Cải tổ hệ thống ngân hàng Việt Nam

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

133
lượt xem 34
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cải cách ngân hàng gần đây đã trở thành một chủ đề nóng ở Việt Nam. Kể từ sau khi nhà nước đưa chủ trương này vào một trong ba định hướng lớn của cải cách cơ cấu kinh tế, ba ngân hàng Đệ Nhất, Tín Nghĩa, và Thương Mại Cổ Phần Sài Gòn đã được sáp nhập. Đây là một bước khởi đầu tốt, nhưng cuộc cải cách còn một quãng đường dài nữa phải đi. Để có một cuộc cải cách toàn diện, ít nhất cần phải có ba động thái dưới đây....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cải tổ hệ thống ngân hàng Việt Nam

Fulbright Economics Teaching Program Development Finance A Note on Vietnam’s Banking Reform 2002-03 CAÛI TOÅ HEÄ THOÁNG NGAÂN HAØNG ÔÛ VIEÄT NAM Baøi ñoïc naøy nhaèm muïc tieâu trình baøy moät caùch coù heä thoáng veà caùc cuoäc caûi toå heä thoáng ngaân haøng ôû Vieät Nam töø khi baét ñaàu coâng cuoäc ñoåi môùi kinh teá naêm 1986. Tröôùc heát seõ giôùi thieäu khaùi quaùt vaø ñieåm qua nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa caûi toå heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam. Sau ñoù, chuùng ta seõ ñi vaøo chi tieát cuûa töøng ñôït caûi toå ngaân haøng töø naêm 1987 ñeán nay. 1. Nhöõng neùt ñaëc thuø cuûa heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam tröôùc khi caûi toå ÔÛ Vieät Nam do saûn xuaát haøng hoaù chöa phaùt trieån, ngaân haøng ra ñôøi muoän vaø hoaït ñoäng non yeáu theå hieän ôû choã ít veà soá löôïng, nhoû veà quy moâ, vaø keùm veà toå chöùc hoaït ñoäng vaø nghieäp vuï. Tröôùc Theá Chieán I chöa heà coù ngaân haøng Vieät Nam chæ coù 3 ngaân haøng nöôùc ngoaøi hoaït ñoäng, ñoù laø Höông Caûng Ngaân Haøng (1865), Ñoâng Döông Ngaân Haøng (1875), vaø chi nhaùnh Chartered Bank (1904). Ñieàu naøy chöùng toû raèng kinh teá Vieät Nam thôøi ñoù coøn raát keùm phaùt trieån vaø giai caáp tö saûn Vieät Nam coøn raát non yeáu, chöa coù tieáng noùi gì trong giôùi taøi chính. Vaøi naêm sau Theá Chieán I, moät soá ngaân haøng nöôùc ngoaøi khaùc ñöôïc thaønh laäp nhö Ñoâng AÙ Ngaân Haøng (1921), Ngaân Haøng Thöông Maïi Phaùp (1922). Trong thôøi kyø naøy maàm moùng tö saûn taøi chính Vieät Nam baét ñaàu nhen nhoùm. Naêm 1927 moät soá thaân haøo nhaân só caáp tieán coù tin thaàn ñoäc laäp daân toäc keâu goïi caùc nhaø tö saûn khaép nôi goùp voán thaønh laäp Ngaân Haøng Vieät Nam, laø ngaân haøng thuaàn tuùy cuûa ngöôøi Vieät Nam, phuïc vuï ngöôøi Vieät Nam vaø do ngöôøi Vieät Nam quaûn trò. Sau chieán Theá Chieán II, coù 3 ngaân haøng nöôùc ngoaøi nöõa nhaûy vaøo Vieät Nam, ñoù laø Trung Quoác Ngaân Haøng (1946), Giao Thoâng Ngaân Haøng, Quoác Gia Thöông Maõi vaø Kyõ Ngheä Ngaân Haøng (1947). Theo sau ñaø baønh tröôùng cuûa ngaân haøng nöôùc ngoaøi, haøng loaït ngaân haøng Vieät Nam khaùc ra ñôøi vöøa ñeå caïnh tranh vôùi ngaân haøng nöôùc ngoaøi, vöøa chöùng toû söï lôùn maïnh cuûa ngaân haøng vaø giôùi tö baûn taøi chính Vieät Nam. Sau naêm 1954, ñaát nöôùc bò chia caét thaønh 2 mieàn coù cheá ñoä kinh teá chính trò khaùc nhau, do ñoù, hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ngaân haøng cuõng khaùc nhau giöõa 2 mieàn. ÔÛ Mieàn Baéc Ngaøy 05/06/1951 Hoà Chuû Tòch kyù saéc leänh soá 15/SL thaønh laäp Ngaân Haøng Quoác Gia Vieät Nam vaø saéc leänh soá 17/SL quy ñònh moïi coâng vieäc cuûa Nha Ngaân Khoá Quoác Gia vaø Nha Tín Duïng Saûn Xuaát giao cho Ngaân Haøng Quoác Gia phuï traùch. Ngaân Haøng Quoác Gia Vieät Nam sau ñoù ñoåi teân thaønh Ngaân Haøng Nhaø Nöôùc Vieät Nam vaø ñöôïc toå chöùc thaønh heä thoáng thoáng nhaát töø Trung öông ñeán ñòa phöông theo ñòa giôùi haønh chính do Nhaø nöôùc ñoäc quyeàn sôû höõu vaø quaûn lyù. Heä thoáng ngaân haøng naøy toàn taïi cho ñeán ngaøy Mieàn Nam ñöôïc giaûi phoùng. Sau khi thoáng nhaát ñaát nuôùc heä thoáng ngaân haøng naøy thay theá luoân heä thoáng ngaân haøng ôû Mieàn Nam cho ñeán naêm 1987. Nguyễn Minh Kiều 1
