VIỆT NAM VÀ NỀN KINH TÉ THẾ GIỚI : THỜI ĐIỂM
TỐT NHẤT HAY TỒI TỆ NHẤT
Fulbright Economics Teaching Program Special lecture Vietnam and the world economy
The best or worst of times?
Vieät Nam vaø neàn kinh teá theá giôùi: thôøi ñieåm toát nhaát hay toài teä nhaát?
Thôøi ñieåm hieän taïi ñuùng laø moät thôøi ñieåm ñaày khoù hieåu. Moät soá ngöôøi cho raèng söï trì
treä trong FDI, xuaát khaåu vaø taêng tröôûng GDP cuûa Vieät Nam trong naêm nay laø do aûnh
höôûng cuûa "cuoäc suy thoaùi kinh teá toaøn caàu toài teä nhaát trong gaàn 40 naêm." (Vieät Nam
Economic Monitor), xuaân 2002, tr. 3] vaø laäp luaän raèng chính saùch kinh teá cô baûn cuûa
Vieät Nam laø ñuùng ñaén vaø seõ sôùm ñöa ñeán keát quaû khi tình hình neàn kinh teá theá giôùi caûi
thieän.1 Tuy nhieân Quyõ tieàn teä quoác teá IMF trong baùo caùo Trieån voïng Kinh teá Theá giôùi
vaøo thaùng 4/2002 coù baøi chuyeân ñeà "Coù phaûi ñoù laø cuoäc suy thoaùi toaøn caàu khoâng?" vaø
goïi söï trì treä kinh teá theá giôùi naøy laø moät trong nhöõng söï kieän nheï nhaøng nhaát. Ñuùng laø
coù söï suït giaûm 2,5% trong taêng tröôûng GDP cuûa caùc quoác gia giaøu töø naêm 2000 sang
naêm 2001 vaø taêng tröôûng kim ngaïch ngoaïi thöông cuûa theá giôùi giaûm töø 13% trong naêm
2000 xuoáng gaàn baèng 0 trong naêm 2001. Tuy nhieân, vieäc Myõ coù tæ leä taêng tröôûng 5,6%
trong quyù 1 naêm 2002 vaø neàn kinh teá Nhaät döôøng nhö ñang saün saøng trong tö theá taêng
tröôûng coù veû nhö uûng hoä cho quan ñieåm cho raèng neàn kinh teá theá giôùi bò “trì treä” hôn laø
"suy thoaùi traàm troïng". Nhìn chung coù veû nhö naêm 2002 seõ laø naêm neàn kinh teá theá giôùi
hoài phuïc vôùi möùc taêng tröôûng döông, cho duø möùc taêng tröôûng naøy khoâng ñöôïc maïnh
meõ. Do vaäy moâi tröôøng beân ngoaøi seõ cho pheùp nhöng khoâng hoã trôï maïnh meõ cho moät
moâ hình taêng tröôûng thieân veà xuaát khaåu.
Coù moät söï chuyeån ñoåi roõ reät trong FDI khi FDI ñoå vaøo Trung Quoác tieáp tuïc phaùt trieån
vaø lôùn maïnh trong khi haàu heát caùc nöôùc ASEAN ñeàu tuït laïi ñaèng sau. Trong naêm 2002,
haàu heát caùc nöôùc nguyeân thuûy trong nhoùm "ASEAN-5" coù khaû naêng seõ coù möùc taêng
tröôûng GDP 3-4% trong khi Trung Quoác seõ coù möùc taêng tröôûng treân 7%. Hôn nöõa,
Trung Quoác ñaõ thaønh coâng trong vieäc thu huùt theâm 10% FDI trong quyù ñaàu cuûa naêm
2002 so vôùi naêm 2001, trong khi caùc quoác gia ASEAN bò tuït laïi ôû sau.
