ĐẶC ĐIỂM HỆ HÔ HẤP TRẺ EM
Mục tiêu
1. Mô tả được những đặc điểm giải phẫu hệ hô hấp trẻ em.
2. Nêu được những đặc điểm sinh lý hệ hô hấp trẻ em.
3. Áp dụng những kiến thức này trong chẩn đoán và điều trị các bệnh lý hô hấp trẻ
em.
Bộ máy hô hấp bao gồm từ mũi họng đến thanh quản, khí quản, phế quản, tiểu phế
quản, phổi, màng phổi. Dựa vào vị trí các đoạn của bộ máy hô hấp, người ta phân
chia ra đường hô hấp trên và đường hô hấp dưới. Ranh giới phân chia là nắp thanh
quản (đoạn trên nắp thanh quản là đường hô hấp trên, đoạn dưới nắp thanh quản là
đường hô hấp dưới).
1. Các đặc điểm về giải phẫu
1.1. Mũi
Ở trẻ nhỏ, sự hô hấp bằng đường mũi còn hạn chế vì mũi và khoang hầu tương đối
ngắn và nhỏ, lỗ mũi và ống mũi hẹp. Vì vậy không khí đi vào không được sưởi ấm
và lọc sạch đầy đủ. Niêm mạc mũi mỏng, mịn; lớp ngoài của niêm mạc gồm các
biểu mô hình trụ giàu mạch máu và bạch huyết. Chức năng loại thải vi khuẩn,
virus, bụi còn yếu do khả năng sát trùng của niêm dịch còn kém. Do những đặc
điểm trên, khi bị nhiễm khuẩn ở mũi họng thì dễ gây xuất tiết, tắc mũi, phù nề ảnh
hưởng đến hoạt động hô hấp của trẻ làm trẻ khó thở và khó bú.
Tổ chức hang ở lớp dưới niêm mạc mũi ít phát triển và chỉ phát triển mạnh ở trẻ
trên 5 tuổi. Do vậy trẻ nhỏ ít bị chảy máu cam.
Các xoang mũi trẻ em xuất hiện từ từ cùng với sự phát triển cơ thể. Chỉ có xoang
sàng xuất hiện ngay khi sinh. Sau đó xoang hàm xuất hiện lưu thông rộng rãi với
mũi cho đến 4-5 tuổi. Xoang trán xuất hiện lúc 8-10 tuổi cũng như xoang bướm.
Do đó, trước 4-5 tuổi, trẻ rất hiếm khi bị viêm xoang, ngoại trừ viêm xoang sàng
có thể xảy ra trước 4-5 tuổi nhưng hiếm.
1.2. Họng hầu
Họng hầu trẻ em tương đối hẹp và ngắn, có hình phễu hẹp, sụn mềm và nhẵn.
Họng phát triển mạnh trong năm đầu và vào tuổi dậy thì. Niêm mạc họng được
phủ bằng lớp biểu mô rung hình trụ. Vòng bạch huyết Waldayer phát triển mạnh
lúc trẻ được 4-6 tuổi cho đến tuổi dậy thì. Ở trẻ nhỏ duới 1 tuổi, tổ chức bạch
huyết thường chỉ thấy VA phát triển còn amygdales chỉ phát triển từ 2 tuổi trở lên.
Khi VA bị viêm gây xuất tiết, phù nề vùng họng, gây tắc mũi sau làm trẻ phải thở
bằng miệng. Thở bằng miệng sẽ không được sâu, không khí không được sưởi ấm,
số lượng khí trao đổi ít hơn; lâu dần gây rối loạn toàn thân nghiêm trọng do thiếu
khí kéo dài như: lồng ngực kém phát triển, bộ mặt VA. VA cũng ở gần vòi
Eustache nên viêm VA kéo dài là nguyên nhân của viêm tai giữa tái diễn.
1.3. Thanh, khí, phế quản
1.3.1. Thanh quản
Có hình phễu mở rộng ở phía trên. Ở trẻ bú mẹ, thanh quản nằm ở vị trí cao hơn 2
đốt sống so với người lớn. Thanh quản phát triển từ từ nhưng đến tuổi dậy thì thì
phát triển mạnh. Dưới 6-7 tuổi, thanh môn hẹp, dây thanh đới ngắn. Vì vậy giọng
nói của trẻ em cao hơn. Từ 12 tuổi, thanh đới con trai dài hơn con gái do đó giọng
nói con trai trầm hơn.
