Chính sách kinh tế Việt Nam trong
giai đoạn kinh tế thế giới bất ổn
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright
Ñaïi hoïc Kinh teá Thaønh phoá Hoà Chí Minh
Chöông trình Ñaøo taïo Ngaén haïn veà Quaûn lyù Kinh teá
Chính saùch kinh teá cho Vieät Nam
trong giai ñoaïn kinh teá theá giôùi baát oån
Giaùo sö David Dapice
Ñaïi hoïc Tufts
Chöông trình Vieät Nam, Tröôøng Quaûn trò Coâng John F. Kennedy
Vôùi söï phoái hôïp cuûa
Ban Toå chöùc Caùn boä Chính phuû Vieän Chieán löôïc Phaùt trieån
(GCOP) Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö
Tröôøng Quaûn lyù Nhaø nöôùc J.F.
Kennedy, Ñaïi hoïc Harvard
Chöông trình Phaùt trieån
Döï aùn Meâ Koâng
Ñaïi hoïc Ñaø Naüng
Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam
2001-2002 in a Period of Economic Turbulence
David Dapice 2 Dòch: Thaïch Quaân
H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh
Baøi vieát naøy ñöôïc chuaån bò cho khoùa hoïc ngaén haïn vôùi söï taøi trôï cuûa Chöông trình Giaûng daïy
Kinh teá Fulbright, Döï aùn Phaùt trieån Vuøng Mekong, Vieän Chieán löôïc Phaùt trieån (Boä KH-ÑT)
cuøng Ban Toå chöùc Caùn boä Chính phuû. Nhöõng yù kieán neâu ra trong baøi vieát naøy laø cuûa taùc giaû vaø
khoâng nhaát thieát laø yù kieán cuûa caùc cô quan taøi trôï.
Chính saùch kinh teá cho Vieät Nam trong giai ñoaïn kinh teá theá giôùi baát oån
Giaùo sö David Dapice
Giôùi thieäu
Vieät Nam ñaõ coù kinh nghieäm caûi caùch kinh teá trong hôn moät thaäp nieân vaø haàu heát taát caû
caùc keát quaû thu ñöôïc ñeàu raát tích cöïc.1 GDP taêng tröôûng vôùi nhòp ñoä cao, thaäm chí ngay
caû khi tính ñeán giai ñoaïn phaùt trieån chaäm 1998-2000. Saûn löôïng tính theo giaù coá ñònh
taêng gaáp hai laàn trong giai ñoaïn 1990-2000 vaø saûn löôïng bình quaân ñaàu ngöôøi tính theo
giaù coá ñònh taêng hai phaàn ba laàn. Tình traïng ñoùi ngheøo ñöôïc giaûm thieåu ñaùng keå; y teá vaø
giaùo duïc noùi chung ñöôïc caûi thieän; vaø möùc taêng tröôûng kinh teá theo vuøng ñöôïc phaân boá
roäng raõi, neáu khoâng muoán noùi laø ñöôïc phaân boá ñoàng ñeàu. Ñaùng chuù yù nhaát, xuaát khaåu ñaõ
taêng gaáp baûy laàn tính theo USD (1991-2000), töø ñoù cho thaáy Vieät Nam hoaøn toaøn coù khaû
naêng caïnh tranh treân caùc thò tröôøng nöôùc ngoaøi khaét khe. Vieäc haøng loaït caùc coâng ty tö
nhaân ñöôïc thaønh laäp sau khi Luaät Doanh nghieäp ra ñôøi cho thaáy nhieàu ngöôøi Vieät Nam
muoán ñöùng ra ñieàu haønh coâng ty cuûa rieâng mình vaø nhö vaäy laø cuøng moät luùc ñaõ taïo ra
vieäc laøm vaø saûn phaåm. Moät quan saùt vieân ngaây thô seõ ñöa ra nhaän xeùt, "laøm toát laém -
laøm tieáp nöõa ñi " vaø chuyeån sang baøn ñeán vaán ñeà keá tieáp.
