zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Kinh Tế - Quản Lý

» Quản lý dự án

ĐỊNH CHẾ

Chia sẻ: Hgiang Hgiang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Báo xấu

82
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giới thiệu về định chế và sự thay đổi định chế

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: ĐỊNH CHẾ

Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Kinh teá phaùt trieån Ñònh cheá Nieân khoaù 2004-2005 Baøi ñoïc Ch. 1 Giôùi thieäu veà ñònh cheá vaø söï thay ñoåi ñònh cheá ÑÒNH CHEÁ DOUGLASS C. NORTH Giôùi thieäu veà ñònh cheá vaø söï thay ñoåi ñònh cheá Caùc ñònh cheá laø nhöõng luaät leä cuûa cuoäc chôi trong xaõ hoäi, hay moät caùch chính thöùc hôn, laø nhöõng raøng buoäc do con ngöôøi taïo ra ñeå höôùng daãn töông taùc giöõa ngöôøi vaø ngöôøi. Keát quaû laø chuùng taïo laäp nhöõng ñoäng cô khuyeán khích trong vieäc trao ñoåi cuûa con ngöôøi, duø laø trong kinh teá, xaõ hoäi hay chính trò. Söï thay ñoåi ñònh cheá hình thaønh con ñöôøng ñeå xaõ hoäi tieán hoùa qua thôøi gian vaø vì vaäy laø chìa khoùa ñeå hieåu söï thay ñoåi trong lòch söû. Ñònh cheá coù aûnh höôûng ñeán thaønh tích hoaït ñoäng cuûa caùc neàn kinh teá laø ñieàu khoâng caàn phaûi tranh luaän. Thaønh tích hoaït ñoäng khaùc bieät cuûa caùc neàn kinh teá qua thôøi gian chòu aûnh höôûng moät caùch cô baûn bôûi con ñöôøng tieán hoùa cuûa caùc ñònh cheá cuõng laø ñieàu khoâng caàn phaûi tranh luaän. Theá maø chöa coù lyù thuyeát kinh teá ñöông ñaïi hay moân lòch söû caän ñaïi naøo cho thaáy nhieàu daáu hieäu thöøa nhaän vai troø cuûa ñònh cheá trong thaønh tích hoaït ñoäng kinh teá bôûi vì chöa coù moät phöông phaùp phaân tích naøo ñeå keát hôïp phaân tích ñònh cheá vaøo kinh teá hoïc vaø lòch söû kinh teá. Muïc tieâu cuûa cuoán saùch naøy laø cung caáp moät phöông phaùp phaân tích cô baûn nhö theá. Nhöõng yù nghóa cuûa söï phaân tích ñoù cho thaáy caàn xem xeùt laïi phaàn lôùn vieäc lyù thuyeát hoùa trong ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi noùi chung vaø ñaëc bieät laø kinh teá hoïc noùi rieâng, vaø cung caáp moät nhaän thöùc môùi veà söï thay ñoåi lòch söû. Trong nghieân cöùu naøy, toâi seõ khaûo saùt baûn chaát cuûa ñònh cheá vaø taàm quan troïng cuûa caùc ñònh cheá ñoái vôùi thaønh tích hoaït ñoäng kinh teá (hay xaõ hoäi) (phaàn I). Sau ñoù toâi seõ phaùt hoïa lyù thuyeát veà söï thay ñoåi ñònh cheá, khoâng chæ ñeå cung caáp moät phöông phaùp cho moân lòch söû ngaønh kinh teá (vaø nhöõng ngaønh khaùc), maø coøn ñeå giaûi thích aûnh höôûng cuûa quaù khöù ñoái vôùi hieän taïi vaø töông lai nhö theá naøo, cuõng nhö caùch maø söï thay ñoåi daàn daàn töøng böôùc veà ñònh cheá aûnh höôûng leân taäp hôïp choïn löïa trong moät thôøi ñieåm naøo ñoù, vaø baûn chaát cuûa söï phuï thuoäc vaøo con ñöôøng choïn löïa (Phaàn II). Muïc tieâu chuû yeáu cuûa nghieân cöùu naøy laø ñeå hieåu bieát veà thaønh tích hoaït ñoäng khaùc bieät cuûa caùc neàn kinh teá qua thôøi gian (Phaàn III). I Ñònh cheá laøm giaûm tính baát traéc baèng caùch cung caáp moät caáu truùc cho hoaït ñoäng trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Ñònh cheá coøn höôùng daãn söï töông taùc giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, ñeå khi chuùng ta muoán chaøo baïn beø treân ñöôøng phoá, laùi xe, mua cam, möôïn tieàn, hình thaønh moät doanh nghieäp, choân caát moät ngöôøi quaù coá, hay laøm baát cöù caùi gì, thì chuùng ta Douglass C. North 1 Bieân dòch: Kim Chi/Cao Haøo Thi Hieäu Ñính: Xinh Xinh
