TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
389
CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG CỦA NGƯỜI BỆNH TRƯỚC VÀ SAU
PHẪU THUẬT LÀM HẬU MÔN NHÂN TẠO VĨNH VIỄN VÀ MỘT SỐ
YẾU TỐ LIÊN QUAN TẠI 2 BỆNH VIỆN Ở VIỆT NAM
Vũ Mai Linh1, Đinh Thị Yến1,
Nguyễn Thị Phương2, Phan Thị Dung1,3
TÓM TẮT45
Đặt vấn đề: Ung thư đại trực tràng là một
bệnh ác tính hay gặp ở đường tiêu hóa, chiếm tỷ
lệ khác nhau ở mỗi quốc gia. Phẫu thuật làm hậu
môn nhân tạo (HMNT) là một trong những giải
pháp để điều trị bệnh. Việc mang hậu môn nhân
tạo ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tinh
thần và công việc, là gánh nặng cho gia đình và
xã hội. Vì thế, chúng tôi thực hiện nghiên cứu
đánh giá chất lượng cuộc sống của người bệnh
trước và sau phẫu thuật làm hậu môn nhân tạo
vĩnh viễn và một số yếu tố liên quan.
Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu
mô tả cắt ngang, phỏng vấn trên 125 người bệnh
(NB) được chẩn đoán mắc ung thư đại trực tràng.
Phẫu thuật làm HMNT vĩnh viễn tại Bệnh viện
Hữu nghị Việt Đức và Bệnh viện K. QLQ C30 là
công cụ được sử dụng để đánh giá chất lượng
cuộc sống của người bệnh. ANOVA hoặc T-test
được sử dụng để so sánh giá trị trung bình giữa
các nhóm độc lập.
Kết quả: Chất lượng cuộc sống của NB
1Trưng Đi hc Y Dược - Đi hc Quc gia Hà
Nội
2Bệnh viện Đa khoa Hà Đông
3Bệnh viện Phụ sản Thiện An
Chịu trách nhiệm chính: Phan Thị Dung
SĐT: 0972612888
Email: phanthidzungvd@gmail.com
Ngày nhận bài: 9/6/2024
Ngày phản biện khoa học: 19/6/2024
Ngày duyệt bài: 02/8/2024
trước phẫu thuật cho thấy tỷ lệ duy trì đời sống
tình dục, tỷ lệ ăn uống, luyện tập thể dục đều cao
hơn so với tỷ lệ sau phẫu thuật. Chất lượng cuộc
sống chung của NB sau phẫu thuật làm HMNT
vĩnh viễn ở mức khá có điểm số trung bình đạt
62,5 ± 20,4. Có mối liên quan giữa vị trí HMNT
với chất lượng cuộc sống của NB (p< 0,001).
Kết luận: Chất lượng cuộc sống của NB
trước phẫu thuật bị ảnh hưởng bởi các triệu
chứng, bị ảnh hưởng nhiều trong đời sống và chế
độ ăn uống. Chất lượng cuộc sống chung của NB
sau phẫu thuật làm HMNT vĩnh viễn ở mức khá.
Yếu tố liên quan đến chất lượng cuộc sống là cơ
sở để đưa ra những can thiệp kịp thời nhằm giúp
NB giảm bớt lo lắng, nâng cao chất lượng cuộc
sống.
Từ khóa: Chất lượng cuộc sống, hậu môn
nhân tạo vĩnh viễn.
SUMMARY
QUALITY OF LIFE OF PATIENTS
BEFORE AND AFTER PERMANENT ANAL
SURGERY AND SOME RELATED FACTORS
AT 2 HOSPITALS IN VIETNAM
Background: Colorectal cancer is a common
malignancy in the gastrointestinal tract,
accounting for different rates in each country.
Surgery to do HMNT is one of the solutions to
treat the disease. Carrying an artificial anus
seriously affects health, mental and work, and is
a burden on families and society. Therefore, we
conducted a study to assess the quality of life of
patients before and after permanent anal surgery
HỘI NGHỊ KHOA HỌC ĐIỀU DƯỠNG QUỐC TẾ LẦN THỨ IV - BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN
390
and a number of related factors.
Methods: A cross sectional descriptive study
interviewed 125 patients diagnosed with
colorectal cancer. Permanent anal surgery at Viet
Duc University Hospital and National Institute
for Cancer Control. QLQ C30 is a tool used to
assess the patient's quality of life.The ANOVA or
t-test is used to compare the mean between
independent group.
Results: The quality of life of patients before
surgery according to the ratio shows that the rate
of maintaining sexual life, eating and exercising
are all higher than the rate after surgery. The
overall quality of life of patients after permanent
anal surgery is quite good, with an average score
of 62.5 ± 20.4. There is an association between
the position of the artificial anus and the quality
of life of the patient (p< 0.001).
