TRƯỜNG TRUNG CẤP QUỐC TẾ MEKONG
GIÁO TRÌNH
MÔN HỌC: Y HỌC CỔ TRUYỀN
NGÀNH: Y SỸ
TRÌNH ĐỘ TRUNG CẤP
Ban hành kèm theo Quyết định số 52/2024/QĐ-TCQTMK ngày 25 tháng 01 năm
2024 của Hiệu trưởng Trường Trung cấp Quốc tế Mekong
Thành phố Cần Thơ, tháng 01 năm 2024
Lưu hành nội bộ
LỜI GIỚI THIỆU
Giáo trình Y học cổ truyền được biên soạn dựa trên chương trình giáo
dục do Bộ Lao động – Thương Binh & Xã hội ban hành của ngành Y sĩ hệ
trung cấp. Giáo trình dùng cho các đối tượng học sinh trung cấp, được biên
soạn nhằm đáp ứng nhu cầu học tập cho học sinh trung cấp, đồng thời nâng
cao chất lượng đào tạo trong các trường trung cấp y tế.
Giáo trình Môn học này trang bị cho người học những kiến thức cơ bản về
thuốc nam châm cứu và các phương pháp tập luyện phòng chống bệnh thường
gặp Trong quá trình biên soạn giáo trình này, tổ biên soạn đã cố gắng bám
sát khung chương trình đào tạo, cập nhật các kiến thức từ nhiều nguồn tài
liệu, nhằm thể hiện được kiến thức cơ bản, hiện đại và thực tiễn. Trường rất
mong nhận được những ý kiến đóng góp của các chuyên gia, các đồng
nghiệp, các độc giả để giáo trình hoàn thiện hơn trong lần ban hành sau.
Xin cảm ơn các cơ quan liên quan, các đơn vị và cá nhân đã tham gia.
Cần Thơ, ngày 25 tháng 01 năm 2024
Hiệu trưởng
(đã ký)
DSCKII. Nguyễn Văn Ảnh
LỜI NÓI ĐẦU
Giáo trình Y học cổ truyền được biên soạn dựa trên chương trình giáo
dục do Bộ Lao động – Thương Binh & Xã hội ban hành của ngành Y sĩ hệ
trung học. Giáo trình dùng cho các đối tượng học sinh trung học, được biên
soạn nhằm đáp ứng nhu cầu học tập cho học sinh trung học, đồng thời nâng
cao chất lượng đào tạo trong các trường trung học y tế.
Tài liệu này sẽ giúp cho học sinh tính chủ động trong học tập, đáp ứng
với phương pháp dạy học tích cực ở trên lớp với những mục tiêu:
- Về kiến thức: Trình bày được một số khái niệm cơ bản về lý luận Y
học cổ truyền; Sử dụng thuốc nam, châm cứu và phương pháp chữa bệnh
không dùng thuốc để phòng và chữa một số bệnh chứng thường gặp.
- Về kỹ năng: Nhận định một số bệnh, chứng thường gặp theo Y học cổ
truyển; Xây dựng niềm tin và ý thức áp dụng Y học cổ truyền của người cán
bộ y tế.
- Về năng lực tự chủ và trách nhiệm: Rèn luyện học sinh nâng cao ý
thức tỷ mỷ, cẩn thận trong khi sử dụng các phương pháp điều trị y học cổ
truyền. Có thái độ thông cảm, ân cần,niềm nở, động viên tinh thần người bệnh
an tâm điều trị.
