THCS Phước Hưng Đề cương HK1 Ngữ Văn 9
ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP HỌC KÌ I
MÔN NGỮ VĂN 9– NĂM HỌC 2022-2023
I. Kiến thức trọng tâm:
1. Đọc hiểu văn bản:
- Truyện hiện đại Việt Nam: Làng – Kim Lân; Lặng Lẽ Sa Pa – Nguyễn Thành Long; Chiếc lược
ngà – Nguyễn Quang Sáng.
- Nội dung ôn luyện:
+ Tác giả, tác phẩm.
+ Đặc điểm nhân vật.
+ Ý nghĩa chi tiết, ý nghĩa văn bản, ý nghĩa nhan đề.
+ Những đặc sắc về nghệ thuật (tình huống truyện, xây dựng nhân vật chính).
2. Tiếng việt:
- Các phương châm hội thoại: năm phương châm hội thoại; mối quan hệ giữa phương châm hội
thoại với tình huống giao tiếp; các nguyên nhân vi phạm phương châm hội thoại.
- Cách dẫn trực tiếp và cách dẫn trực tiếp: phân biệt cách dẫn trực tiếp, gián tiếp; chuyển lời dẫn
trực tiếp sang lời dẫn gián tiếp.
- Sự phát triển của từ vựng: các cách phát triển từ vựng.
3. Tập làm văn:
Làm văn tự sự kết hợp miêu tả nội tâm và yếu tố nghị luận.
II. Cấu trúc đề kiểm tra:
- Hình thức: Tự luận
1. Đọc hiểu (3.0 điểm): Phần văn bản – Chọn Ngữ liệu ngoài SGK.
- Phương thức biểu đạt, thể loại.
- Ý nghĩa nhan đề; đặt nhan đề văn bản.
- Nội dung, ý nghĩa văn bản.
- Ý nghĩa một số chi tiết, hình ảnh trong văn bản.
- Tìm văn bản cùng đề tài, chủ đề, thể loại.
- Đặc điểm nhân vật.
- Những đặc sắc nghệ thuật của văn bản (xây dựng tình huống, xây dựng nhân vật).
2. Vận dụng (2.0 điểm): Phần tiếng việt
- Xác định, giải thích phương châm hội thoại có/ không vi phạm trong ngữ cảnh; giải nghĩa thành
ngữ và cho biết ứng với phương châm hội thoại nào.
- Xác định lời dẫn trực tiếp, gián tiếp trong ngữ cảnh; chuyển lời dẫn trực tiếp sang gián tiếp.
- Giải nghĩa từ và xác định cách phát triển từ vựng trong ngữ cảnh.
- Đặt câu theo yêu cầu.
3. Vận dụng cao (5.0 điểm): Viết bài văn tự sự kết hợp miêu tả nội tâm và yếu tố nghị luận.
1
THCS Phước Hưng Đề cương HK1 Ngữ Văn 9
PHẦN MỘT: ĐỌC – HIỂU: Truyện hiện đại Việt Nam:
TP TG Thời Thể loại PTBĐ Nội dung Đặc Nghệ thuật Ý
chính gian nghĩa điểm Tình Tiêu
sáng nhân biểu huống
tác vật truyện
Làng Kim Lân 1948 Truyện Tự sự Thể hiện Ông -Xây Ông Đoạn
(1920- ngắn tình yêu Hai: có dựng Hai bất trích thể
2007), làng quê 2 đặc tình ngờ hiện tình
chuyên viết sâu sắc điểm huống nghe tin cảm yêu
truyện ngắn thống chính: truyện làng làng,
từ trước nhất với +Tình gay cấn. Chợ tinh thần
CMT8, am lòng yêu yêu sâu -Miêu tả Dầu yêu nước
hiểu sâu nước và nặng tâm lí theo của
sắc về làng tinh thần với nhân vật Tây từ người
quê và số kháng làng chân miệng nông dân
phận người chiến của Chợ thực, những trong
nông dân người Dầu của sinh người thời kì
nông ông. động tản cư kháng
dân. +Tấm thông đi qua chiến
lòng qua vùng chống
thủy hành ông nói thực dân
chung động, ra. Pháp.
với lời nói
kháng (đối
chiến, thoại,
với CM độc
mà biểu thoại).
tượng là - Cốt
Bác Hồ truyện
tâm lí.
