Thiên niên kiện Nam Bộ: Đặc điểm thực vật và kết quả sơ bộ thành phần hóa thực vật (Homelomena cochinchinensis Engl., Araceae)

Hong Bang International University Journal of Science ISSN: 2615-9686

299

Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024

DOI: https://doi.org/10.59294/HIUJS.KHTT.2024.035

ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT VÀ KẾT QUẢ SƠ BỘ THÀNH PHẦN

HÓA THỰC VẬT CỦA THIÊN NIÊN KIỆN NAM BỘ

(HOMELOMENA COCHINCHINENSIS ENGL., ARACEAE)

Nguyễn Thị Xuân Thu, Nguyễn Đông Nhi, Phó Thụy Phương Linh,

Nguyễn Thị Thiên Quỳnh, Võ Thị Bạch Tuyết và Nguyễn Thị Thu Hương

Trường Đại hc Quốc Tế Hồng Bàng

TÓM TẮT

Đặt vn đề: Thiên niên kiện Nam B (Homalomena cochinchinensis) thuc chi Homalomena, đã được

sử dụng trong các bài thuốc hỗ trợ điều tr các bệnh về xương khớp nhưng có ít nghiên cu về loài này,

đặc biệt là dữ liệu để phân biệt các loài cng chi. Mục tiêu nghiên cu: Phân tích đặc điểm thực vật và

sơ b thành phn hóa thực vật ca loài Thiên niên kiện Nam B (TNKNB). Đối tượng và phương pháp

nghiên cu: TNKNB (thu mẫu tại Bà Ra – Vũng Tàu) được phân tích các đặc điểm hình thái, giải phẫu,

soi bt dược liệu và sơ b phân tích thành phn hóa thực vật bằng phương pháp Ciuley cải tiến. Kết

quả: Thân rễ và lá có mi hương đặc trưng và v cay. Dữ liệu vi phẫu cho thy: Thân rễ có nhiều ống

tiết tinh du và tinh thể calci oxalat hình kim tụ thành bó hay hình cu gai nằm rải rác; Lá có nhiều bó

libe gỗ kèm theo đám mô cng và tinh thể calci oxalat hình kim tụ thành bó, phiến lá có lỗ khí kiểu song

bào. Sơ b phân tích thành phn hóa thực vật cho thy có tinh du, saponin, anthranoid, coumarin,

tannin. Kết luận: Kết quả nghiên cu là công bố đu tiên về đặc điểm giải phẫu ca TNKNB, góp phn

cung cp dữ liệu tiêu chuẩn hóa về thực vật cho các nghiên cu ng dụng.

Từ khóa: Homalomena cochinchinensis, đặc điểm vi phẫu thực vật, sơ b thành phn hóa thực vật

BOTANICAL CHARACTERISTICS AND PHYTOCHEMICAL SCREENING

OF HOMALOMENA COCHINCHINENSIS ENGL., ARACEAE

Nguyen Thi Xuan Thu, Nguyen Dong Nhi, Pho Thuy Phuong Linh,

Nguyen Thi Thien Quynh, Vo Thi Bach Tuyet and Nguyen Thi Thu Huong

ABSTRACT

Background: Homalomena cochinchinensis Engl., a Homalomena species, has been used in

traditional medicine for support treatment of bone diseases and rheumatism. Up to now, there are

very little studies on botanical characteristics and chemical composition of this medicinal plant.

Objectives: The aim of the study is to investigate the microscopic characteristics and preliminary

phytochemical screening on H. cochinchinensis rhizome. Materials and Methods: Whole plant of H.

cochinchinensis was collected in Ba Ria - Vung Tau province. The botanical characteristics of H.

cochinchinensis root, rhizome, and leaves were analyzed by morphological and anatomical

examinations, using magnifying glass and optical microscope. Dried powder of H. cochinchinensis

rhizome was microscopically examined. Preliminary analysis of phytochemical composition was

performed by modified Ciuley method. Results: Rhizome and leaves of H. cochinchinensis have aroma

 Tác giả liên hệ: PGS. TS. Nguyễn Th Thu Hương, Email: huongntt1@hiu.vn

(Ngày nhận bài: 10/03/2024; Ngày nhận bản sửa: 10/4/2024; Ngày duyệt đăng: 20/4/2024)

ISSN: 2615-9686 Hong Bang International University Journal of Science

300

Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024

smell and spicy. Microscopic characteristics of this plant: The rhizome contains needle-shaped

calcium oxalate crystals in bundles within special cells and scattered cluster crystals, many secretory

ducts of essential oils. Leaves have needle-shaped calcium oxalate crystals and xylem-phloem

bundles accompanied by some of sclerenchyma tissue, lower epidermis have many stomata with two

subsidiary cells. Phytochemical screening revealed that identified compounds in H. cochinchinensis

rhizome is essential oils, saponins, anthranoids, coumarins, and tannins. Conclusion: This is the first

report to show up the anatomical characteristics and powder components of H. cochinchinensis

rhizome. The study provides the botanical data for microscopic authentication in applied research of

this medicinal plant.