Trong quá trình biên soạn giáo trình này, các tác giả đã cố gắng bám sát
khung chương trình đào tạo, cập nhật các kiến thức từ nhiều nguồn tài liệu,
nhằm thể hiện được kiến thức cơ bản, hiện đại và thực tiễn. Trong quá trình
soạn không tránh khỏi những thiếu sót, chúng tôi mông nhận được những ý
kiến đóng góp quý báu của các nhà khoa học, nhà quản lý và giáo viên giảng
dạy TM. Tổ biên soạn
(đã ký)
BSCKI. Nguyễn Trí
MỤC LỤC
PHẦN I LÝ LUẬN CƠ BẢN
Bài 1: Học thuyết âm dương ngũ hành và ứng dụng trong y học cổ truyền. ....... 3
Bài 2. Nguyên nhân gây bệnh .............................................................................. 9
Bài 3 : Tạng phủ và các hội chứng tạng phủ ...................................................... 12
Bài 4. Các phương pháp chẩn đoán ................................................................... 16
Bài 5. Các phương pháp chữa bệnh theo y học cổ truyền (bát pháp) ................ 23
PHẦN II CÁC PHƯƠNG PHÁP CHỮA BỆNH KHÔNG DÙNG THUỐC
Bài 1 Đaị cương về hệ kinh lạc và kỷ thuật châm cưú hệ kinh lạc .................... 26
Bài 2 Huyệt và cách xác định một số huyệt thông thường ................................ 32
Bài 3 : Xoa bóp – bấm huyệt .............................................................................. 38
Bài 4 Phương pháp dân gian chữa cảm mạo ...................................................... 44
PHẦN III: TẬP LUYỆN DƯỠNG SINH
Bài 1 Đại cương luyện tập dưởng sinh và luyện thở ....................................... 46
Bài 2 Vận động cơ khớp .................................................................................... 48
Bài 3 Luyện tinh thần ......................................................................................... 52
PHẦN IV ĐÔNG DƯỢC
Bài 1 : Thuốc giải biểu ...................................................................................... 54
Bài 2 : Thuốc thanh nhiệt .................................................................................. 59
Bài 3 : Thuốc trừ hàn ........................................................................................ 64
Bài 4 : Thuốc lợi thủy thẩm thấp ...................................................................... 66
Bài 5 : Thuốc hành khí ...................................................................................... 68
Bài 6 : Thuốc hoạt huyết .................................................................................. 70
Bài 7 : Thuốc cầm máu ...................................................................................... 73
Bài 8 : Thuốc an thần ....................................................................................... 75
Bài 9 : Thuốc ho và long đờm ........................................................................... 77
Bài 10 : Thuốc nhuận tràng ............................................................................... 79
Bài 11 : Thuốc chữa tiêu chảy ........................................................................... 80
Bài 12 : Thuốc bổ ............................................................................................... 82
Bài 13: Toa căn bản ............................................................................................ 87
Tài Liệu Tham Khảo .......................................................................................... 96
1
PHẦN I
LÝ LUẬN CƠ BẢN
Bài 1: Học thuyết Âm Dương Ngũ Hành và Ứng dụng trong y học cổ
truyền.
Mục tiêu :
1. Trình bày được 4 qui luật của học thuyết âm dương và mối quan hệ
tương sinh tương khắc của học thuyết Ngũ Hành.
2. Trình bày được cách vận dụng những kiến thức cơ bản trên vào chẩn
bệnh , điều trị và dự phòng.
Nội dung : I. HỌC THUYẾT ÂM DƯƠNG:
1. ĐẠI CƯƠNG :
Định nghĩa :14 Tuệ tĩnh – Nguyễn Bá Tĩnh – Nam dược thần hiệu.
Hải thượng Lãn Ông – Lê Hữu Trác – Hải thượng Y tông tâm lĩnh.
Học thuyết âm dương là triết học cổ đại phương Đông, nghiên cứu sự
vận động và tiến hoá không ngừng của vật chất. Học thuyết âm dương giải
thích nguyên nhân phát sinh phát triển và tiêu vong của vạn vật.Nguyên
nhân đó là mối quan hệ giửa âm và dương trong sự vật đó quyết định.
Học thuyết âm dương là nền tảng tư duy của các nghành học thuật
phương đông đặc biệt là y học. Từ lý luận đến thực hành, trong chẩn bệnh
cũng như chữa bệnh, chế thuốc và dùng thuốc tất cả điều dựa vào học
thuyết âm dương.
Nội dung :
Âm và dương là tên gọi đặt cho hai yếu tố cơ bản của một vật, hai cực
của một quá trình vận động và hai nhóm hiện tượng có mối quan hệ biện
chứng với nhau.
+ Một số thuộc tính cơ bản của âm là: ở phía dưới, ở bên trong, yên
tỉnh, có xu hướng tích tụ.
+ Một số thuộc tính cơ bản của dương là : ở phía trên, ở bên ngoài,
hoạt động, có xu hướng phân tán.
Phân định âm dương :
Dựa vào những thuộc tính cơ bản, người ta phân định tính chất âm dương
cho các sự vật và các hiện tượng trong tự nhiên và trong xã hội như sau
Bảng phân định tính chất âm dương
âm
dương
âm
dương
Đất
Nước
Bóng tối
Nghỉ ngơi
Đồng hoá
Lạnh, mát
Trời
Lửa
Anh sáng
Hoạt động
Dị hoá
Nóng, ấm
Vị đắng
Chua
Mặn
Mùa đông
Nữ giới
Vị cay
Ngọt
Nhạt
Mùa hạ
Nam giới
Chú ý : Âm dương là qui ước nên có tính tương đối.
Thí dụ : ngực so với lưng thì ngực thuộc âm nhưng ngực so với bụng
thì ngực thuộc dương.