- Ngôi
kể thứ
ba (theo
điểm
nhìn của
nhân vật
ông
Hai).
2
THCS Phước Hưng Đề cương HK1 Ngữ Văn 9
Chiếc Nguyễn 1966 Truyện Tự sự Ca ngợi Bé Thu: -Sáng -Ông Là câu
lược Quang ngắn tình cảm +Cô bé tạo tình Sáu về chuyện
ngà Sáng(1932- cha con có tính huống thăm cảm
2014), quê thắm cách truyện nhà động về
ở An thiết, sâu cứng bất ngờ mong tình cha
Giang. cỏi mà tự mỏi con sâu nặng
-Đi bộ đội ương nhiên, được nặng, trong
từ thời cảnh ngộ ngạnh, hợp lí. nghe Chiếc
chống éo le của yêu -Miêu tả tiếng lược ngà
Pháp. Tập cuộc ghét tâm lí con gọi cho ta
kết ra Bắc, chiến rạch ròi. nhân vật ba hiểu
viết văn từ tranh. +Rất tinh tế, nhưng thêm về
năm 1954, thương ngôn đứa con những
sáng tác cha. ngữ lại mất mát
nhiều thể *Ông đậm không to lớn
loại. Sáu: màu sắc nhận của
+Một Nam cha, đến chiến
người Bộ. lúc tranh mà
cha rất -Ngôi nhận ra nhân dân
thương kể thứ và biểu ta đã trải
con. nhất lộ tình qua
+Một (người cảm thì trong
người kể người cuộc
lính CM chuyện cha phải kháng
giàu xưng ra đi. chiến
lòng “tôi”- -Ở khu chống
yêu Bác căn cứ, Mỹ cứu
nước. Ba). người nước.
cha dồn
tất cả
tình yêu
thương
và việc
làm cây
lược
ngà
tặng
con,
nhưng
3
THCS Phước Hưng Đề cương HK1 Ngữ Văn 9
con
chưa
kịp
nhận thì
người
cha đã
hy sinh.
Lặng -Nguyễn 1970 Truyện Tự sự -Anh Ca ngợi -Xây Cuộc Thể hiện
ngắn những dựng gặp gỡ niềm yêu lẽ Sa Thành thanh
Pa Long niên: người tình tình cờ mến đối
(1925- +Sống có lao huống giữa với
1991) quê lý tưởng động truyện anh những
ở Quảng cao đẹp: thầm bất ngờ thanh con
Nam sẵn sàng lặng, có mà hợp niên với người có
-Viết văn nhận cách lí. ông hoạ lẽ sống
từ thời nhiệm vụ sống -Cách sĩ và cô cao đẹp
chống Pháp nơi khó đẹp, kể kĩ sư trẻ đang
chuyên khăn. cống chuyện trên lặng lẽ
truyện ngắn +Ý thức hiến sức tự đỉnh quên
và kí. về công mình nhiên, cao Yên mình
việc và cho đất kết hợp Sơn-Sa cống
lòng yêu nước giữa tự Pa. hiến cho
Tổ quốc. sự, trữ nghề. Có
tình với những
bình suy nghĩ
luận. đúng đắn
- Cốt về công
truyện việc đối
đơn với cuộc
giản tập sống, con
trung người.
vào +Sống
cuộc ngăn nắp,
gặp gỡ khoa học,
tình cờ ham học
của ba tập.
nhân +Chân
vật. thành,
quí trọng
4
THCS Phước Hưng Đề cương HK1 Ngữ Văn 9
tình cảm - Ngôi
của mọi kể thứ
người. ba (theo
+Khiêm điểm
tốn, nhìn của
thành nhân vật
thật. ông hoạ
sĩ).