Nhöng vaán ñeà ôû ñaây coù tính chaát phöùc taïp hôn. Neàn kinh teá theá giôùi Vieät Nam ñang ñoái
dieän khoâng coøn laø söï taêng tröôûng toaøn caàu maïnh meõ maø Vieät Nam ñaõ ñöôïc höôûng trong
haàu heát nhöõng naêm 90. Moät soá nôi taïi chaâu AÙ trong naêm 1998 vaø Nhaät trong haàu heát
thaäp kyû qua ñaõ chòu söï suy giaûm veà saûn löôïng hay chæ ñaït ñöôïc toác ñoä taêng tröôûng raát
chaäm. Tuy nhieân, trieån voïng giôø ñaây laø taêng tröôûng kinh teá seõ bò chöõng laïi moät caùch roõ
neùt treân haàu heát nhöõng khu vöïc troïng yeáu treân theá giôùi, caû ôû caùc quoác gia phaùt trieån laãn
ñang phaùt trieån. Trung Quoác vaø coù leõ AÁn Ñoä laø nhöõng ngoaïi leä naèm ngoaøi khuynh
höôùng chung naøy vì nhôø coù thò tröôøng trong nöôùc roäng lôùn vaø tæ leä xuaát khaåu/GDP thaáp.
Nhöng ngoaøi hai nöôùc naøy ra, haàu nhö khoâng coøn nöôùc naøo ñöôïc nhö vaäy. Trieån voïng
kinh teá toài teä ñeán möùc naøo vaø lieäu Vieät Nam coù phaûi thöïc hieän moät chieán löôïc taêng
tröôûng khaùc hay khoâng tröôùc vieãn caûnh taêng tröôûng thaáp keùm cuûa kinh teá toaøn caàu?
1 Maëc duø nhöõng chính saùch ñoåi môùi ñaàu tieân ñöôïc baét ñaàu vaøo cuoái nhöõng naêm 1980, raát nhieàu nhöõng
thay ñoåi troïng yeáu - nhö giaûm möùc laïm phaùt vaø moät soá caûi caùch veà giaù - chæ xaûy ra trong naêm 1991 hay
trong thôøi gian sau ñoù. Luaät Doanh Nghieäp chæ môùi ñöôïc ban haønh vaøo thaùng 1 naêm 2000. Ñoái vôùi khu
vöïc tö thì ñaây laø moät böôùc caûi caùch mang tính quyeát ñònh.
Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam
2001-2002 in a Period of Economic Turbulence
David Dapice 3 Dòch: Thaïch Quaân
H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh
Vieãn caûnh kinh teá toaøn caàu thay ñoåi
Caâu hoûi ñaàu tieân laø trieån voïng kinh teá toaøn caàu toài teä ñeán möùc naøo? Ñoái vôùi caùc quoác
gia trong khoái OECD2, nhöõng döï baùo ñöôïc hieäu chænh laïi vaøo thaùng 10/2001 cho thaáy
taêng tröôûng GDP kyø voïng (tính theo theo giaù coá ñònh) giôø ñaây ñaõ thaáp hôn nhö theá naøo:
Döï baùo GDP thöïchieän vaøo thaùng 5 vaø 10
Quoác gia 2001 (T5) 2001 (T10) 2002 (T10)
Myõ 1,7% 1,1% 1,3%
Nhaät 1,0% -0,7% -0,8%
Ñöùc 2,2% 0,7% 1,0%
Anh 2,5% 1,9% 1,6%
Phaùp 2,6% 1,9% 1,6%
OECD 30 2,0% 1,0% 0,2%
Nguoàn: Toå chöùc Phaùt trieån vaø Hôïp taùc Kinh teá (IECD); trích ñaêng treân tôø Financial Times, 10/19/2001, tr.1.
