Đặc sắc truyện ngụ ngôn Liễu Đôi

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Truyện ngụ ngôn Liễu Đôi, với cốt truyện ngắn gọn nhưng hàm ý sâu xa, là một trong những tác phẩm tiêu biểu của văn học dân gian Việt Nam. Bài viết này sẽ phân tích những đặc sắc về nghệ thuật kể chuyện, cách sử dụng ngôn ngữ và các biện pháp tu từ trong truyện Liễu Đôi. Chúng ta sẽ làm rõ thông điệp đạo đức, xã hội mà tác phẩm muốn truyền tải, đồng thời khám phá giá trị giáo dục và tính nhân văn sâu sắc ẩn chứa bên trong câu chuyện. Cuối cùng, bài viết sẽ đánh giá vị trí của Liễu Đôi trong kho tàng truyện ngụ ngôn Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đặc sắc truyện ngụ ngôn Liễu Đôi

48 NGUYỀN VĂN THẮNG - ĐẶC SAC TRUYỆN... thức vê đời sông thường nhật muôn màu muôn vẻ của con người. Cho nên, trong xã Đ ặc SẮC TROYỆR hội phong kiến lúc bấy giờ, đọc truyện ngụ ngôn Liễu Đôi, người ta không có nhiều RQỤ RQÔR L3Ếa BÔ3 • cảm giác "đây là bịa", bởi nó đầy ắp các chi tiết đời sông thực, gắn với một sô sự kiện NGUYỄN VĂN THẮNG lịch sử của thời đại. Qua thê giối loài vật trong truyện ngụ 1. Liễu Đôi (nay thuộc xã Liêm Túc, ngôn Liễu Đôi, ta thấy xã hội phong kiến có huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam) vốn là sự phân hóa giai cấp sâu sắc, quyết liệt; cái "rốn" của huyện đồng chiêm trũng thấy bản chất bóc lột, gian xảo, tàn bạo, phi Thanh Liêm. Xưa kia, nơi đây chỉ là những nhân tính của giai cấp phong kiến thông gò, những đông nổi trên mặt nước, được trị; thấy những nỗi khôn cùng của người người dân bồi đắp, mở rộng qua hàng nghìn nông dân bị áp bức, bóc lột và những phẩm năm mà nên xóm, nên làng. Dấu tích địa lí ấy, bây giờ về Liễu Đôi, ta vẫn gặp. Văn chất phi thường của họ chông lại cái xấu, hóa dân gian Liễu Đôi đã được biết đến từ cái ác; thây một xã hội ngột ngạt, bức bốì. ba mươi năm nay vối hàng ngàn tư liệu quý thôi nát không có lí do gì để tiếp tục tồn tại. về lễ hội, phong tục, văn học dân gian... Tiêu biểu cho vẻ đẹp "chân, thiện, mĩ" Các nhà nghiên cứu Bùi Văn Cường, là những nhân vật thuộc tầng lớp "dưới" Nguyễn Tê Nhị gọi đó là "Văn hóa truyền của xã hội lúc bấy giờ. Đó là những người thống", nhưng thực chất, đây chính là văn khổ sở không ai bằng, bị áp bức, bóc lột đến hóa dân gian. cùng cực, bị hành hạ cả vê' thể xác lẫn tinh 2. Văn học dân gian Liễu Đôi bao gồm thần, bị đẩy đến đường cùng. Nhưng càng đủ mọi thê loại. Dưới nhiều góc độ khác trong đau khổ, những phẩm chất tuyệt vòi nhau, có người đề cao các truyện thần của họ càng được bộc lộ rõ ràng hơn bao giờ thoại, truyền thuyết; có người đề cao tục hết. Mô tip thường gặp với loại nhân vật ngữ, ca dao, dân ca; song theo chủ quan này là đau khô trăm đường - tốt bụng - của chúng tôi, mảng truyện ngụ ngôn mới thông minh - đoàn kết - chiến đấu và chiến là mảng đặc sắc nhất, góp phần tạo nên nét thắng. Cảnh Kiến chạy lụt trong câu riêng độc đáo của văn học dân gian Liễu chuyện cùng tên năm nào chang diễn ra nơi Đôi. đồng chiêm trũng này: "Họ hàng nhà kiến Thế giới động vật ở đồng chiêm trũng như ri, Khuân gạo vở tổ thôi thì ngược xuôi. L iễ u Đ ôi d ư ờ n g n h ư k h ô n g s ó t m ộ t lo à i n à o Gạo, cám, mật, mỡ lôi thôi, Ngổn ngang và cũng không lẫn với những vùng khác bửa bãi kê u trời ch ế t cha. K iến g ià lụ k h ụ được. Cá, cua, kiến, chuột, ếch, tôm, rắn, lôi tha, Kiến trẻ gánh nặng đến đù oằn đỉa, ốc, nhộn, chim... trên trời, dưới nước đủ xương. Kiến cánh lôi mật, lôi đường, Kiến cả. Mỗi loài có từ hàng chục đến hàng trăm đỏ rụt cổ gánh giường, gánh niêu. Kiến loại, mỗi loại lại có đặc điểm riêng. Thế giới vàng hết vẻ m ĩ miều, Vơ đùm áo đụp che loài vật ấy đi vào truyện không phải chỉ vải điều làm sang. Kiến con tha cám đầy bằng trí tưởng tượng của người kể, để rồi đàng, Kiên mẹ lăn lóc lộn quàng lộn xiên". nêu lên một bài học luân lí nào đó thông Có thứ gì đem được theo đều bị "ông lớn" thường, mà chủ yếu xuất phát từ nhận Rêt dùng thủ doạn quỷ quyệt cướp hết.