1.3.2. Khí quản
Niêm mạc khí quản nhẵn, nhiều mạch máu và tương đối khô do các tuyến của
niêm mạc chưa phát triển. Sụn khí phế quản mềm, dễ co giãn.
1.3.3. Phế quản
Vị trí khí quản chia đôi thay đổi theo lứa tuổi:
- Ở trẻ sơ sinh : ở đốt sống lưng III-IV.
- Ở trẻ 2-6 tuổi : ở đốt sống lưng IV- V
- Ở trẻ 12 tuổi : ở đốt sống lưng V- VI
Nhánh phế quản phải tiếp tục hướng đi của khí quản và rộng hơn phế quản trái nên
dị vật dễ rơi vào hơn. Nhánh phế quản trái đi sang một bên và nhỏ hơn phế quản
phải.
Đặc điểm chung của thanh khí phế quản trẻ em là lòng tương đối hẹp, tổ chức đàn
hồi ít phát triển, vòng sụn mềm dễ biến dạng và niêm mạc nhiều mạch máu. Do
những đặc điểm trên, trẻ em dễ bị viêm nhiễm đường hô hấp, niêm mạc thanh khí
phế quản dễ bị phù nề, xuất tiết và dễ biến dạng trong quá trình bệnh lý.
1.4. Phổi
1.4.1. Trọng lượng
Phổi trẻ em lớn dần theo tuổi. Ở trẻ sơ sinh phổi chỉ nặng khoảng 50-60 gr. Khi trẻ
6 tháng tuổi, trọng lượng phổi tăng gấp 3 lần, và đến 12 tuổi thì tăng gấp 20 lần.
1.4.2. Thể tích
Thể tích phổi tăng nhanh theo tuổi: sơ sinh là 65ml, đến 12 tuổi tăng lên 10 lần.
Kích thước phế nang và diện tích hô hấp cũng tăng nhanh. Ở trẻ sơ sinh là 6 m2; ở
người lớn là 50 m2. Như vậy diện tích hô hấp tính trên mỗi đơn vị trọng lượng cơ
thể ở trẻ nhỏ ưu thế hơn người lớn . Điều này phù hợp với nhu cầu chuyển hóa cao
ở trẻ nhỏ.
1.4.3. Cấu tạo
Từ sơ sinh đến 8 tuổi, phổi phát triển chủ yếu bằng tăng số lượng phế nang. Từ 8
tuổi trở đi chủ yếu do sự tăng kích thước của phế nang. Phổi trẻ em có đặc điểm:
nhiều mạch máu và bạch mạch, nhiều cơ trơn, ít tổ chức đàn hồi, đặc biệt là quanh
các phế nang và thành bạch mạch. Các cơ hô hấp chưa phát triển hoàn chỉnh nên
lồng ngực di động kém. Do những đặc điểm trên, phổi trẻ rất dễ bị xuất huyết, xẹp
phổi, khí phế thủng. Khi trẻ lớn lên, các túi phổi hoàn thiện dần, các phế nang mới
được tạo ra thêm, tổ chức đàn hồi phát triển mạnh, tổ chức liên kết giữa các túi
phổi giảm dần.
1.4.4. Rãnh liên thùy
Rãnh liên thùy phổi trẻ em ở lứa tuổi nhỏ không rõ rệt. Phổi phải có 2 rãnh: rãnh
lớn nằm nghiêng phân cách thùy dưới với thùy trên và thùy giữa; rãnh bé nằm
ngang phân cách thùy trên với thùy giữa. Phổi trái chỉ có 1 rãnh.
1.4.5. Rốn phổi
Gồm phế quản gốc, thần kinh, mạch máu và nhiều hạch bạch huyết. Những hạch
này liên hệ với các hạch khác ở phổi. Vì vậy bất kỳ một quá trình viêm nhiễm nào
ở phổi đều có thể gây phản ứng đến các hạch rốn phổi.
1.5. Lồng ngực