Keát quaû öôùc tính vaøo thaùng 5 cho möùc taêng tröôûng naêm 2002 cuûa taát caû caùc quoác gia
thaønh vieân cuûa OECD laø 2,8%, nhöng giôø ñaây chæ coøn 1,2%. Maëc duø moät phaàn nguyeân
nhaân cuûa vieäc taêng tröôûng bò chaäm laïi coù theå noùi laø do cuoäc taán coâng khuûng boá vaø aûnh
höôûng cuûa noù ñoái vôùi ngaønh haøng khoâng, du lòch vaø thaäm chí chi tieâu cuûa ngöôøi tieâu
duøng noùi chung, nhöng seõ thaät sai laàm neáu cho raèng söï thay ñoåi trong möùc taêng tröôûng
chæ laø do nhöõng nguyeân nhaân ñoù maø thoâi. Tröôùc ñoù ñaõ coù quaù nhieàu ñaàu tö vaøo moät soá
ngaønh kinh teá vaø taïi Myõ caû doanh nghieäp laãn ngöôøi tieâu duøng ñeà ñaõ vay möôïn quaù
nhieàu. Caùc nhaø kinh teá ñaõ ñaùnh giaù thaáp caùc khoù khaên maø nhöõng sai laàm naøy seõ gaây ra,
khoâng chæ ôû Myõ maø ôû caû nhöõng neàn kinh teá khaùc. Nhöõng söï kieän xaûy ra ngaøy 9/11 taïo
neân moät cuù hích nöõa vaøo tình theá voán ñaõ raát mong manh, vaø cho pheùp nhieàu nhaø döï baùo
coù theå ñieàu chænh laïi caùc döï baùo tröôùc ñoù cuûa hoï maø khoâng phaûi chòu nhieàu boái roái. Ví
duï nhö Morgan Stanley (moät ngaân haøng ñaàu tö) thay ñoåi döï ñoaùn cuûa hoï veà möùc taêng
tröôûng GDP naêm 2002 taïi chaâu Myõ Latinh töø 3,3% xuoáng 0,7% sau ngaøy 11/9 trong khi
möùc taêng tröôûng taïi chaâu AÙ (tröø Nhaät) giaûm töø 5,8% xuoáng 4,5%. Haàu heát caùc nhaø döï
baùo giôø ñaây cho raèng baát cöù söï hoài phuïc naøo cuûa neàn kinh teá toaøn caàu cuõng chæ coù theå
xaûy ra vaøo cuoái naêm 2002 vaø thaäm chí ngay caû ñieàu naøy cuõng khoâng chaéc chaén. Baûng
beân döôùi trình baøy moät soá keát quaû veà taêng tröôûng GDP öôùc tính cho naêm 2001, döï baùo
cho naêm 2002 thöïc hieän vaøo thaùng 10/2001, vaø taêng tröôûng GDP thöïc teá trong naêm 2000
vaø taêng tröôûng GDP bình quaân naêm trong giai ñoaïn 1990-99.
2 Khoái OECD hay Toå chöùc Phaùt trieån vaø Hôïp taùc Kinh teá laø moät nhoùm bao goàm 30 quoác gia chuû yeáu laø
caùc nöôùc giaøu taïi Baéc Myõ vaø chaâu AÂu, cuøng vôùi Nhaät Baûn, Haøn quoác, UÙc vaø Niu Di Laân. Ban thö kyù cuûa
toå chöùc naøy taïi Paris ñöa ra caùc döï baùo kinh teá hai laàn trong moät naêm.
Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam
2001-2002 in a Period of Economic Turbulence
David Dapice 4 Dòch: Thaïch Quaân
H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh
2000 2001 2002 1990-99
Trung Quoác 8,0% 7,5% 7,3% 10,7%
Hoàng Koâng 10,5% -0,2% 2,3% 6,9%
AÁn Ñoä 5,2% 5,2% 5,8% 6,0%
Inñoâneâxia 4,8% 2,9% 3,4% 4,7%
Malaixia 8,3% 0,0% 2,5% 7,3%
Philípin 4,0% 2,5% 2,9% 3,2%
Xingapo 9,9% -1,4% 2,2% 8,0%
Haøn Quoác 8,8% 1,8% 3,2% 5,7%
Ñaøi Loan 6,0% -2,1% 2,3% 6,5%
Thaùi Lan 4,4% 1,6% 2,7% 4,7%
Nguoàn: The Economist, 20/10/2001. Soá lieäu ñöôïc thu thaäp töø nhieàu nhaø döï baùo khaùc nhau cho naêm 2001 vaø 2002. Soá
lieäu naêm 2000 ñöôïc laáy töø trang web cuûa Ngaân haøng Phaùt trieån AÙ chaâu vaø döõ lieäu naêm 1990-99 ñöôïc laáy töø Caùc Chæ
soá Phaùt trieån Theá giôùi 2001 cuûa Ngaân haøng Theá giôùi (Baûng 4.1) ngoaïi tröø döõ lieäu cuûa Ñaøi Loan ñöôïc laáy töø Nieân giaùm
Thoáng keâ Ñaøi Loan 2000. Löu yù raèng nhieàu nhaø phaân tích tin laø soá lieäu GDP chính thöùc cuûa Trung Quoác ñöôïc tính
cao hôn thöïc teá ít nhaát laø 2%/naêm.