TCVHDG só 4/2006 - NGHIÊN cứu TRAO Đ ổl 49 cướp xong thì Rết tàn sát họ hàng nhà kiến tập võ nghệ "Tập nhảy, tập vọt lẹ làng, Bổ không ghê tay: "Kiến chúa bị Rết trói gô, quáng bô quàng vọt tới bờ tre", gác tình Rết lấy chân vồ, nên kiến tan thây... Bao riêng, quyết hi sinh thân mình tiêu diệt kẻ nhiêu xác chết đầy thung, Lưỡi gươm khắc thù, cứu đồng loại: "Bất thần quay lại lấy nghiệt một vùng máu oan. Khăn tang nhà đù, Tầm Sét lao vọt lướt qua răng hàm, Lao kiến trắng đàng, Mả mới lan tràn đường vào giữa họng thằng phàm, Lách ngang lách nọ, đống kia". Nhưng quy luật có áp bức thì dọc cốt làm nó đau". có đấu tranh. Họ hàng nhà kiến đã bị đẩy Những nhân vật "nữ" nông dân, trong đến đường cùng, chỉ còn một cách phải mưu truyện ngụ ngôn Liễu Đôi thường thông trí, dũng cảm, đoàn kết để chiến đấu, bất minh, đẹp nết, đẹp người và cũng thượng chấp sự hi sinh: "Trăm họ nhà kiến rùng võ chẳng kém gì "nam giới". Chuyện về họ rùng, Bâu vào người Rết đ ể cùng nghiến bao giờ cũng cảm động, tạo được giá trị răng. Rết co, Rết quày, Rết quăng, Họ hàng thẩm mĩ cao. Đĩ Cua trong truyện Đĩ Cua nhà kiến hàm răng nghiên đều". Cuối cùng, hiếu nghĩa đi tìm thuốc chữa bệnh cho mẹ kẻ thông trị - cái ác đã phải đền tội. Chúng già: "Gió mưa lặn lội quản gì, Đĩ Cua vừa ta cũng gặp mô tip trên trong nhiều truyện khóc vừa đi từng ngày". Trên đường đi khác (Võ Tầm. Sét, Nhện Tơ phất ngọn cờ "nàng" gặp bao nỗi gian nan: khi thì sa vào đào, Đĩ Cua hiếu nghĩa, Chèo Bèo đánh tay Rốc Nghêu, suýt nữa bị làm nhục; khi Quạ, Cóc cứu nạn, Chuột Chù bị nạn, Tòm mắc mẹo bùa mê của mụ Ech, suýt nữa mừng thọ vương công Tram v.v...). thành mồi ngon cho ả. Nhò có võ nghệ cao Hầu hết nhân vật lớp "dưới" trong cường và tấm lòng nhân nghĩa cao cả, Đĩ truyện ngụ ngôn Liễu Đôi đều có lí tưởng Cua đã vượt qua được mọi thử thách hiểm sông cao đẹp, trọng nghĩa, thương người, nghèo, đem được thuổc thần về. Nào ngờ, đặc biệt là có tinh thần thượng võ hiếm vê đến nhà thì mẹ già đã chết bởi thuôc độc thấy. Những nhân vật này ít nhiều mang của quận công Cua Đá. Trưởc cảnh bất bóng dáng, tính cách của những đô vật anh nhân của Cua Đá, Cua Gạch đã đứng lên hào đất Liễu Đôi. Truyện Chèo Bẻo đánh chông lại Cua Đá đê cứu Đĩ Cua. Từ đó, Quạ kể lại rằng: trong đau đớn và căm uất Cua Gạch và Đĩ Cua gắn bó với nhau thành do bị Quạ giết chết cả vợ và đàn con, Chèo vợ, thành chồng. Một lần, vợ chồng Cua Bẻo đã tìm đến vối những người cùng cảnh Gạch và Đĩ Cua đem quân sang vây thành ngộ như Sáo Sậu, Vàng Anh, Mòng Mòng, Cua Đá để hỏi tội. Vởi bản chất xảo quyệt, Chìa Vôi, Bạc Má, Chôm Chôm, Bìm Bìm, ác