Hong Bang International University Journal of Science ISSN: 2615-9686
291
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024
DOI: https://doi.org/10.59294/HIUJS.KHTT.2024.034
ĐẶC ĐIỂM VI PHẪU VÀ THÀNH PHẦN HÓA THỰC VẬT THÂN
RỄ LOÀI THIÊN NIÊN KIỆN LÁ HÌNH THÌA (HOMALOMENA
PIERREANA ENGL. & K. KRAUSE, ARACEAE)
Bi Thị Quế Chi, Cao Đnh Khôi, Trn Hoàng Khả Hân, Nguyễn Mai Linh,
Võ Thị Bạch Tuyết và Nguyễn Thị Thu Hương
Trường Đại hc Quốc tế Hồng Bàng
TÓM TẮT
Đặt vn đề: Khảo sát vi thể thực vật góp phn vào tiêu chuẩn hóa dược liệu bên cạnh các dữ liệu về
hóa thực vật. Thiên niên kiện Homalomena pierreana Engl. & K. Krause (H. pierreana) là loài hiếm
thuc chi Homalomena và chưa có nhiều nghiên cu về vi phẫu và thành phn hóa hc. Mục tiêu: Khảo
sát đặc điểm thực vật và phân tích sơ b thành phn hóa thực vật ca loài H. pierreana. Đối tượng và
Phương pháp: H. pierreana được thu mẫu tại Vườn Quốc gia Phú Quốc. Phân tích đặc điểm vi hc
ca b phận thân rễ dưới kính lúp và kính hiển vi quang hc. Quan sát các cu tử bt dược liệu dưới
kính hiển vi quang hc. Áp dụng phương pháp Ciuley cải tiến để xác đnh các nhóm hợp cht trong
thân rễ H. pierreana. Kết quả: Đặc điểm đặc trưng là giải phẫu thân rễ có sự hiện diện ống tiết tinh
du kiểu ly bào, bt thân rễ có tế bào tiết cha tinh du màu vàng nâu. Phân tích sơ b thành phn hóa
thực vật cho thy thân rễ H. pierreana có sự hiện diện ca tinh du, flavonoid, tannin, saponin, acid
hữu cơ, proanthocyanidin và cht khử. Kết luận: Nghiên cu chỉ rõ những điểm đặc trưng về Hình thái,
giải phẫu và sơ b thành phn hóa thực vật ca thân rễ loài Homalomena pierreana Engl. & K. Krause,
góp phn cung cp dữ liệu làm cơ sở cho việc tiêu chuẩn hóa dược liệu.
Từ khóa: Homalomena pierreana Engl. & K. Krause, thân rễ, đặc điểm cu tạo vi hc, phân tích sơ
b thành phn hóa thực vật
BOTANICAL CHARACTERISTICS AND PHYTOCHEMICAL SCREENING
OF RHIZOMA HOMALOMENAE PIERREANAE, ARACEAE
Bui Thi Que Chi, Cao Dinh Khoi, Nguyen Mai Linh, Tran Hoang Kha Han,
Vo Thi Bach Tuyet and Nguyen Thi Thu Huong
ABSTRACT
Background: Microscopic examination plays a crucial role in the authentication of herbal powders
by combining microstructure features and chemical profiles. Homalomena pierreana Engl. & K.
Krause (H. pierreana) is a rare species of Homalomena in Vietnam with a little research on botanical
characteristics and chemical composition till now. Objectives: The aim of the study is to investigate
the botanical characteristics and preliminary phytochemical screening on H. pierreana rhizome.
Materials and methods: H. pierreana rhizome was collected in Phu Quoc National Park, Kien Giang
province. The botanical characteristics of H. pierreana rhizome were analyzed by morphological and
anatomical methods using magnifying glass and optical microscope. Dried powder of H. pierreana
rhizome was microscopically examined. Preliminary analysis of phytochemical composition was
performed by modified Ciuley method. Results: Microscopic analysis of H. pierreana rhizome showed
that the rhizome had cluster calcium oxalate crystals scattered in parenchyma and many secretory
ducts of essential oil in its powder. Phytochemical screening revealed that identified compounds in
H. pierreana rhizome were essential oil, flavonoid, tannin, saponin, organic acid, proanthocyanidin,
Tác giả liên hệ: PGS. TS. Nguyễn Th Thu Hương, Email: huongntt1@hiu.vn
(Ngày nhận bài: 10/03/2024; Ngày nhận bản sửa: 10/4/2024; Ngày duyệt đăng: 20/4/2024)
ISSN: 2615-9686 Hong Bang International University Journal of Science
292
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024
and polyuronic. Conclusion: The research showed distinct differences in the morphological,
anatomical, and preliminary phytochemical characteristics of H. pierreana rhizome, providing data
for standardizing herbal materials.