Vieät Nam ñaõ öôùc tính seõ coù möùc taêng tröôûng GDP treân 7% naêm nay, nhöng öôùc tính
cuûa Ngaân haøng Theá giôùi vaøo thaùng Tö laø 5,2% vaø cuûa Ngaân haøng Phaùt trieån AÙ chaâu
(ADB) chæ hôn 6%. Giaù trò xuaát khaåu giaûm cho ñeán suoát thaùng 5, chuû yeáu laø vì giaù haøng
xuaát khaåu thaáp – khoái löôïng xuaát khaåu nhìn chung gia taêng. Söï suït giaûm trong giaù trò laø
do giaù nguyeân lieäu thoâ thaáp moät caùch baát thöôøng ñoái vôùi moät soá maët haøng xuaát khaåu
cuûa Vieät Nam, maëc duø khoâng phaûi laø giaù daàu hoûa. Söï suït giaûm naøy naèm ngoaøi döï kieán
cuûa moïi ngöôøi khi maø Hieäp ñònh Thöông maïi Vieät – Myõ ñaõ môû ra nhöõng khaû naêng
ngoaïi thöông môùi vôùi Myõ vaø nhöõng höùa heïn ñaày lôùn lao. Maëc duø coù nhöõng kyø voïng
nhö vaäy, nhöng soá lieäu caáp giaáy pheùp xuaát khaåu vaø FDI taïi Vieät Nam ñaõ giaûm trong
1 Cuï theå laø, töø thaùng Gieâng ñeán thaùng Naêm giaù trò xuaát khaåu giaûm 6,8% trong naêm 2002 so vôùi cuøng thôøi
kyø trong naêm 2001. Giaù trò cuûa caùc döï aùn FDI ñöôïc caáp giaáy pheùp giaûm 62% trong giai ñoaïn thaùng
Gieâng-thaùng Tö. Taêng tröôûng GDP trong quyù ñaàu ñöôïc chính thöùc öôùc tính laø treân 6% nhöng nhöõng öôùc
tính khaùc thaáp hôn, vaø chæ tieâu naêm 2002 laø phaûi ñaït möùc taêng tröôûng treân 7%. Xuaát khaåu vaø FDI cuûa
Trung Quoác taêng khoaûng 10% trong quyù ñaàu naêm 2002 so vôùi naêm 2001.
David Dapice 1 Xuaân Thaønh/Thaïch Quaân
Fulbright Economics Teaching Program Special lecture Vietnam and the world economy
The best or worst of times?
giai ñoaïn töø thaùng Gieâng ñeán thaùng Tö trong khi Trung Quoác coù möùc taêng tröôûng trong
khoaûng 10% - 15%. Chuyeän gì ñang xaûy ra?
Coù moät soá nhaän xeùt sô khoûi sau ñaây: Thöù nhaát, soá lieäu GDP cuûa caû Trung Quoác vaø Vieät
Nam ñeàu coù chaát löôïng khoâng hoaøn toaøn ñaùng tin caäy. Giöõa öôùc löôïng cuûa caùc toå chöùc
beân ngoaøi (nhö IMF, ADB, v.v.) veà GDP cuûa Vieät Nam vaø con soá öôùc tính chính thöùc
cuûa chính phuû Vieät Nam coù moät söï cheânh leäch roõ reät. Ví duï nhö taêng tröôûng GDP haøng
naêm trong giai ñoaïn 1998-2001 ñöôïc IMF öôùc tính laø 4,5% trong khi chính phuû Vieät
Nam öôùc tính laø treân 6%.2 Söï cheânh leäch giöõa caùc öôùc tính töø "beân ngoaøi" vaø öôùc tính
chính thöùc cuûa Trung Quoác thaäm chí coøn cao hôn. Döõ lieäu caáp tænh ôû caû hai quoác gia
thaäm chí coøn keùm tin caäy hôn döõ lieäu quoác gia. Nhö vaäy, veà cô baûn chuùng ta khoâng
bieát chaéc neàn kinh teá ñang vaän haønh toát hay xaáu ñeán möùc naøo. Vaø ñieàu naøy khieán cho
vieäc phaân tích trôû neân khoù khaên vaø khieán chuùng ta phaûi döïa nhieàu hôn vaøo caùc döõ lieäu
ñaùng tin caäy maëc duø nhöõng döõ lieäu naøy ít hoaøn chænh hôn. Ñoù chính laø caùc soá lieäu caáp
giaáy pheùp xuaát khaåu vaø FDI. Khoâng may thay, doøng FDI thöïc chaûy vaøo laø khoâng hoaøn
hoaøn chính xaùc vì vieäc baùo caùo coù theå khoâng chính xaùc.
