1
TRƯỜNG TRUNG CẤP QUỐC TẾ MEKONG
GIÁO TRÌNH
MÔN HỌC: BỆNH HỌC Y HỌC CỔ TRUYỀN
NGÀNH: Y SỸ, Y SỸ YHCT
TRÌNH ĐỘ TRUNG CẤP
Ban hành kèm theo Quyết định số 44/2024/QĐ-TCQTMK ngày 25 tháng 01
năm 2024 của Hiệu trưởng Trường Trung cấp Quốc tế Mekong
Thành phố Cần Thơ, tháng 01 năm 2024
Lưu hành nội bộ
2
LỜI GIỚI THIỆU
Giáo trình "Bệnh học Y học cổ truyền” được biên soạn dựa trên chương trình
giáo dục do Bộ Lao động – Thương Binh & Xã hội ban hành của ngành Y sĩ Y HỌC
CỔ TRUYỀN hệ trung cấp. Giáo trình dùng cho các đối tượng học sinh trung cấp,
được biên soạn nhằm đáp ứng nhu cầu học tập cho học sinh trung cấp, đồng thời nâng
cao chất lượng đào tạo trong các trường trung cấp y tế.
Nội dung giáo trình bao gồm một số khái niệm cơ bản về lý luận Y học cổ
truyền; Sử dụng thuốc nam, châm cứu và phương pháp chữa bệnh không dùng thuốc
để phòng và chữa một số bệnh chứng thường gặp.
Trong quá trình biên soạn giáo trình này, tổ biên soạn đã cố gắng bám sát
khung chương trình đào tạo, cập nhật các kiến thức từ nhiều nguồn tài liệu, nhằm thể
hiện được kiến thức cơ bản, hiện đại và thực tiễn. Trường rất mong nhận được những ý
kiến đóng góp của các chuyên gia, các đồng nghiệp, các độc giả để giáo trình hoàn
thiện hơn trong lần ban hành sau.
Xin cảm ơn các cơ quan liên quan, các đơn vị và cá nhân đã tham gia.
Cần Thơ, ngày 25 tháng 01 năm 2024
Hiệu trưởng
(đã ký)
DSCKII. Nguyễn Văn Ảnh
3
LỜI NÓI ĐẦU
Giáo trình Bệnh học Y học cổ truyền được biên soạn dựa trên chương trình
giáo dục do Bộ Lao động – Thương Binh & Xã hội ban hành của ngành Y sĩ hệ trung
cấp. Giáo trình dùng cho các đối tượng học sinh trung cấp, được biên soạn nhằm đáp
ứng nhu cầu học tập cho học sinh trung cấp, đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo
trong các trường trung cấp y tế.
Tài liệu này sẽ giúp cho học sinh tính chủ động trong học tập, đáp ứng với
phương pháp dạy học tích cực ở trên lớp với những mục tiêu:
- Về kiến thức: Trình bày được một số khái niệm cơ bản về lý luận Y học cổ
truyền; Sử dụng thuốc nam, châm cứu và phương pháp chữa bệnh không dùng thuốc
để phòng và chữa một số bệnh chứng thường gặp.
- Về kỹ năng: Nhận định một số bệnh, chứng thường gặp theo Y học cổ truyển;
Xây dựng niềm tin và ý thức áp dụng Y học cổ truyền của người cán bộ y tế.
- Về năng lực tự chủ và trách nhiệm: Rèn luyện học sinh nâng cao ý thức tỷ mỷ,
cẩn thận trong khi sử dụng các phương pháp điều trị y học cổ truyền. Có thái độ thông
cảm, ân cần, niềm nở, động viên tinh thần người bệnh an tâm điều trị.
