Con đường nào đưa doanh nghiệp tư nhân
đến với ODA
Tuy nhiên, để tiếp tục thực hiện Nghị quyết 14-NQ/TW (khóa IX), Ban bí thư yêu
cầu các cấp ủy, tổ chức đang, các cơ quan Chính phủ và các cấp chính quyền địa
phương làm tốt nhiều công việc chủ yếu, trong đó chú trọng sửa đổi, bổ sung, ban
hành mới các quy định về pháp luật, cơ chế, chính sách, thủ tục hành chính có liên
quan nhằm hỗ trợ mạnh mẽ hơn nữa khu vực kinh tế tư nhân phát triển, trong đó
có một yêu cầu quan trọng là xây dựng cơ chế để doanh nghiệp tư nhân được vay
vốn viện trợ phát triển chính thức (ODA) như các doanh nghiệp nhà nước.
Các doanh nghiệp tư nhân rất phấn khởi hoan nghênh chủ trương của Đảng cho
phép họ vay vốn ODA bình đẳng như các doanh nghiệp nhà nước. Đây không chỉ
là một sự giải tỏa về tâm ly bức xúc về bất bình đẳng công tư bây lâu nay trong
viêc tiếp cận và sử dụng nguồn lực công, không chỉ đơn thuân là sự đáp ứng cơn
khát vốn của khu vực tư nhân, mà hơn thế nữa đó là sự đột phá chính sách đối
với việc sử dụng nguồn vốn ODA một cách có hiệu quả mà cho đến nay vẫn khép
kín dành cho các cơ quan và doanh nghiệp nhà nước.
Sự hồ hởi của khu vực kinh tế tư nhân về chủ trương mới này thật dễ hiểu như
“đất bị han hán lâu ngày gặp được trận mưa “nhất là trong nghịch cảnh “người ăn
chẳng hết, kẻ lần chẳng ra“, ám chỉ tổng vốn ODA đã ký kết trong thời kỳ 2006-
2010 bấy lâu nay độc quyền trong tay các bộ, chính quyền địa phương và doanh
nghiệp nhà nước lên tới 22,2 tỷ USD, song mới chỉ giải ngân được 13,8 tỷ USD,
đạt khoảng hơn 60 %, trong khi đó tiền thuế của dân đang phải trả phí cam kết
cho nhà tài trợ đối với số vốn chưa giải ngân tồn đọng trên các trang giấy của các
Hiêp định vay vốn ODA đã ký kết. Chưa hết, đại đa số các công trình ODA mang
lại hiệu quả kinh tê-xã hôi cho đất nước, được cả chúng ta lẫn các nhà tài trợ thừa
nhận, song cũng đáng buồn có những hạt sạn gây quan ngại của người dân và xã
hội về hiệu quả và chất lượng của một số dự án ODA mà các bộ, địa phương là cơ
quan chủ quản hoặc là chủ đầu tư đã để xẩy ra những vụ việc như hầm đương bộ
vừa cắt băng khánh thành đã biến thành sông giưa lòng thành phố sau trận mưa rào
mùa hạ, hoặc một số người trong Ban quản lýcác dự án trị giá cả trăm triệu, thậm
chí cả tỷ USD lợi dụng chức vụ, quyền hạn làm càn, hối lộ, tham nhũng…
Nhiều doanh nghiệp tư nhân đón nhận chủ trương mới này rât “hồn nhiên“ coi như
như một lẽ tự nhiên phải thế. Bởi vây, ngay lập tức đã có nhiều doanh nghiêp tư
nhân gửi công văn tới cơ quan chức năng về quản lý ODA đề nghị được vay
nguồn vốn này, kể cả doanh nghiệp sản xuất nước mắm, là thư nước chấm khoái
khẩu của dân Việt. Có lẽ những doanh nghiệp này chưa nhận thức hết thực tế khó
khăn, phức tạp để một chủ trương mới đi vào cuộc sống mà trước hết phải khắc
phục tư duy cố hữu xem vốn ODA là “lãnh địa riêng“ của các cơ quan và doanh
nghiệp nhà nước, thứ đến là phải có chính sách minh bạch và cơ chế bảo đảm
bình đăng đối với việc tiếp cận và sử dụng nguồn vốn công này. Thực vậy, một
năm sắp trôi qua kể từ khi Ban bí thư có chủ trương cho phép doanh nghiệp tư
nhân vay vốn ODA, song cho đến nay những chính sách, cơ chế để hiện thực hóa
chủ trương này mới chỉ ngưng đọng ở những ý tưởng ban đầu. Vậy thực chât của
việc tư nhân vay vốn ODA là gì và có những con đường nào để hiện thực hóa chủ
trương này của Đảng?