Keywords: Homalomena cochinchinensis, microscopic characteristics, preliminary analysis of

phytochemical composition

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Ở Việt Nam, chi Thiên niên kiện, Homalomena c 5 loài, bao gồm Homalomena cochinchinensis (H.

cochinchinensis), H. pierreana, H. vietnamensis, H. occulta và H. pendula. Thân rễ của các loài Thiên

niên kiện này đ được sử dụng rng ri trong các bài thuốc làm mnh gân - xương, chống viêm, giảm

đau trong điu tr viêm khp dng thấp, thoái ha xương khp  người cao tui [1, 2]. Loài Thiên

niên kiện Nam B - TNKNB (H. cochinchinensis) được tm thấy  min Nam Trung Quốc,

Campuchia, Lào và mt số khu vực pha Nam Việt Nam (Vườn Quốc gia B Gia Mập - Bnh Phưc;

Khu bảo tồn thiên nhiên Vĩnh Cửu - Đồng Nai và khu vực tnh Bà Ra - Vng Tàu) [3]. Cho đến nay,

ti Việt Nam vẫn chưa c nhiu nghiên cứu v TNKNB. Văn Hồng Thiên và cng sự đ xác đnh tên

khoa hc dựa trên hnh thái và giải trnh tự ITS các marker phân tử của loài TNKNB (H. cochinchi-

nensis Engl., H Araceae, c tên gi khác là H. tonkinensis Engl.) [3]. Phân tch thành phn ha hc

tinh du t thân rễ TNKNB bng sắc k kh khối ph GC-MS đ xác đnh sự hiện diện của 58 hợp

chất trong đ linalool (56.3%), terpinen-4-ol (5.2%), geraniol, trans-linalool oxid, cis-linalool oxide,

α-sabinen là những hợp chất chnh [4]. Các nghiên cứu tác dụng dược l in vitro gn đây cho thấy

TNKNB c hot tnh kháng khun, kháng viêm, đc tế bào ung thư và ức chế acetylcholines-terase

[4-6]. Đặc đim giải phẫu và trnh tự gen gp phn phân biệt các loài trong chi Homalomena và là cơ

s đ kim nghiệm dược liệu trong nghiên cứu ứng dụng. Tuy nhiên, cho đến nay, TNKNB chưa c

nhiu tài liệu đ cập. V vậy, nghiên cứu này được thực hiện đ phân tch đặc đim thực vật và đnh

tnh sơ b thành phn ha thực vật của loài TNKNB, gp phn phân biệt các loài thuc chi

Homalomena.

2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu

Toàn cây TNKNB được thu mẫu ti Bà Ra - Vng Tàu vào tháng 02/2023 và được KS. Cao Ngc

Giang, Phòng Tài nguyên và Phát trin Dược liệu - Trung tâm Sâm và Dược liệu Thành phố Hồ Chí

Minh (Viện Dược liệu) đnh danh (Code: ĐD 05/2023) và lưu mẫu ti Vườn Bảo tồn gen và giống

cây thuốc Trung tâm Sâm và Dược liệu Thành phố Hồ Chí Minh. Thân rễ sau thu hái được rửa sch,

xắt lát, phơi khô  điu kiện thường, đt đ m dược liệu ≤ 13.0% (theo quy đnh của Dược đin Việt

Nam V) và được xay thành bt qua rây số 250 cho các phân tch đặc đim bt dược liệu.

Hong Bang International University Journal of Science ISSN: 2615-9686

301

Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024

Hình 1. Loài TNKNB được chụp ti nơi thu mẫu  tnh Bà Ra - Vng Tàu

2.2. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu đặc điểm hình thái: Sử dụng kính hin vi quang hc đ quan sát cấu to giải phẫu và

mô tả đặc đim hình thái của các b phận rễ, thân, lá, cuống lá, gân lá.

Nghiên cứu cấu tạo vi phẫu cây: Cắt và nhum vi phẫu các b phận của cây bng cách ty sch tế

bào chất sau khi ngâm dung dch nưc Javel, nhum kp vi dung dch carmin và lục iod. Sau đ

quan sát dưi knh hin vi và xác đnh tên các thành phn cấu tử dựa theo tài liệu [7].

Xác đinh các cấu tử có trong bột: Dược liệu sau khi được thu hái, cắt bỏ rễ con, sấy khô  40-50oC,

nghin thành bt mn. Cho mt t bt lên lam knh, nhỏ thêm 1-2 git nưc, đậy lá knh, day nhẹ cho

bt phân tán đu. Soi knh hin vi  vật knh x10, hay vật knh x40 [8].