hiểm, Cua Đá mời vợ chồng Cua Gạch và Thài Lài, Vẹt Gọng Bừa, Chào Mào, Chim Đĩ Cua vào thành bàn chuyện gác bỏ binh Ri, Dẻ Quạt v.v... để cùng họ đứng dậy cầm đao, chia đôi sơn hà. Trong bữa tiệc, Cua gươm đao chiến đấu chông kẻ thù chung: Đá bí mật bỏ thuốc độc vào rượu. Cua Gạch "Tất cả nước mắt đầm đầm, Run run đứng và Đĩ Cua đều bị trúng dôc. Nhớ lọ thuôc dậy mà cầm gươm đao. T h ù th ằ n g Q uạ độc th ầ n chưa d ù n g đến, Đĩ Cua cứu được chất cao, Oan này chỉ quyết phải lao giáo "chồng", còn mình thì chấp nhận sự hi này! c ả đàn, cả lũ, cả bầy, Gặp thằng Quạ sinh. Cua Gạch sông lại, trị tội Cua Đá, thu độc đánh ngay giữa vườn". Trong truyện 'Võ hồi giang sơn về một mối. Cái Niễng trong Tầm Sét", "chàng" cá rô Tầm Sét không thể Chuyện cái Niễng làm thuê nghèo đói, ngồi yên nhìn cảnh đồng loại bị Rái Cá lần quanh năm không có lấy một đồng xu dính lượt xé xác, phanh thây, đã ngày dêm luyện túi, nhưng sông trong sạch, thuỷ chung,
50 NGUYỀN VĂN THẮNG - ĐẶC SAC TRUYỆN... khí tiết. "Nàng" chẳng màng những "dãy một việc là ăn th ịt đồng loại như Quạ dọc, dãy ngang", "giường hoa chiếu lịch" Khoang (Chèo Bẻo đánh Quạ), Rái Cá (Võ của Cà Cuông dê già: "DỖ.U no đói, Niễng Tầm Sét), Rết (Kiến chạy lụt), Tò Vò (Nhện chàng, Niễng thiếp, Phận nhà tôi trong ấm Tơ phất ngọn cờ đào).v.v... ngoài êm". Hay "chị" ả Cò trong truyện Võ Đó là những kẻ bể ngoài có vẻ rất đạo chị ả Cò cũng vậy. "Chị" ả Cò không những mạo, quyền quý, cao sang, nhưng bản chất võ nghệ cao cường, mà còn đích thực là gái bên trong thì gian manh, lừa gạt, đê tiện, chính chuyên: "Động vào ta, đâu phải bỉ ổi, dâm ô như Cua Đá (Đĩ Cua hiếu chuyện bỡn bờ? Thấy trăng hiền mà gió lại nghĩa), Quan Quạ (Diệu Trai thục nữ), tơ mơ, Nhìn thanh kiếm ta đà tuốt ngược". Quan Công (Chuột Chù bị nạn) v.v... Các Xin đừng trách những người phụ nữ chỉ ông "quan" trong truyện ngụ ngôn Liễu Đôi quen tối mày tối mặt trên đồng ruộng và nếu không tàn bạo, dã man, trực tiếp hoặc còn thiên chức làm vợ, làm mẹ nữa. Giặc gián tiếp giết đồng loại, thì cũng là kẻ tham giã và xã hội phong kiến với bao nhiêu thứ ăn, tục uông, không mấy ai đáng được gọi nhiễu nhương đã buộc họ cực chẳng đã là cha mẹ dân. Hầu như vị nào cũng đòi ăn phải cầm gươm, cầm giáo đó thôi. của đút và hám gái. Đây là vẻ bề ngoài của Đạo lí "Thương người như thể thương "quan" Tò Vò: "Một chiều qua một quãng thân", "Lá lành đùm lá rách", "Tối lửa tắt đường, Gặp người óng chuốt ra phường tài đèn có nhau" là lẽ sông, là cách ứng xử hoa. Mặt mày rạng rỡ thật là, Lưng thắt, áo thường thấy đôì với những người lớp "dưới" tựa sao sa nạm