröôøng coù theå ñöôïc theå hieän treân Hình 1.1. - 129 -
SÖÏ TÖÔNG TAÙC GIÖÕA CON NGÖÔØI VAØ MOÂI TRÖÔØNG Moâi tröôøng Taøi Chaát Xem xeùt nguyeân thaûi veà moâi tröôøng Hoaït ñoäng Con ngöôøi Khoa hoïc, Nhaän thöùc coâng chuùng. Coâng Hoaït ñoäng ngheä Nhaø nöôùc phaùt trieån kinh teá Hình 1.1 – Caân baèng giöõa phaùt trieån vaø moâi tröôøng Phaùt trieån coâng nghieäp - Vieäc söû duïng caùc loaïi nhieân lieäu hoùa thaïch (than ñaù, daàu moû...) trong coâng nghieäp vaø giao thoâng ñaõ taïo ra moät khoái löôïng khoång loà caùc chaát oâ nhieãm khoâng khí nhö buïi, SOx, NOx, CO, CO2 vaø hydrocacbon (THC). - 130 -
- Ngoaøi ra khí thaûi nhieàu ngaønh coâng nghieäp coøn chöùa haøm löôïng cao caùc chaát ñoäc khaùc nhö HF, Pb, Hg, H2S... Caùc chaát gaây oâ nhieãm khoâng khí naøy coù ñoäc tính, tính oxy hoùa, tính aên moøn hoaëc muøi khoù chòu. - OÂ nhieãm khoâng khí ñaõ taïo ra caùc vaán ñeà moâi tröôøng coù tính toaøn caàu ngaøy caøng nghieâm troïng. - Chaát thaûi coâng nghieäp coøn gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc (nöôùc soâng, hoà, nöôùc ngaàm vaø nöôùc bieån). - Chaát thaûi raén coâng nghieäp cuõng laø nguoàn quan troïng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Phaùt trieån noâng nghieäp Cuoäc caùch maïng xanh trong coâng nghieäp ñaõ mang ñeán cho nhaân loaïi nguoàn noâng phaåm coù saûn löôïng vaø naêng suaát ngaøy caøng cao. Tuy vaäy, neàn noâng nghieäp hieän ñaïi cuõng taïo ra caùc taùc ñoäng tieâu cöïc nghieâm troïng ñeán moâi tröôøng töï nhieân. Gia taêng daân soá Gia taêng nhanh choùng daân soá cuõng gaây taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán moâi tröôøng. Vaøo naêm 1810 soá daân treân theá giôùi chæ ñaït 1,0 tæ, ñeán 1927 môùi ñaït 2,0 tæ nhöng ñeán 1974 ñaõ ñaït ñeán 4,0 tæ vaø naêm 2000 leân treân 6,0 tæ ngöôøi. Ngaøy 26/2/2006: 6,5 tyû ngöôøi Caùc vaán ñeà moâi tröôøng toaøn caàu Toùm laïi vôùi caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi nhaèm taêng tröôûng coâng, noâng nghieäp, giao thoâng vaø dòch vuï, theá giôùi ñang ñöùng tröôùc caùc vaán ñeà moâi tröôøng toaøn caàu nhö sau: – OÂ nhieãm moâi tröôøng, suy thoaùi chaát löôïng moâi tröôøng ñaëc bieät laø oâ nhieãm caùc nguoàn nöôùc soâng hoà, ñaïi döông nöôùc ngaàm; khoâng khí vaø ñaát ñai. – Bieán ñoåi khí haäu do hieän töôïng traùi ñaát noùng leân vì hieäu öùng nhaø kính vaø caùc nguyeân nhaân khaùc. – Möa axit, do oâ nhieãm khoâng khí. – Suy giaûm taàng ozon, do oâ nhieãm khoâng khí. – Suy giaûm röøng vaø taøi nguyeân sinh vaät, ña daïng sinh vaät ñaëc bieät laø vuøng nhieät ñôùi. - 131 -
– Sa maïc hoùa do maát thaûm thöïc vaät vaø suy giaûm taàng nöôùc ngaàm. Do vaäy, “ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng” (ÑTM) ñöôïc yeâu caàu chính thöùc trong caùc vaên baûn phaùp lyù cuûa nhieàu quoác gia vaø nhieàu toå chöùc quoác teá töø thaäp kyû 70 cuûa theá kyû 20. ÑTM laø moät trong caùc coâng cuï ñeå quy hoaïch phaùt trieån. Vì noäi dung cuûa noù ñaûm baûo cho vieäc loàng gheùp moâi tröôøng vaøo caùc quyeát ñònh chính saùch phaùt trieån. Quan ñieåm, muïc tieâu, noäi dung vaø phöông phaùp ÑTM ñöôïc trình baøy trong caùc chöông sau. 4.1 QUAN ÑIEÅM VEÀ ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG 4.1.1. Ñònh nghóa veà ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng Khaùi nieäm veà ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng (ÑTM).  