Hong Bang International University Journal of Science ISSN: 2615-9686
299
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024
DOI: https://doi.org/10.59294/HIUJS.KHTT.2024.035
ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT VÀ KẾT QUẢ SƠ BỘ THÀNH PHẦN
HÓA THỰC VẬT CỦA THIÊN NIÊN KIỆN NAM BỘ
(HOMELOMENA COCHINCHINENSIS ENGL., ARACEAE)
Nguyễn Thị Xuân Thu, Nguyễn Đông Nhi, Phó Thụy Phương Linh,
Nguyễn Thị Thiên Quỳnh, Võ Thị Bạch Tuyết và Nguyễn Thị Thu Hương
Trường Đại hc Quốc Tế Hồng Bàng
TÓM TẮT
Đặt vn đề: Thiên niên kiện Nam B (Homalomena cochinchinensis) thuc chi Homalomena, đã được
sử dụng trong các bài thuốc hỗ trợ điều tr các bệnh về xương khớp nhưng có ít nghiên cu về loài này,
đặc biệt là dữ liệu để phân biệt các loài cng chi. Mục tiêu nghiên cu: Phân tích đặc điểm thực vật và
sơ b thành phn hóa thực vật ca loài Thiên niên kiện Nam B (TNKNB). Đối tượng và phương pháp
nghiên cu: TNKNB (thu mẫu tại Bà Ra – Vũng Tàu) được phân tích các đặc điểm hình thái, giải phẫu,
soi bt dược liệu và sơ b phân tích thành phn hóa thực vật bằng phương pháp Ciuley cải tiến. Kết
quả: Thân rễ và lá có mi hương đặc trưng và v cay. Dữ liệu vi phẫu cho thy: Thân rễ có nhiều ống
tiết tinh du và tinh thể calci oxalat hình kim tụ thành bó hay hình cu gai nằm rải rác; Lá có nhiều bó
libe gỗ kèm theo đám mô cng và tinh thể calci oxalat hình kim tụ thành bó, phiến lá có lỗ khí kiểu song
bào. Sơ b phân tích thành phn hóa thực vật cho thy có tinh du, saponin, anthranoid, coumarin,
tannin. Kết luận: Kết quả nghiên cu là công bố đu tiên về đặc điểm giải phẫu ca TNKNB, góp phn
cung cp dữ liệu tiêu chuẩn hóa về thực vật cho các nghiên cu ng dụng.
Từ khóa: Homalomena cochinchinensis, đặc điểm vi phẫu thực vật, sơ b thành phn hóa thực vật
BOTANICAL CHARACTERISTICS AND PHYTOCHEMICAL SCREENING
OF HOMALOMENA COCHINCHINENSIS ENGL., ARACEAE
Nguyen Thi Xuan Thu, Nguyen Dong Nhi, Pho Thuy Phuong Linh,
Nguyen Thi Thien Quynh, Vo Thi Bach Tuyet and Nguyen Thi Thu Huong
ABSTRACT
Background: Homalomena cochinchinensis Engl., a Homalomena species, has been used in
traditional medicine for support treatment of bone diseases and rheumatism. Up to now, there are
very little studies on botanical characteristics and chemical composition of this medicinal plant.
Objectives: The aim of the study is to investigate the microscopic characteristics and preliminary
phytochemical screening on H. cochinchinensis rhizome. Materials and Methods: Whole plant of H.
cochinchinensis was collected in Ba Ria - Vung Tau province. The botanical characteristics of H.
cochinchinensis root, rhizome, and leaves were analyzed by morphological and anatomical
examinations, using magnifying glass and optical microscope. Dried powder of H. cochinchinensis
rhizome was microscopically examined. Preliminary analysis of phytochemical composition was
performed by modified Ciuley method. Results: Rhizome and leaves of H. cochinchinensis have aroma
Tác giả liên hệ: PGS. TS. Nguyễn Th Thu Hương, Email: huongntt1@hiu.vn
(Ngày nhận bài: 10/03/2024; Ngày nhận bản sửa: 10/4/2024; Ngày duyệt đăng: 20/4/2024)
ISSN: 2615-9686 Hong Bang International University Journal of Science
300
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024
smell and spicy. Microscopic characteristics of this plant: The rhizome contains needle-shaped
calcium oxalate crystals in bundles within special cells and scattered cluster crystals, many secretory
ducts of essential oils. Leaves have needle-shaped calcium oxalate crystals and xylem-phloem
bundles accompanied by some of sclerenchyma tissue, lower epidermis have many stomata with two
subsidiary cells. Phytochemical screening revealed that identified compounds in H. cochinchinensis
rhizome is essential oils, saponins, anthranoids, coumarins, and tannins. Conclusion: This is the first
report to show up the anatomical characteristics and powder components of H. cochinchinensis
rhizome. The study provides the botanical data for microscopic authentication in applied research of
this medicinal plant.