Thöù nhì laø vaán ñeà Vieät Nam neân so saùnh mình vôùi quoác gia naøo. Moät nhoùm ngöôøi seõ
cho raèng ñoù laø caùc quoác gia nhö Myanmar. Caû hai quoác gia ñeàu ñaõ töøng bò coâ laäp, hieän
ñang raát ngheøo, vaø coù bieân giôùi tieáp giaùp vôùi Trung Quoác. Tuy nhieân, neáu xeùt
Myanmar vôùi chính phuû quaân söï tham nhuõng, caùc vaán naïn veà ma tuùy vaø quaân ly khai,
vaø tình traïng haàu nhö hoaøn toaøn coâ laäp khoûi neàn thöông maïi theá giôùi thì Myanmar haàu
nhö khoâng coù gì gioáng Vieät Nam. Vieäc so saùnh trôû neân gioáng nhö ñem so moät thanh
nieân chaïy ñua vôùi moät ñöùa beù 7 tuoåi. Nhöõng ngöôøi khaùc laïi ñeà nghò so saùnh Vieät Nam
vôùi caùc nöôùc ASEAN laùng gieàng coù möùc thu nhaäp gaàn nhö nhau, nhö Indonesia vaø
Philipin. Cuõng gioáng nhö treân, söï khaùc bieät giöõa caùc nöôùc cuõng raát lôùn. Caû Indonesia
vaø Philipin ñeàu traû qua caùc cuoäc noåi loaïn vaø tình traïng trong nöôùc baát oån, aûnh höôûng
ñeán tình traïng lung lay cuûa caùc vieân chöùc chính phuû ñöông nhieäm. Caû hai quoác gia gaàn
ñaây ñeàu coù moät lòch söû tham nhuõng traàm troïng chöa khaéc phuïc ñöôïc. Caû hai ñeàu coù heä
thoáng giaùo duïc roäng raõi nhöng khoâng haún laø coù chaát löôïng cao. Möùc taêng tröôûng cuûa hoï
trong giai ñoaïn 1999 - 2002 seõ thaáp hôn 4%, ngay caû neáu nhö khoâng tính ñeán naêm kinh
teá suy thoaùi 1998. Ñaây coù phaûi laø nhöõng quoác gia caïnh tranh ñaùng gôøm maø Vieät Nam
neân duøng laøm tieâu chuaån so saùnh hay khoâng? Toâi boû qua Thaùi Lan hay Malaysia, bôûi
ñaây laø hai quoác gia giaøu hôn Vieät Nam raát nhieàu – giaøu hôn gaáp 5 laàn hoaëc cao hôn.
Moät ñeà nghò thöù 3 laø Trung Quoác. Suy cho cuøng, Trung Quoác laø moät neàn kinh teá xaõ hoäi
chuû nghóa ñònh höôùng thò tröôøng, coù tæ leä daân soá bieát ñoïc bieát vieát töông töï nhö Vieät
Nam. Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa Trung Quoác caùch ñaây khoaûng 1 thaäp nieân
2 Moät caùch ñeå kieåm tra, coù theå duøng soá lieäu nhaäp khaåu daàu hoûa laøm soá ño töông ñoái cuûa taêng tröôûng.
Chuùng gia taêng ôû möùc 18% haøng naêm töø naêm 1991 ñeán 1996, taêng nhanh hôn hai laàn so vôùi saûn löôïng
thöïc. Töø naêm 1998 ñeán 2002, soá lieäu nhaäp khaåu naøy taêng 10% moät naêm. Ñieàu naøy cho thaáy taêng tröôûng
GDP haøng naêm laø döôùi 5% chöù khoâng phaûi laø 6-7% nhö caùc öôùc tính chính thöùc.
David Dapice 2 Xuaân Thaønh/Thaïch Quaân
Fulbright Economics Teaching Program Special lecture Vietnam and the world economy
The best or worst of times?
cuõng töông töï nhö möùc thu nhaäp hieän thôøi cuûa Vieät Nam. Caû hai quoác gia ñeàu coù möùc
taêng tröôûng maïnh meõ trong voøng 10 naêm qua. Roõ raøng raèng Trung Quoác laø söï thaùch
thöùc caïnh tranh gaàn nhaát ñoái vôùi Vieät Nam. Moät quoác gia thaønh coâng phaûi bieát phaân
tích chính xaùc ñaâu laø söï caïnh tranh thöïc söï vaø ruùt ra baøi hoïc mình phaûi laøm gì, boû qua
nhöõng quoác gia bò tuït laïi quaù xa ñaèng sau hoaëc nhöõng quoác gia noù coù theå deã daøng ñuoåi
kòp.