Theo chöông trình moâi tröôøng cuûa Lieân Hôïp Quoác (UNEP) ÑTM laø quaù trình nghieân cöùu nhaèm döï baùo caùc haäu quaû veà maët moâi tröôøng cuûa moät döï aùn phaùt trieån 5.  Theo UÛy ban Kinh teá, Xaõ hoäi Chaâu AÙ vaø Thaùi Bình Döông (ESCAP) ÑTM bao goàm ba thaønh phaàn: xaùc ñònh, döï baùo vaø ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa moät döï aùn, moät chính saùch ñeán moâi tröôøng 6.  Theo moät soá taùc giaû (Larry Canter) “ÑTM laø söï xaùc ñònh vaø ñaùnh giaù moät caùch heä thoáng caùc taùc ñoäng tieàm taøng cuûa caùc döï aùn, caùc quy hoaïch, caùc chöông trình hoaëc caùc haønh ñoäng veà phaùp lyù ñoái vôùi caùc thaønh phaàn hoùa– lyù, sinh hoïc, vaên hoùa, kinh teá–xaõ hoäi cuûa moâi tröôøng toång theå”.7  Theo Cuïc Quaûn lyù Moâi tröôøng Philippines “ÑTM laø moät phaàn cuûa quy hoaïch döï aùn vaø ñöôïc tieán haønh ñeå xaùc ñònh vaø ñaùnh giaù caùc haäu quaû moâi tröôøng quan troïng vaø ñaùnh giaù caùc yeáu toá xaõ hoäi lieân quan ñeán quaù trình thieát keá vaø hoaït ñoäng cuûa döï aùn”.8  Cuïc Moâi tröôøng Malaysia ñònh nghóa “ÑTM laø moät nghieân cöùu ñeå xaùc ñònh, döï baùo, ñaùnh giaù vaø thoâng baùo veà taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng cuûa moät döï aùn vaø neâu ra caùc bieän phaùp giaûm thieåu tröôùc khi thaåm ñònh vaø thöïc hieän döï aùn”.9  Luaät Baûo veä moâi tröôøng cuûa Vieät Nam do Quoác hoäi thoâng qua ngaøy 27 thaùnh 12 naêm 1993 vaø ñöôïc ban haønh theo leänh soá 29–L/CTN cuûa Chuû tòch Nöôùc ngaøy 10 thaùng 01 naêm 1994 ñònh nghóa raèng “ÑTM laø quaù trình phaân tích, ñaùnh giaù, döï baùo aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng cuûa caùc döï aùn, quy - 132 -
hoaïch phaùt trieån KT – XH cuûa caùc cô sôû saûn xuaát, kinh doanh, coâng trình kinh teá, khoa hoïc, kyõ thuaät, y teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, an ninh, quoác phoøng vaø caùc coâng trình khaùc, ñeà xuaát caùc giaûi phaùp thích hôïp veà baûo veä moâi tröôøng”.10  ÔÛ Hoa Kyø, ngoaøi thuaät ngöõ ÑTM ngöôøi ta coøn duøng thuaät ngöõ “töôøng trình taùc ñoäng moâi tröôøng – TTM (Environmental Impact Statement, EIS theo tieáng Anh). TTM ñoàng nghóa vôùi baùo caùo ÑTM, laø söï theå hieän keát quaû nghieân cöùu ÑTM ôû daïng vaên baûn.  Theo chuùng toâi, ÑTM khoâng chæ döøng laïi ôû xaùc ñònh, döï baùo vaø ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa döï aùn ñeán moâi tröôøng, maø ÑTM neân ñöôïc hieåu ñaày ñuû laø “quaù trình nghieân cöùu, xaùc ñònh, döï baùo, ñaùnh giaù caùc taùc ñoäng cuûa moät döï aùn, moät chính saùch, moät chöông trình ñeán moâi tröôøng töï nhieân vaø KT – XH, ñoàng thôøi neâu ra caùc phöông aùn thay theá, caùc bieän phaùp giaûm thieåu taùc ñoäng tieâu cöïc, chöông trình quan traéc vaø keá hoaïch quaûn lyù moâi tröôøng”. 4.1.2. Muïc ñích cuûa ÑTM – Xaùc ñònh vaø moâ taû taøi nguyeân vaø giaù trò moâi tröôøng coù khaû naêng bò taùc ñoäng do döï aùn, haønh ñoäng hoaëc chöông trình phaùt trieån. – Xaùc ñònh vaø döï baùo cöôøng ñoä / quy moâ cuûa taùc ñoäng coù theå coù (taùc ñoäng tieàm taøng) cuûa döï aùn haønh ñoäng hoaëc chöông trình phaùt trieån ñeán moâi tröôøng (töï nhieân vaø KT – XH). – Ñeà xuaát vaø phaân tích caùc phöông aùn thay theá ñeå giaûm thieåu taùc ñoäng nhöng vaãn ñaûm baûo yeâu caàu phaùt trieån KT – XH. – Ñeà xuaát caùc bieän phaùp quaûn lyù vaø coâng ngheä ñeå giaûm thieåu caùc taùc ñoän g tieâu cöïc cuûa döï aùn hoaëc chính saùch. – Ñeà xuaát keá hoaïch quaûn lyù moâi tröôøng (EMP trong tieáng Anh) ñoái vôùi döï aùn chöông trình hoaëc chính saùch. 4.1.3. ÑTM – Coâng cuï quy hoaïch phaùt trieån Vôùi caùc muïc ñích nhö treân ÑTM ñöôïc xem laø “coâng cuï quy hoaïch phaùt trieån”. Moái quan heä giöõa chính saùch, haønh ñoäng vaø ñaùnh giaù taùc ñoäng ñöôïc theå hieän trong Hình 1.2. - 133 -
Chính saùch quoác gia Chính saùch phaùt trieån KT - XH Haønh ñoäng phaùt trieãn ÑMT Haønh ñoäng cuûa con ngöôøi Tính khaû thi veà XH, KT, Coâng ngheä vaø MT Ñöôøng phaûn hoài Thoâng tin vaø höôùng daãn Hình 1.2 – Quan heä giöõa chính saùch, haønh ñoäng vaø ÑTM (Theo ESCAP, 1985)6 Vai troø cuûa ÑTM trong quy hoaïch phaùt trieån ñöôïc theå hieän trong Hình 1.3 - 134 -
A A. Muïc tieâu phaùt trieån B1: Tính khaû thi kinh teá B2: Khaû naêng kyõ thuaät ñeå ñaït ñeå ñaït B1 B2 muïc tieâu B1: Thaåm ñònh caùc cô sôû B K K. Bieän phaùp kinh teá - kyõ thuaät ñuùng ñaén C: Caùc haønh ñoäng vaø phöông aùn C1 C2 C3 C4 thay theá ñöôïc ñeà xuaát D E: Caùc P.A kyõ E1 E2 E3 E4 E5 thuaät F: Xaùc ñònh caùc taùc ñoäng, phaân F1 F2 F3 F4 F5 tích quy moâ vaø cöôøng ñoä taùc ñoäng G1 G2 G3 G4 G5 G: Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng H H: Thaåm ñònh caùch tieáp caän toång hôïp caùc vaán ñeà moâi tröôøng I: Ñeà xuaát caùc bieän phaùp J I giaûm thieåu, quan traéc J: Xaùc ñònh caùc thoâng soá baát ñònh - 135 -
Hình 1.3- ÑTM trong quy hoaïch phaùt trieån (Theo ESCAP, 1985) Tình hình thöïc hieän ÑTM ôû Vieät Nam Theo Luaät Baûo veä moâi tröôøng cuûa Vieät Nam ñöôïc Quoác hoäi thoâng qua ngaøy 27.12.1963 vaø ñöôïc ban haønh theo leänh cuûa Chuû tòch Nöôùc soá 29L/CTN ngaøy 10.01.1994, caùc cô sôû saûn xuaát, kinh doanh ñang hoaït ñoäng (ñieàu 17) vaø caùc döï aùn phaùt trieån coâng, noâng nghieäp, thuûy lôïi, dòch vuï, an ninh, quoác phoøng... ñeàu phaûi coù baùo caùo ÑTM ñöôïc cô quan quaûn lyù moâi tröôøng thaåm ñònh. Nghò ñònh 175/CP ngaøy 18.10.1994 cuûa Chính phuû ñaõ quy ñònh chi tieát veà ÑTM (xem Phuï luïc 1.1). Toång keát 5 naêm (1994 – 1999) coâng taùc ÑTM theo quy ñònh cuûa Luaät Baûo veä Moâi tröôøng vaø Nghò ñònh 175/CP Cuïc Moâi tröôøng (Boä KHCN vaø MT) ñaõ coù ñaùnh giaù chính veà thaønh töïu vaø haïn cheá veà ÑTM ôû Vieät Nam nhö sau: Coâng taùc xaây döïng vaø ban haønh caùc vaên baûn phaùp quy Boä Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng ñaõ ban haønh moät soá vaên baûn nhaèm cuï theå hoùa vieäc thöïc hieän xaây döïng vaø thaåm ñònh baùo caùo ÑTM theo Luaät Baûo veä moâi tröôøng vaø Nghò ñònh 175/CP:  Thoâng tö 1420/MTg ngaøy 26/11/1994 Höôùng daãn ÑTM ñoái vôùi caùc cô sôû ñang hoaït ñoäng. Theo tinh thaàn cuûa Thoâng tö naøy, caùc cô sôû ñang hoaït ñoäng ñöôïc chia laøm 3 loaïi: – Laäp Tôø khai caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coù aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng. – Laäp Baùo caùo ÑTM döôùi daïng baûn keâ khai. – Laäp Baùo caùo ÑTM trình cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc veà baûo veä moâi tröôøng thaåm ñònh. Sau khi thaåm ñònh ñöôïc phaân laøm 3 loaïi nhö sau: + Ñöôïc tieáp tuïc hoaït ñoäng + Phaûi coù phöông aùn caûi taïo moâi tröôøng, xöû lyù chaát thaûi + Phaûi ñình chæ hoaït ñoäng hay di chuyeån ñòa ñieåm  Quyeát ñònh 1806/QÑ–MTg ngaøy 31/12/1994 Höôùng daãn quy cheá hoaït ñoäng cuûa Hoäi ñoàng thaåm ñònh Baùo caùo ÑTM. - 136 -
 Quyeát ñònh 1807/QÑ–MTg ngaøy 31/12/1994 Höôùng daãn chöùc naêng nhieäm vuï cuûa Hoäi ñoàng thaåm ñònh Baùo caùo ÑTM.  Thoâng tö 715/MTg ngaøy 3/4/1995 Höôùng daãn vaø thaåm ñònh Baùo caùo ÑTM ñoái vôùi caùc döï aùn ñaàu tö tröïc tieáp cuûa nöôùc ngoaøi.  Coâng vaên 714/MTg ngaøy 3/4/1995 ban haønh maãu Phieáu thaåm ñònh baùo caùo ÑTM.  Coâng vaên 812/MTg ngaøy 17/4/1996 ban haønh Quyeát ñònh pheâ chuaån baùo caùo ÑTM.  Soá 01/TT–CN–KCM ngaøy 28/2/1997 lieân tòch thoâng tö höôùng daãn thi haønh chæ thò Thuû töôùng Chính phuû veà vieäc ñình chæ saûn xuaát söû duïng chaát hoaït ñoäng beà maët Dodelyl benzen sunforic axit (goïi taét laø DBSA) trong coâng nghieäp chaát taåy röûa toång hôïp.  Boä Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng ñaõ phoái hôïp vôùi Boä Xaây döïng ban haønh thoâng tö lieân tòch soá 1529–1998–TTLT–BKHCNMT–BXD ngaøy 17/10/1998 veà vieäc khoâng caáp pheùp treân toaøn quoác cho caùc döï aùn saûn xuaát taám lôïp fibro xi maêng baèng nguyeân lieäu amiaêng.  Thoâng tö 1100/MTg ngaøy 20/8/1997 Höôùng daãn laäp vaø thaåm ñònh Baùo caùo ÑTM ñoái vôùi caùc döï aùn ñaàu tö.  Thoâng tö 490/1998/TT–BKHCNMT ngaøy 29/4/1998 Höôùng daãn laäp vaø thaåm ñònh baùo caùo ÑTM ñoái vôùi caùc döï aùn ñaàu tö. Thöïc hieän chuû tröông veà taêng cöôøng caùc bieän phaùp khuyeán khích ñaàu tö. Thoâng tö naøy ñöôïc ban haønh ñeå thay theá cho Thoâng tö 1100/MTg. Noäi dung cô baûn cuûa Thoâng tö 490/1998/TT–BKHCNMT naøy laø taát caû caùc döï aùn ñaàu tö seõ ñöôïc chia laøm 2 loaïi: – Caùc döï aùn coù tieàm naêng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng treân dieän roäng, deã gaây ra söï coá moâi tröôøng caàn phaûi trình noäp baùo caùo ÑTM ñeå thaåm ñònh. – Caùc döï aùn khoâng phaûi trình noäp baùo caùo ÑTM maø chæ phaûi trình noäp Baûn ñaêng kyù ñaït tieâu chuaån moâi tröôøng. Coâng taùc thaåm ñònh baùo caùo ÑTM Caáp Trung öông: Boä Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng: Thaønh phaàn caùc Hoäi ñoàng thöôøng nhö sau: - 137 -
– Ñaïi dieän cuûa Cuïc Moâi tröôøng – Ñaïi dieän cuûa Sôû Khoa hoïc, Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng nôi coù döï aùn – Ñaïi dieän cuûa Boä chuyeân ngaønh lieân quan ñeán döï aùn – Caùc chuyeân gia moâi tröôøng cuûa caùc cô quan nghieân cöùu, giaûng daïy lieân quan – Caáp ñòa phöông: 61 UÛy ban Nhaân daân Tænh / Thaønh phoá Thaønh phaàn Hoäi ñoàng thöôøng nhö sau: – Ñaïi dieän UÛy ban Nhaân daân Tænh (hoaëc Sôû ñöôïc uûy quyeàn) – Ñaïi dieän cuûa Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä Moâi tröôøng – Ñaïi dieän cuûa caùc Sôû lieân quan ñeán döï aùn – Caùc