Keywords: Homalomena cochinchinensis, microscopic characteristics, preliminary analysis of
phytochemical composition
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ở Việt Nam, chi Thiên niên kiện, Homalomena c 5 loài, bao gồm Homalomena cochinchinensis (H.
cochinchinensis), H. pierreana, H. vietnamensis, H. occulta và H. pendula. Thân rễ của các loài Thiên
niên kiện này đ được sử dụng rng ri trong các bài thuốc làm mnh gân - xương, chống viêm, giảm
đau trong điu tr viêm khp dng thấp, thoái ha xương khp người cao tui [1, 2]. Loài Thiên
niên kiện Nam B - TNKNB (H. cochinchinensis) được tm thấy min Nam Trung Quốc,
Campuchia, Lào và mt số khu vực pha Nam Việt Nam (Vườn Quốc gia B Gia Mập - Bnh Phưc;
Khu bảo tồn thiên nhiên Vĩnh Cửu - Đồng Nai và khu vực tnh Bà Ra - Vng Tàu) [3]. Cho đến nay,
ti Việt Nam vẫn chưa c nhiu nghiên cứu v TNKNB. Văn Hồng Thiên và cng sự đ xác đnh tên
khoa hc dựa trên hnh thái và giải trnh tự ITS các marker phân tử của loài TNKNB (H. cochinchi-
nensis Engl., H Araceae, c tên gi khác là H. tonkinensis Engl.) [3]. Phân tch thành phn ha hc
tinh du t thân rễ TNKNB bng sắc k kh khối ph GC-MS đ xác đnh sự hiện diện của 58 hợp
chất trong đ linalool (56.3%), terpinen-4-ol (5.2%), geraniol, trans-linalool oxid, cis-linalool oxide,
α-sabinen là những hợp chất chnh [4]. Các nghiên cứu tác dụng dược l in vitro gn đây cho thấy
TNKNB c hot tnh kháng khun, kháng viêm, đc tế bào ung thư và ức chế acetylcholines-terase
[4-6]. Đặc đim giải phẫu và trnh tự gen gp phn phân biệt các loài trong chi Homalomena và là cơ
s đ kim nghiệm dược liệu trong nghiên cứu ứng dụng. Tuy nhiên, cho đến nay, TNKNB chưa c
nhiu tài liệu đ cập. V vậy, nghiên cứu này được thực hiện đ phân tch đặc đim thực vật và đnh
tnh sơ b thành phn ha thực vật của loài TNKNB, gp phn phân biệt các loài thuc chi
Homalomena.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Toàn cây TNKNB được thu mẫu ti Bà Ra - Vng Tàu vào tháng 02/2023 và được KS. Cao Ngc
Giang, Phòng Tài nguyên và Phát trin Dược liệu - Trung tâm Sâm và Dược liệu Thành phố Hồ Chí
Minh (Viện Dược liệu) đnh danh (Code: ĐD 05/2023) và lưu mẫu ti Vườn Bảo tồn gen và giống
cây thuốc Trung tâm Sâm và Dược liệu Thành phố Hồ Chí Minh. Thân rễ sau thu hái được rửa sch,
xắt lát, phơi khô điu kiện thường, đt đ m dược liệu ≤ 13.0% (theo quy đnh của Dược đin Việt
Nam V) và được xay thành bt qua rây số 250 cho các phân tch đặc đim bt dược liệu.
Hong Bang International University Journal of Science ISSN: 2615-9686
301
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024
Hình 1. Loài TNKNB được chụp ti nơi thu mẫu tnh Bà Ra - Vng Tàu
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu đặc điểm hình thái: Sử dụng kính hin vi quang hc đ quan sát cấu to giải phẫu và
mô tả đặc đim hình thái của các b phận rễ, thân, lá, cuống lá, gân lá.
Nghiên cứu cấu tạo vi phẫu cây: Cắt và nhum vi phẫu các b phận của cây bng cách ty sch tế
bào chất sau khi ngâm dung dch nưc Javel, nhum kp vi dung dch carmin và lục iod. Sau đ
quan sát dưi knh hin vi và xác đnh tên các thành phn cấu tử dựa theo tài liệu [7].
Xác đinh các cấu tử có trong bột: Dược liệu sau khi được thu hái, cắt bỏ rễ con, sấy khô  40-50oC,
nghin thành bt mn. Cho mt t bt lên lam knh, nhỏ thêm 1-2 git nưc, đậy lá knh, day nhẹ cho
bt phân tán đu. Soi knh hin vi  vật knh x10, hay vật knh x40 [8].