Fulbright Economics Teaching Program Development Finance A Note on Vietnam’s Banking Reform 2002-03 ÔÛ Mieàn Nam Ngaøy 31/12/1954 Baûo Ñaïi kyù duï soá 48 thaønh laäp Ngaân Haøng Quoác Gia cho Mieàn Nam. Töø 1954 ñeán 1975 heä thoáng ngaân haøng ôû Mieàn Nam ñöôïc toå chöùc theo heä thoáng ngaân haøng caùc nöôùc tö baûn chuû nghóa nhöng mang neùt ñaëc thuø Vieät Nam. Heä thoáng ngaân haøng döôùi thôøi chính quyeàn Saøi Goøn bao goàm: • Ngaân haøng trung öông ñöôïc thaønh laäp naêm 1954 coù teân goïi laø Ngaân Haøng Quoác Gia Vieät Nam. • Ngaân haøng phaùt trieån thuoäc sôû höõu quoác doanh bao goàm Ngaân Haøng Phaùt Trieån Noâng Nghieäp coù 25 chi nhaùnh ôû khaép Mieàn Nam vaø Ngaân Haøng Phaùt Trieån Kyõ Ngheä ñöôïc thaønh laäp naêm 1971. • Caùc cô sôû tín duïng vaø tieát kieäm coâng laäp, bao goàm Quyõ Tieát Kieäm Saøi Goøn, Toång Nha Ngaân Khoá vaø Ty Ngaân Khoá toaøn quoác, Quyõ Tieåu Thöông Tín Duïng, Trung Taâm Khueách Tröông Tieåu Coâng Ngheä, Trung Taâm Khu Chi Phieáu, Trung Taâm Khueách Tröông Xuaát Caûng, Quyõ Taøi Trôï Khueách Tröông Kyõ Ngheä, vaø Quyõ Phaùt Trieån Kinh Teá Quoác Gia. • Caùc ngaân haøng thöông maïi, bao goàm 17 ngaân haøng thöông maïi tö vaø 2 ngaân haøng thöông maïi coâng vôùi toång coäng 144 chi nhaùnh ôû Saøi Goøn vaø caùc tænh. • Caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi, bao goàm 14 ngaân haøng vôùi 21 chi nhaùnh ôû khaép Mieàn Nam. Tröôùc khi caûi toå, heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam ñöôïc toå chöùc nhö laø heä thoáng ngaân haøng moät caáp bao goàm Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam vaø heä thoáng chi nhaùnh töø trung öông ñeán ñòa phöông phaân boá theo ñòa giôùi haønh chính. Heä thoáng naøy vöøa ñaûm nhaän chöùc naêng quaûn lyù Nhaø nöôùc veà caùc maët hoaït ñoäng tieàn teä, ngaân haøng, tín duïng vaø thanh toaùn vöøa thöïc hieän chöùc naêng kinh doanh cuûa moät ngaân haøng thöông maïi. Kieåu toå chöùc heä thoáng ngaân haøng nhö theá naøy thích hôïp vôùi ñaëc thuø cuûa cô cheá quaûn lyù keá hoaïch taäp trung bao caáp luùc baáy giôø nhöng khi neàn kinh teá chuyeån sang cô cheá kinh doanh thì noù toû ra keùm hieäu quaû vaø khoâng coøn phuø hôïp nöõa. Naêm 1986 tröôùc söùc eùp cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi kinh teá ñoøi hoûi heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam phaûi ñöôïc caûi toå saâu roäng nhaèm thích öùng vôùi tình hình vaø yeâu caàu chuyeån ñoåi cuûa neán kinh teá. Töø ñoù heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam böôùc vaøo thôøi kyø caûi toå daàn daàn qua töøng giai ñoaïn. Hình 1 moâ taû toå chöùc heä thoáng Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam tröôùc khi baét ñaàu caûi toå. Nguyễn Minh Kiều 2
Fulbright Economics Teaching Program Development Finance A Note on Vietnam’s Banking Reform 2002-03 Hình 1: Toå chöùc heä thoáng Ngaân haøng Vieät Nam tröôùc khi caûi toå Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam Chí nhaùnh NH Nhaø nöôùc tænh, thaønh phoá Chi nhaùnh NH Nhaø nöôùc quaän, huyeän Khaùch haøng 2. Caûi toå heä thoáng ngaân haøng laàn thöù nhaát (1987 – 1990) Caûi toå heä thoáng ngaân haøng laàn thöù nhaát baét ñaàu töø naêm 1987 nhaèm laøm cho heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam thích öùng vôùi cô cheá quaûn lyù môùi: Cô cheá quaûn lyù kinh doanh xaõ hoäi chuû nghóa. Ñaëc ñieåm cuûa cô cheá naøy laø baét ñaàu trao quyeàn töï chuû taøi chính cho caùc xí nghieäp, xoaù boû bao caáp, thöïc hieän cheá ñoä haïch toaùn kinh doanh xaõ hoäi chuû nghóa. Vôùi cô cheá