N N HÀNH CHÍNH CÔNG TRONG TH I K TOÀN C U HOÁ
LÊ ANH TU N
Vi n nghiên c u Khoa h c T ch c Nhà n c - B N i v ướ
oàn c u hoá v i cu c cách m ng v công ngh thông tin đã làm thay đ i đ t ng t
hành vi c a con ng i, quá trình h p c và vi c qu n tr nhà n c nhi u h n ườ ướ ơ
cu c cách m ng công nghi p đã chuy n đ i xã h i nông nghi p tr c đây. Trên th c ướ
t , các th tr ng và vi c giao l u buôn bán xuyên qu c gia, ti p c n thông tin d dàngế ườ ư ế
h n qua Internet và c ph ng ti n di đ ng đã khi n th gi i càng tr n g n iơ ươ ế ế
h n. M c dù tn c u hoá là tác nhân đ t ng t đã bi n đ i các qu c gia tr nên hùngơ ế
m nh ho c suy y u có s liên quan đ n công ngh tng tin, th ng m i và kinh t thì ế ế ươ ế
nh ng ng i th ng và k thua ch c ch n s di n ra trên th tr ng toàn di n ườ ườ
T
Trong khi đó, h th ng hành chính công tr nên vai trò quan tr ng trong
vi c giúp m t s n c thu đ c l i ích nhi u h n các n c khác, th m chí đã ướ ượ ơ ướ
r t nhi u nhà khoa h c h i tin r ng kinh t , th ng m i h th ng chính tr ế ươ
qu c t đóng vai trò quan tr ng trong vi c giúp m t s n c ki m đ c l i ích ế ướ ế ượ
nhi u h n các n c khác. N n hành chính công c các n c phát tri n các ơ ướ ướ
n c đang phát tri n xu h ng đáp ng theo các cách khác nhau đ i v i nh ngướ ướ
thách th c do tác đ ng m nh m c a toàn c u hoá. T i sao m t vài n c th ướ
thu đ c nhi u l i ích h n các n c khác do toàn c u hoá? Li u ph i đó doượ ơ ướ
vai trò n n hành chính công và qu n tr nhà n c? N u không ph i nh v y tt i ướ ế ư
sao và làm th nào mà h th ng hành chính phát tri n và chuy n đ i đáp ng khácế
nhau tr c nh ng thách th c đ ho t đ ng hi u qu h n, trách nhi m h n ướ ơ ơ
minh b ch h n trong khi v n ph i tuân theo các giá tr dân ch trong th i kỳ toàn ơ
c u hoá...
Tác đ ng c a toàn c u hoá, m t m t nh h ng xuyên su t đ i v i b ưở
máy chính quy n các c p nhi u n c m t khác, đã tác đ ng đ n chính ướ ế
sách c p đ qu c gia và t ng đ a ph ng. Trên th c t , áp l c c a toàn c u hoá ươ ế
đóng m t vai trò quan tr ng trong vi c giúp b máy chính quy n các n c Tây ướ
Âu B c M s p x p l i nhân s , ngân sách các t ch c theo h ng t nhân ế ướ ư
hoá, thuê khoán, h p đ ng bên ngoài, phi quy ch hoá, gi m biên ch và đi u ch nh ế ế
l i ch c năng các ho t đ ng c a Chính ph . Trên th c t , các ch c năng ế
ho t đ ng c a Chính ph đã đ c thuê khoán l i t t c các c p chính quy n ượ
các b ng ch ng cho th y vi c thuê khoán c a Chính ph v n đang ti p t c tăng ế
lên. d , t t c các c p chính quy n đã thuê khoán h u h t các ch c năng v ế
ngu n nhân l c và d ch v t tuy n d ng đ n đãi ng và thu đ c nhi u l i ích t ế ượ
vi c đi u hành h th ng thông tin v ngu n nhân l c. H n n a, chính quy n T ơ Ư
chính quy n đ a ph ng đã th c hi n vi c h p đ ng h u h t các ch ng trình ươ ế ươ
d ch v xã h i.