Conclusion: The patient's quality of life
before surgery is affected by symptoms, greatly
affected in life and diet. The overall quality of
life of patients after permanent anal surgery is at
a good level. Factors related to quality of life are
the basis for timely interventions to help patients
reduce anxiety and improve their quality of life.
Keywords: Quality of life, permanent
artificial anus.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư đại trực tràng là một bệnh ác
tính hay gặp ở đường tiêu hóa, bệnh khá phổ
biến ở các nước Âu Mỹ, chiếm hàng đầu
trong ung thư đường tiêu hóa tại các nước
Mỹ và Pháp. Số NB được phát hiện hàng
năm nhiều hơn và tỷ lệ tử vong cao hơn,
nhưng bệnh ít gặp hơn ở các nước châu Á và
châu Phi. Mặc dung thư đại tràng và trực
tràng chiếm tỷ lệ khác nhau ở mỗi quốc gia,
theo Globocan trong năm 2020 có 1.931.590
(10%) ca mắc bệnh trên toàn thế giới và ở
Việt nam có 16.426 (9%) ca mắc ung thư đại
trực tràng, đứng hàng thứ hai trong ung thư
đường tiêu hóa sau ung thư dạ dày [5]. Phẫu
thuật làm HMNT là một trong những giải
pháp để điều trị cho người mắc bệnh ung thư
đại trực tràng. Mặc dchưa có thống kê đầy
đủ về tỷ lệ có HMNT ở Việt Nam, nhưng
HMNT thường rất hay gặp ở NB mắc ung
thư đại trực tràng. Đặc biệt HMNT hay gặp ở
những trường hợp ung thư trực tràng trung
bình hoặc thấp, những NB ung thư đại trực
tràng có viêm phúc mạc do thủng, bán tắc
ruột, tắc ruột hoặc áp xe quanh u… Theo
nghiên cứu của Nguyễn Thị Thùy (2019) tại
bệnh viện K, có đến hơn 50% NB phẫu thuật
ung thư đại trực tràng mang HMNT [2]. Việc
mang HMNT ảnh hưởng nghiêm trọng đến
sức khỏe, tinh thần và công việc, là gánh
nặng cho gia đình và xã hội. Họ thường gặp
phải các biến chứng như tổn thương da
(18,5%) bị mất đi hình ảnh cơ thể ngoài ra
còn có các biểu hiện phát ban toàn thân
(51%), tình trạng viêm da (36,4%), hoạt
động tình dục kém (53%), họ luôn gặp phải
sự rò rỉ của túi hậu môn (39%), sự không
thoải mái khi mặc quần áo (34%) [3]. Các
chức năng tâm lý và xã hội cũng bị ảnh
hưởng do hậu quả của sự thay đổi bên ngoài
cơ thể. Vì vậy để có những can thiệp kịp thời
nhằm giúp NB giảm bớt lo lắng, nâng cao
chất lượng cuộc sống (CLCS) và hòa nhập
tốt với cộng đồng. Chúng tôi thực hiện
nghiên cứu: “Đánh giá chất lượng cuộc sống
của người bệnh trước và sau phẫu thuật làm
hậu môn nhân tạo vĩnh viễn và một số yếu tố
liên quan tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức
và Bệnh viện K năm 2023” với 2 mục tiêu
sau:
1. Đánh giá chất lượng cuộc sống của
người bệnh trước và sau phẫu thuật làm hậu
môn nhân tạo vĩnh viễn tại Bệnh viện Hữu
nghị Việt Đức và Bệnh viện K năm 2023.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
391
2. Mô tả một số yếu tố liên quan đến chất
lượng cuộc sống của người bệnh trước và sau
phẫu thuật làm hậu môn nhân tạo vĩnh viễn.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Toàn bộ 125 NB có hồ sơ bệnh án được
chẩn đoán ung thư đại trực tràng, làm HMNT
vĩnh viễn tại Bệnh viện K và Bệnh viện hữu
nghị Việt Đức từ 01/01/2022 đến
30/11/2023.
Tiêu chuẩn lựa chọn: NB đã được phẫu
thuật từ tháng 01/2022 đến tháng 11/2023.
NB ung thư đại trực tràng được phẫu thuật
làm HMNT vĩnh viễn. NB từ đủ 18 tuổi trở
lên. Sức khỏe tâm thần tốt, trả lời được các
câu hỏi nghiên cứu. Thông tin đầy đủ. Đồng
ý tham gia nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại trừ: Loại trừ NB ung
thư nguyên phát ngoài đại trực tràng và di
căn vào đại trực tràng. NB có HMNT nhưng
không phải vĩnh viễn. NB mắc nhiều ung
thư. NB không trả lời đầy đủ, rõ ràng các câu
hỏi nghiên cứu hoặc không đủ khả năng nhận
thức để thực hiện khảo sát.