môùi naøy ñoøi hoûi ngaân haøng cuõng phaûi chuyeån sang hoaït ñoäng kinh doanh chöù khoâng chæ ñôn thuaàn thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù tieàn teä, tín duïng vaø thanh toaùn nhö tröôùc kia. Caûi toå heä thoáng ngaân haøng laàn thöù nhaát, töø 1987 ñeán 1990, thöïc hieän theo tinh thaàn Nghò Ñònh 53HÑBT ngaøy 26/03/1988 cuûa Hoäi Ñoàng Boä Tröôûng. Coù hai ñieåm noåi baät trong coâng cuoäc caûi toå ngaân haøng laàn thöù nhaát. Thöù nhaát laø vieäc taùch boä phaän Quaûn lyù quyõ Ngaân saùch Nhaø nöôùc ra khoûi Ngaân haøng Nhaø nöôùc ñeå hình thaønh Heä thoáng Kho baïc Nhaø nöôùc, laøm chöùc naêng quaûn lyù quyõ Ngaân saùch cho Chính phuû. Thöù hai laø thaønh laäp heä thoáng Ngaân haøng chuyeân doanh vaø taùch chöùc naêng kinh doanh cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc giao veà cho caùc ngaân haøng chuyeân doanh. Ñieàu naøy ñöôïc xem nhö laø moät böôùc caûi toå quan troïng vì böôùc ñaàu taùch baïch roõ raøng ñöôïc hai chöùc naêng quaûn lyù vaø kinh doanh cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc. Theo Nghò ñònh 53, heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam ñöôïc toå chöùc thaønh heä thoáng ngaân haøng 2 caáp bao goàm: Ngaân haøng Nhaø nuôùc vaø Ngaân haøng chuyeân doanh. Ngaân haøng Nhaø nöôùc, ñöôïc toå chöùc thaønh heä thoáng töø trung öông ñeán caáp tænh, thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù Nhaø nöôùc veà tieàn teä vaø hoaït ñoäng ngaân haøng. Ngaân haøng chuyeân doanh bao goàm Ngaân haøng Coâng Thöông Vieät Nam, Ngaân haøng Phaùt trieån Noâng nghieäp Vieät Nam, Ngaân haøng Ñaàu Tö Xaây Döïng Vieät Nam vaø Ngaân haøng Ngoaïi thöông Vieät Nam, thöïc hieän chöùc naêng kinh doanh theo nhöõng lónh vöïc töông öùng vôùi teân goïi. Sô ñoà ôû hình 2 döôùi ñaây moâ taû toå chöùc heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam giai ñoaïn 1987 – 1990 theo Nghò ñònh 53HÑBT. Nguyễn Minh Kiều 3
Fulbright Economics Teaching Program Development Finance A Note on Vietnam’s Banking Reform 2002-03 Hình 2: Toå chöùc heä thoáng Ngaân haøng Vieät Nam giai ñoaïn 1987 – 1990 Heä thoáng Ngaân haøng Vieät Nam Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam Ngaân haøng Chuyeân doanh Chi nhaùnh NH Nhaø nöôùc VN NH Coâng NH PT Noâng NH Ñaàu tö Xaây NH Ngoaïi Thöông VN nghieäp VN döïng VN thöông VN Chi nhaùnh NH Chi nhaùnh NH Chi nhaùnh NH Chí nhaùnh NH Coâng Thöông PT Noâng nghieäp Ñaàu tö Xaây döïng Ngoaïi thöông Toå chöùc heä thoáng Ngaân haøng nhö moâ taû treân hình 2 coù öu ñieåm laø taùch ñöôïc chöùc naêng kinh doanh khoûi chöùc naêng quaûn lyù cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc trao cho heä thoáng ngaân haøng chuyeân doanh. Tuy nhieân, toå chöùc heä thoáng ngaân haøng kieåu naøy vaãn coøn chöùa ñöïng nhieàu nhöôïc ñieåm khieán cho heä thoáng ngaân haøng khoâng thích öùng ñöôïc khi chuyeån sang cô cheá thò tröôøng. Thöù nhaát laø heä thoáng ngaân haøng theo Nghò ñònh 53HÑBT vaãn coøn mang tính chaát ñoäc quyeàn Nhaø nöôùc, chöa cho pheùp caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc tham gia hoaït ñoäng ngaân haøng, trong khi chuû tröông cuûa Chính phuû laø phaùt trieån neàn kinh teá ña thaønh phaàn. Thöù hai laø heä thoáng Ngaân haøng naøy vaãn chöa chuù troïng ñeán vai troø hoaït ñoäng nhö moät ngaân haøng trung öông cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc. Thöù ba laø heä thoáng ngaân haøng toå chöùc theo kieåu naøy coøn xa laï so vôùi heä thoáng ngaân haøng cuûa caùc nöôùc coù neàn kinh teá thò tröôøng. Ñieàu naøy phaàn naøo laøm caûn trôû quaù trình hoäi nhaäp vaø thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Cuoái cuøng heä thoáng ngaân haøng naøy vaãn coøn thieáu cô sôû phaùp lyù laøm neàn taûng cho hoaït ñoäng cuûa