Tác đ ng c a toàn c u và các nguyên t c c a th tr ng hi n đ i đã làm cho ườ
n n hành chính chuy n nhanh theo h ng "kinh doanh". Cũng nh vi c qu n tr ướ ư
kinh doanh, h th ng hành chính đã phát tri n nhanh h n, t p trung vào hi u qu , ơ
hi u l c, năng su t, th c thi, trách nhi m và linh ho t qua vi c áp d ng công ngh
chính trong h p tác, ph i h p. Mô hình hành chính quan liêu truy n th ng đã không
phù h p cho vi c qu n hi n đ i các t ch c công. Chính quy n trung ng ươ
đ a ph ng đ c mong đ i ph i ho t đ ng hi u qu , hi u l c, trách nhi m h n ươ ượ ơ
qua vi c đi u ch nh c u trúc và hành vi.
Toàn c u hoá mang l i nhi u t do và t ch h n cho chính quy n c p d i ơ ướ
nh vào cách m ng v công ngh thông tin. Đ thu hút đ u t và thúc đ y th ng ư ươ
m i, chính quy n đ a ph ng đã tr c ti p giao d ch v i các chính ph n c ngoài ươ ế ướ
các t p đoàn l n đ t o ra nhi u công ăn vi c làm cũng nh thúc đ y kinh t ư ế
đ a ph ng phát tri n. H n n a, các ch ng trình c a c a đ a ph ng d ch v ươ ơ ươ ươ
đ c cung c p và qu n lý hi u qu h n qua Chính ph đi n t .ượ ơ
Vi c đáp ng c a n n hành chính công tr c tác đ ng c a toàn c u h ướ
Tác đ ng c a toàn c u hoá đòi h i nh ng thay đ i c b n v xã h i, kinh t , ơ ế
chính tr và h th ng hành chính m i n c trên th gi i. Tuy nhiên, tác đ ng c a ướ ế
toàn c u hoá đ i v i qu n lý công m i n c cũng có s khác bi t, đ c bi t gi a ư
các n c ph ng Tây các n c khác, gi a n c phát tri n nhi u các n cướ ươ ướ ướ ướ
kém phát tri n, gi a các n c Thiên chúa giáo không Thiên chúa. B y công ướ
v cũng nh ng đáp ng khác nhau v i nh ng tác đ ng c a toàn c u trong khi
môi tr ng qu c t đang gia tăng nh ng tác đ ng, nh h ng đ n n n hành chính.ườ ế ưở ế
3 xu h ng thay đ i sau đ i v i n n hành chính công c a các n c trên thướ ướ ế
gi i.
- Lo i xu h ng th nh t di n ra n n hành chính c a các n c phát tri n ướ ướ
(nh các n c Tây Âu và B c M ) đó toàn c u hoá s d n t i m t h th ngư ướ
hành chính m nh m đ ph n ng tích c c t i toàn c u hoá.
- Xu h ng th hai di n ra h th ng hành chính công c a các n ccácướ ướ
nhà lãnh đ o tôn giáo, các nhà lãnh đ o đ c tài d ng nh ki m soát h u h t các ườ ư ế
lu ng thông tin t nh ng nh h ng, tác đ ngch c c gi a toàn c u hoá n n ư
hành chính công không hi u qu . d nh các n c đang phát tri n châu ư ư
Phi, châu á Nam M ; các n c H i giáo (I-ran, A-r p út, Xy-ri)... Các n c ướ ướ
này m c a v i toàn c u hoá nh ng v n c gi gìn nguyên v n b n s c văn hoá, ư
quy t c, h th ng h i h th ng chính tr , trong khi đó công ngh , khoa h c,
tài chính các ho t đ ng kinh t đã nh h ng thay đ i nhanh chóng do toàn ế ưở
c u hoá. Vai trò c a n n hành chính công trong toàn c u hoá các n c này r t ướ
h n ch . B máy hành chính nhi u n c đang phát tri n d ng nh đã n l c ế ư ườ ư
đ ki m soát đi u khi n vi c cung c p l u hành các thông tin Chính ph ư
nh m duy trì ch đ c a h b o đ m các l i ích công. S d ng công ngh thông ế
tin, công dân c a các n c ph ng Tây d ng nh th ti p c n đ n các thông ướ ươ ư ư ế ế
tin c a Chính ph , trong khi đó công dân c a các n c khác không có s bình đ ng ướ
khi ti p c n thông tin c a Chính ph . H th ng thông tin tiên ti n th ng có s n ế ế ườ
các n c phát tri n, trong khi đó r t nhi u n c đang phát tri n h n ch trongướ ướ ế
vi c áp d ng các công ngh thông tin t i tân cho vi c qu n lý công.