Trong quá trình biên soạn giáo trình này, tổ đã cố gắng bám sát khung chương
trình đào tạo, cập nhật các kiến thức từ nhiều nguồn tài liệu, nhằm thể hiện được kiến
thức cơ bản, hiện đại và thực tiễn. Trong quá trình soạn không tránh khỏi những thiếu
sót, chúng tôi mông nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của các nhà khoa học,
nhà quản lý và giáo viên giảng dạy TM. Tổ biên soạn
(đã ký)
BSCKI. Nguyễn Trí
4
MỤC LỤC
BÀI 1. MỤN NHỌT ............................................................................................................................... 5
BÀI 1. MỤN NHỌT ............................................................................................................................... 5
BÀI 2. VIÊM CƠ .................................................................................................................................... 8
BÀI 3. BỆNH CHÀM .................................................................................................................................. 9
BÀI 4. SỎI TIẾT NIỆU ........................................................................................................................ 13
BÀI 5. BỆNH TRĨ ................................................................................................................................. 18
BÀI 6. VẾT THƯƠNG PHẦN MỀM ................................................................................................... 23
BÀI 7. BONG GÂN ............................................................................................................................. 29
BÀI 8. TRẬT KHỚP ............................................................................................................................. 33
BÀI 9. RỐI LOẠN KINH NGUYỆT .................................................................................................... 38
BÀI 10. THỐNG KINH ........................................................................................................................ 57
BÀI 11. THIẾU SỮA - TẮC TIA SỮA ................................................................................................ 61
BÀI 12. BỆNH VIÊM SINH DỤC NỮ ................................................................................................ 63
BÀI 13. ĐẠI CƯƠNG VỀ HIẾM MUỘN ............................................................................................ 67
BÀI 14. ĐẠI CƯƠNG VỀ NAM HỌC .............................................................................................. 70
5
BÀI 1. MỤN NHỌT
Mục tiêu:
Sau khi học xong bài này học sinh có khả năng:
- Trình bày định nghĩa và nguyên nhân bênh sinh theo Y học hiện đại và Y học cổ
truyền.
- Trình bày được biện chứng luận trị, triệu chứng lâm sàng, phương pháp điều trị của
bệnh mụn nhọt
Nội dung chính
1. Định nghĩa:
Mụn nhọt (viêm nang lông) bao gồm những mụn mủ nhỏ, nhọn đầu khu trú ở nang
lông do vi trùng hoặc nấm gây nên.
2. Nguyên nhân bệnh sinh:
Mụn nhọt là bệnh nhiễm khuẩn ngoài da thường gặp do vi trùng đa số là do tụ cầu
vàng. Bệnh phát tập trung ở một vị trí của một cơ thể hay rải rác khắp người, dễ tái
phát khỏi mụn này lại phát mụn khác bệnh thường kéo dài quanh năm những vị trí
thường hay mọc: ở gáy, mông, nách. Tuổi dễ mắc bệnh là thanh niên, tráng niên (tuổi
trẻ). Theo YHCT bệnh phần lớn là do cơ thể có cảm nhiễm thấp nhiệt phong tà làm
cho khí huyết ứ trệ mà sinh ra những yếu tố liên quan hay điều kiện thuận lợi dễ mắc
bệnh: vệ sinh da kém, ngứa gãi, da bịch kích thích bởi hóa chất, bị cọ xát, tinh thần
căng thẳng, lao lực quá sức, mắc bệnh tiểu đường, mắc các bệnh suy giảm miễn dịch.
3. Triệu chứng
Mụn nhọt mọc một chỗ có thể có 5-7 mụn khỏi rồi lại dễ tái phát. Gồm các triệu
chứng sau:
3.1. Sưng
Do khí huyết đọng trệ gây sưng đau, những tình trạng màu sắc của chỗ sưng khác
nhau thể hiện tính chất của bệnh
- Sưng tản mạn bệnh thuộc hư.
- Sưng cao đột ngột bệnh thuộc hư.
- Sưng đỏ, nóng rực, cứng ngắc bệnh thuộc hỏa.
- Sưng chỗ da màu xanh tối, cứng như gỗ bệnh thuộc hàn.
- Sưng tại chỗ da thịt nặng trĩu, cố định một nơi bệnh thuộc thấp.
- Sưng nổi phồng, ngứa, hay lan nhanh bệnh thuộc phong.
- Sưng mềm nhũn, không đỏ, không nóng, màu sắc da không đổi bệnh thuộc đàm.
- Sưng sắc hồng tía hoặc xanh bầm bệnh do ứ huyết.
3.2. Đau
Do khí huyết không lưu thông gây đau. Tùy theo nguyên nhân tính chất đau cũng
khác nhau
-Đau thuộc hư chịu nắn.
-Đau thuộc thực chối nắn.
-Đau thuộc hàn thì tụ lại, đau buốt.
-Đau thuộc nhiệt da mưng đỏ, đau nhức nhối làm mủ.
-Đau thuộc phong thì đau chạy khắp người rất nhanh. Kèm ngứa nhiều.
3.3. Làm mủ
Do khí huyết suy kém không đẩy được độc ra ngoài, hóa sinh ra mủ, độc khí theo
mủ mà tiết ra.
4. Chẩn đoán