caû heä thoáng khieán cho caû heä thoáng laâm vaøo tình traïng khoù khaên vaøo naêm 1990. Nhöõng nhöôïc ñieåm nhö vöøa neâu treân ñoøi hoûi moät laàn nöõa phaûi caûi toå heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam. Naêm 1990 vôùi söï ra ñôøi cuûa Phaùp leänh Ngaân haøng Nhaø nöôùc vaø Phaùp leänh caùc toå chöùc tín duïng, heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam böôùc vaøo thôøi kyø caûi toå laàn thöù hai. 3. Caûi toå heä thoáng ngaân haøng laàn thöù hai (1990 – 2000) Nhu caàu caûi toå heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam xuaát phaùt töø yeâu caàu chuyeån ñoåi töø cô cheá quaûn lyù kinh doanh xaõ hoäi chuû nghóa sang cô cheá thò tröôøng coù söï ñieàu tieát cuûa Nhaø nöôùc cuøng vôùi chuû tröông phaùt trieån neàn kinh teá ña thaønh phaàn. Ngaøy 23/05/1990 Hoäi Nguyễn Minh Kiều 4
Fulbright Economics Teaching Program Development Finance A Note on Vietnam’s Banking Reform 2002-03 Ñoàng Nhaø nöôùc ban haønh phaùp leänh veà Ngaân haøng Nhaø nöôùc vaø phaùp leänh veà caùc toå chöùc tín duïng. Hai phaùp leänh naøy ñaùnh daáu thôøi kyø caûi toå heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam laàn thöù hai. Vôùi hai phaùp leänh naøy heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam ñöôïc toå chöùc gaàn gioáng heä thoáng ngaân haøng caùc nöôùc coù neàn kinh teá thò tröôøng, bao goàm: • Ngaân haøng Nhaø nöôùc ñoùng vai troø ngaân haøng trung öông • Caùc toå chöùc tín duïng, bao goàm ngaân haøng thöông maïi, ngaân haøng ñaàu tö phaùt trieån, coâng ty taøi chính vaø hôïp taùc xaõ tín duïng, ñoùng vai troø ngaân haøng trung gian. 3.1 Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam Theo phaùp leänh ngaøy 23/05/1990, Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam laø moät phaùp nhaân, ñaët truï sôû taïi Haø Noäi coù chi nhaùnh ôû caùc tænh, thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông, coù caùc nhieäm vuï vaø quyeàn haïn sau ñaây: • Tham gia xaây döïng chieán löôïc, keá hoaïch phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, caùc chính saùch lieân quan ñeán hoaït ñoäng tieàn teä, xaây döïng caùc döï aùn phaùp luaät veà hoaït ñoäng tieàn teä, tín duïng, ngaân haøng, thanh toaùn vaø ngoaïi hoái • Ban haønh caùc vaên baûn phaùp quy thuoäc thaåm quyeàn • Nhaän tieàn göûi döï tröõ baét buoäc cuûa caùc toå chöùc tín duïng • Thöïc hieän cho vay, chieát khaáu, taùi chieát khaáu caùc giaáy tôø coù giaù ñoái vôùi caùc toå chöùc tín duïng • Coâng boá laõi suaát taùi chieát khaáu, laõi suaát tieàn göûi toái thieåu vaø laõi suaát cho vay toái ña cuûa caùc toå chöùc tín duïng • Toå chöùc thanh toaùn buø tröø giöõa caùc toå chöùc tín duïng • Caáp giaáy pheùp hoaït ñoäng vaø kieåm tra caùc toå chöùc tín duïng trong vieäc chaáp haønh phaùp luaät veà tieàn teä, tín duïng, ngaân haøng vaø ngoaïi hoái • Toå chöùc in aán, ñuùc, baûo quaûn vaø phaùt haønh tieàn • Coâng boá tyû giaù hoái ñoaùi ñoàng Vieät Nam, quaûn lyù ngoaïi hoái, toå chöùc vaø ñieàu tieát thò tröôøng hoái ñoaùi trong nöôùc vaø giao dòch mua baùn ngoaïi hoái treân thò tröôøng quoác teá • Laäp vaø theo doõi caùn caân thanh toaùn quoác teá, theo doõi quan heä tín duïng vôùi nöôùc ngoaøi vaø vôùi caùc toå chöùc tín duïng quoác teá. 3.2 Caùc toå chöùc tín duïng Theo Phaùp leänh caùc toå chöùc tín duïng naêm 1990, caùc toå chöùc tín duïng bao goàm: Ngaân haøng thöông maïi, ngaân haøng ñaàu tö vaø phaùt trieån, hôïp taùc xaõ tín duïng vaø coâng ty taøi chính. Nguyễn Minh Kiều 5