Caàn nhôù raèng nhöõng döï baùo cho naêm 2002 laø khoâng chaéc chaén. Maëc duø vaäy, chuùng cuõng
cho thaáy haàu heát caùc quoác gia döï kieán seõ coù möùc taêng tröôûng trong naêm 2002 thaáp hôn
nhieàu so vôùi thaäp nieân 1990, maëc duø coù cao hôn so vôùi naêm 2001. Möùc taêng tröôûng phaàn
lôùn seõ phuï thuoäc vaøo khaû naêng caùc quoác gia trong khoái OECD coù phuïc hoài ñöôïc sau suy
thoaùi hay khoâng. Neáu söï phuïc hoài naøy xaûy ra vaøo giöõa naêm 2002 nhö döï ñoaùn, möùc taêng
tröôûng cuõng seõ gia taêng ôû nhieàu quoác gia khaùc. Neáu khoâng, raát coù khaû naêng laø neàn kinh
teá theá giôùi seõ phaûi traûi qua moät thôøi kyø taêng tröôûng chaäm keùo daøi.
Vaøo nhöõng thôøi ñieåm nhö theá naøy, ñieàu toát nhaát laø haõy xem xeùt xem ñieàu gì ñaõ thay ñoåi
vaø ñieàu gì vaãn coøn giöõ nguyeân. Phaàn lôùn söï taêng tröôûng veà saûn xuaát trong thaäp nieân vöøa
qua laø nhôø vaøo quaù trình hoäi nhaäp kinh teá toaøn caàu gia taêng. Khi haøng hoùa vaø dòch vuï
ñöôïc trao ñoåi ngoaïi thöông caøng nhieàu, thì caùc coâng coâng ty, ngöôøi tieâu duøng vaø caùc
quoác gia caøng coù theå thu ñöôïc nhieàu lôïi ích nhôø vaøo lôïi theá kinh teá theo quy moâ, hoïc hoûi
thoâng qua kinh nghieäm thöïc teá vaø khaû naêng phaân chia chi phí nghieân cöùu treân nhieàu ñôn
vò saûn löôïng hôn. Chi tieâu cho nhöõng muïc ñích quaân söï, voán khoâng tröïc tieáp mang laïi
hieäu quaû kinh teá, cuõng ñöôïc giaûm thieåu. (Tyû troïng chi tieâu quaân söï cuûa Myõ trong GDP
ñaõ giaûm xuoáng döôùi 3% so vôùi möùc treân 6% trong thaäp nieân 80). Neáu nhö söï gia taêng
hoaït ñoäng khuûng boá laøm ñaûo ngöôïc laïi xu höôùng naøy, thì trieån voïng taêng tröôûng daøi haïn
seõ bò suy giaûm. Nhöõng khoaûn tieàn nhieàu hôn seõ ñöôïc söû duïng ñeå canh phoøng saân bay,
nhaø maùy loïc daàu, nhaø maùy vaø ñöôøng daây taûi ñieän, ñöôøng oáng daãn daàu, kho chöùa nhieân
lieäu, ñaäp nöôùc v.v… Hoaït ñoäng vaän chuyeån haøng hoùa seõ bò chaäm treã vì phaûi gia taêng
khaùm xeùt haøng hoùa vaø xe vaän taûi. Nguoàn löïc seõ bò chuyeån sang ñaàu tö vaøo caùc bieän
phaùp choáng khuûng boá, bieän phaùp ñeà phoøng hieåm hoïa sinh hoïc, v.v…
Söï thay ñoåi trong nhöõng muïc tieâu öu tieân naøy khoâng chæ laøm chaäm ñaø taêng tröôûng cuûa
caùc kinh teá thuoäc nhöõng quoác gia giaøu maø caû caùc quoác gia ngheøo cuõng seõ phaûi chòu aûnh