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Kinh teá phaùt trieån Ñònh cheá Baøi ñoïc Ch. 1 Giôùi thieäu veà ñònh cheá vaø söï thay ñoåi ñònh cheá bieát (hay chuùng ta coù theå hoïc moät caùch deã daøng) caùch laøm nhöõng vieäc naøy. Chuùng ta seõ deã daøng nhaän thaáy raèng caùc ñònh cheá khaùc bieät nhau neáu nhö chuùng ta thöû thöïc hieän cuøng moät giao dòch ôû moät ñaát nöôùc khaùc – Bangladesh chaúng haïn. Theo bieät ngöõ cuûa nhaø kinh teá hoïc, caùc ñònh cheá xaùc ñònh vaø giôùi haïn taäp hôïp caùc choïn löïa cuûa caù nhaân. Ñònh cheá bao goàm baát kyø daïng raøng buoäc naøo maø con ngöôøi ñaët ra ñeå ñònh hình töông taùc giöõa ngöôøi vaø ngöôøi. Nhö vaäy, caùc ñònh cheá mang tính chính thöùc hay khoâng chính thöùc? Caâu traû lôøi laø chuùng coù theå laø caû hai, vaø toâi quan taâm ñeán caû hai daïng: raøng buoäc chính thöùc – nhö caùc luaät leä maø con ngöôøi ñaët ra vaø raøng buoäc khoâng chính thöùc – nhö tuïc leä vaø qui taéc xöû theá. Ñònh cheá coù theå ñöôïc saùng taïo, nhö Hieán phaùp cuûa Hoa Kyø; hay ñònh cheá coù theå ñôn giaûn tieán hoùa theo thôøi gian, nhö luaät taäp tuïc. Toâi quan taâm ñeán caû hai daïng ñònh cheá: ñöôïc saùng taïo vaø tieán hoùa, duø raèng ñeå phaân tích chuùng ta coù theå chæ muoán khaûo saùt chuùng rieâng reû. Nhieàu thuoäc tính khaùc cuûa ñònh cheá cuõng seõ ñöôïc khaûo saùt. Caùc raøng buoäc veà ñònh cheá bao goàm caû nhöõng ñieàu caám kî con ngöôøi laøm vaø ñoâi khi, trong nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh naøo moät soá ngöôøi ñöôïc pheùp thöïc hieän caùc hoaït ñoäng naøo ñoù. Nhö ñònh nghóa ôû ñaây, caùc ñònh cheá laø khung maø con ngöôøi phaûi tuaân theo khi töông taùc vôùi nhau. Caùc ñònh cheá hoaøn toaøn töông töï vôùi luaät leä cuûa caùc troø chôi trong moät traän tranh taøi theå thao. Coù nghóa laø, chuùng bao goàm nhöõng luaät leä thaønh vaên chính thöùc cuõng nhö nhöõng quy taéc ñaïo ñöùc baát thaønh vaên thoâng thöôøng laøm cô sôû vaø boå sung cho caùc luaät leä chính thöùc, nhö laø khoâng coá yù gaây thöông tích cho vaän ñoäng vieân chuû choát cuûa ñoäi ñoái phöông. Vaø söï töông töï naøy haøm yù laø nhöõng luaät leä vaø nhöõng qui taéc khoâng chính thöùc ñoâi khi bò vi phaïm vaø nhöõng vi phaïm naøy seõ bò phaït. Vì theá, phaàn chöùc naêng coát yeáu cuûa ñònh cheá laø ñònh caùi giaù cuûa söï vi phaïm vaø möùc ñoä nghieâm troïng cuûa hình phaït. Tieáp tuïc töông töï nhö trong theå thao, toång keát laïi, nhöõng luaät leä chính thöùc vaø khoâng chính thöùc vaø loaïi hình cuøng hieäu quaû cuûa vieäc cöôõng cheá thöïc thi seõ ñònh hình toaøn theå ñaëc tính cuûa troø chôi. Moät soá ñoäi thaønh coâng (vaø do ñoù noåi tieáng) do lieân tuïc vi phaïm luaät leä vaø do ñoù ñaõ aùp ñaûo ñöôïc ñoái phöông. Lieäu chieán löôïc ñoù coù keát quaû toát hay khoâng, roõ raøng tuøy thuoäc vaøo hieäu quaû cuûa vieäc giaùm saùt vaø möùc ñoä nghieâm troïng cuûa hình phaït. Ñoâi khi caùc quy taéc ñaïo ñöùc – tinh thaàn theå thao –raøng buoäc caùc vaän ñoäng vieân, cho duø hoï coù theå khoâng bò phaït khi vi phaïm. Trong nghieân cöùu naøy, caàn phaûi phaân bieät giöõa ñònh cheá vaø toå chöùc. Gioáng nhö ñònh cheá, toå chöùc cung caáp moät caáu truùc cho söï töông taùc giöõa ngöôøi vaø ngöôøi. Thaät vaäy khi khaûo saùt caùi giaù phaûi traû cho moät khung ñònh cheá, chuùng ta thaáy raèng chuùng laø keát quaû khoâng chæ cuûa khung ñònh cheá ñoù, maø coøn laø keát quaû cuûa caùc toå chöùc ñaõ phaùt trieån töø khung ñoù. Veà maët quan nieäm, chuùng ta caàn phaûi phaân bieät roõ raøng giöõa luaät leä vaø nhöõng ngöôøi chôi. Muïc ñích cuûa luaät leä laø ñeå xaùc ñònh theå leä troø chôi. Nhöng muïc Douglass C. North 2 Bieân dòch: Kim Chi/Cao Haøo Thi Hieäu Ñính: Xinh Xinh