Xác đnh sự hiện diện các nhóm hot chất trong các dch chiết ethyl ether, ethanol và nưc bng các
phản ứng hóa hc đặc trưng theo quy trình phân tích thành phn hóa thực vật của Ciuley cải tiến bi
Khoa Dược - Đi Hc Y Dược Thành Phố Hồ Chí Minh [9].
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm hình thái
Dược liệu TNKNB (thân rễ) là đon thẳng hay cong queo, có nhiu xơ, chắc, cứng, dài 10-30 cm,
đường kính 1.0-1.5 cm, hai đu đu nhau. Mặt ngoài màu nâu nht hay nâu sẫm, có nhiu nếp nhăn
dc hay vết tích của rễ con. B ngang dược liệu hơi dai, vết b có màu nâu nht hay nâu sẫm, có mt
số sợi màu vàng ngà lm chm như bàn chải. Đặc đim hnh thái được th hiện Hình 2. TNKNB
có mùi thơm hắc và v cay.
ISSN: 2615-9686 Hong Bang International University Journal of Science
302
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024
Hình 2. Đặc đim hình thái cây TNKN (Ảnh chụp trong thm đnh tên khoa hc)
3.2. Cấu tạo giải phẫu
3.2.1. Thân rễ
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
(f)
Hình 3. (a) Thân rễ tươi, (b) Vi phẫu thân rễ cắt ngang, (c) Tế bào chứa tinh th calci oxalat hình
kim tụ thành bó, (d) Tế bào chứa tinh th calci oxalat hình cu gai, (e) Ống tiết chứa đy tinh du,
(f) Ống tiết tinh du kiu ly bào
Cấu to vi phẫu thân rễ TNKNB được th hiện  Hình 3, bao gồm:
- Ngoài cùng là lp suberoid gồm nhiu tế bào tm suberin, xếp ln xn, kế đến là lp bn.
Hong Bang International University Journal of Science ISSN: 2615-9686
303
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024
- Dưi lp bn có vài lp lục bì.
- Mô mm vỏ là những tế bào tròn hoặc đa giác xếp khít nhau cha những khoảng gian bào nhỏ.
Thnh thoảng có những tế bào chứa tinh th calci oxalat hình kim tụ thành bó và mt số calci oxalat
hình cu gai nm rải rác.
- Trong vùng mô mm vỏ và tuỷ có nhiu bó libe gỗ b cắt ngang hoặc dc. Mỗi bó libe gỗ gồm mt
số mch gỗ cấp 1 nối lin vi đám libe cấp 1 xếp ln xn. Mt vài chỗ có mch gỗ bao bc vòng
ngoài và libe giữa.
- Trong mô mm vỏ và tuỷ có nhiu ống tiết kiu li bào chứa tinh du màu vàng.
3.2.2. Rễ
(a)
(b)
Hình 4. (a) Rễ tươi, (b) Vi phẫu rễ
Cấu to vi phẫu rễ TNKNB được th hiện Hình 4, bao gồm:
- Có cấu to rễ cấp 1.
- Vi phẫu rễ cắt ngang có dng hình tròn, ngoài cùng là tng lông hút dày đặc. Tiếp đến là 2-4 lp
suberoid gồm nhiu tế bào hoá bn, xếp ln xn. Bên dưi lp suberoid là lp mô mm vỏ gồm những
tế bào vách mỏng hơi trn hoặc đa giác cha những khoảng gian bào nhỏ. Trong mô mm vỏ rải rác
có ống tiết tinh du kiu ly bào b cắt ngang.
- Trong cùng của vùng vỏ là ni bì gồm 1 lp tế bào xếp thành vòng xen kẽ vi lp trụ bì bên trong,
1 vài tế bào trụ bì hoá mô cứng thành tng cụm rời.
- Trong vùng tủy bó libe - gỗ cấp 1 xếp xen kẽ thành 1 vòng; bó gỗ gồm mch to ln trong và nhỏ
dn ngoài (gỗ cấp 1 phân hoá hưng tâm). Xen kẽ vi bó gỗ cấp 1 là bó libe cấp 1 gồm tế bào màu
hồng nhỏ xếp ln xn. Có mt số mch gỗ to trong vùng mô mm tuỷ (mch hậu mc).
3.2.3. Cuống lá
(a)
(b)
Hình 5. (a) Vi phẫu cuống lá (b) Vùng mô dày góc có ống tiết li bào
Cấu to vi phẫu cuống lá TNKNB được th hiện Hình 5, bao gồm:
- Đon cắt cách phiến lá khoảng 3-4 cm, mặt cắt ngang hình tròn.