- Xu h ng cu i cùng đang di n ra nhanh chóng n n hành chính công c aướ
các n c đang phát tri n m nh, bao g m các n c Đông Á các n c Đông Âu,ướ ướ ướ
n i n n kinh t đang bùng n công ngh thông tin đang n i lên. Tuy nhiên,ơ ế
d ng nh m t câu h i v n t n t i đó li u các n c thu đ c nhi u l i íchườ ư ướ ượ
t toàn c u hóa ph i nh vào h th ng hành chính công hay không? Các n c ướ
vùng lãnh th hàng đ u kinh t công nghi p m i (NIEs) Đông Á nh H ng ế ư
Kông, Xinh-ga-po, Đài Loan, Hàn Qu c các n c Đông Âu nh Hung -ga-ri, Ba ướ ư
Lan, Bun-ga-ri Séc đã đ t đ c nhi u l i ích t quá trình toàn c u hoá do ượ
các nhà lãnh đ o chính tr m nh m , k ho ch phát tri n kinh t công ngh ế ế
nh ng n l c c a công dân h n là vi c chuy n đ i h th ng hành chính công. ơ
Các y u t n m ngoài ph m vi n n hành chính công trong th i kỳ toàn c uế
hoá
Các n c phát tri n, bao g m các n c Tây Âu B c M đã đ t đ c cácướ ướ ượ
l i ích ràng nhi u h n t toàn c u hoá h n các n c khác b n ch t c a toàn ơ ơ ướ
c u hoá cũng nh h th ng hành chính công m nh m . Ng c l i, r t nhi u n c ư ư ướ
đang phát tri n thu đ c l i ích ít h n t toàn c u hoá b i các n c này ượ ơ ướ
nh ng b t l i đáng k trong th ng tr ng qu c t c ng v i s y u kém c a h ươ ườ ế ế
th ng hành chính. V n đ này là b n ch t c a toàn c u hoá và h th ng th tr ng ườ
toàn c u đã v t ra ngoài ph m vi c a h th ng hành chính công. nh ng h n ượ
ch c a n n hành chính trong vi c đáp ng các nhân t n m ngoài ph m vi c aế
n n hành chính. Nh ng nhân t này liên quan tr c ti p nh ng do mà h th ng ế
hành chính công c a các n c đang phát tri n đã không hi u qu khi ng phó v i ướ
toàn c u hoá và cũng là lý do các n c đang phát tri n đã giành đ c ít l i ích h n ướ ượ ơ
t toàn c u hoá so v i các n c phát tri n. ướ
Toàn c u hoá đã đang tr thành nguyên nhân tr c tiên, đ c ch nghĩa ướ ượ
t b n và th tr ng thúc đ y nhanh h n dân ch , chính tr hành chính công. Khiư ườ ơ
nh ng thay đ i t ch nghĩa t b n qu c gia t i ch nghĩa t b n toàn c u, ư ư
logic c a dòng v n và th tr ng d ng nh th ng tr các nguyên t c dân ch . Tuy ườ ườ ư
nhiên, ch nghĩa t b n cũng tìm ki m m t Nhà n c m nh cùng v i môi tr ng ư ế ướ ườ
n đ nh cho s phát tri n th nh v ng. Các th tr ng toàn c u s không th c hi n ượ ườ
ch c năng c a m t cách hi u qu n u thi u s can thi p phù h p c a m i ế ế
n c qu c t vào nh ng th t b i c a th tr ng trên th c t nh ng khi mướ ế ườ ế ế
khuy t này đã kìm gi th tr ng qu c gia toàn c u ho t đ ng m t cách hi uế ườ
qu công b ng. d , trong m t th tr ng toàn c u, c nh tranh không bình ườ
đ ng, th ng m i không công b ng, ki m soát giá c , đi u khi n các lu ng v n ươ
tài chính đã nh ng tác đ ng n i b t xuyên qua biên gi i các qu c gia. M t vài