*Tóm tắt truyện:
a/ Làng
Giặc Pháp xâm chiếm làng chợ Dầu, gia đình ông Hai tản cư đến nơi ở mới. Ở nơi mới, ông Hai
luôn nhớ về làng của mình. Hằng ngày ông thường ra phòng thông tin tuyên truyền nghe đọc báo để vui
cùng tin chiến thắng. Một hôm ông biết tin làng chợ Dầu của mình theo giặc từ một đám người ở Gia Lâm
vừa tản cư lên. Ông đau khổ và ở liền trong nhà mấy ngày không dám gặp ai. Ông sợ nhất là mụ chủ nhà
sẽ đuổi gia đình mình đi. Tâm sự không biết chia sẻ cùng ai, ông đành thổ lộ với đứa con nhỏ như khẳng
định lòng trung thành của ông với cách mạng, với Bác Hồ “ Làng thì ông yêu thật, nhưng làng theo giặc
thì phải thù”. Rồi tin làng chợ Dầu theo giặc được cải chính. Niềm vui trở lại với ông Hai. Ông tiếp tục
nói về làng, nói về cuộc chiến đấu giữ làng như chính ông từng tham gia.
b/ Chiếc lược ngà
Ông Sáu xa nhà đi kháng chiến. Mãi đến khi con gái lên tám tuổi, ông mới có dịp về thăm nhà,
thăm con. Bé Thu không nhận ra cha vì sẹo trên mặt làm ba em không còn giống với người trong bức ảnh
chụp mà em đã biết. Em đối xử với ba như người xa lạ. Đến lúc Thu nhận ra cha, tình cha con thức dậy
mãnh liệt trong em thì cũng là lúc ông Sáu phải lên đường trở về khu căn cứ.
Ở khu căn cứ, người cha dồn hết tình yêu thương vào việc làm chiếc lược ngà và khắc lên đó dòng
chữ tặng con. Nhưng chưa kịp trao cho con thì ông đã hi sinh trong một trận càn. Trước lúc nhắm mắt ông
nhờ người đồng đội mang về cho con kỉ vật chiếc lược ngà.
c/ Lặng lẽ SaPa
Trên chuyến xe từ Lào Cai lên Sa Pa, qua sự giới thiệu của bác lái xe, ông hoạ sĩ già và cô kĩ sư
nông nghiệp làm quen với anh thanh niên 27 tuổi đang công tác một mình trên đỉnh Yên Sơn cao 2600m.
Anh mời họ lên thăm nhà và dùng nước. Anh tặng hoa cho khách, tự giới thiệu về công việc của mình: đo
nắng, đo mưa, tính gió, tính mây, ngày báo cáo 4 lần mà gian khổ nhất là lúc một giờ sáng.
Công việc của anh nói chung là thầm lặng nhưng anh đã xác định được vai trò của mình, biết sắp
xếp cuộc sống để yên tâm công tác và góp phần vào việc bắn rơi máy bay Mĩ trên bầu trời Hàm Rồng
nhờ phát hiện một đám mây khô. Anh lại rất khiêm tốn giới thiệu với ông hoạ sĩ những người khác xứng
đáng hơn anh. Đến lúc phải chia tay, ông hoạ sĩ hẹn ngày quay lại, còn anh thanh niên lấy lí do sắp đến
5
THCS Phước Hưng Đề cương HK1 Ngữ Văn 9
giờ “ốp” không tiễn khách, mà chỉ tặng trứng gà cho khách ăn dọc đường. Anh đã mang lại những ý nghĩ
tốt đẹp cho ông hoạ sĩ và cô kĩ sư.
➢ YÊU CẦU HS NẮM ĐƯỢC:
- Phương thức biểu đạt, thể loại.
- Ý nghĩa nhan đề; đặt nhan đề văn bản.
- Nội dung, ý nghĩa văn bản.
- Ý nghĩa một số chi tiết, hình ảnh trong văn bản.