Keywords: Homalomena pierreana Engl. & K. Krause, anatomical characteristics of rhizome and
root, phytochemical screening
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Chi Homalomena là mt chi ln thuc h Ráy (Araceae)  Việt Nam hiện đ phát hiện 8 loài c nhiu
nghiên cứu đ được công bố trong đ c hai loài tiêu biu là Homalomena occulta (Lour.) Schott. và
loài Homalomena aromatica Schott. [1]. Tuy nhiên, mt loài khác cng thuc chi Homalomena nhưng
chưa được nghiên cứu rng ri Việt Nam là Thiên niên kiện H. pierreana Engl. & K. Krause [tên gi
khác: Homalomena griffithii (Schott) Hook.f.]. H. pierreana được mô tả đu tiên bi Engler và Krause
vào năm 1912 được ghi nhận mẫu vật  Đông Dương [2]. Phm Hoàng H (2000) và Nguyễn Văn Dư
(2005) cho rng, loài H. pierreana c khu vực phân bố pha Nam Việt Nam nhưng chưa biết rõ v tr
[3, 4]. Hiện nay, H. pierreana được thu mẫu nghiên cứu ti Quảng Nam, Quảng Ngi, Vườn Quốc gia
Bch M, Tha Thiên - Huế [4]. Văn Hồng Thiện và cng sự (2018) đ phát hiện li loài H. pierreana
Vườn Quốc gia Phú Quốc. Qua đ, tác giả đghi nhận li chnh xác vtr phân bố và khẳng đnh
rng, hiện ti loài H. pierreana Việt Nam chmi phát hiện c Vườn quốc gia Phú Quốc, tnh Kiên
Giang [5-7]. Những nghiên cứu bưc đu v thành phn tinh du và khả năng kháng khun của cao
chiết t thân rễ loài H. pierreana đ được công bố [8, 9]. Tuy nhiên, đặc đim giải phẫu của loài
H. pierreana chưa c nhiu tài liệu đ cập đến. V vậy, nghiên cứu này được thực hiện đphân tch đặc
đim v Hình thái, giải phẫu thực vật và sơ bthành phn ha thực vật, chủ yếu trên b phận làm thuốc
là thân rễ của loài H. pierreana, gp phn phân biệt các loài thuc chi Homalomena.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Thân rễ H. pierreana được thu mẫu ti Vườn Quốc gia Phú Quốc, Tnh Kiên Giang vào tháng 12/2022
và được KS. Cao Ngc Giang, Phng Tài nguyên và Phát trin Dược liệu - Trung tâm Sâm và Dược
liệu Thành phố Hồ Ch Minh (Viện Dược liệu) đnh danh (Code: ĐD 05A/2023) và lưu mẫu ti Vườn
Bảo tồn gen và giống cây thuốc Trung tâm Sâm và Dược liệu Thành phố Hồ Ch Minh.
Hình 1. Loài Thiên niên kiện H. Pierreana. Hình ảnh do nhm nghiên cứu chụp ti
Vườn Quốc gia Phú Quốc, tnh Kiên Giang
Tiêu chuẩn chọn mẫu
Hong Bang International University Journal of Science ISSN: 2615-9686
293
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024
Dược liệu được thu hoch c kch thưc ln, đường knh thân rễ khoảng 1.5 cm; rễ con c đường
knh khoảng 0.3-0.4 cm, giữ tươi mt phn đ nghiên cứu. Thân rễ sau thu hái được rửa sch, cắt lát,
phơi khô  điu kiện thường, đt đ m dược liệu ≤ 13.0% và được xay thành bt qua rây số 250.
Tiêu chuẩn loại trừ
Ch thu hoch các cây ln, tươi. Bỏ các phn b dập nát hay c dấu hiệu b hư hỏng, loi thân rễ b
sinh vật k sinh.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Phương pháp phân tích đặc điểm vi học và cấu tử bột của dược liu dưới kính hiển vi
Phương pháp cắt nhum vi phẫu tiến hành tun tự: Ngâm lát cắt vào dung dch javel cho đến khi được
ty trắng (10-30 phút), rửa bng nưc cất. Cho tiếp vào dung dch acid acetic 1-3% khoảng 2-3 phút,
rửa bng nưc cất. Thêm dung dch cloral hydrate 50% (10-15 phút), nếu lát cắt chưa được trắng và
trong do chứa nhiu tinh bt, sau đ rửa bng nưc cất. Ngâm tiếp vi dung dch lục iod (10-30 giây),
rửa bng nưc cất. Và cho dung dch son phèn carmin-lục iod (15-30 phút), rửa bng nưc cất cho
đến khi nưc rửa hết màu [10]. Soi knh hin vi và phân tch đặc đim giải phẫu của mẫu cắt.
Phương pháp soi bt: Thân rễ Thiên niên kiện tươi sau khi thu hái được loi rễ con, rửa sch, cắt lát,
phơi khô  40-50 ℃, sau đ nghin thành bt. Cho mt t bt lên lam knh, nhỏ thêm 1-2 git nưc,
đậy lá knh (tránh to nhiu bt kh), day nhẹ cho bt phân tán đu. Dược liệu được soi dưi vật knh
x10 và x40 [11].