n c và vùng lãnh th châu Á nh Hàn Qu c, Đài Loan đã t ng b kh ng ho ngướ ư
tài chính vào cu i nh ng năm 1990 do không đi u hoà đ c các lu ng v n tài ượ
chính ngo i h i t các t p đoàn tài chính qu c t . Hàng tri u ng i lao đ ng ế ườ
khu v c t khu v c công các n c này đã b m t vi c làm và nh ng quan tâm ư ướ
v con ng i cũng nh xã h i đã ph i hy sinh. ư ư
N n hành chính công các n c y s không th đáp ng hi u qu tr c ướ ướ
kh ng ho ng tài chính s t n công c a h th ng tài chính toàn c u v t ngoài ượ
ph m vi c a n n hành chính công ho c s qu n tr nhà n c. Vì th , các nhà n c ướ ế ướ
đòi h i ph thu c l n nhau trong vi c qu n lý các v n đ trong n c và qu c t . ướ ế
Các v n đ m i hi n n i lên hi n nay, bao g m vi c b o v môi tr ng ườ
h sinh thái, cu c chi n ch ng kh ng b s không th ki m soát trong biên gi i ế
m t qu c gia mà s là v n đ toàn c u và có nh ng n n t ng chung c a qu c t . ế
Trên th c t , m t trong nh ng y u t quan tr ng nguyên nhân gây ra ế ế
đóng góp cho quá trình toàn c u hoá ch nghĩa t b n toàn c u, trong đó các l i ư
ích vi c tích tr các giá tr th ng d đã v t qua các ranh gi i lãnh th l n ư ượ
h n biên gi i qu c gia. T ng s tăng tr ng th ng m i qu c t trong nh ngơ ưở ươ ế
năm 1980 đ t t l trung bình 4,5% trong nh ng năm 1990, t l tăng tr ng ưở
này 6,8%. Trong khi đó, vi c đo l ng s n xu t c a th gi i t vi c bán hàng ườ ế
hàng năm c a các t p đoàn đa qu c gia đã l n h n th ng m i th gi i nh các ơ ươ ế ư
ph ng ti n chính c a trao đ i kinh t th gi i.ươ ế ế
Các t p đoàn đa qu c gia ho c xuyên qu c gia nh GE, Nike, Coca - Cola và ư
IBM đã ki m đ c l i nhu n qua vi c s d ng không ch l c l ng lao đ ng rế ượ ượ
nguyên li u còn đ a đi m s n xu t đã gi m chi phí th p h n các n c ơ ướ
phát tri n. H u h t các t p đoàn đa qu c gia đã th c s thuê s d ng các nh ế
h ng c a các chính khách qu c t trong n c nh các thành viên trong Banưở ế ướ ư
đi u hành c a h đ th ti p c n đ n hành pháp l p pháp khi xây d ng ế ế
th c hi n các chính sách u đãi liên quan đ n l i ích c a t p đoàn. K t qu là, ư ế ế
chính ph các n c phát tri n h n đã ti p t c th c hi n các chính sách u đãi, ướ ơ ế ư
các quy đ nh lu t l ph n ánh l i ích c a các t p đoàn đa qu c gia t nông
nghi p t i các s n ph m công nghi p. H n n a, đ th c hi n l i ích c a các t p ơ
đoàn đa qu c gia, chính ph c a h đã ph i s d ng ngo i giao, ch nghĩa đ n ơ
ph ng, các t ch c qu c t xuyên qu c gia các t ch c phi chính ph . K tươ ế ế
qu là, các hàng hoá d ch v c a các t p đoàn đa qu c gia do nh ng giám đ c
đi u hành các c đông chính ph n l n ng i ph ng Tây đã th ng tr th ườ ươ
tr ng s chia s không ch các n c ph ng Tây còn các n c khác cònườ ướ ươ ướ
l i.