- Tìm văn bản cùng đề tài, chủ đề, thể loại.
- Đặc điểm nhân vật.
- Những đặc sắc nghệ thuật của văn bản (xây dựng tình huống, xây dựng nhân vật).
II. PHẦN TIẾNG VIỆT
1. Các phương châm hội thoại: năm phương châm hội thoại; mối quan hệ giữa phương châm hội
thoại với tình huống giao tiếp; các nguyên nhân vi phạm phương châm hội thoại.
Các phương
Khái niệm
Ví dụ
châm hội
thoại
1. Phương châm về lượng: khi giao tiếp cần nói cho
Giải lại bài tập trong SGK.
1. Phương
có nội dung; nội dung của lời nói phải đáp ứng đúng
- Trâu là 1 loài gia súc nuôi ở nhà.
châm về
yêu cầu của cuộc giao tiếp, không thiếu, không thừa.
( thừa thông tin )
lượng:
Vi phạm PC về lượng
2. Phương châm về chất: khi giao tiếp đừng nói
- Nói có sách, mách có chứng (nói
2. Phương
những điều mà mình không tin là đúng hay không có
có căn cứ chắc chắn)
châm về chất
bằng chứng xác thực.
Tuân thủ PC về chất
3. Phương
3. Phương châm quan hệ: khi giao tiếp cần nói đúng
- Ông nói gà bà nói vịt. (không nói
châm quan
vào đề tài giao tiếp, tránh nói lạc đề.
đúng vào đề tài giao tiếp)
Vi phạm PCQH
hệ:
4. Phương
4. Phương châm cách thức: khi giao tiếp cần chú ý
- Dây cà ra dây muống. (nói dài
châm cách
nói ngắn gọn rành mạch, tránh cách nói mơ hồ.
dòng)
Vi phạm PCCT
thức
5. Phương
5. Phương châm lịch sự: khi giao tiếp cần tế nhị và
- Nói như đấm vào tai.
châm lịch
tôn trọng người khác.
Vi phạm PCLS
sự:
2. Cách dẫn trực tiếp và cách dẫn trực tiếp: phân biệt cách dẫn trực tiếp, gián tiếp; chuyển lời dẫn
trực tiếp sang lời dẫn gián tiếp.
6
THCS Phước Hưng Đề cương HK1 Ngữ Văn 9
Bài học
Khái niệm
Ví dụ
* Có 2 cách dẫn lời nói hay ý nghĩ (lời nói bên trong)
Lê-nin nói: “ Học, học nữa, học
của 1 người ( 1 nhân vật):
mãi.”
Cách dẫn
Dẫn trực tiếp: là nhắc lại nguyên văn lời nói hay ý
trực tiếp
nghĩ của người hay của nhân vật; lời dẫn trực tiếp đặt
trong dấu ngoặc kép.
Dẫn gián tiếp: là thuật lại lời nói hay ý nghĩ của
Họa sĩ nghĩ thầm rằng khách tới bất
Cách dẫn
người hoặc nhân vật có điều chỉnh cho thích hợp; lời
ngờ chắc cu cậu chưa kịp quét tước
gián tiếp
dẫn gián tiếp không đặt trong dấu “ ”
dọn dẹp, chưa kịp gấp chăn chẳng
hạn.
*Lưu ý:
- Bỏ dấu hai chấm và dấu ngoặc kép.
Ví dụ:
Cách
-Thay đổi đại từ nhân xưng cho phù hợp.
Nam nói : “Ngày mai, tôi đi Hà Nội
chuyển từ
- Lược bỏ các từ chỉ tình thái.
đấy nhé! ”
lời dẫn trực
-Thêm từ rằng hoặc từ là trước lời dẫn.
→ Nam nói rằng, ngày mai, bạn ấy
tiếp sang
-Không nhất thiết phải chính xác từng từ nhưng
đi Hà Nội.
gián tiếp
phải dẫn đúng về ý.
