5
CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC ĐỐI VỚI NGÀNH DA GIÀY VIỆT NAM XUẤT KHẨU
TRONG THỜI KỲ HỘI NHẬP
OPPORTUNITIES AND CHALLENGES FOR VIETNAM EXPORT LEATHER AND
SHOES INDUSTRY IN THE TIME OF INTEGRATION
PGS,TS Nguyễn Thị Bích Loan
Trường Đại học Thương mại
Tm tt
Việt Nam đã và đang hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu, rộng. Quá trình đó đã
làm cho hoạt động xuất, nhập khẩu của các ngành kinh tế nước ta sôi động hơn, có hiệu quả
hơn; song cũng đặt ra nhiều thách thức đòi hỏi các ngành, các cấp phải quan tâm nhiều hơn
và có giải pháp hữu hiệu để tồn tại và phát triển. Ngành da giày là một trong những ngành có
lợi thế so sánh trong xuất khẩu cũng không nằm ngoài tình trạng đó. Bài viết trên cơ sở nhận
diện những cơ hội, thách thức đối với ngành da giày Việt Nam xuất khẩu trong thời kỳ hội
nhập, đề xuất một số khuyến nghị nhằm nâng cao kim ngạch xuất khẩu các sản phẩm da giày
nước ta, góp phần phát triển bền vững ngành da giày Việt Nam.
Từ khóa: cơ hội và thách thức, ngành da giày Việt Nam xuất khẩu, thời kỳ hội nhập
Abstract
Vietnam has been integrating widely and deeply into global economy. The progress
has made the import and export activities of our national economical industries eventfully,
effectively; on the other hand, placing more and more challenges requesting industries,
organizations involve more and having the effective solutions for a living and developing.
Leather and Shoes Industry, which is having advantages in comparison in export, is in the
same condition. This article identifies opportunities and challenges for Vietnam Export
Leather and Shoes Industry in the time of integration, providing recommendations in order to
increase our nationals export values of leather and shoes products to contribute to the
permanent development of Vietnam leather and shoes Industry.
Key words: Opportunities and Challenges, Vietnam export leather and shoes Industry, time of
integration
Mở đầu
Ngành da giày nước ta nằm trong top 3 về kim ngạch xuất khẩu với kim ngạch xuất
khẩu năm 2015 đạt gần 15 tỉ USD và chiếm 10% tổng doanh thu xuất khẩu của cả nước.
Trong giai đoạn 2011- 2015, ngành da giày luôn duy trì mức tăng trưởng xuất khẩu từ 15%
đến 16%/năm. Hiện nay, gần 70% kim ngạch xuất khẩu của ngành da giày vào thị trường Mỹ
và EU. Trong đó, riêng thị trường Hoa Kỳ chiếm gần 34%, thị trường Châu Âu chiếm trên
33%. Dự kiến năm 2016, sản lượng sản xuất giày dép các loại đạt 314 triệu đôi, kim ngạch
xuất khẩu đạt 16 - 17 tỷ USD, phấn đấu tỷ lệ nội điạ hóa đạt từ 60 - 65% [8], [9].