Thöù ba, neàn kinh teá Vieät Nam coù thaønh tích raát toát trong voøng 10 naêm qua. Neàn kinh teá
Vieät Nam taêng nhanh cho ñeán naêm 1997, vaø ngay caû khi öôùc tính veà GDP cuûa IMF cho
giai ñoaïn 1998-2001 laø ñuùng thì Vieät Nam cuõng vaãn coù ñöôïc möùc taêng tröôûng khieâm
toán keå töø naêm 1997, vaø thoaùt ñöôïc nhöõng thieät haïi ñaùng keå do cuoäc Khuûng hoaûng Taøi
chính Chaâu AÙ gaây ra vaø söï trì treä trong neàn kinh teá theá giôùi. Tuy nhieân, hoaøn toaøn coù
khaû naêng laø neáu Vieät Nam khoâng coù nhieàu noã löïc hôn nöõa trieån voïng taêng tröôûng kinh
teá töông lai cuûa Vieät Nam seõ gioáng nhö cuûa caùc nöôùc ASEAN thay vì ñöôïc nhö Trung
Quoác. Neáu nhö ñieàu naøy xaûy ra noù seõ laø moät thaát voïng to lôùn. Ñoái vôùi moät quoác gia
ngheøo nhö Vieät Nam, chæ coù 1 thaäp nieân taêng tröôûng nhanh khoâng thoâi laø khoâng ñuû ñeå
coù theå taïo ra ñöôïc nhöõng tieán boä ñaùng keå. Ñieàu ñoù seõ laø moät thaûm kòch ñaùng buoàn vì
Vieät Nam coù löïc löôïng lao ñoäng chaát löôïng cao vaø nguoàn taøi chính ñaày ñuû – vaøo
khoaûng 10 tæ USD tieàn vieän trôï chöa söû duïng; 20 tæ USD FDI ñöôïc caáp giaáy pheùp
nhöng chöa ñöôïc trieån khai; treân 1 tæ USD haøng naêm töø caùc Vieät Kieàu; moãi naêm theâm
haøng tæ USD töø doanh thu daàu hoûa vaø coøn coù nhöõng taøi khoaûn haøng tæ USD cuûa ngaân
haøng chính phuû gôûi ôû ngaân haøng ôû nöôùc ngoaøi. Neáu nhö coù tieàn vaø coù naêng löïc, vaäy taïi
sao laïi khoâng theå ñaït ñöôïc taêng tröôûng nhanh?
Sau taát caû nhöõng ñieàu treân, laøm caùch naøo ñeå so saùnh Trung Quoác vaø Vieät Nam?
Toâi duøng nhöõng öôùc tính cuûa Ngaân haøng Phaùt trieån AÙ chaâu (ADB) cho nhöõng döõ lieäu
sau:
Taêng tröôûng thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa Trung Quoác vaø Vieät Nam, 1998-
2002 (ADB)
1998 1999 2000 2001 2002 Trung bình
Trung Quoác 6,8% 6,2% 7,3% 6,8% 6,5% 6,7%
Vieät Nam 2,9% 3,4% 4,6% 4,3% 3,7-4,7%* 3,9%
*Öôùc tính cuûa Ngaân haøng Theá giôùi vaøo thaùng Tö cho GDP thöïc cuûa Vieät Nam naêm 2002 chæ baèng 5.2%, nhö vaäy
taêng tröôûng GDP bình quaân ñaàu ngöôøi seõ chæ baèng 3,7%, khoâng phaûi laø 4,7% nhö öôùc tính cuûa ADB. ADB hieäu
chænh caùc döõ lieäu chính thöùc cuûa caû hai quoác gia.
David Dapice 3 Xuaân Thaønh/Thaïch Quaân
Fulbright Economics Teaching Program Special lecture Vietnam and the world economy
The best or worst of times?
Möùc trung bình trong 5 naêm cuûa Trung Quoác laø 6,7%, so vôùi möùc 3,7% - 4% cuûa Vieät
Nam. Neáu chuùng ta xem xeùt ñeán vieäc Trung Quoác coù thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
cao gaáp ñoâi thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa Vieät Nam, vieäc möùc taêng tröôûng töông
ñoái cuûa Vieät Nam chæ baèng 3/5 möùc taêng tröôûng cuûa Trung Quoác khoâng höùa heïn moät
trieån voïng toát ñeïp cho Vieät Nam. Xeùt veà giaù trò tuyeät ñoái, Vieät Nam haøng naêm coù leõ
coäng theâm ñöôïc 15 USD bình quaân ñaàu ngöôøi trong khi Trung Quoác coäng theâm treân 60
USD bình quaân ñaàu ngöôøi moãi naêm. Nhö ñaõ bieát, haàu heát caùc cuoäc nghieân cöùu cho thaáy
coù theå deã daøng ñaït ñöôïc möùc taêng tröôûng nhanh ôû möùc thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
thaáp, vaø khi moät quoác gia trôû neân giaøu coù hôn, coù nhieàu khaû naêng möùc taêng tröôûng seõ
chaäm laïi. Nhö vaäy möùc taêng tröôûng chaäm laïi cuûa Vieät Nam thaät ñaùng chuù yù.
