Dạy con tiêu tiền
"Bố ơi, nhà mình có giàu không", đang ngồi xem TV, cu Bi bất ngờ quay
sang hỏi bố. Anh Đức lúng túng không biết nên trả lời cậu con trai 5 tuổi thế
nào. Thằng bé vừa thấy một cậu nhóc trên TV được mẹ mua cho đoàn tàu
hoả mà nó vẫn mơ ước.
Xét cho cùng, trẻ em không phải lúc nào cũng là “con nít” như nhiều người
thường nghĩ. Bởi từ trong suy nghĩ hoàn toàn ngây thơ và ít nhiều lém lỉnh,
chúng sẽ chất vấn bố mẹ và chờ đợi những câu trả lời minh bạch. Vì thế, tuỳ
theo lứa tuổi, các ông bố bà mẹ sẽ phải có những cách giải đáp khéo léo và
tế nhị về chuyện tiền bạc. Và quan trọng hơn cả là qua đó, chúng ta sẽ xây
dựng cho con mình một định hướng đúng về cái gọi là “quyền lực của đồng
tiền”.
Từ 4 đến 5 tuổi: Những giải đáp thật đơn giản
Mọi thứ đều có cái giá của nó. Buổi chiều, bé Mít, 4 tuổi cứ nằng nặc đòi ăn
thêm một que kem, dù đã được mẹ mua cho một que lúc trưa. Bà mẹ từ chối
với lý do “mẹ hết tiền rồi”. Nhưng thằng bé đã nhanh nhẩu đáp lại một cách
vô tư: “Bố còn tiền mà.”.
Không thể trách đứa con được, vì nó thấy bố còn tiền và hơn nữa trong nhận
thức non nớt của nó, tiền là một cái gì đó “luôn có sẵn” và lúc nào muốn
cũng được. Bố có thể nhân đây để dạy Mít bài học nhẹ nhàng và phù hợp
cho trẻ ở độ tuổi này hiểu được “xuất xứ” của đồng tiền là: Tiền không bao
giờ sẵn có. Phải làm việc thì mới có tiền. Bố phải đi làm, mẹ cũng vậy. Và
khi có tiền rồi thì cũng phải chi tiêu nhiều thứ cần thiết khác trong gia đình,
chứ không phải chỉ để… mua kem cho con ăn mà thôi.
Không được phung phí. Nếu con bạn có thói quen không bao giờ ăn hết chén
cơm hay uống cạn ly sữa, đừng chê bai, mắng mỏ hay bắt tội chúng, mà hãy
chậm rãi chỉ ra cho chúng hiểu vì sao không được lãng phí thức ăn. Bố mẹ
hãy dẫn ra các ví dụ cụ thể nhất mà trẻ chứng kiến được trong gia đình,
chẳng hạn như khi ra khỏi phòng thì luôn phải tắt đèn, hoặc không bao giờ
mở vòi nước để cho chảy không. Những bài học nhẹ nhàng này sẽ giúp trẻ
con sớm hiểu được ý nghĩa của hai từ “lãng phí”.
Không được xài đồng tiền không phải của con. Nên tập cho trẻ, từ khi chúng
còn rất nhỏ, thói quen không lấy tiền của bất kỳ ai, hoặc khi gặp tiền rơi thì
tìm cách trả lại người sở hữu hoặc đưa bố mẹ trả lại. Hãy giúp trẻ ý thức
được khái niệm “sở hữu” đồng tiền.
Biết rằng luôn có những người nghèo khó. Khi thấy những ông bà cụ hay trẻ
em lang thang xin tiền ngoài đường, hoặc nằm ngủ trên vỉa hè, trẻ con hay
nêu thắc mắc với bố mẹ. Thậm chí chúng còn cười cợt vì “ông này áo dơ
quá” chẳng hạn. Bạn đừng bao giờ tạo cho trẻ có một cái nhìn tiêu cực về
những đối tượng này. Tốt nhất, hãy giải thích cho con biết đó là những
người gặp khó khăn và cần giúp đỡ - một việc mà đứa trẻ có thể sau này sẽ
thực hiện. Nếu trẻ chưa thoả mãn, hãy hướng chúng đến những suy nghĩ tích
cực tuỳ theo trường hợp cụ thể. Chê bai những người nghèo khó trước mắt
trẻ con là một điều hoàn toàn không nên.
7 tuổi: Gán trách nhiệm cho trẻ
Mỗi tuần cho tiền túi một lần. Việc này nhằm công nhận sự lớn lên về mặt
xã hội của trẻ và tập dần cho con tính tự chủ. Nhưng lúc đầu, bố mẹ hãy
cùng nói chuyện, khơi gợi cho con về cách tiêu tiền như thế nào, và mục
đích giáo dục tính tự chủ phải được đặt lên hàng đầu. Thay vì nói với con:
“Muốn ăn bánh thì lấy tiền bố cho mà mua, chứ đừng xin nữa nhé”, thì hãy
khuyên chúng, ví dụ: “Không được mua bánh ăn lúc này, đã sắp đến giờ ăn
cơm rồi.”.