Việt Nam tích cực hội nhập vào khu vực và thế giới. Ngoài việc gia nhập Hiệp hội các
quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), tham gia Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN (AFTA), là
thành viên sáng lập Diễn đàn Hợp tác Á - Âu (ASEM), gia nhập Diễn đàn Hợp tác Kinh tế
châu Á - Thái Bình Dương (APEC), gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), tham gia
6
10 hiệp định thương mại tự do khu vực và song phương và trở thành thành viên của Cộng
đồng Kinh tế ASEAN (AEC), Việt Nam tích cực đàm phán, ký kết và thực thi các FTA song
phương, đa phương và khu vực. Tính đến tháng 02/2016, nước ta đang thực thi 9 FTA, FTA Việt
Nam - Liên Minh Kinh tế Á-Âu và TPP đang chờ có hiệu lực thi hành, EVFTA đang hoàn tất thủ
tục để ký kế tvà 3 FTA đang đàm phán (RCEP, FTA ASEAN - Hồng Công, FTA Việt Nam -
Khối EFTA); ký kết và thực thi các Hiệp định như: Hiệp định thương mại tự do giữa ASEAN
và các nước đối tác (Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Australia, New Zealand), Hiệp định
thương mại tự do Việt Nam - Hàn Quốc (VKFTA), Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), Hiệp
định thương mại tự do giữa Việt Nam với Liên minh kinh tế Á - Âu (VN-EAEU FTA). Đặc
biệt là Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EV FTA) ký ngày 2 tháng
12 năm 2015 và Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) ký ngày 4 tháng 2 năm
2016 đã mở ra nhiều cơ hội phát triển các ngành kinh tế nói chung, ngành da giày nói riêng như:
mở rộng thị trường, thúc đẩy phát triển xuất khẩu hàng hoá, thu hút đầu tư nước ngoài, nâng cao
năng lực cạnh tranh, tạo lập thương hiệu.... góp phần phát triển kinh tế đất nước. Bên cạnh đó, yêu
cầu của các Hiệp định thương mại cũng đặt ra những thách thức không nhỏ như việc thực hiện
quy định bắt buộc về tỷ lệ nội địa hóa nguyên phụ liệu đối với sản phẩm giày để được hưởng
ưu đãi thuế suất, đây chính là điểm yếu của các doanh nghiệp da giày trong nước bởi chúng ta
vẫn phụ thuộc rất nhiều vào việc nhập nguyên phụ liệu; các yêu cầu của các khách hàng nước
ngoài, nhất là từ EU, Mỹ, Nhật Bản về chất lượng sản phẩm và tiêu chuẩn kỹ thuật; đồng thời
sân chơi quốc tế sẽ tạo ra sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt với các cam kết nghiêm ngặt…
đòi hỏi các ngành, các cấp, các tổ chức, doanh nghiệp… phải cùng nhau vào cuộc, tìm các
giải pháp để nâng cao giá trị gia tăng của các sản phẩm Việt Nam nói chung, sản phẩm da
giày nói riêng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, góp phần đưa kinh tế nước ta hội nhập thành
công vào nền kinh tế quốc tế.
Có rất nhiều công trình nghiên cứu về các tổ chức và hiệp định quốc tế để tìm ra những cơ
hội, cũng như những thách thức đối với các nền kinh tế nhằm giúp cho các nền kinh tế thích ứng
tốt nhất trong môi trường toàn cầu hoá. Ở nước ngoài, có thể kể đến một số nghiên cứu điển hình
như của: Zhang Bin (2010) về “Mở rộng TPP và mối quan tâm của Hoa Kỳ” (The TPP
Enlargement and US Intentions), Viện Nghiên cứu Quốc tế Trung Quốc. Theo nghiên cứu
này, TPP có thể trở thành nền móng cho Hoa Kỳ để hiện thực hóa khu vực thương mại tự do
châu Á-Thái Bình Dương, TPP kích thích và lôi cuốn các nước Châu Á-Thái Bình Dương đặc
biệt là các nước Đông Á tăng cường tham gia vào tiến trình hợp tác này. Tác giả Kenichi
Kawamoto (2010) nghiên cứu sự chuẩn bị tham gia TPP của Nhật Bản qua tác phẩm “Nhật
Bản xem xét tham gia Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương nhằm Chuyển đổi nền kinh
tế”, Văn phòng JETRO tại New York (Japan Looks to Trans-Pacific Partnership to Transform
its Economy- Kenichi Kawamoto, JETRO New York Office). Stephen J.Ezell và Robertd
Atkinso (2010) có nghiên cứu sâu về TPP thông qua “Tiêu chuẩn vàng hay WTO thu
nhỏ?: Định hình Đối tác Xuyên Thái Bình Dương” (Gold Standard or WTO-Lite?: Shaping
the Trans-Pacific Partnership, Stephen J.Ezell và Robertd. Atkinso). Một trong những
nghiên cứu điển hình về sự tham gia TPP của Việt Nam là nghiên cứu của Jodie Keane, Jane
Kennan and Dirk Willem Te Velde (2011), Nghiên cứu chính sách về việc tham gia đàm phán
thương mại của Việt Nam trong Hiệp định Đối tác chiến lược xuyên Thái Bình dương (TPP).