vàng". Vậy mà, chính con trong truyện ngụ ngôn Liễu Đôi. Đó là nét "người" này lại lừa gạt để hãm hại mẹ con văn hóa thật đẹp. cảnh mừng vợ Chèo Bẻo ở Nhện Kềnh: "Nàng cho ta hút máu đào, Rồi cữ: "Vợ chồng nhà Ri đến chơi, Có một thưng ta đăp điếm cho cao mả cồn... Căm vòi độc gạo vơi vơi đặt vào. Bà nội của cái Chào xoáy vào thản, Nhện Kềnh khi ấy bần thần Mào, Lần túi lấy quế, lần bao lấy xèng. Cái ruột gan". Còn đây, trước lời van xin của Ca nhai trầu vỏ ngoèn ngoèn, Mưng Bẻo ở Chuột Chù vô tội, "quan" Chuột Công đã cữ, người chen trong ngoài" (Chèo Bẻo đánh thét lên: "Mày mù nói nữa chém đầu phanh Quạ). Hay sự chia sẻ của bà con lối xóm thây. Hôi như cú rích th ế này, Vào chầu trước sự hi sinh của cá rô Tầm Sét cho đồng củng chang lót tay một hào. Quân bay tống loại: "Săn s ắ t phất lá cờ vàng, Trăm loài khứ cho tao, Đê nó đứng đó làm tao nôn cùng đến đám tang nhà Tầm, Mẹ Tầm mái mồm... Lệnh truyền thỉ phải chém luôn, tóc hoa râm, Khôn ngăn giọt lệ, khó cầm Xương tan thịt nát máu tuôn rụng rời" lòng đau. Bà con chạy đến trước sau, Gọi (Chuột Chừ bị nạn). hỏn Tầm Sét, đỡ mái đầu mẹ Sét hoa râm". Giữa hai tầng lớp "dưới" và "trên (Võ Tầm Sét). truyện ngụ ngôn Liễu Đôi còn đề cập khá Trải ngược với những nhân vật thuộc nhiêu đến một loại nhân vật tạm gọi là tầng lớp "dưới", những nhân vật thuộc tầng tầng lớp "giữa" trong xã hội. Họ là kẻ sợ lớp "trên" trong truyện ngụ ngôn Liễu Đôi đấu tranh, sợ đổ máu như Bồ Cu: ích kỉ, chỉ mang bộ mặt của kẻ áp bức, bóc lột, mưu lo thu vén làm giàu như Chim Ngói; hèn mô xảo quyệt, tàn nhẫn tới mức phi nhân nhát, khiếp nhược như anh Vạc, lẩn tránh tính. Đó là những kẻ giả nhân giả nghĩa, sự đời như Lềnh Đênh (Chèo Bẻo đánh mang bộ mặt "người" nhưng chỉ biết làm Quạ), trai lơ dơ dáng như Cò Ca (Diệu Trai
TCVHDG só 4/2006 - NGHIÊN cứu TRAO Đ ổl 51 thục nữ), bảo thủ, gàn dở như thầy đồ Êch "Canh ba trăng lả, gió mời, ơ nhà Gái (Thầy đồ Ech) v.v... Những nhân vật này Chuột người người vào ra. Chuột N hắt thì làm cho truyện ngụ ngôn Liễu Đôi thật cầm dao pha, Chuột Chí nhấp nhỏm lăm la hơn, không đi theo lối mòn vốn dễ thây dao bầu. Thắp đèn m ổ thịt giữa cầu, Thớt trong truyện ngụ ngôn nói chung. băm lốc cốc hoả dàu sáng loa. Chuột Già bê 3. Yêu tổ”lịch sử, văn hóa, xã hội còn in thúng cau ra, Têm trầu tiện chũm bỏ ra cơi đậm trong truyện ngụ ngôn Liễu Đôi. mời. Chuột Con bê cố, gậu người, Chuột Truyện Nhện Tơ phất ngọn cờ dào phảng Lớn tất tả đồ xôi đơm chè. Bà Chuột quần phất như hình bóng một cuộc khởi nghĩa đũi áo the, Ông Chuột ngất ngưởng dốc be của nông dân dưới thời phong kiến. Truyện rượu