2.2. Cỡ mẫu nghiên cứu
Cỡ mẫu thuận tiện, không có nhóm
chứng; chọn toàn bộ NB đáp ứng đủ tiêu
chuẩn nghiên cứu và đồng ý tham gia nghiên
cứu. Tổng số đã có 125 NB đủ tiêu chuẩn
tham gia nghiên cứu.
2.3. Thi gian và địa điểm nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện từ tháng
12/2023 đến tháng 6/2024, tại Khoa phẫu
thuật tiêu hóa - Bệnh viện Hữu nghị Việt
Đức, Khoa Ngoại bụng 1 - Bệnh viện K (cơ
sở Tân Triều).
2.4.Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả cắt ngang sử dụng
phương pháp hồi cứu số liệu.
2.5. Phương pháp thu thập số liệu
Trong nghiên cứu này chúng tôi sử dụng
bộ EORTC QLQ - C30 phiên bản 3.0 của tổ
chức nghiên cứu và điều trị ung thư Châu Âu
để đánh giá bởi đây là bộ công cụ được sử
dụng phổ biến để đánh giá CLCS. Bộ câu hỏi
QLQ - C30 (gồm 30 câu hỏi, đánh số từ 1
đến 30; trong đó có 15 câu hỏi đánh giá chức
năng, 2 câu hỏi đánh giá chất lượng sống
chung, 13 câu hỏi đánh giá triệu chứng, vấn
đề do bệnh, ảnh hưởng của điều trị) (Bộ câu
hỏi đạt hệ số tin cậy thang đo Cronbach’s
Alph = 0.71). QLQ - C30 dng thang điểm
Likert gồm 4 mức độ trả lời, gồm: 1 - hoàn
toàn không; 2 - một chút; 3 - không nhiều
lắm; 4 - rất nhiều. Riêng 2 câu hỏi (số 29 và
30) gồm 7 mức độ trả lời theo kiểu thang
Likert (từ 1 đến 7, tương ứng với 7 mức độ
về chất lượng sống chung: (từ 1 đến 7, tương
ứng với 7 mức độ về chất lượng sống chung :
1 - rất rất tệ; 2 - rất tệ; 3 - tệ; 4 - bình thường;
5 - tốt; 6 - rất tốt; 7 - rất rất tốt).
Tính điểm CLCS: ở mỗi NB, các khía
cạnh đánh giá sẽ được tính điểm (thang điểm
100 theo cách tính điểm do EORTC quy định
[8]). Điểm thô (Raw Score - RS) là điểm
trung bình các câu hỏi cùng một vấn đề được
tính theo công thức: RS = (I1 + I2 + … In)/n
Sau đó, điểm RS được quy đổi sang
thang 100 điểm để thành điểm trung bình
chất lượng (S) theo công thức:
- Với các chỉ số đánh giá chức năng: S =
[1 - (RS - 1)/range] x 100
- Với các chỉ số đánh giá triệu chứng: S
= [(RS - 1)/range] x 100
- Với chỉ số “chất lượng sống chung”: S
= [(RS - 1)/range] x 100
Range được tính bằng hiệu số chênh lệch
giữa giá trị tối đa có thể có của RS và giá trị
tối thiểu có thể có của RS. Với các câu hỏi có
4 lựa chọn trả lời (RS dao động từ 1 - 4) thì
range = 3. Với các câu hỏi có 2 lựa chọn trả
HỘI NGHỊ KHOA HỌC ĐIỀU DƯỠNG QUỐC TẾ LẦN THỨ IV - BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN
392
lời (RS dao động từ 1-2) thì range = 1. Với
câu hỏi 29 và 30 (có 7 lựa chọn trả lời, RS
dao động từ 1 - 7) thì range = 6.
2.6. Chỉ số nghiên cứu
- Thông tin chung của đối tượng nghiên
cứu: Tuổi, giới tính, trình độ học vấn, nghề
nghiệp, khu vực sống, tôn giáo, bảo hiểm y
tế, tình trạng hôn nhân.
- Tình trạng bệnh của đối tượng nghiên
cứu: Tính chất mổ, thời gian mang HMNT,
chẩn đoán, vị trí đặt hậu môn nhân tạo,
nhiễm trùng vết mổ.
- Chất lượng cuộc sống của NB: Được
đánh giá bằng điểm chung bình chất lượng
cuộc sống của NB xác định bằng công cụ
QLQ - C30.
2.7. Xử lý và phân tích số liệu
Số liệu được phân tích trên phần mềm
SPSS 22.0. Kết quả được biểu thị dưới dạng
phần trăm, trung bình ± SD. Thống kê mô tả
(tỷ lệ phần trăm, tỷ lệ trung bình, giá trị lớn
nhất - giá trị nhỏ nhất) được sử dụng để mô
tả các biến số của nghiên cứu. Kiểm định t -
test và ANOVA được sử dụng để so sánh các
giá trị trung bình giữa các nhóm độc lập. Hệ
số Pearson được sử dụng để tìm hiểu mối
liên quan giữa các biến số. Mức ý nghĩa
thống kê được sử dụng là 0,05.