chuyeân gia moâi tröôøng cuûa caùc cô quan nghieân cöùu, giaûng daïy lieân quan. 4.2 QUY TRÌNH THÖÏC HIEÄN ÑTM CUÛA MOÄT SOÁ TOÅ CHÖÙC QUOÁC TEÁ Toå chöùc nghieân cöùu ÑTM Toå chöùc nghieân cöùu ÑTM goàm caùc noäi dung: – Giao cho moät ñieàu phoái vieân ñoäc laäp vaø moät ñoäi (toå) nghieân cöùu goàm nhieàu chuyeân ngaønh. – Xaùc ñònh nhöõng ngöôøi ra quyeát ñònh, ai seõ laäp quy hoaïch, taøi chính, cho pheùp vaø kieåm soaùt döï aùn, ñeå laøm roõ ñaëc ñieåm cuûa caùc cô quan tieáp nhaän baùo caùo ÑTM. – Nghieân cöùu luaät phaùp vaø caùc quy cheá seõ aûnh höôûng ñeán caùc quyeát ñònh. – Tieáp xuùc vôùi töøng cô quan ra quyeát ñònh. – Xaùc ñònh keát quaû cuûa ÑTM seõ ñöôïc coâng boá baèng caùch naøo vaø khi naøo. Xaùc ñònh phaïm vi (scoping) Vieäc ñaàu tieân cuûa toå nghieân cöùu ÑTM laø xaùc ñònh phaïm vi ÑTM. Muïc ñích cuûa vieäc naøy nhaèm baûo ñaûm nghieân cöùu seõ ñeà caäp tôùi taát caû caùc vaán ñeà moâi tröôøng quan troïng cuûa döï aùn. Nghieân cöùu ÑTM Sau caùc böôùc “saøng loïc”, “ñaùnh giaù sô boä” vaø “xaùc ñònh phaïm vi” nghieân cöùu ÑTM chi tieát ñöôïc thöïc hieän ñeå traû lôøi 5 caâu hoûi: – Ñieàu gì seõ xaûy ra do döï aùn? - 138 -
2 – Phaïm vi caùc bieán ñoåi seõ laø gì? – Caùc bieán ñoåi coù nghieâm troïng khoâng? – Coù theå laøm gì ñeå giaûi quyeát chuùng? – Caùc nhaø quyeát ñònh coù theå ñöôïc thoâng baùo nhö theá naøo veà caùc vieäc caàn phaûi laøm? ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG TÍCH HÔÏP 2.1. CAÙC KHAÙI NIEÄM CHUNG VEÀ ÑTM TÍCH HÔÏP Ñònh nghóa ÑTM tích hôïp laø söï phaân tích heä thoáng nhaèm ñaùnh giaù, döï baùo caùc taùc ñoäng coù theå coù vaø xaùc ñònh moái töông quan giöõa caùc taùc ñoäng naøy ñoái vôùi caùc döï aùn quy hoaïch hoaëc chính saùch phaùt trieån coù khoâng gian roäng vaø thôøi gian daøi. Giöõa ÑTM tích hôïp vaø ÑTM rieâng reõ khoâng coù ranh giôùi roõ raøng. Trong nhieàu tröôøng hôïp (nhö ÑTM döï aùn hoà chöùa, döï aùn ñoâ thò hoùa, döï aùn khu coâng nghieäp, döï aùn caûng bieån, v.v…) phöông phaùp ÑTM tích hôïp cuõng ñöôïc söû duïng. Ngöôïc laïi, trong nghieân cöùu ÑTM tích hôïp nhieàu phöông phaùp, kyõ thuaät khaùc cuûa ÑTM rieâng reõ cuõng ñöôïc aùp duïng. Söï khaùc nhau giöõa ÑTM tích hôïp vaø ÑTM rieâng reõ Noùi chung phöông phaùp thöïc hieän ÑTM tích hôïp khaùc vôùi ÑTM rieâng reõ ôû tính toång hôïp cuûa phaïm vi nghieân cöùu vaø ôû quy moâ khoâng gian.  Caùc phöông phaùp ÑTM tích hôïp thöôøng ñöôïc aùp duïng ôû möùc ñoä ngaønh (chöông trình hoaëc chính saùch).  Caùc caáp taùc ñoäng trong ÑTM tích hôïp laø coù tính toång hôïp cao hôn so vôùi trong ÑTM thoâng thöôøng. - 139 -
2.2. PHÖÔNG PHAÙP LUAÄN VEÀ ÑTM TÍCH HÔÏP Caùc hoaït ñoäng tích hôïp Sô ñoà neâu trong hình 2.1 coù theå chöùng minh caùc maâu thuaãn trong quy hoaïch phaùt trieån ñoàng thôøi nhieàu ngaønh kinh teá ôû ven soâng Thò Vaûi (ôû haï löu soâng Ñoàng Nai)3. Phaùt trieån CN, giao thoâng thuûy ven soâng Thò Vaûi Gia Maát Giaûm OÂ OÂ taêng röøng ña nhieãm nhieãm tieåm ngaäp daïng khoâng nöôùc naêng maën sinh khí Taêng vieäc laøm Phaùt trieån Bieán Giaûm Giaûm Caùc vaán vaên hoùa ñoåi heä thuûy du ñeà söùc sinh thaùi saûn lòch khoûe töï Taêng thu nhaäp Phaùt trieån KT - XH Ngheøo Giaûm Giaûm khoù cho thu vieäc ngö daân nhaäp laøm xaõ hoäi Suy thoaùi KT - XH Taùc ñoäng tích cöïc Taùc ñoäng tieâu cöïc Hình 2.1 Caùc taùc ñoäng tích hôïp trong quy hoaïch phaùt trieån löu vöïc soâng Thò Vaûi - 140 -