Fulbright Economics Teaching Program Development Finance A Note on Vietnam’s Banking Reform 2002-03 • Ngaân haøng thöông maïi, bao goàm caùc loaïi hình ngaân haøng thöông maïi quoác doanh; ngaân haøng thöông maïi coå phaàn; ngaân haøng thöông maïi lieân doanh; vaø chi haùnh ngaân haøng thöông maïi nöôùc ngoaøi, ñöôïc huy ñoäng voán ngaén haïn, daøi haïn ñeå cho vay ngaén haïn, trung haïn hoaëc daøi haïn vaø cung caáp caùc dòch thanh toaùn vaø dòch vuï taøi chính khaùc. • Ngaân haøng ñaàu tö vaø phaùt trieån laø ngaân haøng quoác doanh nhaän voán ñaàu tö vaø phaùt trieån töø ngaân saùch nhaø nöôùc hoaëc töø caùc nguoàn voán khaùc, huy ñoäng voán kyø haïn treân 1 naêm baèng caùc hình thöùc tieàn göûi, tieát kieäm, phaùt haønh traùi phieáu ñeå cho vay ngaén haïn, trung haïn vaø daøi haïn theo ñuùng laõi suaát quy ñònh. • Hôïp taùc xaõ tín duïng laø toå chöùc tín duïng thuoäc sôû höõu taäp theå ñöôïc thaønh laäp baèng voán goùp cuûa xaõ vieân hoaït ñoäng chuû yeáu laø huy ñoäng voán vaø cho xaõ vieân vay treân ñòa baøn ñòa phöông theo ñuùng theå leä hoaït ñoäng do Thoáng ñoác Ngaân haøng Nhaø nöôùc pheâ duyeät. • Coâng ty taøi chính laø coâng ty quoác doanh hoaëc coå phaàn hoaït ñoäng baèng nguoàn voán cuûa mình hoaëc vay cuûa daân cö baèng caùch phaùt haønh traùi phieáu, khoâng ñöôïc nhaän tieàn göûi tieát kieäm vaø khoâng ñöôïc söû duïng voán huy ñoäng ñeå laøm phöông tieän thanh toaùn. Toå chöùc heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam theo tinh thaàn phaùp leänh naêm1990, nhö ñöôïc moâ taû ôû hình 3 döôùi ñaây, coù nhieàu öu ñieåm so vôùi toå chöùc heä thoáng ngaân haøng tröôùc ñoù. Hình 3: Toå chöùc heä thoáng Ngaân haøng Vieät Nam giai ñoaïn 1990 – 1997 Heä thoáng Ngaân haøng Vieät Nam Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam Caùc toå chöùc tín duïng Chi nhaùnh NH Nhaø nöôùc VN NH thöông maïi NH ñaàu tö vaø Hôïp taùc xaõ tín Coâng ty taøi chính phaùt trieån duïng NHTM NHTM NHTM Chi nhaùnh quoác doanh coå phaàn lieân doanh NHTM Heä thoáng ngaân haøng theo kieåu naøy ñaõ xoaù boû ñöôïc tính chaát ñoäc quyeàn Nhaø nöôùc trong hoaït ñoäng ngaân haøng baèng caùch cho pheùp thaønh laäp ngaân haøng thöông maïi thuoäc nhieàu loaïi hình sôû höõu khaùc nhau. Maët khaùc, heä thoáng ngaân haøng toå chöùc theo kieåu naøy gaàn Nguyễn Minh Kiều 6
Fulbright Economics Teaching Program Development Finance A Note on Vietnam’s Banking Reform 2002-03 gioáng heä thoáng ngaân haøng coù neàn kinh teá thò tröôøng, trong ñoù coù söï hieän dieän vaø hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng lieân doanh vaø chi nhaùnh ngaân haøng nöôùc ngoaøi goùp phaàn hoã trôï cho vieäc thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi cuõng nhö truyeàn baù coâng ngheä ngaân haøng hieän ñaïi vaøo Vieät Nam. Heä thoáng ngaân haøng toå chöùc theo phaùp leänh 1990 coøn coù öu ñieåm noåi baät nöõa laø baét ñaàu chuù troïng ñeán vai troø ngaân haøng trung öông cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc theå hieän ôû choã quy ñònh vaø quaûn lyù döï tröõ baét buoäc ñoái vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi. Ñieàu naøy nhaèm baûo ñaûm an toaøn cho caû heä thoáng ngaân haøng, traùnh nhöõng söï coá ñoå vôõ nhö ñaõ töøng xaûy ra tröôùc khi coù phaùp leänh. Caûi toå heä thoáng ngaân haøng naêm 1990 ñaõ goùp phaàn ña daïng hoaù hoaït ñoäng ngaân haøng veà maët hình thöùc sôû höõu cuõng nhö soá löôïng ngaân haøng. Baûng 1 toùm taét soá löôïng vaø hình thöùc sôû höõu ngaân haøng thöông maïi töø 1991 ñeán 1997. Qua baûng naøy chuùng ta thaáy sau khi phaùp leänh caùc toå chöùc tín duïng ra ñôøi, soá löôïng vaø loaïi hình ngaân haøng thöông maïi ñaõ phaùt trieån maïnh. Neáu nhö naêm 1991 chæ môùi coù 9 ngaân haøng thöông maïi, trong ñoù coù ñeán 4 ngaân haøng quoác doanh thì ñeán naêm 1997 soá löôïng ngaân haøng thöông maïi ñaõ gia taêng leân ñeán 84 trong ñoù coù ñeán 51 ngaân haøng thöông maïi coå phaàn. Baûng 1: Phaùt trieån ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam töø 1991 - 1997 1991 