Tàu". Đĩ Cua hiếu nghĩa khiến người ta nhớ đến 4. Hầu hết truyện ngụ ngôn Liễu Đôi cuộc đấu tranh gay gắt giữa một bên là đều được kê bằng thơ lục bát, truyện dài những cuộc khởi nghĩa của nông dân và nhất đến 500 câu, truyện nào cũng có cốt một bên là các tập đoàn phong kiến thời truyện. Những truyện dài (Chèo Bẻo đánh Trịnh - Nguyễn. Đặc biệt, đời sông, sinh Quạ, Đĩ Cua hiếu nghĩa, Kiến chạy lụt, Cái hoạt của các giai cấp trong xã hội, phong Đỉa lừa thầy phản bạn, Bà Mụ Cóc...) tục, tập quán của người nông dân ở thôn thường có kết cấu khá phức tạp, có tầng, lớp quê được miêu tả khá chân thực. Nếu đời và rất giàu kịch tính, khiến cho câu chuyện sông sinh hoạt của những kẻ "mủ cao áo trở nên linh hoạt, hấp dẫn và cuốn hút dài" lấy ki cóp, thủ đoạn để làm giàu, hãm người đọc, người nghe. hại người thành thói quen thường nhật, Đa số các truyện mà các sự kiện được sẵn sàng hiến vợ cho quan trên để thăng kê lại theo trình tự thời gian, nhưng cũng tiến... thì đời sông, sinh hoạt của những có những truyện trậ t tự ấy bị đảo lộn để người nông dân lại biết bao oan khiên, nhấn mạnh chủ đề của truyện. Cách xây nhưng ấm áp tình làng nghĩa xóm. Những dựng hình tượng nhân vật ở đây chú trọng phong tục, tập quán, từ việc dạm hỏi, cưói cả hình dáng bê ngoài, ngôn ngữ, cử chỉ, xin đến việc ma chay, đình đám, mừng hành động và tâm lí nữa. Nhân vật trong thọ... còn ghi lại trong nhiều truyện. Rất lạ truyên ngụ ngôn Liễu Đôi có tính cách hẳn là trong truyện Cua Càng cưới vợ, những hoi, có cả quá trình diễn biến chứ không chàng trai, cô gái thôn quê tuy nghèo mà phải đơn thuần là biểu hiện cho một ý lạc quan, được tự do trong việc tìm vd, tìm tưởng nào đó. Bề ngoài này của Rô'c Nghêu chồng. Đây là lời Cua Càng thưa vối cha đã nói lên bản chất một kẻ trai lơ dơ dáng, mẹ: "Cua Càng rằng: đê con hay, Ra chợ tâm địa mờ ám hại người: "Thân hình cao một ngày tìm được thi thôi". Chúng ta từng lớn. lêu đêu, An nói hỗm hãm bao nhiêu răng xem tranh Đông Hồ Đám cưới Chuột với chìa. Đen thời đen gớm đen ghê, Phởn phơ cảnh đút lót Mèo đế họ hàng nhà Chuột bụng mỡ máy m ê m ắ t n h ìn ” (Đĩ C ua hiếu được đi đón dâu. Nhưng truyện thơ Đám nghĩa). Giọng lưỡi của Tò Vò chỉ nghe thôi cưới Chuột miêu tả chi tiết hơn nhiều: đi cũng biết ngay đó là một kẻ ba hoa, khoác đón dâu, đút lót Mèo già, đón dâu về, lác, lừa gạt Nhện Kềnh đang trong hoàn cảnh con bồng con mang, "vượt cạn” một mình: không khí tưng bừng ở cả hai họ, vợ Chuột "Nghe nàng trôi dạt sông hồ, Nuôi con một ở cữ... Đây là cảnh ở nhà Chuột Gái (cô dâu) không khí náo nức ngay từ sáng sớm: (X em tiếp tr a n g 47)