3. Sự phát triển của từ vựng: các cách phát triển từ vựng.
Các cách
phát triển từ
Nội dung
Ví dụ
vựng
- Cùng với sự phát triển của xã hội, từ vựng của ngôn
VD:
ngữ cũng không ngừng phát triển.
Giải thích nghĩa của từ “xuân”
- Một trong những cách phát triển từ vựng tiếng Việt
trong các câu sau:
là phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc
Mùa xuân là tết trồng cây
của chúng.
Làm cho đất nước càng ngày càng
- Có hai phương thức chủ yếu phát triển nghĩa của từ
xuân
ngữ: phương thức ẩn dụ, phương thức hoán dụ.
(Hồ Chí Minh)
Phát triển
Gợi ý:
nghĩa của từ
- Từ xuân trong câu “ Mùa xuân là
tết trồng cây ”: mùa chuyển tiếp từ
đông sang hạ, thời tiết ấm dần lên,
thường được coi là mở đầu của một
năm.
=> Đây là nghĩa gốc.
- Từ xuân trong câu “ Làm cho đất
nước càng ngày càng xuân ”: thuộc
7
THCS Phước Hưng Đề cương HK1 Ngữ Văn 9
về tuổi trẻ, coi là tươi đẹp, tràn đầy
sức sống.
=> Đây
là nghĩa chuyển theo
phương thức ẩn dụ
Ví dụ:
Tạo từ ngữ mới.
- Điện thoại di động: điện thoại
nhỏ, không dây, được sử dụng
trong khu vực phủ sóng của hãng
Phát triển về
cho thuê bao.
số lượng từ
- Kinh tế tri thức: quyền sở hữu với
ngữ: tạo từ
sản phẩm trí tuệ được pháp luật
ngữ mới
phân định.
hoặc mượn
tiếng nước
Ví dụ:
ngoài
Mượn từ ngữ của tiếng ngước ngoài.
- Các từ mượn tiếng Hán: mãng xà,
biên phòng, tham ô, tô thuế, phê
bình, phê phán, ca sĩ, nô lệ.
- Các từ mượn của ngôn ngữ châu
Âu: xà phòng, ô tô, ra-đi-ô, ô xi, cà
phê, ca-nô.
PHẦN III: TẬP LÀM VĂN
(Viết bài văn tự sự có kết hợp yếu tố nghị luận, miêu tả nội tâm và các hình thức đối thoại, độc thoại)
*Dàn ý chung
- MB: Giới thiệu chung về nhân vật và sự việc được kể.
- TB: Kể diễn biến sự việc (Khi kể cần kết hợp các yếu tố miêu tả nội tâm, đối thoại, độc thoại, độc thoại
nội tâm, nghị luận)
- KB: Kể kết thúc của sự việc và nêu ý nghĩa của câu chuyện.
*Gợi ý một số đề tham khảo:
-Kể lại một việc tốt em đã làm. (Góp phần bảo vệ môi trường; giúp đỡ người gặp hoạn nạn,...)
-Truyện ngắn “Làng” của Kim Lân đã thể hiện tình yêu làng, yêu đất nước của ông Hai thật sâu sắc.
Hãy kể lại câu chuyện ấy bằng lời văn của em.
-Lặng lẽ Sa Pa (Nguyễn Thành Long) là câu chuyện kể về nét đẹp của người thanh niên làm công tác
khí tượng. Hãy kể lại câu chuyện ấy bằng lời văn của em.
-“Chiếc lược ngà” (Nguyễn Quang Sáng) đã thể hiện tình cha con thiêng liêng cảm động trong chiến
tranh. Hãy kể lại câu chuyện ấy bằng lời văn của em.
8
THCS Phước Hưng Đề cương HK1 Ngữ Văn 9
ĐỀ THAM KHẢO HK1
MÔN: NGỮ VĂN
LỚP: 9
Câu 1 (3.0 điểm). Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:
Có anh em nhà nọ kiếm sống bằng nghề nhặt ve chai sắt vụn, ngày nào họ cũng mong đợi được
phát tài. Cuối cùng, thượng đế cũng cảm động vì mơ ước của họ.