(A policy study on Viet Nam’s participation in trade negotiations under the Trans-Pacific
Strategic Economic Partnership (TPP) agreement). Nghiên cứu chỉ ra những thách thức đối
7
với Việt Nam trong việc phải tuân thủ các quy tắc, các quy định trong thỏa thuận của Hiệp
định.
Ở Việt Nam, ngay từ trong quá trình đàm phán, tại công văn số 11/TTg-QHQT ngày
29 tháng 4 năm 2010, Thủ tướng Chính phủ đã giao cho Bộ Công thương Nghiên cứu đánh
giá tính khả thi của TPP đối với Việt Nam, đề xuất chủ trương và các giải pháp tham gia
TPP, làm cơ sở cho việc xây dựng tờ trình Bộ Chính trị về việc quyết định chính thức tham
gia TPP của Việt Nam. Bên cạnh đó, MUTRAP cũng Đánh giá tác động của Hiệp định
thương mại tự do đối với kinh tế Việt Nam tại Hội thảo 30/08/2010 của dự án Hỗ trợ thương
mại đa biên. Nghiên cứu của Bộ kế hoạch và đầu tư (2011) về Đánh giá tác động của hội
nhập kinh tế quốc tế đến kinh tế Việt Nam sau 3 năm gia nhập WTO, Hà Nội trên các lĩnh vực
kinh tế, xã hội là tài liệu tham khảo có giá trị cho các nhà hoạch định chính sách cũng như cho
các doanh nghiệp Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. Cùng với đó, Bộ Công
Thương (2011) xây dựng Đề án Chiến lược xuất nhập khẩu hàng hóa thời kỳ 2011 - 2020,
định hướng đến năm 2030, Hà Nội, tháng 11/2011. Ngày 09/06/2014, Thủ tướng Chính phủ
ban hành Quyết định số 880/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển ngành công
nghiệp Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, trong đó có ngành da giày. Được sự
phê duyệt của Chính phủ, Bộ Công Thương đã xây dựng Đề án Nâng cao năng lực cạnh tranh
các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam thời kỳ 2015 - 2020, định hướng đến năm 2030, tháng
10/2015, còn thành phố Hồ Chí Minh xây dựng Dự án Phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ da
giày TP. Hồ Chí Minh giai đoạn 2016-2020. Ngày 31/12/2015, Bộ Công Thương có Báo cáo
tổng kết về Tình hình thực hiện nhiệm vụ năm 2015 và triển khai nhiệm vụ năm 2016 của
ngành công thương, trong đó ngành da giày được xếp vào ngành có vai trò xuất khẩu quan
trọng của nền kinh tế. Nguyễn Tấn Dũng, Thủ tướng Chính phủ, khẳng định: “Hiệp định Đối
tác xuyên Thái Bình Dương, cơ hội và thách thức-Hành động của chúng ta”, tại Cổng Thông
tin Chính phủ ngày 16/2/2016. Bên cạnh đó, có nhiều tác giả hoặc nhóm các tác giả có các bài
viết, đề tài liên quan, chẳng hạn như bài viết của Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ
Công Thương - Trần Thanh Hải về: Tăng trưởng bền vững xuất khẩu sản phẩm công nghiệp -
nhìn từ các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Hay của Thanh Vũ về Dệt may, da giày
Việt Nam tìm cách chiếm lĩnh thị trường Đông Âu, Thời báo Ngân hang. Hiệp hội Da giày
Việt Nam (Lefaso) tổ chức Hội nghị thượng đỉnh ngành da giày Việt Nam 2016 tại Thành phố
Hồ Chí Minh ngày 30/3/2016… Ngoài ra còn nhiều công trình nghiên cứu liên quan khác.