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Kinh teá phaùt trieån Ñònh cheá Baøi ñoïc Ch. 1 Giôùi thieäu veà ñònh cheá vaø söï thay ñoåi ñònh cheá tieâu cuûa ñoäi theå thao laø phaûi chieán thaéng traän ñaáu trong phaïm vi luaät leä ñoù – baèng moät toå hôïp caùc kyõ naêng, chieán löôïc, vaø söï phoái hôïp; baèng nhöõng phöông tieän coâng baèng vaø ñoâi khi baèng phöông tieän gian doái. Moâ hình hoùa chieán löôïc vaø kyõ naêng cuûa ñoäi theå thao khi noù phaùt trieån laø moät quaù trình taùch bieät vôùi vieäc moâ hình hoùa söï saùng taïo, tieán hoùa vaø keát quaû cuûa caùc luaät leä. Toå chöùc bao goàm caùc ñoaøn theå chính trò (ñaûng chính trò, nghò vieän, hoäi ñoàng thaønh phoá, cô quan kieåm soaùt), caùc cô sôû kinh teá (doanh nghieäp, nghieäp ñoaøn, noâng traïi gia ñình, hôïp taùc xaõ), caùc ñoaøn theå xaõ hoäi (nhaø thôø, caâu laïc boä, hoäi theå thao) vaø caùc cô quan giaùo duïc (tröôøng hoïc, tröôøng ñaïi hoïc, caùc trung taâm ñaøo taïo tay ngheà). Taát caû laø nhöõng nhoùm caù nhaân taäp hoïp laïi theo moät muïc ñích chung ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu. Moâ hình hoùa toå chöùc laø phaân tích caáu truùc chuû ñaïo, kyõ naêng, vaø vieäc hoïc baèng caùch thöïc haønh seõ xaùc ñònh thaønh coâng cuûa toå chöùc theo thôøi gian ra sao. Caû hai vaán ñeà laøm theá naøo ñeå caùc toå chöùc trôû thaønh moät thöïc theå vaø noù tieán hoùa nhö theá naøo ñeàu chòu aûnh höôûng moät caùch cô baûn bôûi khung ñònh cheá. Ngöôïc laïi, caùc toå chöùc aûnh höôûng ñeán söï tieán hoùa cuûa khung ñònh cheá. Tuy nhieân, nhö ñaõ löu yù ôû treân, nghieân cöùu naøy nhaán maïnh nhieàu ñeán caùc ñònh cheá hay nhöõng luaät leä cô sôû cuûa cuoäc chôi vaø ñoái vôùi toå chöùc (hay caùc nhaø ñieàu haønh toå chöùc) thì taäp trung chuû yeáu vaøo vai troø cuûa chuùng vôùi tö caùch laø nhöõng taùc nhaân cuûa söï thay ñoåi ñònh cheá; vì theá nhaán maïnh vaøo söï töông taùc giöõa ñònh cheá vaøo toå chöùc. Toå chöùc ñöôïc taïo ra vôùi muïc ñích taän duïng vaø tuaân theo taäp hôïp caùc cô hoäi sinh ra töø caùc raøng buoäc hieän höõu (caùc raøng buoäc ñònh cheá cuõng nhö caùc raøng buoäc truyeàn thoáng cuûa lyù thuyeát kinh teá) vaø noã löïc ñeå ñaït caùc muïc tieâu cuûa caùc toå chöùc vaø do ñoù toå chöùc laø taùc nhaân chuû yeáu cuûa söï thay ñoåi ñònh cheá. Taùch baïch vieäc phaân tích caùc luaät leä cô sôû khoûi chieán löôïc cuûa ngöôøi chôi laø ñieàu kieän tieân quyeát ñeå xaây döïng lyù thuyeát ñònh cheá. Vieäc ñònh nghóa ñònh cheá laø nhöõng raøng buoäc maø con ngöôøi töï ñaët ra cho mình laøm cho ñònh nghóa naøy boå sung cho phöông phaùp lyù thuyeát choïn löïa cuûa lyù thuyeát kinh teá taân coå ñieån. Xaây döïng moät lyù thuyeát ñònh cheá treân cô sôû taäp hôïp choïn löïa cho caùc caù nhaân laø moät böôùc tieán ñeán noái keát giöõa kinh teá vaø nhöõng ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi khaùc. Tieáp caän theo höôùng lyù thuyeát choïn löïa laø thieát yeáu bôûi vì moät soá giaû thuyeát phuø hôïp veà maët logic vaø coù theå kieåm tra phaûi ñöôïc xaây döïng treân moät lyù thuyeát veà haønh vi con ngöôøi. Söùc maïnh cuûa lyù thuyeát kinh teá vi moâ laø noù ñöôïc xaây döïng treân cô sôû nhöõng giaû ñònh veà haønh vi caù nhaân con ngöôøi (maëc duø toâi seõ tranh caõi vaø ñeà nghò thay ñoåi nhöõng giaû ñònh naøy trong chöông 3). Caùc ñònh cheá laø moät söï saùng taïo cuûa con ngöôøi. Chuùng tieán hoùa vaø bò thay ñoåi bôûi con ngöôøi; vì theá lyù thuyeát cuûa chuùng ta phaûi baét ñaàu töø caù nhaân con ngöôøi. Ñoàng thôøi, nhöõng raøng buoäc maø ñònh cheá aùp ñaët leân söï choïn löïa cuûa caù nhaân laø ôû khaép nôi. Keát hôïp nhöõng choïn löïa caù nhaân vôùi nhöõng raøng buoäc maø ñònh cheá aùp ñaët leân taäp hôïp choïn löïa laø moät böôùc chuû yeáu ñeå thoáng nhaát nhöõng nghieân cöùu khoa hoïc xaõ hoäi. Douglass C. North 3 Bieân dòch: Kim Chi/Cao Haøo Thi Hieäu Ñính: Xinh Xinh