2.8. Đạo đức nghiên cứu
Nghiên cứu đã được tiến hành dưới sự
cho phép nghiên cứu của Ban lãnh đạo Bệnh
viện Hữu nghị Việt Đức và Bệnh viện K.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Thông tin chung của đối tượng
nghiên cứu
3.1.1. Đặc điểm nhân khẩu học
Nghiên cứu 125 người bệnh mang
HMNT vĩnh viễn có tuổi trung bình là 64,5 ±
10,94, trong đó nhóm tuổi 60-69 chiếm
45,6%; nhóm tuổi 70-79 chiếm 24,8%. Tỷ lệ
nam giới là 63,2 %, nữ giới là 36,8%. Nghề
nghiệp là nghề tự do cao nhất (34,4%) tiếp
theo là nông dân (26,4%) và thấp nhất là
người cao tuổi (2,4%). Khu vực sinh sống
chủ yếu là nông thôn chiếm 72%. Đa phần có
trình độ trung học phổ thông trở xuống
chiếm 40,8%, có 27,2% trình độ trung cấp,
cao đẳng và 36,8 % NB có trình độ đại học
trở lên.
3.1.2. Tình trạng bệnh của đối tượng
nghiên cứu
Bảng 3.1. Đặc điểm về tình trạng bệnh của đối tượng nghiên cứu (n= 125)
STT
Biến số
Tần số (n)
T lệ (%)
1
Tính chất mổ
Phiên/có kế hoạch
125
100
Cấp cứu
0
0
2
Thời gian mang HMNT
1 - 3 tháng
2
1,6
3 - 6 tháng
16
12,8
6 - 12 tháng
21
16,8
> 1 năm
86
68,8
3
Chẩn đoán
Ung thư đại tràng
11
8,8
Ung thư trực tràng
114
91,2
4
Vị trí làm hậu môn nhân tạo
Đại tràng
123
98,4
Hồi tràng
2
1,6
5
Nhiễm khuẩn vết mổ
Có
3
2,4
Không
122
97,6
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
393
Kết quả bảng 3.1 cho thấy, có 100% NB
được phẫu thuật mổ phiên. Thời gian NB
mang HMNT chủ yếu là trên 1 năm là
68,8%. Số đối tượng được chẩn đoán mắc
ung thư trực tràng là 91,2%, mắc ung thư đại
tràng là 8,8%. Và phần lớn được làm HMNT
tại vị trí đại tràng với tỷ lệ 98,4%. Có 2,4 %
NB sau mổ có nhiễm khuẩn vết mổ.
3.2. Chất lượng cuộc sống của ngưi
bệnh trưc và sau phẫu thuật
3.2.1. Cht lượng cuộc sống của người
bệnh trưc phẫu thut
Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ về lĩnh vực đời sống, chế độ ăn, triệu chứng trưc và sau phẫu thut
Kết quả biểu đồ 3.1 cho thấy, tỷ lệ duy trì
đời sống tình dục trước phẫu thuật là 13,6%.
Tỷ lệ đời sống tình dục viên mãn trước phẫu
thuật là 12,8%. Tỷ lệ uống rượu bia trước
phẫu thuật là 17,6%, luyện tập thể dục trước
phẫu thuật là 12,8%, sử dụng thuốc lá trước
phẫu thuật là 12%. Ăn uống tốt trước phẫu
thuật là 62,4%. Tỷ lệ mệt mỏi trước phẫu
thuật là 12%. Tỷ lệ nôn, buồn nôn trước phẫu
thuật là 1,6%, tỷ lệ tiêu chảy trước phẫu
thuật là 20,8%. Tỷ lệ táo bón trước phẫu
thuật là 12%.
3.2.2. Cht lượng cuộc sống của người
bệnh sau phẫu thut
Bảng 3.2. Điểm cht lượng cuộc sống theo công cụ EORTC - QLQ C30 ở người bệnh
ung thư làm hu môn nhân tạo vĩnh viễn
Nội dung (STT câu)
Điểm trung bình ± Độ lệch chuẩn (Mean ± SD)
Hoạt động thể chất (1,2,3,4,5)
86 ± 30,5
Vai trò xã hội (6,7)
43 ± 11,8
Hòa nhập xã hội (26,27)
58,8 ± 12,7
Tâm lý, cảm xúc(21,22,23,24)
10,97 ± 3,15
Khả năng nhận thức (20,25)
34,2 ± 11,5
Chất lượng cuộc sống nói chung (29,30)
62,5 ± 20,4