Các công trình nghiên cứu đã cho thấy bức tranh tổng thể về cơ hội và thách thức của kinh tế
nước ta nói chung, của các ngành nói riêng, là cơ sở và là tài liệu tham khảo có giá trị của tác
giả khi nghiên cứu về ngành da giày xuất khẩu nước ta trong điều kiện hiện nay.
Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, tác giả sử dụng các
phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp phân tích, thống kê, so sánh, tham chiếu,
phương pháp phỏng vấn chuyên gia..., kế thừa và phát triển các kết quả nghiên cứu của các
tác giả đi trước để nhận diện các cơ hội, thách thức đối với ngành da giày Việt Nam xuất khẩu
trong thời kỳ hội nhập, để từ đó đề xuất một số khuyến nghị nhằm tận dụng cơ hội, giảm thiểu
thách thức, nâng cao kim ngạch xuất khẩu, góp phần phát triển bền vững ngành da giày Việt
Nam.
1. Khái quát tình hình xuất khẩu ngành da giày Việt Nam thời gian qua
8
Ngành da giày Việt Nam phát triển rất nhanh, là một trong những ngành xuất khẩu chủ
lực của Việt Nam. Ngành da giày là một trong 3 ngành đem lại kim ngạch xuất khẩu lớn nhất
hiện nay ở nước ta sau dầu thô và dệt may, chiếm trên 10% tổng kim ngạch xuất khẩu. Với
khoảng 240 doanh nghiệp đang hoạt động, ngành da giày đang là một ngành xuất khẩu mũi
nhọn, thu hút khoảng 500.000 lao động. Với tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2015 đạt gần 15
tỷ USD, ngành da giày đã và đang chiếm vị trí quan trọng trong nền kinh tế. Ngành da giày
Việt Nam hiện nằm trong top 10 nước xuất khẩu hàng đầu thế giới về da giày, đứng thứ ba
trong nhóm các nước xuất khẩu da giày lớn nhất thế giới tính về trị giá, chỉ sau Trung Quốc
và Ý. Riêng xuất khẩu vào thị trường Châu Âu, da giày Việt Nam chỉ đứng thứ 2 sau Trung
Quốc. Theo Hiệp hội da - giày - túi xách Việt Nam (Lefaso), năm 2015, ngành da giày hoàn
thành sớm kế hoạch xuất khẩu 14,5 tỷ USD. Tất cả các thị trường, trong đó có thị trường xuất
khẩu truyền thống, như: Mỹ, EU, Nhật Bản… tốc độ tăng trưởng tốt. Đặc biệt, xuất khẩu sang
thị trường Trung Quốc tăng trưởng vượt bậc, đạt khoảng 600 triệu USD [3], [8].