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Kinh teá phaùt trieån Ñònh cheá Baøi ñoïc Ch. 1 Giôùi thieäu veà ñònh cheá vaø söï thay ñoåi ñònh cheá Caùc ñònh cheá aûnh höôûng leân thaønh quaû cuûa neàn kinh teá baèng caùch aûnh höôûng leân chi phí trao ñoåi vaø chuyeån ñoåi (saûn xuaát). Cuøng vôùi coâng ngheä söû duïng, caùc ñònh cheá xaùc ñònh chi phí giao dòch vaø saûn xuaát vaø laø thaønh phaàn cuûa toång chi phí. Muïc tieâu ban ñaàu cuûa nghieân cöùu naøy (Phaàn I) laø ñeå giaûi thích söï hieän höõu vaø baûn chaát cuûa ñònh cheá ñeå thaáy con ñöôøng ñònh cheá ñi vaøo caùc haøm veà chi phí cuûa moät neàn kinh teá. II Vai troø chính cuûa caùc ñònh cheá trong moät xaõ hoäi laø laøm giaûm tính baát traéc (tính khoâng chaéc chaén) baèng caùch hình thaønh moät caáu truùc oån ñònh cho söï töông taùc giöõa ngöôøi vaø ngöôøi (nhöng khoâng nhaát thieát laø höõu hieäu). Nhöng söï oån ñònh cuûa caùc ñònh cheá khoâng heà phuû nhaän thöïc teá laø ñònh cheá ñang thay ñoåi. Töø nhöõng tuïc leä, quy taéc ñaïo ñöùc, quy taéc ñoái xöû tôùi luaät thaønh vaên, luaät taäp tuïc vaø hôïp ñoàng giöõa caùc caù nhaân, ñònh cheá ñang tieán hoùa vaø do ñoù, lieân tuïc thay ñoåi taäp hôïp choïn löïa coù saün ñoái vôùi chuùng ta. Nhöõng thay ñoåi ôû caän bieân coù theå töø töø vaø laïnh luøng ñeán noãi chuùng ta phaûi luøi laïi nhö caùc nhaø söû hoïc môùi nhaän thöùc ñöôïc chuùng, duø chuùng ta soáng trong moät theá giôùi trong ñoù ñònh cheá thay ñoåi thaät nhanh choùng. Thay ñoåi ñònh cheá laø moät quaù trình phöùc taïp bôûi vì caùc thay ñoåi caän bieân coù theå laø moät keát quaû cuûa nhöõng thay ñoåi veà luaät leä, veà nhöõng raøng buoäc khoâng chính thöùc, veà caùc loaïi hình cuøng hieäu quaû cuûa vieäc thöïc thi. Hôn nöõa, ñònh cheá thöôøng thay ñoåi daàn daàn chöù khoâng theo kieåu giaùn ñoaïn. Laøm theá naøo vaø taïi sao chuùng thay ñoåi daàn daàn vaø taïi sao ngay caû nhöõng thay ñoåi giaùn ñoaïn (nhö caùch maïng vaø xaâm chieám) khoâng bao giôø mang tính baát lieân tuïc hoaøn toaøn laø do keát quaû cuûa nhieàu raøng buoäc khoâng chính thöùc coù saün trong xaõ hoäi. Duø nhöõng luaät leä chính thöùc coù theå thay ñoåi chæ trong moät ñeâm do keát quaû cuûa nhöõng quyeát ñònh chính trò hay cuûa quan toøa, nhöng nhöõng raøng buoäc khoâng chính thöùc töôïng tröng bôûi phong tuïc, truyeàn thoáng vaø caû nhöõng quy taéc ñaïo ñöùc raát khoù bò aûnh höôûng bôûi caùc chính saùch coù tính toaùn. Nhöõng raøng buoäc veà vaên hoùa naøy khoâng chæ keát noái quaù khöù vôùi hieän taïi vaø töông lai maø coøn cung caáp cho chuùng ta moät chìa khoùa ñeå giaûi thích con ñöôøng thay ñoåi lòch söû. Vaán ñeà hoùc buùa chính cuûa lòch söû nhaân loaïi laø laøm sao giaûi thích caùc con ñöôøng thay ñoåi lòch söû heát söùc khaùc nhau. Caùc xaõ hoäi ñaõ phaân hoùa nhö theá naøo? Ñieàu gì giaûi thích cho nhöõng ñaëc tính veà thaønh quaû hoaït ñoäng khaùc haún nhau cuûa caùc xaõ hoäi? Noùi cho cuøng, chuùng ta ñeàu laø con chaùu cuûa nhöõng ñoaøn ngöôøi nguyeân thuûy chæ bieát saên baén vaø thu löôïm. Söï phaân hoùa naøy caøng mang tính raéc roái hôn xeùt theo lyù thuyeát maäu dòch quoác teá vaø lyù thuyeát taân coå ñieån chuaån voán cho raèng caùc neàn kinh teá khi buoân baùn haøng hoùa, dòch vuï, vaø caùc yeáu toá saûn xuaát theo thôøi gian seõ daàn daàn hoâïi tuï. Duø chuùng ta thöïc söï coù thaáy moät söï hoäi tuï naøo ñoù giöõa nhöõng nöôùc coâng nghieäp haøng ñaàu coù ngoaïi thöông vôùi nhau nhöng moät neùt noåi baät cuûa möôøi ngaøn naêm qua laø chuùng ta ñaõ tieán hoùa Douglass C. North 4 Bieân dòch: Kim Chi/Cao Haøo Thi Hieäu Ñính: Xinh Xinh
