Ch−¬ng 2
Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ tæ chøc l∙nh thæ
I. C¸c nguyªn t¾c ph©n bè s¶n xuÊt
§Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn æn ®Þnh víi nhÞp ®é t¨ng tr−ëng
cao, trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ vËn
dông tèt c¸c nguyªn t¾c ph©n bè s¶n xuÊt.
1.1. Nguyªn t¾c 1
Ph©n bè c¸c c¬ së s¶n xuÊt gÇn c¸c nguån nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, n¨ng
l−îng, nguån lao ®éng vµ thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm. Trong thùc tiÔn c¸c c¬ së
s¶n xuÊt ®Òu cÇn nguyªn, nhiªn liÖu, n¨ng l−îng, lao ®éng vµ thÞ tr−êng tiªu thô s¶n
phÈm; tïy theo ®Æc ®iÓm cô thÓ cña tõng ®èi t−îng s¶n xuÊt, tõng c¬ së s¶n xuÊt,
tõng ngµnh s¶n xuÊt mµ cã thÓ sö dông nguyªn t¾c nµy linh ho¹t ®Ó gi¶m bít chi phÝ
s¶n xuÊt ®Õn møc thÊp nhÊt.
- Nghiªn cøu vËn dông tèt nguyªn t¾c nµy sÏ gi¶m bít ®−îc c¸c chi phÝ s¶n
xuÊt, ®Æc biÖt chi phÝ trong kh©u vËn t¶i, tõ ®ã h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, n©ng cao hiÖu
qu¶ kinh tÕ trong s¶n xuÊt.
- Trong thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy cÇn chó ý nghiªn cøu nh÷ng ®Æc
®iÓm kinh tÕ-kü thuËt cô thÓ cña tõng ®èi t−îng s¶n xuÊt, tõng nhãm ngµnh s¶n xuÊt
®Ó ph©n bè s¶n xuÊt hîp lý.
a) §èi víi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp (®−îc chia thµnh 5 nhãm ngµnh):
- Nhãm 1: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ cã
chi phÝ vËn chuyÓn nguyªn liÖu cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: c¸c xÝ nghiÖp
luyÖn kim, s¶n xuÊt xi m¨ng, chÕ biÕn mÝa, ®−êng hoa qu¶ hép... §èi víi nhãm nµy,
trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè cÇn ®−îc ph©n bè gÇn víi c¸c nguån nguyªn liÖu.
- Nhãm 2: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ cã
chi phÝ vËn chuyÓn nhiªn liÖu cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: c¸c nhµ m¸y
nhiÖt ®iÖn, mét sè xÝ nghiÖp ho¸ chÊt… Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt, nhãm
nµy cÇn ®−îc ph©n bè gÇn víi nguån nhiªn liÖu.
- Nhãm 3: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ cã
chi phÝ vÒ ®iÖn n¨ng cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh− nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng
9
nghiÖp dïng ®iÖn nhiÒu trong s¶n xuÊt (luyÖn kim mµu b»ng ph−¬ng ph¸p ®iÖn
ph©n...). Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè, nhãm ngµnh nµy cÇn ®−îc ph©n bè gÇn c¸c c¬
së ®iÖn lín, c¸c nguån ®iÖn rÎ tiÒn.
- Nhãm 4: Bao gåm c¸c c¬ së c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm lµ cã chi phÝ vÒ ®µo t¹o
vµ tr¶ c«ng lao ®éng cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: dÖt may, giÇy da, thñ
c«ng mü nghÖ tinh x¶o... Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè, nhãm ngµnh nµy cÇn ®−îc
ph©n bè gÇn c¸c trung t©m d©n c− lín cã tr×nh ®é d©n trÝ cao.
- Nhãm 5: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt næi
bËt lµ cã chi phÝ vÒ tiªu thô s¶n phÈm cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: c¸c c¬
së c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm, bia, r−îu, b¸nh kÑo... Trong ph¸t triÓn vµ ph©n
bè, nhãm nµy cÇn ®−îc ph©n bè gÇn c¸c trung t©m tiªu thô lín.
b) §èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp:
VËn dông nguyªn t¾c trªn, còng ph¶i dùa vµo ®Æc ®iÓm kinh tÕ-kü thuËt cña
tõng nhãm ngµnh ®Ó bè trÝ s¶n xuÊt.