Có thể nói, ngành da giày nước ta phát triển khá nhanh, xuất khẩu tăng trưởng hàng
năm là kết quả đáng ghi nhận kể từ khi Việt Nam hội nhập kinh tế quốc tế. Theo thống kê của
Lefaso, tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu ngành da giày liên tục ổn định trong 5 năm
qua, từ mức 4,2 tỉ USD năm 2009 tăng lên 10,5 tỉ USD năm 2014, bất chấp những giai đoạn
kinh tế toàn cầu suy thoái. Các thị trường xuất khẩu chính của ngành da giày trong những
năm gần đây là: Liên minh châu Âu (EU), Mỹ, Nhật Bản. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu vào
thị trường EU tuy có bị sụt giảm trong năm 2012 nhưng lại tiếp tục tăng trưởng trở lại trong
hai năm 2013-2014. Trước đây, thị trường EU chiếm khoảng 50% tổng kim ngạch xuất khẩu
của ngành da giày thì hiện nay có xu hướng giảm, trong khi kim ngạch xuất khẩu vào thị
trường Mỹ lại có sự tăng trưởng mạnh. Thị trường Nhật Bản dù rất kén chọn và yêu cầu rất
cao các sản phẩm da giày về chất lượng và tiêu chuẩn kỹ thuật vẫn duy trì sự tăng trưởng
nhập khẩu đối với sản phẩm da giày của Việt Nam với kim ngạch nhập khẩu đến cuối năm
2014 khoảng 500 triệu USD. Có thể thấy các thị trường xuất khẩu chính của ngành da giày
nước ta ở Bảng 1.1. sau đây:
9
Bảng 1.1: Các thị trường xuất khẩu da giày chính của Việt Nam năm 2014
Đối tác nhập
khẩu
Chỉ số
Ước tính
thuế đối
tác đánh
trên SP
nhập
khẩu của
Việt Nam
(%)
Giá trị xuất
khẩu 2014
(nghìn
USD)
Cán cân
thương mại
2014 (nghìn
USD)
Tỷ
trọng so
với tổng
XK của
Việt
Nam
(%)
Tăng
trưởng
xuất
khẩu giai
đoạn
2010-
2014 (%,
p.a.)
Tăng
trưởng
xuất
khẩu giai
đoạn
2013-
2014 (%,
p.a.)
Thứ tự
của đối
tác trong
bảng xếp
hạng các
nước
nhập
khẩu
hàng đầu
Tỷ trọng
nhập
khẩu
giày da
của đối
tác trên
tổng
nhập
khẩu thế
giới (%)
Tốc độ
tăng
trưởng
nhập
khẩu của
đối tác
giai đoạn
2010-
2014 (%,
p.a.)
Thế giới 10,690,489 10,195,884 100 18 23
100 6
Mỹ 3,353,155 3,269,307 31.4 23 26 1 19.9 5 12.2
Bỉ 659,036 659,036 6.2 27 28 9 2.9 11 6.7
Đức 605,364 604,833 5.7 12 32 2 8.3 7 6.7
Anh 575,995 575,736 5.4 4 5 4 5.5 3 6.7
Nhật 526,992 524,618 4.9 30 33 6 4.4 5 12.5
Trung Quốc 524,814 241,831 4.9 32 40 15 1.7 18 0
Hà Lan 471,570 471,566 4.4 8 31 8 3 7 6.7
Tây Ban Nha 384,092 383,693 3.6 12 29 11 2.6 1 6.7
Ý 325,504 316,379 3.0 7 32 5 5 1 6.7
Hàn Quốc 320,922 288,443 3.0 34 32 14 1.8 15 0
Brazil 277,717 276,389 2.6 22 -9 33 0.5 15 33.7
Pháp 254,146 254,128 2.4 5 11 3 5.9 6 6.7
Mexico 228,333 228,236 2.1 5 0 23 0.8 11 20.1
Slovakia 195,492 195,294 1.8 67 17 22 0.8 14 6.7
Canada 188,867 188,848 1.8 15 17 13 1.9 6 12.8
Hong Kong
(Trung Quốc) 149,577 140,893 1.4 18 27 7 3.5 -3 0
Úc 142,732 142,716 1.3 30 31 17 1.2 6 0
Panama 125,844 125,844 1.2 10 2 59 0.2 -37 8.9
Chi lê 116,752 116,732 1.1 23 49 20 0.9 11 0.9
(Nguồn: Tính toán của ITC dựa trên số liệu của UNCOMTRADE
Trong đó, Mỹ là thị trường chiếm tỉ trọng xuất khẩu cao nhất của ngành da giày nước
ta so với các nước. Đây cũng vừa là cơ hội cho ngành da giày Việt Nam khi được thị trường
lớn nhất và có tiềm lực nhât thế giới chấp nhận, song cũng đặt ra nhiều thách thức cho ngành
da giày khi thực hiện quy định về nội địa hoá theo cam kết của TPP