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Kinh teá phaùt trieån Ñònh cheá Baøi ñoïc Ch. 1 Giôùi thieäu veà ñònh cheá vaø söï thay ñoåi ñònh cheá thaønh nhöõng xaõ hoäi khaùc nhau cô baûn veà kinh teá, chính trò, vaên hoùa, chuûng toäc, toân giaùo vaø khoaûng caùch giöõa nöôùc giaøu vaø nöôùc ngheøo, giöõa nöôùc phaùt trieån vaø nhöõng nöôùc keùm phaùt trieån vaãn coøn lôùn nhö tröôùc ñaây vaø coù leõ coøn lôùn hôn nhieàu so vôùi tröôùc ñaây. Ñieàu gì coù theå giaûi thích cho söï phaân hoùa ñoù? Vaø coù leõ cuõng quan troïng khoâng keùm laø vaán ñeà nhöõng ñieàu kieän naøo daãn ñeán nhöõng söï phaân hoùa maïnh hôn nöõa hay taïo ra söï hoäi tuï? Coøn coù theå coù nhieàu caâu hoûi caàn traû lôøi nöõa. Ñieàu gì giaûi thích cho nhöõng xaõ hoäi ñình treä moät thôøi gian daøi hoaëc moät söï giaûm suùt tuyeät ñoái phuùc lôïi cuûa moät neàn kinh teá? Giaû thuyeát tieán hoùa ñöôïc Alchian ñöa ra naêm 1950 cho raèng caïnh tranh trieät ñeå seõ loaïi boû nhöõng ñònh cheá yeáu keùm vaø giöõ laïi nhöõng ñònh cheá coù theå giaûi quyeát vaán ñeà cuûa con ngöôøi toát hôn. Ñeå toâi toùm taét caùc böôùc khi thaûo luaän vaán ñeà trung taâm naøy. Theo North vaø Thomas (1973), chuùng ta ñaõ taïo ra nhöõng ñònh cheá ñeå xaùc ñònh hoaït ñoäng kinh teá vaø ñeå thay ñoåi giaù töông ñoái - nguoàn goác cuûa thay ñoåi ñònh cheá. Nhöng chuùng ta ñaõ coù moät söï giaûi thích raát höõu hieäu; nhöõng thay ñoåi trong giaù töông ñoái taïo ra nhöõng ñoäng cô khuyeán khích xaây döïng nhöõng ñònh cheá höõu hieäu hôn. Vieäc duy trì nhöõng ñònh cheá khoâng höõu hieäu, ñöôïc minh hoïa trong tröôøng hôïp cuûa Taây Ban Nha, laø do nhu caàu thu chi ngaân saùch cuûa nhöõng ngöôøi caàm quyeàn, ñaõ daãn tôùi ruùt ngaén thôøi gian hoaïch ñònh vaø do ñoù ñaõ taùch rôøi giöõa nhöõng ñoäng cô caù nhaân vaø phuùc lôïi xaõ hoäi. Tröôøng hôïp ñaëc bieät nhö theá khoâng phuø hôïp vôùi khung lyù thuyeát cuûa chuùng ta. Trong Caáu Truùc vaø Thay ñoåi trong Lòch söû Kinh teá (Structure and Changes in Economic Theory, North, 1981) toâi ñaõ töø boû quan ñieåm höõu hieäu veà ñònh cheá. Nhöõng ngöôøi caàm quyeàn ñaõ ñaët ra caùc quyeàn sôû höõu taøi saûn theo lôïi ích cuûa hoï vaø chi phí giao dòch seõ bò taêng leân trong khi nhöõng quyeàn sôû höõu taøi saûn khoâng höõu hieäu ñoù phoå bieán. Keát quaû laø coù theå giaûi thích vieäc toàn taïi caùc quyeàn sôû höõu taøi saûn phoå bieán roäng raõi trong suoát lòch söû vaø hieän taïi voán ñaõ khoâng thuùc ñaåy phaùt trieån kinh teá. Trong nghieân cöùu ñoù, toâi ñaõ neâu ra moät caâu hoûi theo tranh luaän veà söï tieán hoùa cuûa Alchian, nhöng chöa coù caâu traû lôøi. Coù theå giaûi thích söï hieän höõu cuûa caùc ñònh cheá khoâng höõu hieäu, nhöng taïi sao nhöõng aùp löïc caïnh tranh khoâng daãn ñeán loaïi boû chuùng? Taïi sao nhöõng nhaø doanh nghieäp chính trò trong nhöõng neàn kinh teá ñình treä khoâng nhanh choùng baét chöôùc theo nhöõng chính saùch thaønh coâng hôn? Laøm theá naøo chuùng ta coù theå giaûi thích thaønh tích hoaït ñoäng heát söùc khaùc nhau cuûa caùc neàn kinh teá trong nhöõng khoaûng thôøi gian daøi? Nghieân cöùu naøy traû lôøi nhöõng caâu hoûi ñaõ neâu. Caâu traû lôøi xoay quanh söï khaùc nhau giöõa ñònh cheá vaø toå chöùc vaø töông taùc giöõa chuùng maø söï töông taùc naøy ñònh höôùng thay ñoåi ñònh cheá. Ñònh cheá, cuøng vôùi caùc raøng buoäc chuaån cuûa lyù thuyeát kinh teá, xaùc ñònh caùc cô hoäi trong xaõ hoäi. Caùc toå chöùc ñöôïc taïo ra ñeå taän duïng nhöõng cô hoäi naøy vaø Douglass C. North 5 Bieân dòch: Kim Chi/Cao Haøo Thi Hieäu Ñính: Xinh Xinh