Ai cũng biết, ODA (viện trợ không hoàn lại và vốn vay) là nguồn vốn mà Chính
phủ nước ngoài và các định chế tài chính quốc tế, các tổ chức quốc tế và liên
Chính phủ dành cho Chính phủ Việt Nam để hỗ trợ thực hiện các mục tiêu phát
triển ưu tiên, trước hết là để phát triển các công trình công ích quốc gia. Tuy
nhiên, xuất phát từ định nghĩa này lâu nay chúng ta coi người thụ hưởng ODA
đương nhiên là khu vực nhà nước (các cơ quan và doanh nghiệp nhà nước ở Trung
ương và địa phương) được tiếp nhận quản lý và thụ hưởng vốn ODA để thực hiện
các dự án cơ sở hạ tâng kinh tế và xã hội, mặc dù trên thực tế trong nhiều trường
hợp doanh nghiệp tư nhân có thể làm tốt hơn công việc này xét về hiệu quả, chất
lượng cũng như chi phí. Bên cạnh đó, tỷ trọng vốn ODA dành cho Việt Nam
không phải là lớn, chỉ chiếm khoảng 3-4 % GDP trong thời kỳ 2006-2010, song
năng lực hấp thụ vốn của các bộ, địa phương và doanh nghiệp nhà nước yếu, mức
giải ngân vốn của các đinh chế tài chính quốc tế và nhà tài trợ chủ chốt như WB,
ADB, Nhật Bản thường thấp hơn mức giải ngân bình quân trong khu vực . Nếu
doanh nghiệp tư nhân được sử dụng ODA thi họ sẽ góp phần nâng cao khả năng
hấp thụ vốn ODA của Việt Nam, và điều này rất quan trọng vì nhà tài trợ thường
căn cứ vào khả năng hấp thụ vốn để xem xét việc tăng vốn cho nước nhận ODA
Ngoài ra, doanh nghiệp tư nhân còn bỏ thêm vốn của họ cùng với ODA thông qua
nhiều hình thức như công tư-hợp tác (PPP) để làm cho tổng vốn đầu tư lớn hơn,
đáp ứng tốt hơn nhu cầu đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng.
Việc sử dụng ODA để hỗ trợ phát triển khu vực kinh tế tư nhân đã được các nhà
tài trợ đề ra từ lâu trước khi ODA được nối lại cho Việt Nam vào năm 1993. Năm
1992, Ủy ban hỗ trợ phát triển (DAC) của Tổ chức hợp tác kinh tế và phát triển
(OECD)-Cơ quan hoạch định và khuyến nghị chính sách viện trợ phát triển toàn
cầu đã đề ra nhưng nguyên tắc đối với hiệu quả viện trợ, trong đó có những
khuyến nghị chính sách sử dụng ODA để thúc đẩy phát triển khu vực kinh tế tư
nhân tại các nước đang phát triển (Development Assistance Manual: DAC
Principles For Effective Aid,OECD Paris,1992.Tr. 17,Tr.58). Ở nước ta, ý tưởng
về sự bình đẳng gữa các thành phần kinh tế trong tiếp cận và sử dụng vốn ODA
cũng đa manh nha từ 6-7 năm trước trong quá trình bổ sung và sửa đổi Nghị định
17 CP của Chính phủ về quản lý và sử dụng ODA. Song lúc đó điều kiện chưa
chín muồi vì chưa có chủ trương liên quan đến vấn đề này. Tuy nhiên, trên thực tế
cũng đã có một vài trường hợp doanh nghiệp tư nhân được thụ hưởng vốn vay
ODA như hạn mức tín dụng của Đan Mạch dành cho các doanh nghiệp vừa và
nhỏ, dự án tín dụng hai bước hỗ trợ phát triển khu vực tư nhân của Nhật Bản, tín
dụng vi mô của nhiều tổ chức quốc tế dành cho phụ nữ và nông dân nghèo… Kết
của các dự án này rất khả quan không có doanh nghiệp tư nhân nào được vay vốn
ODA mà có nợ quá hạn. Song đó cũng mới chỉ là một vài trường hợp cá biệt và
không phải “danh chính, ngôn thuận“.
Để doanh nghiệp tư nhân có thể vay vốn viện trợ phát triển chính thức (ODA) như
các doanh nghiệp nhà nước cần bắt đầu băng việc xác định công khai và minh
bạch trong chính sách sử dụng nguồn vốn này rằng tất cả các thành phần kinh tế,
không phân biệt nhà nước hay tư nhân nếu tán thành mục đích đích của ODA,
cùng chia sẻ quyền lợi, trách nhiệm và rủi ro với Chính phủ đều bình đăng trong
việc tiếp cận và sử dụng ODA để phục vụ các định hướng phát triển ưu tiên của
nhà nước. Để đưa chính sách này vào cuộc sông cần thiết kế một thể chế quản lý
với những cơ chế và những thủ tục hành chính vừa tuân thủ luật pháp Việt Nam
vừa hài hòa hóa với chính sách, quy trình và thủ tục của nhà tài trợ