1993 1995 Ngaân haøng quoác doanh 4 4 4 Ngaân haøng coå phaàn 4 41 48 Ngaân haøng lieân doanh 1 3 4 Chi nhaùnh ngaân haøng nöôùc ngoaøi 0 8 18 Toång coäng 9 56 74 Nguoàn: Baùo caùo cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc Giai ñoaïn 1991 – 1997 cho thaáy söï phaùt trieån ña daïng caùc loaïi hình ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam keå caû soá löôïng laãn hình thöùc sôû höõu. Söï phaùt trieån ña daïng naøy thuùc ñaåy noã löïc caïnh tranh giöõa caùc ngaân haøng thöông maïi, töø ñoù, naâng cao trình ñoä nghieäp vuï vaø chaát löôïng phuïc vuï sao cho ngaøy caøng tieän ích cho khaùch haøng. Maëc duø giai ñoaïn 1991 – 1997 vôùi söï ra ñôøi cuûa phaùp leänh ngaân haøng, heä thoáng ngaân haøng ñaõ coù nhöõng böôùc tieán ñaùng keå nhöng heä thoáng ngaân haøng kieåu naøy vaãn caàn coù moät neàn taûng phaùp lyù vöõng chaéc hôn ñoù laø luaät ngaân haøng. 4. Caûi toå heä thoáng ngaân haøng laàn thöù ba (2000 – nay) Ruùt kinh nghieäm sau 7 naêm thöïc hieän, Phaùp leänh Ngaân haøng Nhaø nöôùc vaø Phaùp leänh caùc toå chöùc tín duïng ñaõ ñöôïc boå sung söûa ñoåi vaø trôû thaønh Luaät Ngaân Haøng Nhaø Nöôùc Vieät Nam vaø Luaät Caùc Toå Chöùc Tín Duïng ñöôïc Quoác Hoäi thoâng qua ngaøy 12/12/1997 vaø ñöôïc coâng boá ngaøy 26/12/1997. Theo Luaät hieän haønh, heä thoáng Ngaân haøng ôû Vieät Nam bao goàm: Nguyễn Minh Kiều 7
Fulbright Economics Teaching Program Development Finance A Note on Vietnam’s Banking Reform 2002-03 • Ngaân Haøng Nhaø Nöôùc Vieät Nam ñoùng vai troø ngaân haøng trung öông • Caùc Toå Chöùc Tín Duïng ñoùng vai troø ñònh cheá taøi chính trung gian 4.1 Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam (NHNN) Chöùc naêng cuûa NHNN NHNN laø cô quan cuûa Chính phuû vaø laø ngaân haøng trung öông cuûa Vieät Nam. NHNN coù caùc chöùc naêng sau ñaây: • Thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù nhaø nöôùc veà tieàn teä vaø hoaït ñoäng ngaân haøng • Phaùt haønh tieàn • Cung caáp dòch vuï ngaân haøng cho caùc toå chöùc tín duïng • Laøm dòch vuï tieàn teä cho chính phuû Toå chöùc cuûa NHNN NHNN ñöôïc toå chöùc thaønh heä thoáng taäp trung, thoáng nhaát goàm boä maùy ñieàu haønh vaø hoaït ñoäng nghieäp vuï taïi truï sôû chính, taïi caùc chi nhaùnh ôû caùc tænh vaø thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông, taïi caùc vaên phoøng ñaïi dieän ôû trong vaø ngoaøi nöôùc. Thoáng ñoác NHNN laø ngöôøi chòu traùch nhieäm laõnh ñaïo vaø ñieàu haønh NHNN. Giuùp vieäc cho Thoáng ñoác NHNN coù caùc Phoù thoáng ñoác vaø giaùm ñoác chi nhaùnh NHNN caùc tænh vaø thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông. Hoaït ñoäng cuûa NHNN Thöïc hieän chính saùch tieàn teä quoác gia – trong vieäc thöïc hieän chính saùch tieàn teä quoác gia, NHNN coù traùch nhieäm: • Chuû trì xaây döïng döï aùn chính saùch tieàn teä quoác gia vaø haøng naêm trình chính phuû keá hoaïch cung öùng löôïng tieàn teä boå sung cho löu thoâng • Ñieàu haønh caùc coâng cuï thöïc hieän chính saùch tieàn teä quoác gia, thöïc hieän vieäc ñöa tieàn ra löu thoâng, ruùt tieàn töø löu thoâng veà theo tín hieäu cuûa thò tröôøng trong phaïm vi löôïng tieàn cung öùng ñaõ ñöôïc chính phuû pheâ duyeät • Baùo caùo chính phuû vaø quoác hoäi keát quaû thöïc hieän chính saùch tieàn teä quoác gia. Phaùt haønh tieàn giaáy vaø tieàn kim loaïi – NHNN laø cô quan duy nhaát phaùt haønh tieàn cuûa nöôùc Vieät Nam bao goàm tieàn giaáy vaø tieàn kim loaïi. Hoaït ñoäng phaùt haønh tieàn cuûa NHNN bao goàm: Nguyễn Minh Kiều 8