Thượng đế cho họ một cơ hội phát tài.
Một hôm như thường lệ, hai anh em cùng ra khỏi nhà, đi men dọc theo con phố. Con phố lớn
dường như đã có ai đó quét sạch, những ve chai, sắt vụn thường ngày vẫn có, hôm nay chẳng thấy đâu
nữa, chỉ còn lại trên phố những chiếc đinh sắt dài nằm mỗi nơi một chiếc.
Người anh cả nhìn thấy những chiếc đinh nằm trên đường bèn nhặt từng chiếc lên.
Người em thứ hai tỏ ra không thèm quan tâm đến việc làm của người anh, bèn nói:
- Hai ba chiếc đinh sắt ấy thì đáng được bao nhiêu tiền.
Người anh vẫn tiếp tục cuối xuống nhặt từng chiếc đinh.
Lúc đến cuối con phố, người anh nhặt được gần đầy một túi đinh.
Nhìn thấy anh như vậy, người em dường như đã hiểu ra, định bắt chước người anh nhặt từng chiếc
đinh, bất kể là bao nhiêu, cuối cùng cũng gom được chút tiền nhưng khi quay lại tìm thì trên phố một
chiếc đinh nhỏ cũng không còn, tất cả đã được người anh nhặt sạch.
Người em tự nhủ rằng không sao, mấy cái đinh cũng chẳng được bao nhiêu, anh nhặt nhiều đấy
nhưng bán đi cũng chẳng được bao nhiêu. Thế là người em không tiếc nữa. Hai anh em tiếp tục đi, cả
hai cùng phát hiện cuối phố có cửa hàng thu mua sắt vụn, trước cửa có treo tấm biển viết: Cửa hàng
cần mua gấp loại đinh cũ dài, 1000 đồng một cái.
Người em vô cùng hối hận. Người anh đã dùng những chiếc đinh sắt cũ vừa nhặt đổi được một
khoản tiền lớn.
Ông chủ cửa hàng bước lại gần người em lúc này đang đứng ngẩn người và hỏi:
- Cậu bé, hai cháu cùng đi trên một con phố, lẽ nào cháu lại không thấy chiếc đinh nào sao?
Cậu em buồn bã đáp:
- Cháu có nhìn thấy chứ, nhưng cái đinh nhỏ bé, lại cũ thế, cháu không nghĩ rằng nó lại đáng giá
đến vậy, đến khi cháu hiểu giá trị của nó thì đã muộn…
(Câu chuyện nhỏ, bài học lớn – Hồng Thanh, Vi Khanh biên soạn)
1.1. Đặt nhan đề cho văn bản trên.
1.2. Qua văn bản trên, thông điệp sâu sắc mà người viết muốn gửi đến mọi người là gì?
1.3. Ở văn bản trên, nhân vật “người em” được miêu tả qua những phương diện nào? Nêu đặc điểm
của nhân vật này.
9
THCS Phước Hưng Đề cương HK1 Ngữ Văn 9
1.4. Ghi tên một tác phẩm (có tên tác giả đi kèm) ở chương trình ngữ văn 9 HKI có cùng thể loại
với văn bản trên.
Câu 2 (2.0 điểm). Thực hiện theo các yêu cầu sau:
2.1. Chuyển lời dẫn trực tiếp ở đoạn trích sau thành lời dẫn gián tiếp:
Trong lúc mọi người xôn xao phía sau lưng, bác lái xe quay sang nhà họa sĩ nói vội vã:
- Tôi sắp giới thiệu với bác một trong những người cô độc nhất thế gian. Thế nào bác cũng thích
vẽ hắn.
(Lặng Lẽ Sa Pa, Nguyễn Thành Long)
2.2. Đặt một câu với từ “rác” là nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.
Câu 3 (5.0 điểm).
Kể một câu chuyện cảm động về tình cảm gia đình.
-CHÚC CÁC EM KIỂM TRA THẬT TỐT-
10