Caùc phöông phaùp cô baûn trong ÑTM tích hôïp ÑTM tích hôïp laø quaù trình phaân tích heä thoáng vaø ñaùnh giaù caùc thay ñoåi moâi tröôøng trong ñieàu kieän toå hôïp nhieàu loaïi taùc ñoäng do nhieàu döï aùn hoaëc nhieàu hoaït ñoäng taïo ra. Noùi chung, caùch tieáp caän ñoái vôùi ÑTM tích hôïp laø coù tính lieân tuïc töø vieäc phaân tích sô boä ñeán quy hoaïch. Trong moãi giai ñoaïn, chuyeân gia ÑTM caàn löïa choïn phöông phaùp thích hôïp döïa vaøo yeâu caàu veà ñònh löôïng (ñoái vôùi töøng döï aùn) hoaëc yeâu caàu ñònh tính (ñoái vôùi tröôøng hôïp coù nhieàu döï aùn ñoàng thôøi). * Caùc phöông phaùp phaân tích sô boä Ñaây laø caùc phöông phaùp thu thaäp, phaân tích vaø toång hôïp caùc thoâng tin nhaèm cung caáp cho caùc cô quan ra quyeát ñònh caùc cô sôû khoa hoïc trong vieäc loàng gheùp phaùt trieån kinh teá vaø baûo veä moâi tröôøng. Caùc kyõ thuaät thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå phaân tích sô boä laø:  Caùc moâ hình toaùn – tin hoïc moâ phoûng dieãn bieán moâi tröôøng (moâ hình thuûy löïc, moâ hình chaát löôïng nöôùc, moâ hình phaùt taùn khí thaûi, moâ hình xaâm nhaäp maën, moâ hình boài laéng, moâ hình quaûn lyù löu vöïc, v.v...). - 141 -
Nöôùc luõ Max: 40.000 (m3/s) Gaây ngaäp uùng Taïo heä ST ñaát ngaäp nöôùc AÛnh Choáng höôûng Ñaûm axit hoùa, ñôøi soáng AÛnh Taêng AÛnh Giaûm Taêng pheøn hoùa ND vuøng höôûng ña baûo höôûng xaâm thuûy ñaát bò ngaäp NN vuøng daïng taàng coâng nhaäp saûn bò ngaäp SH nöôùc trình haï maën ngaàm taàng AÛnh höôûng tieâu cöïc Phaùt Baûo veä KT - XH vuøng luõ trieån moâi tröôøng Phaùt trieån KT -XH töï nhieân noâng nghieäp Döï aùn thoaùt nöôùc luõ (toaøn vuøng) ra bieån Taây Axít Giaûm Ñaøo hoùa noâng Caûi thieän keânh ñaát, nghieäp KT -XH möông nöôùc vuøng luõ Maát Thoaùt luõ nöôùc Giaûm NN Giaûm nhanh ngoït thuûy Maát Xaâm saûn phuø nhaäp Giaûm sa maën thuûy Lan vaøo Haïn cheá saûn AÛnh höôûng Gia truyeàn muøa caáp nöôùc tieâu cöïc taêng nöôùc pheøn, khoâ muøa khoâ KT - XH Giaûm boài phuø sa, nöôùc vuøng laéng ôû chaát ñoäc ngaàm bieån Hình 2.2: Caùc taùc ñoäng rieâng leû vaø thích hôïp coù theå xaûy ra trong DA thoaùt luõ soâng Cöûu Long ra bieån Taây - 142 -
* Toùm taét caùc phöông phaùp vaø kyõ thuaät thöïc hieän ÑTM tích hôïp Caùc phöông phaùp/kyõ thuaät thöôøng ñöôïc söû duïng trong ÑTM tích hôïp ñöôïc toång keát trong baûng 2.2. Baûng 2.2. Moät soá phöông phaùp kyõ thuaät trong ÑTM tích hôïp Noäi dung ñaùnh giaù Phöông phaùp/kyõ thuaät * Chaát löôïng moâi tröôøng Thay ñoåi thuûy vaên Moâ hình thuûy löïc Thay ñoåi xaâm nhaäp maën Moâ hình xaâm nhaäp maën OÂ nhieãm nguoàn nöôùc (maët/ngaàm) Moâ hình chaát löôïng nöôùc OÂ nhieãm khoâng khí Moâ hình chaát löôïng khoâng khí * Ñoäc tính/söùc khoûe Ñaùnh giaù ruûi ro Moâ hình phaân tích tieáp xuùc Ñoäc tính sinh thaùi * Thay ñoåi heä sinh thaùi Phaân tích ma traän Moâ hình maïng löôùi Moâ hình moâ phoûng Phaân tích heä thoáng thoâng tin ñòa lyù (GIS) * Nôi cö truù Phaân tích ma traän Moâ hình ñaùnh giaù nôi cö truù * Chaát löôïng cuoäc soáng Khaûo saùt KT – XH Hoäi thaûo/phoûng vaán Nghieân cöùu daân soá hoïc * Dòch vuï xaõ hoäi Caùc moâ hình toång hôïp toaøn vuøng Caùc moâ hình daân soá - 143 -