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Kinh teá phaùt trieån Ñònh cheá Baøi ñoïc Ch. 1 Giôùi thieäu veà ñònh cheá vaø söï thay ñoåi ñònh cheá caùc toå chöùc theo ñoù tieán hoùa, vaø roài chuùng thay ñoåi caùc ñònh cheá. Con ñöôøng toång hôïp cuûa söï thay ñoåi ñònh cheá ñöôïc ñònh hình bôûi (1) nhöõng raøng buoäc do quan heä coäng sinh giöõa ñònh cheá vaø toå chöùc vaø toå chöùc ñaõ tieán hoùa theo caáu truùc khuyeán khích cuûa ñònh cheá vaø (2) quaù trình phaûn hoài thoâng qua ñoù con ngöôøi nhaän thöùc vaø phaûn öùng ñoái vôùi nhöõng thay ñoåi trong taäp hôïp cô hoäi. Caùc ñaëc tính sinh lôïi gia taêng cuûa moät ma traän ñònh cheá (ma traän ñònh cheá taïo ra raøng buoäc) laø do söï phuï thuoäc cuûa caùc toå chöùc ñöôïc taïo ra vaøo khung ñònh cheá ñoù vaø caùc ngoaïi taùc cuûa heä thoáng naûy sinh. Caû hai raøng buoäc ñònh cheá chính thöùc vaø khoâng chính thöùc seõ daãn ñeán nhöõng toå chöùc trao ñoåi cuï theå, maø caùc toå chöùc naøy xuaát hieän laø do caùc ñoäng cô khuyeán khích naèm trong khung ñònh cheá ñoù vaø vì theá cho neân caùc toå chöùc naøy phuï thuoäc vaøo khung ñònh cheá ñoù trong hoaït ñoäng taïo ra lôïi nhuaän. Söï thay ñoåi ñònh cheá daàn daàn laø do caùc nhaø doanh nghieäp trong caùc toå chöùc chính trò vaø kinh teá nhaän thöùc raèng hoï coù theå laøm toát hôn baèng caùch thay ñoåi khung ñònh cheá hieän höõu ôû moät möùc ñoä naøo ñoù. Nhöng nhöõng nhaän thöùc naøy chuû yeáu phuï thuoäc vaøo caû hai: thoâng tin maø nhaø doanh nghieäp nhaän ñöôïc vaø caùch maø hoï xöû lyù thoâng tin ñoù. Neáu thò tröôøng chính trò vaø kinh teá laø höõu hieäu (nghóa laø khoâng coù chi phí giao dòch) thì nhöõng choïn löïa seõ luoân höõu hieäu. Ñieàu ñoù coù nghóa laø caùc taùc nhaân luoân coù nhöõng moâ hình ñuùng, hoaëc giaû ban ñaàu hoï coù nhöõng moâ hình sai thì thoâng tin phaûn hoài seõ söûa chöõa chuùng. Nhöng phieân baûn moâ hình taùc nhaân duy lyù ñoù ñaõ ñöa chuùng ta ñi leäch höôùng. Caùc nhaân vaät thöôøng phaûi haønh ñoäng döïa vaøo nhöõng thoâng tin khoâng ñaày ñuû vaø xöû lyù nhöõng thoâng tin maø hoï nhaän ñöôïc thoâng qua nhöõng quaù trình nhaän thöùc coù theå taïo ra nhöõng con ñöôøng khoâng höõu hieäu laâu daøi. Chi phí giao dòch trong thò tröôøng chính trò vaø kinh teá töôïng tröng cho quyeàn sôû höõu khoâng höõu hieäu. Tuy nhieân, khi ngöôøi ta coá gaéng hieåu söï phöùc taïp cuûa vaán ñeà ñang ñoái phoù baèng nhöõng moâ hình chuû quan khoâng hoaøn haûo coù theå daãn tôùi quyeàn sôû höõu khoâng höõu hieäu laâu daøi. Chuùng ta coù theå khai trieån roäng ñaëc tính thay ñoåi ñònh cheá naøy baèng caùch töông phaûn con ñöôøng thaønh coâng vôùi con ñöôøng thaát baïi dai daúng. Tröôùc heát laø caâu chuyeän quen thuoäc trong lòch söû kinh teá Myõ – söï taêng tröôûng cuûa neàn kinh teá trong theá kyû 19. Khung ñònh cheá cô baûn voán ñaõ tieán hoùa vaøo ñaàu theá kyû 19 (Hieán phaùp vaø Saéc Leänh Ñoâng Baéc, cuõng nhö nhöõng quy taéc ñoái xöû ñeå thöôûng cho söï laøm vieäc sieâng naêng) ñaõ kích thích roäng raõi söï phaùt trieån caùc toå chöùc kinh teá vaø chính trò (Quoác hoäi, caùc ñoaøn theå chính trò ñòa phöông, caùc noâng traïi gia ñình, caùc nhaø buoân vaø caùc doanh nghieäp vaän taûi taøu bieån) nhöõng hoaït ñoäng toái ña hoùa (lôïi nhuaän hay ñoä thoûa duïng) cuûa caùc toå chöùc naøy ñaõ laøm taêng naêng suaát vaø taïo ra taêng tröôûng kinh teá caû tröïc tieáp laãn giaùn tieáp baèng caùch kích thích nhu caàu ñaàu tö cho giaùo duïc. Ñaàu tö vaøo giaùo duïc khoâng nhöõng daãn ñeán heä thoáng giaùo duïc coâng mieãn phí maø coøn daãn ñeán söï hình thaønh caùc traïm thí nghieäm noâng nghieäp ñeå caûi tieán naêng suaát noâng nghieäp; Ñaïo luaät Morrill ñaõ taïo ra nhöõng tröôøng ñaïi hoïc coâng treân ñaát nhaø nöôùc. Douglass C. North 6 Bieân dòch: Kim Chi/Cao Haøo Thi Hieäu Ñính: Xinh Xinh