- C©y l−¬ng thùc: Cã yªu cÇu tiªu thô réng r·i kh¾p n¬i, dÔ thÝch nghi víi ®iÒu
kiÖn ngo¹i c¶nh. Do ®ã cÇn ®−îc ph©n bè theo 2 h−íng: Ph©n bè réng kh¾p trªn c¸c
vïng l·nh thæ ®Ó ®¸p øng yªu cÇu tiªu dïng t¹i chç cña d©n c−; ph©n bè tËp trung ë
nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tËp trung ®Çu t−, th©m canh, h×nh thµnh nh÷ng
vïng s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ lín, t¨ng n¨ng suÊt, s¶n l−îng c©y l−¬ng thùc, t¹o ra
nhiÒu s¶n phÈm hµng ho¸ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n.
- C©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶: Yªu cÇu nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh th¸i chÆt chÏ
h¬n so víi c©y l−¬ng thùc; mÆt kh¸c s¶n phÈm cña nã ®ßi hái ph¶i ®−îc chÕ biÕn
míi n©ng cao ®−îc gi¸ trÞ s¶n phÈm. Do ®ã trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè, nhãm c©y
nµy cÇn ®−îc ph©n bè tËp trung, h×nh thµnh nh÷ng vïng s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸
lín ®Ó kÕt hîp tèt víi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh
tÕ trong s¶n xuÊt.
1.2. Nguyªn t¾c 2
Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i kÕt hîp c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp, thµnh thÞ víi
n«ng th«n. NÒn kinh tÕ quèc d©n muèn ph¸t triÓn tèt, cÇn cã sù kÕt hîp ph¸t triÓn
nhÞp nhµng gi÷a tÊt c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong mét c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n thèng
nhÊt, mµ tr−íc hÕt lµ c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp; v× ®©y lµ 2 ngµnh s¶n xuÊt vËt
chÊt chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ. Do ®ã trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt cña ®Êt
n−íc, cÇn ph¶i kÕt hîp tèt gi÷a c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp.
10
- Ph©n bè s¶n xuÊt kÕt hîp c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp sÏ gãp phÇn xãa bá
hiÖn t−îng c¸c vïng n«ng nghiÖp ®¬n thuÇn, mµ ph¸t triÓn theo h−íng h×nh thµnh
c¸c h×nh thøc s¶n xuÊt liªn kÕt n«ng-c«ng nghiÖp víi hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao t¹o
®iÒu kiÖn cho c«ng nghiÖp t¸c ®éng ngµy cµng nhiÒu, cµng cã hiÖu qu¶ vµo s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp; tõng b−íc thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp; h×nh thµnh c¬ cÊu
kinh tÕ c«ng-n«ng nghiÖp ngµy cµng hîp lý.
- Trong thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn chó ý ph¸t triÓn vµ ph©n bè më
réng c¬ cÊu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, mµ tr−íc hÕt lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp trùc tiÕp
phôc vô n«ng nghiÖp nh−: c¬ khÝ chÕ t¹o, söa ch÷a m¸y mãc c«ng cô phôc vô s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, b¶o qu¶n n«ng s¶n, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt
hµng tiªu dïng phôc vô d©n c− vµo c¸c vïng n«ng nghiÖp ®Ó thóc ®Èy n«ng nghiÖp
ph¸t triÓn. Trong ph¸t triÓn, x©y dùng c¸c vïng kinh tÕ míi, cÇn cã sù kÕt hîp chÆt
chÏ ngay tõ ®Çu gi÷a c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp
1.3. Nguyªn t¾c 3
Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý ph¸t triÓn nhanh chãng nÒn kinh tÕ-v¨n hãa
cña c¸c vïng l¹c hËu, chËm ph¸t triÓn.
- Do sù ph©n ho¸ cña c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn-kinh tÕ-x· héi-lÞch sö gi÷a c¸c
vïng l·nh thæ cña ®Êt n−íc nªn gi÷a c¸c vïng th−êng cã sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é
ph¸t triÓn kinh tÕ-v¨n ho¸-x· héi.