Moät chæ soá ñaùng tin caäy hôn veà moät loaïi taêng tröôûng laø soá lieäu xuaát khaåu. Veà phöông
dieän naøy, thaønh tích cuûa Vieät Nam raát toát. Xuaát khaåu cuûa Vieät Nam ñaõ gia taêng nhanh
hôn Trung Quoác trong 5 naêm vöøa qua maëc duø xuaát phaùt töø moät cô sôû töông ñoái thaáp
hôn. Cuï theå laø, xuaát khaåu ñaït ñöôïc 9, 4 tæ USD trong naêm 1998 coù khaû naêng taêng leân 15
tæ USD trong naêm 2002, töùc taêng 10% moät naêm hay taêng 6 tæ USD trong 5 naêm trong
moät giai ñoaïn ñaày khoù khaên. Ngöôïc laïi, xuaát khaåu cuûa Trung Quoác taêng 9% moãi naêm,
töùc taêng hôn 100 tæ USD trong cuøng thôøi kyø. Dó nhieân, hôn 80% haøng xuaát khaåu Trung
Quoác laø caùc haøng cheá bieán coâng nghieäp raát ña daïng, trong khi döôùi 40% haøng xuaát
khaåu Vieät Nam laø haøng cheá bieán coâng nghieäp – vaø chæ coù 3 hoaëc 4 loaïi haøng laø coù tæ
troïng ñaùng keå. Vieäc xuaát khaåu nguyeân lieäu thoâ khoâng coù gì laø sai laàm, nhöng thoâng
thöôøng seõ deã daøng chuyeån sang xuaát khaåu caùc saûn phaåm khaùc hôn neáu laø xuaát khaåu
haøng cheá bieán coâng nghieäp.
Veà FDI, möùc FDI / GDP cuûa Vieät Nam cao hôn möùc trung bình cuûa caùc nöôùc ASEAN,
nhöng thaáp hôn neáu tính theo möùc bình quaân ñaàu ngöôøi. Ví duï nhö tæ leä FDI chaûy vaøo
trong nöôùc haøng naêm tính cho ñeán thôøi ñieåm naøy laø 15 USD bình quaân ñaàu ngöôøi, trong
khi taïi Trung Quoác möùc ñoù laø 40 USD bình quaân ñaàu ngöôøi. (Taïi tænh Quaûng Ñoâng, tæ
leä naøy laø töø 150 cho ñeán 200 USD bình quaân ñaàu ngöôøi!) Möùc FDI giaûm 60% ôû Vieät
Nam nhöng taêng treân 10% ôû Trung Quoác. Haàu heát caùc khoaûn FDI ôû Vieät Nam ñöôïc
gaén lieàn vôùi caùc döï aùn naêng löôïng, khí ñoát vaø daàu hoûa cuï theå. Ñaây laø nhöõng döï aùn höõu
ích, nhöng khoâng ñoùng goùp ñöôïc gì nhieàu cho vieäc taïo theâm coâng aên vieäc laøm.
Taïi sao Vieät Nam nhaän ñöôïc FDI ít hôn Trung Quoác ñeán nhö vaäy? Vaø ôû Vieät Nam, taïi
sao thaønh phoá HCM vaø caùc tænh laân caän (vaø ôû moät möùc ñoä thaáp hôn laø Haø Noäi – Haûi
Phoøng) nhaän haàu heát doøng FDI? Chuù yù raèng doøng FDI naøy khoâng heà gaén lieàn vôùi moät
ñòa ñieåm cuï theå naøo do coù khoaùng saûn, ñòa ñieåm du lòch hay do quyeát ñònh cuûa chính
phuû. Moät phaàn cuûa caâu traû lôøi coù lieân quan ñeán giaù caû vaø chaát löôïng dòch vuï. Lao ñoäng
chæ laø moät trong nhieàu yeáu toá cuûa chi phí, vaø thoâng thöôøng khoâng phaûi laø yeáu toá quan
troïng nhaát. Nhöõng haïng muïc khaùc nhö chi phí haûi caûng vaø vaän chuyeån, cöôùc phí ñieän
thoaïi, chaát löôïng vaø chi phí Internet, hay möùc ñoä quan lieâu haønh chính thaáp hôn cuõng
David Dapice 4 Xuaân Thaønh/Thaïch Quaân