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Kinh teá phaùt trieån Ñònh cheá Baøi ñoïc Ch. 1 Giôùi thieäu veà ñònh cheá vaø söï thay ñoåi ñònh cheá Khi caùc toå chöùc kinh teá tieán hoùa ñeå taän duïng nhöõng cô hoäi naøy, chuùng khoâng chæ trôû neân höõu hieäu hôn (Xem Chandler, 1977), maø coøn daàn daàn thay ñoåi khung ñònh cheá. Khoâng chæ khung ñònh cheá veà chính trò vaø phaùp lyù ñöôïc thay ñoåi (Fourteenth Amendment, Munn v, Illinois) vaø caáu truùc cuûa quyeàn sôû höõu ñöôïc thay ñoåi (Ñaïo luaät Sherman) vaøo cuoái theá kyû möôøi chín, maø nhieàu qui taéc ñoái xöû vaø nhöõng raøng buoäc khoâng chính thöùc khaùc (phaûn aùnh trong thay ñoåi thaùi ñoä – vaø quy taéc ñoái xöû – ñoái vôùi noâ leä, vai troø cuûa phuï nöõ vaø söï kieâng cöû uoáng röôïu chaúng haïn). Caû chi phí giao dòch chính trò vaø kinh teá vaø nhöõng nhaän thöùc chuû quan cuûa caùc taùc nhaân ñaõ daãn ñeán nhöõng choïn löïa chaéc chaén khoâng phaûi luùc naøo cuõng toái öu hay ñôn höôùng ñoái vôùi naêng suaát gia taêng hay phuùc lôïi kinh teá toát hôn (duø ñöôïc ñònh nghóa nhö theá naøo). Nhöõng cô hoäi coù theå kieám lôïi nhuaän ñoâi khi do taïo ra haøng raøo quan thueá, khai thaùc noâ leä, hay hình thaønh tôø-rôùt (trust). Ñoâi khi, thaät ra laø raát thöôøng, caùc chính saùch ñaõ coù caùc haäu quaû khoâng döï tính tröôùc ñöôïc. Haäu quaû laø, caùc ñònh cheá ñaõ vaø ñang laø moät tuùi hoãn hôïp nhöõng yeáu toá kích thích taêng naêng suaát vaø nhöõng yeáu toá giaûm naêng suaát. Töông töï, söï thay ñoåi ñònh cheá haàu nhö luoân taïo ra nhöõng cô hoäi cho caû hai loaïi hoaïït ñoäng. Nhöng xem xeùt kyõ coù theå thaáy lòch söû kinh teá Myõ theá kyû 19 laø moät caâu chuyeän veà taêng tröôûng kinh teá vì khung ñònh cheá cô baûn ñaõ taêng cöôøng moät caùch laâu daøi caùc ñoäng cô khuyeán khích caùc toå chöùc tham gia vaøo hoaït ñoäng saûn xuaát vôùi naêng suaát cao hôn cho duø ñaõ troän laãn moät vaøi haäu quaû khoâng toát. Baây giôø, neáu toâi moâ taû khung ñònh cheá baèng moät taäp hôïp caùc ñoäng cô khuyeán khích ngöôïc vôùi caùc ñoäng cô cho nhöõng toå chöùc ñaõ ñeà caäp ôû ñoaïn treân, toâi seõ tieán gaàn ñeán caùc ñieàu kieän trong nhieàu nöôùc theá giôùi thöù 3 ngaøy nay cuõng nhö nhöõng ñieàu kieän ñaëc tröng cho phaàn lôùn lòch söû kinh teá theá giôùi. Caùc cô hoäi cho caùc nhaø doanh nghieäp chính trò vaø kinh teá vaãn laø moät tuùi hoãn hôïp, nhöng chuùng coù khuynh höôùng öu ñaõi moät caùch quaù möùc nhöõng hoaït ñoäng thuùc ñaåy taùi phaân phoái hôn hoaït ñoäng saûn xuaát, vaø nhöõng hoaït ñoäng taïo ñoäc quyeàn hôn nhöõng ñieàu kieän caïnh tranh, nhöõng hoaït ñoäng haïn cheá cô hoäi hôn laø môû roäng chuùng. Caùc cô hoäi ít khi kích thích ñaàu tö trong giaùo duïc ñeå taêng naêng suaát. Caùc toå chöùc phaùt trieån trong khung ñònh cheá naøy seõ trôû neân höõu hieäu hôn – nhöng höõu hieäu hôn trong vieäc laøm cho xaõ hoäi saûn xuaát keùm ñi vaø laøm cho caáu truùc ñònh cheá caên baûn thaäm chí coøn keùm thuùc ñaåy hoaït ñoäng saûn xuaát. Con ñöôøng nhö theá coù theå keùo daøi vì chi phí giao dòch cuûa thò tröôøng kinh teá vaø chính trò trong nhöõng neàn kinh teá naøy cuøng vôùi moâ hình mang tính chuû quan veà caùc taùc nhaân seõ khoâng daãn hoï daàn daàn thay ñoåi theo höôùng tieán ñeán nhöõng keát quaû höõu