CYTOKINE
(Kỳ 6)
Ðiều hoà quá trình tăng sinh tế bào thông qua IL-2
IL-2 đóng vai trò thiết yếu trong việc châm ngòi cho quá trình tăng sinh của
các tế bào T được xử lý bằng kháng nguyên hoặc các chất kích thích phân bào (cả
tế bào Th và tế bào Tc). Sau khi gắn vào thụ thể (( ái lực cao dành cho IL-2, IL-2
nhanh chóng đi vào trong tế bào châm ngòi cho hàng loạt yếu tố nội bào và cuối
cùng gây tăng sinh tế bào. Bất kỳ tế bào T nào bộc lộ thụ thể ái lực cao với IL-2
đều có thể đáp ứng lại IL-2 và tăng sinh bất chấp tính đặc hiệu kháng nguyên của
nó, nhưng có một vật che chắn được gắn vào để bảo đảm chỉ cho các tế bào T
được hoạt hoá bởi kháng nguyên sẽ đáp ứng lại IL-2 mà thôi. Các tế bào lympho T
ở giai đoạn nghỉ của chu trình tế bào không bộc lộ các thụ thể dành cho IL-2 ái lực
cao và vì vậy khi có kích thích của IL-2 do các tế bào lân cận tiết ra nó cũng
không tăng sinh. Chỉ sau khi các tế bào T đã được hoạt hoá bởi kháng nguyên
hoặc các chất kích thích phân bào thì tiểu phần ( mới được bộc lộ, trang bị thêm
cho tế bào thụ thể dành cho IL-2 với ái lực cao. Chừng nào mà mối tương tác đặc
hiệu giữa thụ thể trên tế bào T và phức hợp kháng nguyên-phân tử hoà hợp mô
chủ yếu vẫn tiếp tục thì thụ thể dành cho IL-2 ái lực cao vẫn bị kích thích cho xuất
hiện. Khi mối tương tác này dừng lại thì sự biểu lộ các thụ thể dành cho IL-2 cũng
giảm đi, và bằng cách này sự điều hoà việc xuất hiện của các thụ thể dành cho IL-
2 ái lực cao sẽ điều biến sự mở rộng của một clone tế bào thông qua IL-2.
Interleukin 3 (IL-3)
Các tế bào TH tiết ra một số yếu tố kích thích tạo thành colony (các CSF)
cung cấp cho quá trình phát triển và biệt hoá của nhiều loại tế bào sinh tạo máu
(hình 3.4). Ðầu tiên căn cứ vào khả năng kích thích các tế bào gốc tạo máu thuộc
nhiều dòng nên người ta gọi chúng là multi-CSF. Năm 1984 người ta cũng đã
clone hoá được yếu tố này và đặt lại tên cho nó là interleukin-3. IL-3 là một
glycoprotein có trọng lượng phân tử 28 kD, do các tế bào TH hoạt hoá tiết ra và có
một số tác dụng góp phần tạo nên phản ứng viêm tại chỗ bao gồm việc kích thích
các tế bào mast phát triển và bài tiết histamine.
Interleukin 4 (IL-4)
IL-4 là một cytokine khác có phổ hoạt tính sinh học rộng trên một số loại tế
bào đích (bảng 11.4). Hình như những nghiên cứu rõ ràng nhất về hoạt tính sinh
học của chúng là những nghiên cứu chứng minh ảnh hưởng của chúng với sự hoạt
hoá, sự tăng sinh và sự biệt hoá của các tế bào B. Cytokine này được mô tả lần đầu
bởi hai nhóm nghiên cứu độc lập với nhau công bố ở hai bài báo khác nhau trong
cùng một lần xuất bản của một tạp chí vào năm 1982. Một nhóm đã mô tả yếu tố
sinh trưởng tế bào B có nguồn gốc từ tế bào T (T-Cell-Derived B-Cell Growth
Factor viết tắt là BCGF-I), yếu tố này hoạt hoá các tế bào B sau khi xẩy ra sự liên
kết chéo của các thụ thể trên màng tế bào này bởi các phân tử kháng thể kháng
IgM. Một nhóm nghiên cứu khác đã trình bầy về một yếu tố có nguồn gốc từ tế
bào T và có khả năng kích thích sự biệt hoá của tế bào B thành tế bào plasma để
tiết ra IgG1. Trong vòng 4 năm người ta đã clone hoá được gene mã hoá yếu tố
biệt hoá (BCDF-I) và nhận thấy hai hoạt tính ban đầu mô tả là yếu tố sinh trưởng
tế bào B và yếu tố biệt hoá tế bào B hoá ra đều là tác dụng của cùng một protein
mà ngày nay được đặt tên là interleukin 4.
Bảng 11.4: Các hoạt tính sinh học của interleukin 4
Tế bào đích Tác dụng
Tế bào lympho B - Ðồng kích thích sự hoạt hoá các tế bào B ngh
ỉ
ngơi thông qua việc tăng kích thước tế
bào và tăng
cường sự biểu lộ các phân tử hoà h
ợp mô chủ yếu lớp
II
- Làm cho các tế bào B đã đư
ợc hoạt hoá bởi
kháng nguyên hoặc các chất kích thích phân b
ào tăng
sinh và biệt hoá
- Gây ra s
ự tổng hợp của một lớp IgG1 hoặc
IgE
Tế bào lympho T - Tăng trưởng tế bào T
- Kích thích tăng sinh thymo bào
- Gây ra hiện tượng gây độc bởi tế bào T
Các đại thực bào - Tăng cường sự biểu lộ các phân tử hoà h
ợp
mô chủ yếu lớp I và lớp II
- Tăng cường hiện tượng thực bào
Các tế bào mast Kích thích tăng trưởng
IL-4 có những hiệu quả khác nhau trên tế bào B ở những giai đoạn khác
nhau của chu trình tế bào. Ðối với những tế bào B nhỉ ngơi, IL-4 hoạt động như
một yếu tố hoạt hoá, kích thích các tế bào nghỉ ngơi thành các tế bào lớn và tăng
khả năng xuất hiện các phân tử MHC lớp II. Tiếp theo sự hoạt hoá bởi kháng
nguyên hoặc các chất kích thích phân bào, IL-4 hoạt động như một yếu tố sinh
trưởng làm cho tế bào B tăng cường sự nhân đôi ADN. Cuối cùng trong giai đoạn
tế bào B sinh sản, IL-4 hoạt động như một yếu tố biệt hoá bằng cách điều hoà sự
bật mở gene mã hoá IgG1 và IgE. Vì vậy IL-4 còn được đặt tên là yếu tố cảm ứng
bật mở