Toàn c u hoá đã chuy n đ i các nhà n c qu c gia truy n th ng s ướ
chuy n đ i này có vai trò c a các t ch c xuyên qu c gia, các t ch c l i nhu n và
phi l i nhu n hay th g i t ch c phi chính ph (NGOs). T ng s các t
ch c phi chính ph kh p th gi i, t các t ch c m t nhóm nh ng ng i s ng ế ườ
cùng nhau cho đ n các t ch c l n có s l ng lên đ n hàng tri u. ế ượ ế
Ch quy n c a các qu c gia đã b nh h ng và năng l c c a các Chính ph ưở
th hi u rõ và gi i quy t các v n đ m i n y sinh và các xung đ t v kinh t , tài ế ế
chính, môi tr ng, sinh ti, văn hoá, lao đ ng và các v n đ v quy n con ng i. Liênườ ườ
quan đ n vi c b o v môi tr ng, c chính ph đang phân n trong vi c chia sế ườ
quy n l c, chuy n lên trên cho các t ch c và th ch qu c t và chuy n xu ng d i ế ế ướ
choc t ch c phi chính ph và các khu v c h p tác. Nh v y, các chính ph ph i ư
d a vào các t ch c l i nhu n và phi l i nhu n cung c p các hàng hoá và d ch v .
Tuy nhiên, công dân r t nhi u n c châu á, châu Phi Nam M tin r ng ướ
các t ch c xuyên qu c gia xu h ng đ i di n đ n ph ng cho l i ích c a các ướ ơ ươ
siêu quy n l c h n là đ i di n cho quy n l i c a hàng tri u ng i dân các n c ơ ườ ướ
đang phát tri n. Ví d , các n c nghèo tr nên t i t h n khi gia nh p WTO do áp ướ ơ
l c ph i m c a các th tru ng cho các n c công nghi p tiên ti n. H n n a, r t ướ ế ơ
nhi u chính sách c a các t ch c toàn c u, xuyên qu c gia, các thành viên ch
ch t th ng bao g m các n c phát tri n h n đã làm tăng thêm s ph thu c v ườ ư ơ
chính tr , kinh t , tài chính, quân s , công ngh thông tin vào các n c này. Các ế ướ
n c đang phát tri n thi u các thông tin quan tr ng v khoa h c, công ngh và cácướ ế
ngu n l c huy đ ng, m c các n c này m t tr l ng l n các tài nguyên ướ ượ
thiên nhiên. Các y u t n m ngoài ph m vi c a h th ng hành chính công đã làmế
h n ch hành chính công c a các n c đang phát tri n trong th i kỳ toàn c u hoá. ế ướ
K t lu nế
Toàn c u hoá đã duy trì nh ng thay đ i trong n n hành chính công các
n c ph ng Tây cũng nh các n c khác r t d so sánh nh ng đi m gi ngướ ươ ư ướ
nhau gi a các n c ph ng Tây và các n c khác v h th ng hành chính công và ướ ươ ướ
qu n tr Nhà n c. Tuy nhiên, tác đ ng c a toàn c u hoá đ i v i h th ng hành ướ