2.2.2. Phương pháp định tính sơ bộ thành phần hóa thực vật
Tách hỗn hợp các chất c trong nguyên liệu thực vật thành 3 phân đon bng cách chiết vi dung môi
c theo đ phân cực tăng dn: km phân cực, phân cực trung bnh và phân cực mnh ln lượt vi
diethyl ether, ethanol và nưc. Xác đnh các nhm hot chất trong tng dch chiết bng các phản ứng
hoá hc đặc trưng theo phương pháp phân tch ha thực vật của Ciuley được cải tiến [12].
3. KẾT QUẢ
3.1. Mô tả cảm quan
Thân cỏ thấp, cây lâu năm, kch thưc khoảng 10 cm (Hình 2.a). Thân rễ Hình chp mt đu to mt
đu nhỏ, b ngoài của thân rễ c màu nâu sẫm và c nhiu nếp nhăn như vảy, c mi thơm (Hình 2.b).
Thân rễ b ngang hơi cứng, giữa thân rễ màu vàng ngà cnhững sợi màu vàng nm rải rác (Hình 2.c).
Hình 2. Đặc đim Hình thái cây Thiên niên kiện H. pierreana
(a) Toàn cây H. pierreana, (b) Hình ảnh thân rễ và rễ, (c) Mặt cắt ngang thân rễ
3.2. Đặc điểm giải phẫu
ISSN: 2615-9686 Hong Bang International University Journal of Science
294
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024
3.2.1. Rễ
Rễ c tiết diện nhỏ hơn thân rễ. Vi phẫu cắt ngang c dng Hình trn, ngoài cng là tng lông hút khá
ngắn. Bên dưi lp suberoid không c lp bn, c lp mô mm gồm tế bào Hình cu hoặc Hình khối
đa giác, vách mỏng, cha những gian bào nhỏ (Hình 3a). B libe cấp 1 xem kẽ b gỗ cấp 1, xếp trên
1 vng: mch gỗ to trong, mch gỗ nhỏ dn v pha ngoài. Vng mô mm tủy ha mô cứng hoàn
toàn (Hình 3b). Ít c mch hậu mc (Hình 3c). Không thấy tế bào chứa tinh th calci oxalat Hình kim
và Hình cu gai. C ống tiết tinh du kiu ly bào  mô mm.
3.2.2. Thân rễ
Ngoài cng là lp suberoid xếp ln xn sau đ là lp bn, dưi lp bn c vài lp lục b. Mô mm vỏ
gồm các tế bào trn hoặc đa giác xếp kht vào nhau và chứa các khoảng gian bào nhỏ (Hình 3f). Có
nhiu đám mô cứng nm rải rác trong mô mm (Hình 3d, 3e). C những tế bào chứa tinh th calci oxalat
Hình cu gai và Hình kim dng b (Hình 3g). Trong vng mô mm ccác b libe gỗ b cắt ngang hoặc
dc. Mỗi b libe gỗ cấp 1 được cấu thành t 1 số mch gỗ cấp 1 nối vi đám libe cấp 1 theo kiu xếp
chồng.Trong vng mô mm của vỏ và tủy cống tiết tinh du kiu ly bào (Hình 3h).
Hình 3. Vi phẫu rễ Homalomena pierreana Engl. & K. Krause
(a) Tng lông hút và mô mm vỏ c ống tiết (x40), (b) B libe gỗ xếp xen kẽ và vng mô mm
tủy ha cứng hoàn toàn (x40); (c) B gỗ cấp 1 phân ha hưng tâm (mch gỗ to nm hưng v
tâm, mch nhỏ  ngoài) (x40); (d) Đám mô cứng  vng mô mm thân rễ (x10); (e) Lp suberoid
và lp bn  thân rễ (x40); (f) Đám mô cứng  thân rễ (x40); (g) Tinh th calci oxalat Hình cu
gai (x40); (h) Ống tiết tinh du kiu ly bào (x40)
3.3. Đặc điểm bột thân rễ của H. pierreana dưới kính hiển vi
Bt c màu nâu sẫm, thơm nhẹ, c các tế bào mô cứng tụ thành cụm màu nâu đỏ. Mảnh mô mm
gồm tế bào hình đa giác, vách mỏng, trong suốt. Ht tinh bt hình khối đa giác c tễ hình sao. Tinh
th calci oxalat hình cu gai và hình kim. Mch vch, mch mng, mch xoắn, tế bào tiết tinh du.
Sợi và tế bào mô cứng rời hay tụ thành đám (Hình 4).
a
g
d
b
f
c
c
e
Hong Bang International University Journal of Science ISSN: 2615-9686
295
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng – Số Đặc biệt: Hội nghị Khoa học Tuổi trẻ Lần thứ 1 - 5/2024
Hình 4. Đặc đim bt thân rễ H. pierreana (đ phng đi 10x40)
(a) Calci oxalat hình cu gai, (b) Calci oxalat hình kim, (c) Mảnh mô mm, (d)Tế bào mô cứng c
vách dày, (e)Sợi, (f) Mch mng, (g) Mch vch, (h) Tế bào mô cứng tụ thành cụm,
(i) Mch xoắn, (j) Ht tinh bt đa giác tễ hình sao và (k) Tế bào tiết tinh du màu vàng nâu
a
b
e
i
j
f
c
g
k
d
h