hieäu hôn. Nghieân cöùu naøy seõ laøm roõ nhöõng caâu chuyeän töông phaûn naøy baèng caùch cung caáp cô sôû lyù thuyeát cho vieäc nghieân cöùu söï thay ñoåi ñònh cheá. Chöông keá tieáp seõ khaûo saùt caùc cô sôû lyù thuyeát cho vai troø neàn taûng cuûa caùc ñònh cheá – vaán ñeà hôïp taùc cuûa con ngöôøi. Sau ñoù ñi qua hai chöông chính cung caáp nhöõng khoái lyù thuyeát ñònh cheá cô baûn. Trong Chöông 3, toâi khaûo saùt, theo höôùng pheâ phaùn caùc giaû ñònh veà haønh vi maø chuùng Douglass C. North 7 Bieân dòch: Kim Chi/Cao Haøo Thi Hieäu Ñính: Xinh Xinh
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Kinh teá phaùt trieån Ñònh cheá Baøi ñoïc Ch. 1 Giôùi thieäu veà ñònh cheá vaø söï thay ñoåi ñònh cheá ta söû duïng vaø ñeà nghò neân coù söï thay ñoåi trong nhöõng giaû ñònh haønh vi naøy, vaø trong Chöông 4, toâi xaây döïng cô sôû lyù thuyeát cho chi phí trao ñoåi vaø yù nghóa quan troïng ñaùng kinh ngaïc cuûa noù nhöng chöa ñöôïc ñaùnh giaù thích ñaùng. Trong ba chöông keá tieáp, toâi lieân tieáp moâ taû 3 thaønh phaàn cuûa ñònh cheá laø: nhöõng luaät leä chính thöùc vaø nhöõng raøng buoäc khoâng chính thöùc, vaø tính hieäu quaû trong vieäc thöïc thi chuùng. Sau ñoù, trong chöông 8, toâi keát noái vaø minh hoïa moái quan heä giöõa ñònh cheá vaø chi phí giao dòch vaø chi phí chuyeån ñoåi (saûn xuaát). Phaàn II ñöa ra moät khung ñeå phaân tích söï thay ñoåi ñònh cheá. Chöông 9 khaûo saùt caùc toå chöùc vaø phöông thöùc chuùng töông taùc vôùi caùc ñònh cheá. Chöông 10 xem xeùt caùc tính chaát veà söï oån ñònh cuûa caùc ñònh cheá, vaø ñieàu naøy raát caàn thieát ñeå hieåu roõ baûn chaát cuûa vieäc thay ñoåi ñònh cheá. Caùc thay ñoåi maø chuùng toâi quan saùt hieám khi mang tính khoâng lieân tuïc (maëc duø toâi seõ khaûo saùt söï thay ñoåi mang tính caùch maïng) maø chuùng thöôøng thay ñoåi töø töø, vaø baûn chaát cuûa vieäc thay ñoåi ñònh cheá töø töø cuøng vôùi caùch thöùc khoâng hoaøn haûo maø caùc taùc nhaân dieãn dòch moâi tröôøng cuûa hoï vaø tieán haønh choïn löïa seõ giaûi thích cho vieäc phuï thuoäc vaøo con ñöôøng thay ñoåi ñònh cheá vaø laøm cho lòch söû trôû neân thích hôïp (Chöông 11). Phaàn III lieân heä caùc ñònh cheá vaø caùch maø chuùng thay ñoåi vôùi thaønh quaû hoaït ñoäng kinh teá. Trong Chöông 12 toâi xem xeùt caùc yù nghóa veà maët lyù thuyeát cuûa vieäc phaân tích ñònh cheá ñoái vôùi thaønh quaû hoaït ñoäng kinh teá taïi moät thôøi ñieåm vaø qua thôøi gian. Chöông 13 vaø 14 öùng duïng khung phaân tích vaøo lòch söû kinh teá. Chöông 13 xem xeùt caùc tính chaát cuûa vieäc thay ñoåi ñònh cheá cuûa caùc neàn kinh teá caøng veà sau caøng phöùc taïp trong lòch söû vaø ñoái chöùng vôùi hình thöùc oån ñònh cuûa vieäc trao ñoåi lòch söû vôùi söï thay ñoåi ñònh cheá naêng ñoäng cuûa Taây AÂu maø noù ñaõ daãn ñeán söï taêng tröôûng kinh teá hieän ñaïi. Chöông cuoái cuøng ñöa ra yù nghóa cuûa söï phaân tích ñònh cheá toång hôïp moät caùch heä thoáng ñoái vôùi lòch söû kinh teá vaø trình baøy moät vaøi öùng duïng lòch söû môû roäng. Douglas C. North, Institutions, Institutional Change and Economic Performance, NXB Ñaïi hoïc Cambridge, 1990, Chöông 1. Baûn dòch tieáng Vieät do Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright thuoäc Ñaïi hoïc Kinh teá TP.HCM bieân soaïn vaø thöïc hieän. Chöông trình giaûng daïy kinh teá Fulbright chòu traùch nhieäm veà tính chính xaùc cuûa vieäc dòch thuaät. Trong tröôøng hôïp coù khaùc bieät thì taøi lieäu nguyeân goác seõ ñöôïc söû duïng laøm caên cöù. Douglass C. North 8 Bieân dòch: Kim Chi/Cao Haøo Thi Hieäu Ñính: Xinh Xinh

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.