Fulbright Economics Teaching Program Development Finance A Note on Vietnam’s Banking Reform 2002-03 • Xaùc ñònh soá löôïng, cô caáu tieàn giaáy vaø tieàn kim loaïi ñuû cung öùng cho nhu caàu cuûa neàn kinh teá • Quaûn lyù quyõ döï tröõ phaùt haønh theo qui ñònh cuûa chính phuû • In, ñuùc, baûo quaûn, vaän chuyeån, phaùt haønh vaø tieâu huûy tieàn • Xöû lyù tieàn raùch naùt, hö hoûng, thu hoài thay theá tieàn • Ban haønh vaø kieåm tra, giaùm saùt thöïc hieän quy cheá nghieäp vuï phaùt haønh tieàn • Nghieâm caám caùc haønh vi laøm tieàn giaû, vaän chuyeån, taøng tröõ vaø löu haønh tieàn giaû, huûy hoaïi tieàn, töø choái nhaän vaø löu haønh ñoàng tieàn do NHNN phaùt haønh. Hoaït ñoäng tín duïng – NHNN cho caùc toå chöc tín duïng vay döôùi hình thöùc taùi caáp voán vaø trong tröôøng hôïp ñaëc bieät khi toå chöùc tín duïng coù nguy cô gaây maát an toaøn cho caû heä thoáng caùc toå chöùc tín duïng. NHNN coøn taïm öùng cho ngaân saùch ñeå buø ñaép thieáu huït taïm thôøi quyõ ngaân saùch nhaø nöôùc, soá taïm öùng naøy phaûi ñöôïc hoaøn traû trong naêm ngaân saùch, tröø tröôøng hôïp ñaëc bieät do Thuû töôùng quyeát ñònh. Môû taøi khoaûn – NHNN ñöôïc môû taøi khoaûn ôû ngaân haøng nöôùc ngoaøi, ôû caùc toå chöùc tieàn teä vaø tín duïng quoác teá. Maët khaùc, NHNN môû taøi khoaûn vaø thöïc hieän caùc giao dòch cho caùc toå chöùc tín duïng trong nöôùc, cho Kho baïc Nhaø nöôùc vaø cho caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi, caùc toå chöùc tieàn teä, tín duïng vaø ngaân haøng quoác teá. Hoaït ñoäng thanh toaùn vaø ngaân quyõ – NHNN toå chöùc heä thoáng thanh toaùn lieân ngaân haøng vaø cung caáp caùc dòch vuï thanh toaùn, thöïc hieän ñaày ñuû vaø kòp thôøi caùc giao dòch thanh toaùn theo yeâu caàu cuûa chuû taøi khoaûn, kyù keát vaø thöïc hieän caùc thoaû thuaän veà thanh toaùn vôùi ngaân haøng nöôùc ngoaøi, vôùi caùc toå chöùc tieàn teä, tín duïng vaø ngaân haøng quoác teá, laøm dòch vuï ngaân quyõ thoâng qua vieäc thu vaø phaùt tieàn maët cho khaùch haøng. Quaûn lyù ngoaïi hoái – Trong vieäc quaûn lyù ngoaïi hoái, NHNN coù nhöõng nhieäm vuï vaø quyeàn haïn sau ñaây: • Xaây döïng caùc döï aùn luaät, phaùp leänh vaø caùc döï aùn khaùc veà quaûn lyù ngoaïi hoái, ban haønh caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät veà quaûn lyù ngoaïi hoái • Caáp vaø thu hoài giaáy pheùp hoaït ñoäng ngoaïi hoái • Toå chöùc vaø ñieàu haønh thò tröôøng ngoaïi teä lieân ngaân haøng vaø thò tröôøng ngoaïi hoái trong nöôùc • Kieåm tra, thanh tra vieäc thöïc hieän caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät veà quaûn lyù ngoaïi hoái, kieåm soaùt vieäc xuaát nhaäp ngoaïi hoái • Kieåm soaùt hoaït ñoäng ngoaïi hoái cuûa caùc toå chöùc tín duïng • Quaûn lyù döï tröõ ngoaïi hoái bao goàm ngoaïi teä maët, soá dö ngoaïi teä treân taøi khoaûn ôû nöôùc ngoaøi, caùc giaáy tôø coù giaù trò ngoaïi teä, vaøng vaø caùc loaïi ngoaïi hoái khaùc • Thöïc hieän nhieäm vuï vaø quyeàn haïn khaùc veà quaûn lyù ngoaïi hoái theo quy ñònh cuûa phaùp luaät.. Nguyễn Minh Kiều 9
Fulbright Economics Teaching Program Development Finance A Note on Vietnam’s Banking Reform 2002-03 Hoaït ñoäng ngoaïi hoái – NHNN thöïc hieän mua baùn ngoaïi hoái treân thò tröôøng trong nöôùc nhaèm thöïc hieän muïc tieâu cuûa chính saùch tieàn teä quoác gia, mua baùn ngoaïi hoái treân thò tröôøng quoác teá vaø thöïc hieän caùc giao dòch ngoaïi hoái khaùc theo quy ñònh cuûa chính phuû. Hoaït ñoäng thoâng tin – NHNN toå chöùc thu thaäp, phaân tích vaø döï baùo, coâng boá thoâng tin trong vaø ngoaøi nöôùc veà kinh teá, taøi chính, tieàn teä vaø hoaït ñoäng ngaân haøng nhaèm phuïc vuï vieäc xaây döïng vaø ñieàu haønh chính saùch tieàn teä quoác gia. 4.2 Caùc toå chöùc tín duïng (TCTD) Caùc loaïi hình TCTD Toå chöùc tín duïng laø doanh nghieäp ñöôïc thaønh laäp theo quy ñònh cuûa luaät phaùp ñeå hoaït ñoäng kinh doanh tieàn teä, laøm dòch vuï ngaân haøng, vôùi noäi dung nhaän tieàn göûi vaø söû duïng tieàn göûi ñeå caáp tín duïng vaø cung öùng caùc dòch vuï thanh