Baûng 2.3. Caùc phöông phaùp döï baùo heä quaû moâi tröôøng cho döï aùn phaùt trieån vuøng Bieán ñoåi cuûa thaønh toá Phöông phaùp döï baùo Moâ taû moâi tröôøng MOÂI TRÖÔØNG VAÄT LYÙ * Khí haäu: Bieán ñoåi veà nhieät – Moâ hình caân baèng nhieät – Moâ hình toaùn hoïc veà caùn ñoä, ñoä aåm, böùc xaï böùc xaï. caân nhieät böùc xaï vaø quaù vaø gioù baõo cuûa – Moâ hình boác hôi nöôùc. trình boác hôi haáp thuï vuøng. – So saùnh töông töï vôùi nhieät beà maët nöôùc. vuøng khaùc töông töï ñaõ – Döï baùo treân cô sôû chaáp ñöôïc xaây döïng. nhaän töông töï döï aùn ñang xeùt vaø döï aùn ñaõ thöïc hieän. * Chaát löôïng – Giaû thuyeát khoa hoïc veà – Döï baùo treân cô sôû caùc khoâng khí: taùc ñoäng. nguyeân taéc khoa hoïc ñöôïc – So saùnh töông töï vôùi caùc coâng nhaän roäng raõi. döï aùn vuøng khaùc ñaõ – Döï baùo treân cô sôû chaáp thöïc hieän ôû Vieät Nam nhaän töông töï giöõa döï aùn vaø caùc nöôùc khaùc. ñang xeùt vôùi caùc döï aùn – Moâ hình toaùn hoïc. ñaõ thöïc hieän. – Moâ hình vaät lyù. – Moâ hình toaùn hoïc ñeå döï baùo ñònh löôïng söï phaùt taùn, phaân boá noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm trong khoâng khí xung quanh. – Moâ hình vaät lyù veà lan toûa chaát oâ nhieãm. * Thuûy vaên: – Giaû thuyeát khoa hoïc veà – Döï baùo treân cô sôû caùc Bieán ñoåi ñaëc ñieåm taùc ñoäng. nguyeân taéc khoa hoïc ñöôïc veà cheá ñoä thuûy – So saùnh töông töï vôùi caùc coâng nhaän roäng raõi. vaên cuûa vuøng. döï aùn vuøng khaùc ñaõ – Döï baùo treân cô sôû chaáp thöïc hieän ôû Vieät Nam nhaän töông töï giöõa vuøng vaø caùc nöôùc khaùc. ñang xeùt vôùi caùc vuøng – Moâ hình toaùn hoïc. ñaõ thöïc hieän. - 144 -
– Moâ hình vaät lyù. – Moâ hình toaùn hoïc vaø chöông trình veà tính toaùn ñieàu tieát nöôùc, choáng luõ, caáp nöôùc. – Moâ hình toaùn hoïc ñeå dö baùo, tính toaùn truyeàn trieàu, xaâm nhaäp maën. – Moâ hình vaät lyù veà doøng chaûy, veà bieán ñoåi loøng soâng. * Chaát löôïng nöôùc – Giaû thuyeát khoa hoïc veà – Döï baùo treân cô sôû caùc maët: taùc ñoäng. nguyeân taùc khoa hoïc Bieán ñoåi chaát – So saùnh töông töï vôùi caùc ñöôïc coâng nhaän roäng löôïng nöôùc soâng, döï aùn phaùt trieån vuøng raõi. hoà, chaát löôïng ñaõ thöïc hieän ôû Vieät – Döï baùo treân cô sôû chaáp nguoàn nöôùc caáp Nam vaø caùc nöôùc khaùc. nhaän töông töï giöõa döï cho sinh hoaït, – Moâ hình toaùn hoïc. aùn ñang xeùt vôùi döï aùn coâng nghieäp, noâng – Moâ hình vaät lyù. ñaõ thöïc hieän. nghieäp, thuûy saûn. – Moâ hình toaùn hoïc vaø chöông trình tính toaùn vaø döï baùo bieán ñoåi chaát löôïng nöôùc, lan truyeàn chaát oâ nhieãm trong nöôùc, xaâm nhaäp maën vaøo cöûa soâng vaø chaâu thoå, quaù trình phuù döôõng hoà vaø keânh möông. – Moâ hình vaät lyù veà lan truyeàn chaát oâ nhieãm trong caùc nôi chöùa nöôùc. * Nöôùc ngaàm: – Giaû thuyeát khoa hoïc veà – Döï baùo treân cô sôû caùc taùc ñoäng. nguyeân taéc khoa hoïc – So saùnh töông töï vôùi caùc ñöôïc coâng nhaän roäng raõi. döï aùn ñaõ thöïc hieän ôû – Döï baùo treân cô sôû chaáp Vieät Nam vaø caùc nöôùc nhaän töông töï giöõa döï aùn khaùc. ñang xeùt vôùi caù döï aùn ñaõ – Moâ hình toaùn hoïc. thöï hieän. - 145 -
– Moâ hình vaät lyù. – Moâ hình toaùn hoïc vaø chöông trình ñeå tính toaùn vaø döï baùo doøng nöôùc ngaàm, phaân boá, bieán ñoåi chaát löôïng nöôùc, lan truyeàn chaát oâ nhieãm trong nöôùc, xaâm nhaäp nöôùc maën vaøo caùc boàn chöùa nöôùc ngaàm ven vuøng bieån, xaâm nhaäp caùc chaát oâ nhieãm sinh hoaït vaø coâng nghieäp, noâng nghieäp. * Taøi nguyeân ñaát: – Nghieân cöùu ñòa lyù vaø – Döï baùo söû duïng caùc baûn traéc ñòa. ñoà vôùi caùc tyû leä xích – Heä thoáng thoâng tin ñòa khaùc nhau. lyù. – Döï baùo thay ñoåi coù theå coù – Nghieân cöùu kinh teá – xaõ veà söû duïng ñaát döïa treân hoäi. caùc keá hoaïch phaùt trieån – Döï baùo treân tính töông kinh teá – xaõ hoäi. töï giöõa döï aùn ñang xeùt – Döï baùo döïa treân so saùnh vôùi caùc döï aùn ñaõ ñöôïc vôùi caùc döï aùn töông töï ñaõ thöïc hieän ôû Vieät Nam ñöôïc thöïc hieän ôû Vieät vaø ôû nöôùc ngoaøi. Nam vaø ôû nöôùc ngoaøi. * Xoùi moøn, boài – Giaû thuyeát khoa hoïc veà – Döï baùo treân cô sôû caùc laùng löu vöïc: taùc ñoäng. nguyeân taéc khoa hoïc – So saùnh töông töï vôùi caùc ñöôïc coâng nhaän roäng döï aùn ñaõ thöïc hieän ôû raõi. Vieät Nam vaø caùc nöôùc – Döï baùo treân cô sôû chaáp khaùc. nhaän töông töï giöõa döï – Moâ hình toaùn hoïc. aùn ñang xeùt vôùi döï aùn – Moâ hình vaät lyù. ñaõ thöïc hieän. – Moâ hình toaùn hoïc vaø chöông trình ñeå tính toaùn vaø döï baùo xoùi moøn vaø boài laéng löu vöïc. – Moâ hình toaùn hoïc vaø - 146 -
chöông trình tính toaùn xoùi moøn loøng soâng vaø bôø soâng, bôø bieån boài laéng trong loøng soâng. * Khoaùng saûn vaø – Khaûo saùt ñòa chaát vaø moû, – Xaùc ñònh söï toàn taïi vaø traàm tích phoùng thu thaäp maãu vaø phaân öôùc ñoaùn quy moâ xaï: tích trong phoøng thí khoaùng saûn trong vuøng nghieäm. döïa treân döõ lieäu khaûo – Giaû thuyeát khoa hoïc veà saùt ñòa chaát vaø thaêm doø taùc ñoäng moû. – So saùnh töông töï vôùi caùc – Döï baùo caùc bieán ñoåi coù döï aùn ñaõ thöïc hieän ôû theå xaûy ra caên cöù vaøo Vieät Nam vaø caùc nöôùc tính chaát töông töï vôùi khaùc. caùc döï aùn ñaõ thöïc hieän ôû Vieät Nam vaø ôû caùc nöôùc khaùc. – Döï baùo caùc khaû naêng oâ nhieãm do khai thaùc caùc khoaùng saûn ñoäc haïi (As, Pb, Hg...). MOÂI TRÖÔØNG SINH HOÏC * Heä thöïc vaät treân – Khaûo saùt thöïc ñòa. – Moâ taû döïa treân toång quan caïn: – Heä thoáng thoâng tin ñòa lyù. caùc taøi lieäu nghieân cöùu Taøi nguyeân thöïc – Toång quan taøi lieäu phoái hôïp vôùi khaûo saùt vaät, röøng, caùc loaøi nghieân cöùu. thöïc ñòa. thöïc vaät ñang bò – Caùc phöông phaùp kyõ – Keát quaû phaùt hieän do ñe doïa, caùc loaïi thuaät ñaùnh giaù taøi choàng gheùp baûn ñoà veà caây troàng coù giaù nguyeân röøng. thaûm thöïc vaät. trò. – Thöïc vaät hoïc, phaân loaïi – Tính soá lieäu veà troàng thöïc vaät. röøng. – Giaû thuyeát khoa hoïc veà – Xaùc ñònh caùc gioáng loaøi taùc ñoäng. caây ñaëc höõu vaø quyù – So saùnh töông töï vôùi caùc hieám. döï aùn töông töï ñaõ thöïc – So saùnh vôùi taùc ñoäng cuûa hieän ôû Vieät Nam vaø caùc caùc döï aùn töôïng töï ôû nöôùc khaùc. Vieät Nam vaø ôû caùc nöôùc khaùc. - 147 -