Và thật sự cũng là một thất sách nếu bố mẹ có thói quen dùng tiền để
“thưởng” cho con cái khi chúng làm việc nhà. Những việc nhẹ nhàng như
lau bàn hay xếp chăn màn là trách nhiệm mà một đứa trẻ 7 tuổi có thể và
phải làm được. Tương tự như vậy, hành động “thu hồi” số tiền để trừng phạt
khi trẻ mắc sai lầm sẽ làm chúng bị tổn thương. Đừng bao giờ dùng tiền để
“mua chuộc” tình cảm của con trẻ.
Không bao giờ được lấy cắp của người khác. Ở độ tuổi này, bố mẹ đã có thể
dạy con không được lấy của người khác những gì mà mình không thể mua
được. Hãy tập cho chúng quen dần với việc tuân theo những quy tắc sơ đẳng
nhất của xã hội để khi trưởng thành, chúng sẽ được “miễn nhiễm” khi đối
diện với các thói hư tật xấu ngoài đời.
12 tuổi: dạy con cách quản lý tiền
Chi tiêu và tiết kiệm. Đến tuổi này, trẻ sẽ nhanh chóng tiếp thu những bài
học đầu tiên về cách quản lý “ống heo” của mình: Khi nào thì chi tiền và khi
nào phải dành dụm. Hãy hướng dẫn trẻ rằng nếu chúng muốn mua một
quyển sách, một đĩa nhạc hay một vật dụng nào đó nhưng lại vượt quá số
tiền đang có, thì hãy để dành tiền. Đây là một bài học nhẹ nhàng về cách tính
toán để chi tiêu cá nhân.
Cho tiền túi không nên căn cứ vào kết quả học tập. Số tiền bố mẹ cho con
cái để chúng tiêu xài sẽ tăng theo độ tuổi, nhưng hoàn toàn không thể “trồi
sụt” theo điểm số các môn học ở trường hoặc tuỳ theo các “dịch vụ làm
thêm” ở nhà. Hãy thẳng thắn bảo với con rằng chúng làm việc là vì lợi ích
của bản thân chứ không phải để được thưởng công. Mặt khác, nếu anh chị
em và bố mẹ có thói quen dùng tiền như một sự thưởng hay phạt khi con học
giỏi hoặc yếu sẽ tạo ra một suy nghĩ so sánh, “phân bì” giữa các anh chị em
với nhau và rất có hại.
Từ 16 - 18 tuổi: Dẫn con đến sự độc lập tài chính
Một “ngân quỹ” cố định cho con. Con vẫn còn phụ thuộc vào bố mẹ về mặt
tài chính, nhưng từ thời điểm này, khái niệm “tiền” đối với chúng sẽ đồng
nghĩa với “tự do” và “tự chủ”. Từ nay trở đi, đứa con đang trưởng thành sẽ
phải tự mình lo chi tiêu riêng, sao cho thoả mãn được các nhu cầu trước mắt
và hiện thực hoá những ước mơ lâu dài. Việc này đôi khi khó đối với chính
bản thân đứa con và cả bố mẹ, nhất là khi chúng hỏi ý kiến.
Tốt nhất, bố mẹ hãy cho con mình một số tiền cố định nào đó tuỳ hoàn cảnh
gia đình và để chúng tự vạch ra các kế hoạch chi tiêu phù hợp. Song, điều
quan trọng là bạn đừng bao giờ dùng khoản tiền đó như một phương tiện để
gây áp lực với con cái. Không nên doạ đứa con đang tuổi trưởng thành đại
loại như: “Hoặc con phải vâng lời bố hoặc con sẽ không có một đồng nào
nữa.”. Hạnh kiểm của con cái và tình cảm của bố mẹ không thể nào được
quy đổi thành tiền.
Việc bố mẹ quá khắt khe với cách tiêu xài của con cũng sẽ làm xói mòn tính
tự chủ của chúng. Bố mẹ hẳn nhiên phải quan tâm và kịp thời ngăn cấm
những chi tiêu vô lý, hoang phí và không phù hợp của con, nhưng cũng phải
biết ngợi khen và động viên đúng lúc ở những chi tiêu đúng chỗ, hợp lý. Từ
đó, đứa con đang trưởng thành sẽ thật sự hãnh diện với bản thân mình và với
bạn bè rằng chúng hoàn toàn “biết tiêu tiền”.
Kinh nghiệm của bố mẹ sẽ là tấm gương cho con. Con đã sắp bước vào tuổi
trưởng thành, bố mẹ sẽ thường xuyên trao đổi với con. Hãy nói về bản thân
mình, về những chọn lựa, những sai lầm của mình và cả những thành công
của mình trong cuộc mưu sinh để có được đồng tiền. Đó sẽ là những cách tốt
nhất để đứa con suy nghĩ và sau này sẽ tự mình biết kiếm tiền và xài tiền
một cách đúng đắn