C¸c vïng l¹c hËu, chËm tiÕn vÒ kinh tÕ - x· héi th−êng lµ nh÷ng vïng biªn
giíi, ven biÓn, h¶i ®¶o, vïng c− tró cña ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi cã vÞ trÝ quan
träng trong an ninh, chÝnh trÞ, quèc phßng. MÆt kh¸c, nh÷ng vïng nµy lµ nh÷ng
vïng cßn nhiÒu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, nh−ng ch−a ®−îc khai th¸c, sö
dông hîp lý. Do ®ã trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt, cÇn chó ý ph¸t triÓn
nhanh chãng c¸c vïng nµy, nh»m khai th¸c tèt h¬n c¸c tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh
tÕ-x· héi cña ®Êt n−íc.
- VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy cã ý nghÜa lín trªn c¸c mÆt kinh tÕ-chÝnh trÞ-
quèc phßng, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó khai th¸c ®Çy ®ñ, hîp lý mäi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn s¶n
xuÊt cña ®Êt n−íc, gãp phÇn xo¸ bá dÇn sù c¸ch biÖt gi÷a c¸c d©n téc, t¨ng c−êng
khèi ®oµn kÕt toµn d©n, n©ng cao d©n trÝ, t¨ng c−êng lùc l−îng tù vÖ trªn c¸c tuyÕn
biªn giíi, ven biÓn, h¶i ®¶o. gãp phÇn phßng thñ vµ b¶o vÖ v÷ng ch¾c ®Êt n−íc.
- Thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn nghiªn cøu ph¸t triÓn vµ ph©n bè më
réng c¸c c¬ së s¶n xuÊt vµo c¸c vïng l¹c hËu, chËm tiÕn trªn c¬ së c¸c ph−¬ng ¸n
ph©n vïng vµ quy ho¹ch c¸c vïng kinh tÕ cña ®Êt n−íc.
11
1.4. Nguyªn t¾c 4
Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý kÕt hîp tèt kinh tÕ víi quèc phßng.
ThÕ giíi ngµy nay vÉn cßn tån t¹i chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng,
v× vËy x©y dùng ®Êt n−íc vµ b¶o vÖ ®Êt nuíc ph¶i lu«n lu«n g¾n chÆt víi nhau. Do
®ã ph¶i chó ý kÕt hîp tèt kinh tÕ víi quèc phßng.
- VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy cã ý nghÜa to lín gãp phÇn h¹n chÕ thiÖt h¹i khi
x¶y ra chiÕn tranh.
- Trong thùc tiÔn vËn dông, cÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau ®©y:
+ CÇn nghiªn cøu ph¸t triÓn vµ ph©n bè nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt quan träng cã ý
nghÜa then chèt ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n vµo s©u trong néi ®Þa, xa c¸c tuyÕn
biªn giíi.
+ Ph¸t triÓn vµ ph©n bè nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt lín quan träng trªn nhiÒu vïng
l·nh thæ cña ®Êt n−íc, tr¸nh qu¸ tËp trung vµo mét sè vïng nhÊt ®Þnh. Ph¸t triÓn vµ
ph©n bè më réng c¸c c¬ së s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt gän nhÑ, dÔ c¬ ®éng khi xÈy ra t×nh
huèng chiÕn tranh ë c¸c tuyÕn biªn giíi, ven biÓn, h¶i ®¶o ®Ó kÕt hîp tèt ph¸t triÓn
víi cñng cè quèc phßng.
1.5. Nguyªn t¾c 5
Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý t¨ng c−êng vµ më réng c¸c quan hÖ hîp t¸c
quèc tÕ.