Xác đnh sự hiện diện các nhóm hot chất trong các dch chiết ethyl ether, ethanol và nưc bng các

phản ứng hóa hc đặc trưng theo quy trình phân tích thành phn hóa thực vật của Ciuley cải tiến bi

Khoa Dược - Đi Hc Y Dược Thành Phố Hồ Chí Minh [9].

3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. Đặc điểm hình thái

Dược liệu TNKNB (thân rễ) là đon thẳng hay cong queo, có nhiu xơ, chắc, cứng, dài 10-30 cm,

đường kính 1.0-1.5 cm, hai đu đu nhau. Mặt ngoài màu nâu nht hay nâu sẫm, có nhiu nếp nhăn

dc hay vết tích của rễ con. B ngang dược liệu hơi dai, vết b có màu nâu nht hay nâu sẫm, có mt

số sợi màu vàng ngà lm chm như bàn chải. Đặc đim hnh thái được th hiện  Hình 2. TNKNB

có mùi thơm hắc và v cay.

ISSN: 2615-9686 Hong Bang International University Journal of Science

302

Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024

Hình 2. Đặc đim hình thái cây TNKN (Ảnh chụp trong thm đnh tên khoa hc)

3.2. Cấu tạo giải phẫu

3.2.1. Thân rễ

(a)

(b)

(c)

(d)

(e)

(f)

Hình 3. (a) Thân rễ tươi, (b) Vi phẫu thân rễ cắt ngang, (c) Tế bào chứa tinh th calci oxalat hình

kim tụ thành bó, (d) Tế bào chứa tinh th calci oxalat hình cu gai, (e) Ống tiết chứa đy tinh du,

(f) Ống tiết tinh du kiu ly bào

Cấu to vi phẫu thân rễ TNKNB được th hiện  Hình 3, bao gồm:

- Ngoài cùng là lp suberoid gồm nhiu tế bào tm suberin, xếp ln xn, kế đến là lp bn.

Hong Bang International University Journal of Science ISSN: 2615-9686

303

Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024

- Dưi lp bn có vài lp lục bì.

- Mô mm vỏ là những tế bào tròn hoặc đa giác xếp khít nhau cha những khoảng gian bào nhỏ.

Thnh thoảng có những tế bào chứa tinh th calci oxalat hình kim tụ thành bó và mt số calci oxalat

hình cu gai nm rải rác.

- Trong vùng mô mm vỏ và tuỷ có nhiu bó libe gỗ b cắt ngang hoặc dc. Mỗi bó libe gỗ gồm mt

số mch gỗ cấp 1 nối lin vi đám libe cấp 1 xếp ln xn. Mt vài chỗ có mch gỗ bao bc vòng

ngoài và libe  giữa.

- Trong mô mm vỏ và tuỷ có nhiu ống tiết kiu li bào chứa tinh du màu vàng.

3.2.2. Rễ

(a)

(b)

Hình 4. (a) Rễ tươi, (b) Vi phẫu rễ

Cấu to vi phẫu rễ TNKNB được th hiện  Hình 4, bao gồm:

- Có cấu to rễ cấp 1.

- Vi phẫu rễ cắt ngang có dng hình tròn, ngoài cùng là tng lông hút dày đặc. Tiếp đến là 2-4 lp

suberoid gồm nhiu tế bào hoá bn, xếp ln xn. Bên dưi lp suberoid là lp mô mm vỏ gồm những

tế bào vách mỏng hơi trn hoặc đa giác cha những khoảng gian bào nhỏ. Trong mô mm vỏ rải rác

có ống tiết tinh du kiu ly bào b cắt ngang.

- Trong cùng của vùng vỏ là ni bì gồm 1 lp tế bào xếp thành vòng xen kẽ vi lp trụ bì bên trong,

1 vài tế bào trụ bì hoá mô cứng thành tng cụm rời.

- Trong vùng tủy bó libe - gỗ cấp 1 xếp xen kẽ thành 1 vòng; bó gỗ gồm mch to ln  trong và nhỏ

dn  ngoài (gỗ cấp 1 phân hoá hưng tâm). Xen kẽ vi bó gỗ cấp 1 là bó libe cấp 1 gồm tế bào màu

hồng nhỏ xếp ln xn. Có mt số mch gỗ to trong vùng mô mm tuỷ (mch hậu mc).

3.2.3. Cuống lá

(a)

(b)

Hình 5. (a) Vi phẫu cuống lá (b) Vùng mô dày góc có ống tiết li bào

Cấu to vi phẫu cuống lá TNKNB được th hiện  Hình 5, bao gồm:

- Đon cắt cách phiến lá khoảng 3-4 cm, mặt cắt ngang hình tròn.

Đặc điểm thực vật và kết quả sơ bộ thành phần hóa thực vật của Thiên niên kiện Nam Bộ (Homelomena cochinchinensis Engl., Araceae)

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi