Các yếu tố nội tại ảnh hưởng tới việc tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu của Việt Nam

Bài viết giới thiệu về chuỗi giá trị toàn cầu (GVC) như một hình thức quốc tế hóa hoạt động kinh doanh, trong đó quá trình sản xuất được chia thành các giai đoạn riêng biệt thực hiện ở các quốc gia khác nhau. GVC mang lại nhiều lợi ích cho các nước đang phát triển. Sự tham gia GVC của một quốc gia chịu ảnh hưởng bởi các đặc điểm nội tại như vị trí địa lý, thu nhập, trình độ lao động, mức độ cởi mở kinh tế, thể chế và các yếu tố khác. Đối với Việt Nam, nghiên cứu này tập trung phân tích các yếu tố như tỷ giá, FDI, thuế nhập khẩu, thể chế và năng lực công nghiệp. Bài viết cũng nhấn mạnh rằng các nghiên cứu về GVC tại Việt Nam còn hạn chế, đặc biệt là các nghiên cứu định lượng.

Bài viết hướng đến các nhà nghiên cứu, học giả, hoạch định chính sách và sinh viên trong lĩnh vực kinh tế, thương mại quốc tế và quản lý, những người quan tâm đến vai trò của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu và các yếu tố kinh tế vĩ mô ảnh hưởng đến sự tham gia này.

Nghiên cứu này phân tích các yếu tố nội tại ảnh hưởng đến sự tham gia của Việt Nam vào chuỗi giá trị toàn cầu (GVC), sử dụng mô hình VECM với dữ liệu từ năm 2000 đến 2022. Việt Nam đã chuyển mình từ một nền kinh tế nghèo thành một nền kinh tế thị trường hội nhập sâu rộng, tuy nhiên chỉ số tham gia GVC ngược (backward) đã giảm sau khi đạt đỉnh vào năm 2011, cho thấy giá trị gia tăng nội địa ngày càng được tạo ra nhiều hơn. Hiện tại, Việt Nam đang ở giai đoạn thứ hai của hội nhập GVC, chủ yếu tập trung vào các ngành sản xuất thâm dụng lao động với yêu cầu công nghệ đơn giản. Các yếu tố nội tại như môi trường đầu tư hấp dẫn, ổn định chính trị, tiềm năng phát triển kinh tế cao đã giúp Việt Nam thu hút FDI mạnh mẽ. Việc giảm thuế nhập khẩu và cải cách thể chế cũng góp phần tích cực vào sự tham gia GVC. Mặc dù năng lực cạnh tranh công nghiệp đã được cải thiện, nhưng vẫn còn thiếu tính bền vững và liên kết chặt chẽ với các ngành khác. Kết quả hồi quy cho thấy trong ngắn hạn, năng lực công nghiệp, tự do kinh tế và FDI có tác động tích cực đến sự tham gia GVC, trong khi thuế quan có tác động tiêu cực. Trong dài hạn, FDI, năng lực công nghiệp và tự do kinh tế tiếp tục là động lực thúc đẩy sự gia nhập GVC, nhưng tỷ giá hối đoái có thể là yếu tố hạn chế. Bài viết kết luận rằng thương mại của Việt Nam phụ thuộc lớn vào GVC, với vai trò chủ yếu là trung tâm lắp ráp có giá trị gia tăng thấp. Để chuyển đổi lên các giai đoạn cao hơn trong GVC, Việt Nam cần các chính sách vĩ mô về thuế quan, thể chế, thu hút FDI, cùng với việc doanh nghiệp nâng cao năng lực quản lý và công nghệ. Cần thúc đẩy liên kết FDI-SME, nâng cấp nhà cung cấp nội địa, cải thiện cơ sở hạ tầng và thúc đẩy chuyển giao kiến thức.