Ngµy nay trªn thÕ giíi ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ cña
tÊt c¶ c¸c n−íc. Mäi quèc gia ®Òu muèn t×m kiÕm cho m×nh mét ®−êng lèi chiÕn
l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ thÝch hîp víi nguån thu cao, tèc ®é t¨ng tr−ëng nhanh vµ æn
®Þnh, trªn c¬ së khai th¸c cã hiÖu qu¶ mäi nguån tµi nguyªn cña ®Êt n−íc vµ lîi
dông ®Õn møc tèi ®a sù hç trî kinh tÕ tõ bªn ngoµi. Do ®ã ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ më
®· trë thµnh mét xu h−íng tÊt yÕu cña thêi ®¹i. V× vËy trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè
s¶n xuÊt, cÇn ph¶i chó ý t¨ng c−êng vµ më réng quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ.
- VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt,
c¸c ®Þa ph−¬ng, c¸c vïng vµ nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc ph¸t triÓn mét c¸ch cã lîi nhÊt.
- Thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn chó ý kÕt hîp ®óng ®¾n lîi Ých cña tÊt
c¶ c¸c bªn tham gia hîp t¸c, ra søc ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt mµ ®iÒu kiÖn
trong n−íc cã nhiÒu thuËn lîi trong tham gia hîp t¸c quèc tÕ.
12
1.6. Nguyªn t¾c 6
Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý tæ chøc, ph©n c«ng lao ®éng hîp lý gi÷a c¸c
vïng trong n−íc.
Ph¸t triÓn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt kÕt hîp chÆt chÏ víi ph¸t triÓn tæng hîp
nÒn kinh tÕ trong vïng. Nguyªn t¾c nµy ®−îc b¾t nguån tõ quy luËt ph¸t triÓn cña
ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi theo l·nh thæ, tÊt yÕu sÏ dÉn
tíi chuyªn m«n ho¸. §©y lµ mét quy luËt tÊt yÕu kh¸ch quan, do ®ã trong ph¸t triÓn
vµ ph©n bè s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc cÇn nghiªn cøu nhËn thøc quy luËt nµy nh»m ph©n
bè s¶n xuÊt theo h−íng h×nh thµnh nh÷ng vïng s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ ®−a l¹i
hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Tuy nhiªn ®i liÒn víi ph¸t triÓn s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸, ph¶i
kÕt hîp ph¸t triÓn tæng hîp nÒn kinh tÕ cña vïng míi cã thÓ khai th¸c ®Çy ®ñ, hîp lý
mäi tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña vïng vµ hç trî`cho chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt cña vïng
ph¸t triÓn.
- VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy sÏ gãp phÇn khai th¸c ®Çy ®ñ, hîp lý mäi tiÒm
n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi trong tÊt c¶ c¸c vïng, ®¶m b¶o cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt
trong vïng ph¸t triÓn c©n ®èi nhÞp nhµng víi hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao. Ngoµi ra
trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt ngµy nay, cÇn ®Æc biÖt chó ý tíi vÊn ®Ò b¶o vÖ
m«i tr−êng tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. CÇn coi vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng tù
nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt nh− lµ mét
trong nh÷ng nguyªn t¾c ph©n bè s¶n xuÊt.
II. Vïng kinh tÕ
2.1. Kh¸i niÖm vÒ vïng kinh tÕ
Vïng kinh tÕ lµ nh÷ng bé phËn kinh tÕ, l·nh thæ ®Æc thï cña nÒn kinh tÕ quèc
d©n, cã chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt kÕt hîp chÆt chÏ víi ph¸t triÓn tæng hîp.
2.2. Néi dung c¬ b¶n cña vïng kinh tÕ
a) Chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cña vïng kinh tÕ :
- Chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt lµ dùa vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña vïng vÒ tù
nhiªn-kinh tÕ, x· héi-lÞch sö ®Ó s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm hµng ho¸ víi chÊt l−îng
tèt, gi¸ thµnh h¹, cung cÊp cho nhu cÇu cña nhiÒu vïng kh¸c, cho nhu cÇu c¶ n−íc
vµ xuÊt khÈu.
- Chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cña vïng kinh tÕ thÓ hiÖn nÐt ®Æc tr−ng, ®éc ®¸o cña
vïng, vai trß, nhiÖm vô cña vïng víi c¸c vïng kh¸c, còng nh− ®èi víi nÒn kinh tÕ
quèc d©n trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh.
13