toaùn. TCTD bao goàm caùc loaïi hình sau: • Ngaân haøng laø loaïi hình TCTD ñöôïc thöïc hieän toaøn boä hoaït ñoäng ngaân haøng vaø caùc hoaït ñoäng kinh doanh khaùc coù lieân quan. Tuøy theo tính chaát vaø muïc tieâu hoaït ñoäng, ngaân haøng bao goàm ngaân haøng thöông maïi, ngaân haøng phaùt trieån, ngaân haøng ñaàu tö, ngaân haøng chính saùch, ngaân haøng hôïp taùc vaø caùc loaïi hình ngaân haøng khaùc. • Toå chöùc tín duïng phi ngaân haøng laø loaïi hình TCTD ñöôïc thöïc hieän moät soá hoaït ñoäng ngaân haøng nhö laø noäi dung kinh doanh thöôøng xuyeân nhöng khoâng ñöôïc nhaän tieàn göûi khoâng kyø haïn vaø khoâng laøm dòch vuï thanh toaùn. Toå chöùc tín duïng phi ngaân haøng bao goàm coâng ty taøi chính, coâng ty cho thueâ taøi chính, vaø caùc toå chöùc tín duïng phi ngaân haøng khaùc. Hoaït ñoäng cuûa caùc TCTD Noùi chung caùc TCTD coù nhöõng hoaït ñoäng chuû yeáu sau ñaây: • Huy ñoäng voán bao goàm nhaän tieàn göûi, phaùt haønh chöùng chæ tieàn göûi, traùi phieáu vaø caùc giaáy tôø coù giaù khaùc ñeå huy ñoäng voán, vay voán cuûa caùc toå chöc tín duïng trong vaø ngoaøi nöôùc, vay voán cuûa NHNN. • Hoaït ñoäng tín duïng bao goàm caáp tín duïng döôùi hình thöùc cho vay, chieát khaáu, baûo laõnh, cho thueâ taøi chính, vaø caùc hình thöùc caáp tín duïng khaùc. • Dòch vuï thanh toaùn vaø ngaân quyõ bao goàm môû taøi khoaûn, thu chi tieàn, cung öùng caùc phöông tieän thanh toaùn, thöïc hieän dòch vuï thanh toaùn cho khaùch haøng, thöïc hieän dòch vuï thu hoä, chi hoä, thöïc hieän dòch vuï thanh toaùn quoác teá vaø caùc dòch vuï thanh toaùn khaùc. Nguyễn Minh Kiều 10
Fulbright Economics Teaching Program Development Finance A Note on Vietnam’s Banking Reform 2002-03 • Caùc hoaït ñoäng khaùc bao goàm goùp voán, mua coå phaàn, tham gia thò tröôøng tieàn teä, kinh doanh ngoaïi hoái vaø vaøng, nghieäp vuï uûy thaùc vaø ñaïi lyù, kinh doanh baát ñoäng saûn, kinh doanh dòch vuï baûo hieåm, dòch vuï tö vaán, vaø caùc dòch vuï tö vaán khaùc coù lieân quan ñeán hoaït ñoäng ngaân haøng. Trong caùc loaïi hình toå chöùc tín duïng vöøa keå treân, ngaân haøng thöông maïi laø loaïi hình hoaït ñoäng maïnh nhaát vaø ñoùng vai troø chuû ñaïo trong hoaït ñoäng kinh doanh tieàn teä hieän nay. Sau khi Luaät Ngaân haøng Nhaø nöôùc vaø Luaät caùc toå chöùc tín suïng ra ñôøi, soá löôïng ngaân haøng thöông maïi tieáp tuïc giaù taêng. Ñeán naêm 1997 soá löôïng ngaân haøng ôû Vieät Nam ñaõ leân ñeán 84, trong ñoù coù 5 ngaân haøng thöông maïi quoác doanh, 51 ngaân thöông maïi coå phaàn, 4 ngaân haøng lieân doanh vaø 24 chi nhaùnh ngaân haøng thöông maïi nöôùc ngoaøi (baûng 2). Baûng 2: Phaùt trieån ngaân haøng thöông maïi giai ñoaïn 1997 – 2001 1997 1999 2001 Ngaân haøng quoác doanh 5 5 5 Ngaân haøng coå phaàn 51 48 39 Ngaân haøng lieân doanh 4 4 4 Chi nhaùnh ngaân haøng nöôùc ngoaøi 24 26 26 Toång coäng 84 83 74 Nguoàn: Baùo caùo cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam Maëc duø giai ñoaïn naøy coù söï gia taêng maïnh soá löôïng ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam, ñaëc bieät laø ngaân haøng thöông maïi coå phaàn, nhöng nhìn chung quy moâ ngaân haøng coøn nhoû beù neân hieäu quaû hoaït ñoäng vaø söùc caïnh tranh khoâng cao. Ñöùng tröôùc tình hình ñoù, moät soá ngaân haøng thöông maïi coå phaàn ñaõ saùp nhaäp laïi khieán cho soá löôïng ngaân haøng thöông maïi giaûm chæ coøn 39 ngaân haøng vaøo naêm 2001. Töø naêm 2001 ñeán nay, caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam böôùc vaøo thôøi kyø cuõng coá, naâng cao trình ñoä nghieäp vuï vaø coâng ngheä ngaân haøng nhaèm gia taêng söùc caïnh tranh chuaån bò tích cöïc cho thôøi kyø hoäi nhaäp vaø töï do hoaù hoaït ñoäng ngaân haøng theo tinh thaàn Hieäp Ñònh Thöông Maïi Vieät Myõ. Nguyễn Minh Kiều 11